Pierwsze stwierdzenie mewy karaibskiej Larus atricilla w Polsce

Notatki Notes Notatki Ornitologiczne 2008, 49: 162 182 Pierwsze stwierdzenie mewy karaibskiej Larus atricilla w Polsce Latem 2007 roku, na wyspach zlokalizowanych w rezerwacie Mewia Łacha w ujściu Wisły koło Świbna w pow. gdańskim, zanotowano pierwszy w Polsce pojaw mewy karaibskiej Larus atricilla. Pierwsza obserwacja (A. Marczewski) miała miejsce późnym wieczorem w dniu 5.07.2007. Na noclegowisku mew i rybitw, w stadzie liczącym kilka tysięcy osobników, składającym się głównie z mew pospolitych L. canus i śmieszek L. ridibundus, dostrzeżono odmiennie wyglądającego ptaka, który na podstawie wykonanych fotografii został później oznaczony jako dorosła mewa karaibska w szacie godowej. Trwająca około 15 minut obserwacja prowadzona była przy dużym zachmurzeniu i umiarkowanym wietrze, a sam ptak obserwowany był z odległości około 400 m przez lunetę o powiększeniu 20 60. Gatunek ten został niezależnie stwierdzony (D. Kilon, K. Struś) w tym samym miejscu wczesnym popołudniem 10.07.2007 i oznaczony bezpośrednio w trakcie obserwacji. Obserwowano go przez około 4 godziny przy bardzo dobrych warunkach pogodowych i oświetleniu, z minimalnej odległości 100 m przez lunety o maksymalnym powiększeniu 60. Obserwacja udokumentowana została rysunkami sporządzonymi w terenie. Ptak ten pojawiał się regularnie w godzinach wieczornych do dnia 20.07.2007, a okazjonalnie widywany był również w godzinach porannych. Informacja o jego stwierdzeniu wywołała żywe zainteresowanie wśród obserwatorów ptaków w Polsce, którzy przez cały ten okres tłumnie odwiedzali Ujście Wisły. Ostatni raz stwierdzono mewę karaibską po miesięcznej przerwie, wczesnym wieczorem w dniu 22.08.2007 (M. Radziszewski, A. Jirak, K. Paciora, S. Springer), kiedy przez około godzinę, przy małym zachmurzeniu i bardzo dobrej widoczności, obserwowano dorosłego osobnika pierzącego się do szaty spoczynkowej. Ptak ten pojawił się chwilę po tym, jak od południa nadleciało stado mew pospolitych, które dołączyły do ptaków siedzących na jednej z wysp. Początkowo obserwowano go przez lornetkę, z odległości około 100 m, a następnie przez lunetę o powiększeniu 20 60 z minimalnej odległości 50 70 m. Wszystkie wymienione wyżej obserwacje uzyskały akceptację Komisji Faunistycznej. Ptak obserwowany w lipcu wyróżniał się ciemnym ubarwieniem grzbietu i skrzydeł, zdecydowanie ciemniejszym niż u śmieszki i mewy pospolitej. Wielkość ptaka została za pierwszym razem oceniona jako nieznacznie mniejsza od mewy pospolitej, a przy kolejnych obserwacjach jako zbliżona do śmieszki. Ptak sprawiał wrażenie smukłego w porównaniu z mewą pospolitą i uznano, iż pokrojem zbliżony był do śmieszki. Charakteryzował się długimi skrzydłami oraz cienkimi i długimi nogami. Jego dziób miał długość odpowiadającą w przybliżeniu połowie długości głowy. Grzbiet, barkówki, pokrywy skrzydłowe i przeważająca część lotek trzeciorzędowych była ciemnoszara. W złożonym skrzydle na lotkach trzeciorzędowych występował wyraźny biały pasek końcowy. Pierwszy z obserwatorów uznał, iż lotki pierwszorzędowe były czarne, bez zauważalnych białych elementów. Osoby obserwujące ptaka w późniejszym czasie stwierdziły, iż lotki pierwszorzędowe były czarne ze słabo widocznymi jasnymi zakończeniami wewnętrznych lotek. Pierś, brzuch, boki ciała i ogon były białe. Dziób i nogi miały kolor ciemnowiśniowy, wpadający w brąz, choć przy kolejnej obserwacji opisano je jako bardzo ciemne. Ptak posiadał czarny kaptur, zachodzący daleko na potylicę, podobnie jak u dorosłej mewy czarnogłowej L. melanocephalus. Na jego tle odznaczały się wyraźne, kontrastujące, białe sierpy, otaczające czarne oko, które z większej odległości sprawiały wrażenie pełnej obrączki. 162

Obserwacja z sierpnia dotyczyła dorosłego osobnika pierzącego się do szaty spoczynkowej. U stojącego wśród mew pospolitych ptaka rzucającą się w oczy cechą była czarno przyprószona głowa przypominał on mewę pospolitą z przyciemnioną głową, od razu zwrócił na siebie uwagę obserwatorów. Ptak był zbliżony wielkością do mewy pospolitej, miał wydłużoną sylwetkę ze stosunkowo mniejszą niż u porównywanego gatunku głową. Jego nogi były równie długie jak u mewy pospolitej. Dziób, zauważalnie opadający ku końcowi, miał wyraźne podcięcie i podobnie jak nogi był jednolicie czarniawy, bez zauważalnych plam w innych kolorach. Płaszcz był ciemnoszary, z daleka o podobnym odcieniu jak u mewy pospolitej, lecz ostatecznie uznany został za zauważalnie ciemniejszy. Na złożonym skrzydle wyróżniały się białe końcówki lotek trzeciego rzędu. Końce lotek pierwszorzędowych były całkowicie czarne, pozbawione białych zakończeń, co mogło wynikać z ich wytarcia. Czoło i nasada dzioba były białe, wierzch głowy i pokrywy uszne były czarniawo lub ciemnoszaro przyprószone. Szyja, kark, pierś, boki i spód ciała były białe, tak samo jak sterówki. Oko było ciemne, a nad i pod nim występowały białe sierpy, o podobnej grubości jak u śmieszki. Mimo iż za każdym razem poświęcano mewie karaibskiej sporo uwagi, nie udało się zaobserwować ptaka w locie, ani stwierdzić, aby wydawał głos. Na podstawie wykonanych fotografii, sporządzonych rysunków i opisów omawianego ptaka, można przyjąć z dużym prawdopodobieństwem, iż wszystkie obserwacje dotyczyły tego samego osobnika. Zasięg i występowanie mewy karaibskiej na świecie Mewa karaibska gniazduje lokalnie na wybrzeżach Ameryki Północnej, gdzie zasięg jej lęgowisk rozciąga się od stanu Maine na północy wschodniego wybrzeża USA, po Florydę i Zatokę Meksykańską na południu, na atlantyckim i pacyficznym wybrzeżu Meksyku, na Karaibach, oraz u wybrzeży Wenezueli. Zimuje na zachodnim wybrzeżu Atlantyku, poczynając od Północnej Karoliny w USA po północno-wschodnie wybrzeże Brazylii oraz na wybrzeżu Pacyfiku od południowego Meksyku po północe Chile (Lewington et al. 1991, Malling Olsen & Larsson 2003). Wyróżnia się dwa podgatunki mewy karaibskiej: występujący w północnej części areału L. a. megalopterus oraz nominatywny L. a. atricilla na Wyspach Karaibskich i u wybrzeży Wenezueli. Wielkość populacji tego gatunku jest oceniana na około 400 000 par lęgowych (Malling Olsen & Larsson 2003). Poza areałem stałego występowania, mewa karaibska jest regularnie odnotowywana w kontynentalnej części USA, na Hawajach oraz na Grenlandii. Gatunek ten zalatuje do Japonii, Australii, kontynentalnej Europy oraz zachodnich wybrzeży Afryki po Senegal i Gambię (Malling Olsen & Larsson 2003). Pierwsze stwierdzenie mewy karaibskiej na kontynencie europejskim miało miejsce w roku 1877 we Francji. Kolejne dwa odnotowano w latach 1923 i 1957 w Wielkiej Brytanii, skąd pochodzi większość europejskich stwierdzeń tego gatunku. Od roku 1964 mewa karaibska stwierdzana jest w Europie niemal corocznie, a jej obserwacje odnotowywane są w ciągu całego roku, choć z reguły dotyczą pojedynczych osobników. Spośród co najmniej 220 stwierdzeń odnotowanych w Zachodniej Palearktyce do roku 2004 włącznie, 45,4% miało miejsce w Wielkiej Brytanii, 15,4% we Francji, 10% w Hiszpanii (z pominięciem Wysp Kanaryjskich), 8,2% w Irlandii, 4,1% na Islandii, a po kilka obserwacji w innych krajach leżących u wybrzeży Morza Północnego i Atlantyku (Deutsch et al. 2006, Malling Olsen & Larsson 2003). Do końca roku 2006 w Wielkiej Brytanii zarejestrowano już 171 stwierdzeń tego gatunku (Fraser & the Rarities Committee 2007). Aż 50 z nich miało miejsce w okresie od początku listopada do końca grudnia 2005, w rezultacie huraganu, który przeszedł nad Atlantykiem (Ahmad 2005, Fraser, Rogers & the Rarities Committee 2007). Za przyczyny 163

wzrostu liczby obserwacji mew karaibskich w Europie uznawany jest wzrost liczebności populacji lęgowej tego gatunku wraz z ekspansją terytorialną w Ameryce Północnej oraz rosnąca aktywność obserwatorów ptaków. Istotne znaczenie, przynajmniej w niektórych latach, ma ponadto zaistnienie wyjątkowych warunków pogodowych (takich jak np. pojawianie się huraganów) w okresie migracji tych ptaków. Pewna część stwierdzeń mew karaibskich pochodzi z północnej części Europy. Na Islandii do roku 2006 włącznie obserwowano ją 10 razy, w Szwecji odnotowano 6 razy, a w Norwegii do końca 2005 roku zarejestrowano 3 stwierdzenia (Malling Olsen & Larsson 2003, www.tarsiger.com). Miejsce ostatniego z nich (Finnvika, Båtsfjord, okręg Finnmark), jest najdalej na północ wysuniętym miejscem obserwacji mewy karaibskiej w Europie. Pojedyncze stwierdzenia zarejestrowano także w krajach leżących we wschodniej części Morza Bałtyckiego. W Finlandii obserwowano pojedynczego ptaka w wieku po 2. roku kalendarzowym w dwóch różnych miejscach nad Zatoką Fińską, odpowiednio w okresie 01.05. 08.05.1997 oraz 11.05. 2.07.1997 (The Finnish National Rarities Committee). W ostatnich latach dokonano również obserwacji na zachodnim wybrzeżu Łotwy dorosłego ptaka widziano 22.06.2006 w porcie w Liepaji (Lipsbergs & Eglîtis 2006). Mewa karaibska notowana była również w basenie Morza Śródziemnego. Kilkakrotnie zarejestrowana została we Włoszech (Calvini 2005, Deutsch et al. 2006, Ottens 2007), dwukrotnie w Grecji (Hart 1986, www.tarsiger.com), a pojedynczych stwierdzeń dokonano również na Malcie (J. Azzopardi in litt.) i najdalej na wschód nad Morzem Czarnym w Bułgarii (www.tarsiger.com). O zalatywaniu mewy karaibskiej na śródlądzie kontynentu europejskiego świadczą obserwacje z Niemiec, Holandii, Austrii i Szwajcarii (Lewington et al. 1991, Malling Olsen & Larsson 2003). Część europejskich stwierdzeń dotyczy z pewnością tych samych ptaków przemieszczających się po Europie (Ottens 2007). W Niemczech, do końca roku 2004, odnotowano 6 stwierdzeń mewy karaibskiej, z czego w dwóch przypadkach ptaki zostały schwytane i zaobrączkowane (Deutsch et al. 2006). Jeden z nich, nazwany Azte (od niemieckiej nazwy tego gatunku Aztekenmöwe), zaobrączkowany został wiosną 2001 w Nadrenii-Westfalii, w kolonii lęgowej śmieszek. Powrócił on w to samo miejsce w 2002 i ponownie w roku 2005. Ten sam osobnik widywany był w styczniu i lutym 2004 oraz na przełomie 2004/2005 w San Remo nad Zatoką Genueńską we Włoszech. W październiku 2006 stwierdzony został w Lucernie w Szwajcarii. Od stycznia do marca 2007 przebywał z kolei w Blanes na wybrzeżu Katalonii w Hiszpanii, a od sierpnia do września 2007 obserwowany był w Holandii (Ottens 2007). Mewa karaibska jest trzecim, obok mewy polarnej L. glaucoides i mewy delawarskiej L. delawarensis, północnoamerykańskim gatunkiem mewy i zarazem dziewiętnastym gatunkiem mewy stwierdzonym w Polsce. Biorąc pod uwagę rosnącą w ostatnich latach liczbę osobników tego gatunku odnotowywanych w Europie, jak również wykazywaną przez nie tendencję do pojawiania się w tych samych miejscach, można spodziewać się kolejnych obserwacji mewy karaibskiej na terenie kraju. Rozpoznawanie Rozpoznanie mewy karaibskiej w warunkach dogodnych do obserwacji nie powinno sprawiać większych trudności. Najłatwiej można pomylić ją z mewą preriową L. pipixcan, choć jak dotąd nie była ona obserwowana w Polsce, a w Europie pojawia się znacznie rzadziej niż mewa karaibska. Mimo to, istnieje prawdopodobieństwo jej zalatywania na teren kraju i należy mieć to na uwadze, obserwując niewielką mewę o ciemnym płaszczu. Mewa karaibska jest z reguły nieco większa od śmieszki, lecz ze względu na smuklejszą sylwetkę oraz stosunkowo długie, wąskie i zaostrzone skrzydła, wydaje się zbliżona wielkoś- 164

cią do mewy pospolitej. Długość ciała wynosi 36 41 cm, rozpiętość skrzydeł 98 110 cm (Blomdahl et al. 2003), lub nawet 100 125 cm (Malling Olsen & Larsson 2003). Sylwetka mewy karaibskiej charakteryzuje sięponadto proporcjonalnie małą głową z delikatnie opadającym czołem i dziobem, dostrzegalnym podcięciem żuchwy oraz długimi nogami. W locie mewa karaibska wyróżnia sięwystającą daleko z przodu ciała głową i szyją. Jej smukła sylwetka w połączeniu ze stosunkowo powolnymi i statecznymi uderzeniami łukowato wygiętych skrzydeł może przywoływać na myśl dużą mewę. Czasami sprawia wrażenie lżejszej, ale zwykle jej lot jest wolniejszy i spokojniejszy niż lot śmieszki. Rzadko zdarza się, aby mewa karaibska zbierała w locie pokarm z powierzchni wody, co regularnie czyni m.in. mewa preriowa (Blomdahl et al. 2003). Szata ostateczna uzyskiwana jest w 3. roku kalendarzowym życia. Ptaki dorosłe mają jednolicie ciemnoszary wierzch ciała i skrzydeł, odpowiadający tonacją barwie płaszcza u mewy brytyjskiej L. fuscus graellsii, z szerokim białym paskiem końcowym widocznym u ptaków w locie, oraz czarnymi zewnętrznymi lotkami 1. rzędu, pozbawionymi pereł, choć w świeżym upierzeniu posiadają one białe zakończenia. Latem na głowie występuje intensywnie czarny kaptur, zachodzący daleko na kark, a powyżej i poniżej oka widoczne są białe sierpy. Tęczówka jest ciemnobrązowa, obrączka oczna i zajad czerwone. Pozostała część dzioba jest z reguły ciemnoczerwona, często z wyraźnie jaśniejszą, odznaczającą się plamą w postaci przecinka na końcu, choć z dystansu cały dziób może wydawać sięzupełnie czarny. Nogi są ciemnoczerwone lub czarniawobrązowe (Grant 1986, Blomdahl et al. 2003). U ptaków dorosłych zimą głowa jest w większości biała z ciemnym rysunkiem o zróżnicowanym u poszczególnych osobników zasięgu, najczęściej ograniczonym do pokryw usznych, tylnego ciemienia i potylicy. Nigdy nie występuje tak wyrazisty kaptur jak u podobnie ubarwionej mewy preriowej, lecz należy liczyć sięz tym, iż niektóre osobniki mogą Fot. 1. Mewa karaibska Larus atricilla w szacie godowej (po lewej), ujście Wisły, 14.07.2007 (fot. M. Matysiak) Laughing Gull in breeding plumage, Vistula mouth, 14 July 2007 165

przechodzić nietypowe pierzenie. Dziób jest czarny lub czarniawobrązowy, zwykle z czerwoną plamką przy końcu. Nogi są czarniawe lub szare (Grant 1986, Blomdahl et al. 2003). Osobniki w szacie juwenalnej mają szarobrązową głowę, często z jaśniejszą okolicą dzioba. Głowa zlewa sięz podobnie ubarwioną piersią i bokami. Wierzch ciała jest ciemnobrązowy z wąskimi, jasnymi obrzeżeniami piór, kontrastując z czarniawymi lotkami. Biały kuper odróżnia sięwyraźnie w porównaniu z ciemnym ogonem, na którym występuje pełna, szeroka, ciemna przepaska (jedynie z bliska widoczna jest jego szara nasada). Istotną cechą, dostrzegalną u ptaków w locie jest ciemny spód skrzydła z odznaczającymi się, jeszcze ciemniejszymi podbarkówkami, co jest zauważalne nawet z dużej odległości. Czarniawe lotki kontrastują z pozostałą częścią skrzydła. Dziób i nogi są ciemne (Malling Olsen & Larsson 2003). W 1. szacie zimowej głowa, kark, pierś oraz boki ciała są wyraźnie ciemnoszare, przechodząc stopniowo w jaśniejszy odcień, aż do białawego, na policzkach, gardle, czole i brzuchu. Pokrywy wewnętrznej części skrzydła są w przeważającej części brązowe, kontrastując z jednolicie ciemnoszarym, jak u ptaków dorosłych, płaszczem i barkówkami oraz w większości czarnymi lotkami dłoni i paskiem drugorzędowym. Na lotkach 2. rzędu występuje ponadto biały pasek końcowy. Brak jest jasnego okienka na wewnętrznych lotkach 1. rzędu, typowego dla innych gatunków, w tym także mewy preriowej. Pokrywy podskrzydłowe są jasne z ciemnymi końcówkami i zwykle wyraźnym, ciemnym pasem po przekątnej, zachodzącym na podbarkówki (u mewy preriowej spód skrzydeł jest jednolicie biały). Ogon jest szary z szerokim, czarnym paskiem przedkońcowym. Kuper i pokrywy nadogonowe są białe i wyraźnie kontrastują zarówno z ciemnym ogonem jak i płaszczem. Pierwsza szata wiosenna wygląda podobnie, lecz często pojawia się w niej częściowy lub pełny kaptur, a pokrywy skrzydłowe są wyblakłe, tworząc płowobrązowe plamy na skrzydle (Grant 1986, Malling Olsen & Larsson 2003). Fot. 2. Dorosła mewa karaibska Larus atricilla pierząca się do szaty spoczynkowej, w towarzystwie mew pospolitych L. canus, ujście Wisły, 22.08.2007 (fot. M. Radziszewski) Adult Laughing Gull moulting into winter plumage with Common Gulls, Vistula mouth, 22 August 2007 166

Ptaki w szatach 2. zimowej i 2. wiosennej przypominają ptaki dorosłe, ale odróżniają się od nich większą ilością czerni na lotkach i pokrywach 1. rzędu oraz skrzydełku, a u większości występują pozostałości paska drugorzędowego na skrzydłach oraz paska przedkońcowego na ogonie (Grant 1986, Blomdahl et al. 2003). Autorzy składają podziękowania prof. Tadeuszowi Stawarczykowi za udostępnienie literatury i cenne uwagi oraz Marcinowi Faberowi za pomoc w kompletowaniu materiałów do artykułu. Summary: The first record of the Laughing Gull Larus atricilla in Poland. On 5th July 2007, at a roosting ground of a few hundred gulls and terns a different looking bird was observed. Based on the photos made, the individual was later identified as an adult Laughing Gull in breeding plumage. The same bird was recorded independently at the same place on 10th July and regularly appeared at the site until as late as 20th July 2007. For the last time it was seen on 22nd August 2007 and this record concerned an adult individual moulting to the winter plumage. A detailed description has been given along with characters distinguishing the bird from similar gull species. Also, information on the distribution of the Laughing Gull in Europe has been provided. Accepted by the Avifaunistic Commission. Literatura Ahmad M. 2005. Franklin s Gulls and Laughing Gulls in Britain & Ireland in November 2005. Birding World 18: 461 464. Bird News. www.tarsiger.com Blomdahl A., Breife B., Holmström N. 2003. Flight Identification of European Seabirds. London. Deutsch M., Maier U., Ortlieb R. 2006. Erstnachweis der Aztekenmöwe (Larus atricilla) für Baden-Württemberg. Orn. Jh. Bad.-Württ. 22: 209 216. Deutsche Seltenheitenkommission 2005. Seltene Vogelarten in Deutschland 1999. Limicola 19: 1 63. Fraser P.A. and the Rarities Committee 2007. Report on rare birds in Great Britain in 2006. Brit. Birds 100: 694 754. Fraser P.A., Rogers M.J. and the Rarities Committee 2007. Report on rare birds in Great Britain in 2005. Part I: non-passerines. Brit. Birds 100: 16 61. Grant P.J. 1986. Gulls: A guide to identification. T&AD Poyser, Calton. Hart R. 1986. Laughing Gull in Greece in August 1984. Dutch Birding 8: 62 63. Lewington I., Alström P., Colston P. 1991. A Field Guide to the Rare Birds of Britain and Europe. HarperCollins Publishers, London. Lipsbergs J., Eglîtis A. 2006. Laughing Gull Larus atricilla new species in Latvian fauna. Putni dabâ 16: 6 8. Malling Olsen K., Larsson H. 2003. Gulls of North America, Europe and Asia. Princeton. Ottens G. 2007. Lost and found: Laughing Gull Azte in Europe. Dutch Birding 29: 288 291. Sibley D.A. 2000. The Sibley Guide to Birds. New York. Svensson L., Grant P.J., Mullarney K., Zetterström D. 1999. Collins Bird Guide. HarperCollins Publishers, London. The Complete Birds of the Western Palearctic. CD-ROM Edition. Oxford University Press. Michał Radziszewski Wysocka 7a/2, 63-421 Przygodzice m.radziszewski@gmail.com Antoni Marczewski Konduktorska 4/7, 00-775 Warszawa antoni.marczewski@gmail.com Dawid Kilon Gnieźnieńska 19/5, 85-313 Bydgoszcz dawid_kilon@wp.pl 167