dr hab. prof. US Halina Nakonieczna-Kisiel, dr Jarosław Narękiewicz Katedra Handlu Zagranicznego i Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych Uniwersytet Szczeciński KIERUNKI BADAŃ I DZIAŁALNOŚCI DYDAKTYCZNEJ W ZAKRESIE MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH W KATEDRZE HANDLU ZAGRANICZNEGO I MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW EKONOMICZNYCH UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Katedra Handlu Zagranicznego i Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych powstała w 1990 r. na Wydziale Ekonomicznym (obecnie Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania) Uniwersytetu Szczecińskiego. Kierownikiem Katedry jest prof. zw. dr hab. Jerzy Dudziński. Aktualnie w katedrze zatrudnionych jest ośmiu pracowników naukowo-dydaktycznych: 1 profesor zwyczajny, 1 profesor nadzwyczajny, 2 adiunktów i 4 asystentów. Od kilku lat KHZiMSE współpracuje z Uniwersytetem Västeräs (Szwecja). Dzięki tej współpracy dla wybranej grupy studentów niektóre wykłady i seminaria prowadzone są w języku angielskim. Działalność dydaktyczna Pracownicy Katedry prowadzą zajęcia z przedmiotu międzynarodowe stosunki ekonomiczne (gospodarcze) na wszystkich kierunkach studiów z wyjątkiem kierunku Informatyka i Ekonometria. Na kierunku Zarządzanie i Marketing zajęcia odbywają się w wymiarze 60 godzin (30g wykładów i 30g ćwiczeń), na kierunku Ekonomia 75 godzin (30g wykładów i 45g ćwiczeń) oraz na kierunku Finanse i Bankowość 45 godzin (15g wykładów i 30 g ćwiczeń). Na kierunkach Finanse i Bankowość oraz Ekonomia Katedra realizuje także przedmiot finanse międzynarodowe w wymiarze 45 godzin (30 wykładów i 15 ćwiczeń). W "kanonie" wydziałowym kierunku Zarządzanie i Marketing znajduje się przedmiot: transakcje handlu zagranicznego również prowadzony przez pracowników katedry. Wprowadzenie przedmiotu finanse międzynarodowe spowodowało konieczność podziału treści programowych wykładanych przedtem w ramach jednego przedmiotu na dwie części.
2 W ramach wykładów i ćwiczeń z międzynarodowych stosunków ekonomicznych prezentowane są następujące zagadnienia: podstawowe pojęcia związane z nauką o międzynarodowych stosunkach ekonomicznych, w tym zwłaszcza przedmiot badań, międzynarodowy podział pracy i czynniki go określające oraz cechy współczesnej gospodarki światowej; podmioty i struktura gospodarki światowej, ze szczególnym uwzględnieniem roli korporacji międzynarodowych, procesu dywersyfikacji krajów rozwijających się oraz pozycji w gospodarce światowej krajów dokonujących transformacji systemowej; charakterystyka tendencji w handlu międzynarodowym, z naciskiem na zmiany w strukturze towarowej i geograficznej oraz tendencje cenowe; polityka ekonomiczna determinująca wpływ handlu zagranicznego na wzrost gospodarczy; międzynarodowa wymiana usług; przepływ czynników wytwórczych, w tym rolę przepływów kapitałowych w formie inwestycji bezpośrednich, czynnika osobowego oraz transferu myśli naukowotechnicznej; zagraniczna polityka ekonomiczna (w tym zwłaszcza polityka handlu zagranicznego) i międzynarodowa polityka ekonomiczna, ze szczególnym uwzględnieniem tendencji integracyjnych w świecie oraz roli Światowej Organizacji Handlu. W trakcie wykładów i ćwiczeń z finansów międzynarodowych (międzynarodowych stosunków finansowych) poruszane są następujące problemy: podstawowe pojęcia i zakres badań międzynarodowych stosunków finansowych; kursy walut wraz z analizą czynników wpływających na poziom i wahania kursów; systemy walutowe (światowe i regionalne); wymienialność walut z uwzględnieniem poszczególnych rodzajów wymienialności, korzyści i zagrożeń związanych z wprowadzeniem wymienialności waluty oraz przedstawieniem skali zjawiska w świecie; bilans płatniczy;
3 rola organizacji finansowych o zasięgu ogólnoświatowym (Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy) oraz regionalnym (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju); zadłużenie zagraniczne w skali świata i metody rozwiązywania kryzysu zadłużeniowego; rynek finansowy i jego instytucje oraz praktyczne aspekty operacji walutowych. Należy podkreślić, że w zasadzie wszystkie z wymienionych wyżej tematów przedstawiane są w dwóch płaszczyznach (aspektach). Każde zjawisko omawiane jest początkowo w odniesieniu do całej gospodarki światowej, a następnie analizowane z perspektywy polskiej gospodarki. Z zebranych opinii i uwag studentów (prowadzący zajęcia są oceniani za pomocą ankiet) wynika, że cenią oni sobie właśnie taki sposób prowadzenia wykładów i ćwiczeń. Studenci wszystkich kierunków mogą także uczestniczyć w oferowanych przez Katedrę wykładach do wyboru w języku angielskim: wybrane zagadnienia handlu międzynarodowego i wybrane zagadnienia finansów międzynarodowych. Bierze w nich udział stosunkowo niewielka grupa studentów, ponieważ podstawowym warunkiem uczestnictwa jest dobra znajomość języka angielskiego. Na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania studenci poszczególnych kierunków mogą wybierać specjalność kształcenia. Konsekwencją wyboru specjalności jest określona tematyka seminarium magisterskiego i konieczność zaliczenia wskazanych przedmiotów specjalizacyjnych. Na kierunku Zarządzanie i Marketing Katedra HZiMSE prowadzi (od roku akademickiego 2000/2001 wspólnie z Katedrą Marketingu) specjalność Handel Zagraniczny i Marketing. W ramach tej specjalności realizowanych jest szereg wykładów specjalizacyjnych związanych handlem zagranicznym. Są to: podstawy handlu zagranicznego, technika i organizacja handlu zagranicznego, rozliczenia międzynarodowe, rynki formalne oraz system funkcjonowania handlu zagranicznego. Oprócz wyżej wymienionych przedmiotów studenci specjalności Handel Zagraniczny i Marketing mają także dodatkowe wykłady, ale prowadzone przez pracowników innych katedr. Wybrane zagadnienia o charakterze praktycznym, głównie z zakresu techniki i organizacji handlu zagranicznego, oferowane są także przez Katedrę wszystkim pozostałym studentom, jako przedmioty do wyboru. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń można stwierdzić, że wykłady te cieszą się dużym zainteresowaniem wśród studentów, którzy bardzo chętnie biorą w
4 nich udział. W zasadzie od samego momentu uruchomienia tych wykładów konieczne stało się administracyjne ograniczanie liczby ich uczestników. Ogólnie daję się zauważyć stały wzrost zainteresowania studentów wiedzą, którą będą mogli zastosować w późniejszej pracy zawodowej lub podczas samodzielnego prowadzenia działalności gospodarczej. Dotyczy to jak już sygnalizowano przedmiotów związanych z problematyką handlu zagranicznego, jak również finansów międzynarodowych, w tym przede wszystkim wybranych aspektów funkcjonowania rynków finansowych i operacji walutowych. W ciągu najbliższych kilku lat Katedra HZiMSE przewiduje kontynuowanie obecnego programu i kierunku kształcenia. W odpowiedzi na potrzeby sygnalizowane przez studentów zamierza jednak poszerzyć listę oferowanych przedmiotów do wyboru i stale uaktualniać ich treści programowe. Działalność naukowo-badawcza Od momentu powstania Katedra Handlu Zagranicznego i Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych prowadzi badania w ramach ogólnego tematu "Problemy współczesnej gospodarki światowej i handlu zagranicznego" ze szczególnym uwzględnieniem: problemów rozwoju ekonomicznego wybranych krajów rozwijających się; tendencji i mechanizmu cen światowych; problemów integracji gospodarczej; handlu zagranicznego jako czynnika i bariery wzrostu gospodarczego; praktycznych aspektów prowadzenia działalności handlowej na rynkach międzynarodowych. W obrębie tej problematyki pracownicy Katedry realizują indywidualne badania własne, a Katedra jako jednostka statutowe. Tematyka badań statutowych w latach 1995 2000 objęła następujące zagadnienia: handel zagraniczny jako bariera wzrostu gospodarczego; import jako czynnik wzrostu gospodarczego wybranych krajów Azji Południowo-Wschodniej; położenie geograficzne jako bariera rozwoju społęczno-ekonomicznego,
5 tendencje rozwoju światowego rynku produktów rybołówstwa morskiego i perspektywy ich eksportu z Polski; ceny rynku międzynarodowego a rozwój ekonomiczny krajów i regionów, w dwóch etapach: etap I aspekty teoretyczno-metodologiczne, etap II ceny rynku międzynarodowego a wolumen eksportu. W latach 1995 1999 realizowano w KHZiMSE dwa projekty badawcze finansowane przez Komitet Badań Naukowych, związane z przygotowaniem rozpraw doktorskich. Pierwszy z nich to "Import a wzrost gospodarczy nowo uprzemysłowionych krajów Azji Południowo- Wschodniej". Drugi nosił tytuł "Uwarunkowania rozwoju ekonomicznego wyspiarskich krajów Trzeciego Świata". Pracownicy Katedry biorą czynny udział w seminariach organizowanych przez Komisję Organizacji i Zarządzania (Podkomisja Handlu Zagranicznego) Polskiej Akademii Nauk Oddział w Gdańsku. Seminaria te odbywają się regularnie dwa razy do roku. Ich uczestnikami, oprócz członków Katedry, są także pracownicy naukowi Akademii Rolniczej w Szczecinie, Wyższej Szkoły Morskiej w Szczecinie, Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni, pracownicy Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej oraz zaproszeni goście. Tematyka spotkań obejmuje przede wszystkim ocenę sytuacji bieżącej w polskim handlu zagranicznym oraz tendencji w handlu międzynarodowym wybranych towarów. Warto ponadto podkreślić, że wymieniona jednostka organizacyjna i powstałe dzięki niej forum dyskusyjne ma również na celu integrację całego szczecińskiego środowiska naukowego zajmującego się problematyką międzynarodowych stosunków ekonomicznych i handlu zagranicznego. Szczególnie żywą dyskusję wzbudziła problematyka światowego i krajowego rybołówstwa morskiego. Funkcję przewodniczącego Podkomisji Handlu Zagranicznego oraz redaktora naukowego przygotowanych dzięki seminariom publikacji naukowych sprawuje aktualnie prof. zw. dr hab. Jerzy Dudziński kierownik KHZiMSE. Katedra współpracuje również z zagranicznymi ośrodkami akademickimi. W latach 1991 1995 jej pracownicy uczestniczyli w konferencjach naukowo-dydaktycznych organizowanych przez Katedrę Ekonomii Uniwersytetu w Rydze. W 1996 r. nawiązano kontakty z Uniwersytetem
6 w Västeräs w Szwecji. Współpraca z tym ośrodkiem sprowadza się do wymiany pracowników. Dzięki tej wymianie studenci specjalności Handel Zagraniczny i Marketing mogą odbywać seminaria i przygotowywać prace magisterskie w języku angielskim. Od 1997 r. KHZiMSE współpracuje również z Uniwersytetem w Rostocku. Współpraca polega głównie na wymianie materiałów i rezultatów prac badawczych poświęconych wymianie międzynarodowej, a zwłaszcza kontaktom gospodarczym Polski i Niemiec. W 1998 r. ukazał się pierwszy wspólny zeszyt naukowy, a w 2000 r. drugi. Na dorobek pracowników Katedry składa się wiele publikacji naukowych w postaci monografii, podręczników akademickich, artykułów w recenzowanych czasopismach naukowych i innych. Wybór ważniejszych pozycji zawiera załącznik do niniejszego referatu. Podsumowanie i wnioski W zakresie działalności naukowo-dydaktycznej pracownicy Katedry HZiMSE pragną zwrócić uwagę na: 1. Konieczność wprowadzenia międzynarodowych stosunków gospodarczych na wszystkich kierunkach studiów. W obecnej sytuacji, przy istniejącym stopniu otwarcia gospodarki na zagranicę, zwiększeniu tempa procesów integracyjnych i ubieganiu się Polski o członkostwo w Unii Europejskiej ogromne zdziwienie musi budzić fakt umieszczenia tego przedmiotu w minimach programowych tylko na kierunku Ekonomia. 2. Duże problemy z klasyfikacją podmiotów gospodarki światowej i oceną ich roli. W latach 90. nastąpiło bowiem znaczne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego zarówno w obrębie krajów rozwijających, jak i byłych krajów socjalistycznych. Stosunkowo łatwo jest przedstawić strukturę gospodarki światowej z uwzględnieniem podziału na kraje wysoko rozwinięte i pozostałe, a następnie dokonać analizy ich roli w okresie powojennym, natomiast w obrębie pozostałych grup krajów analiza taka jest znacznie trudniejsza. Dotyczy to także klasyfikacji stosowanej w najważniejszych źródłach organizacji międzynarodowych, w tym zwłaszcza ONZ. 3. Niejednoznaczność stosowanego powszechnie i być może nadużywanego pojęcia globalizacji oraz wynikających z niej korzyści i zagrożeń dla poszczególnych grup krajów.
7 4. Skoncentrowanie zasadniczej uwagi przy podawaniu w dostępnych podręcznikach przykładów powstania i ewolucji ugrupowań integracyjnych na ugrupowaniach funkcjonujących w Europie. Trudno jest więc zaspokoić zainteresowanie studentów pozaeuropejskimi organizacjami integracyjnymi, odsyłając ich do krajowej literatury przedmiotu. 5. Konieczność wspomagania przez władze centralne badań nad intensywnością rozwoju regionów. Wynika to z ich coraz większego znaczenia w procesie integracji europejskiej. Dobrym tego przykładem jest województwo zachodniopomorskie, ze względu na jego położenie geopolityczne.