Politechnika Poznańska Wydział Maszyn Roboczych i Transportu Prawo transportowe Regulacje prawne dotyczące czasu pracy kierowców Dr inż. Marcin Kiciński marcin.kicinski@put.poznan.pl www.kicinski.eu Agenda 1. Wprowadzenie Zarys historyczny i obowiązujące przepisy 2. Wybrane aspekty czasu pracy kierowców Podstawowe pojęcia Czas pracy DyŜur, dyspozycja Obligatoryjne przerwy i odpoczynki Rozliczanie czasu pracy PodróŜ słuŝ bowa Kontrola i rozliczanie związane z czasem pracy, odpoczynku i przerw Popełniane błędy 2 1
Wprowadzenie Kontrola i rozliczenie: czasu prowadzenia pojazdu (jazdy) czasu postoju obowiązkowych przerw i odpoczynków kierowcy 3 Wprowadzenie NajwaŜniejsze przepisy krajowe Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. Nr 92, poz. 879 z późn. zm.) Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (D. U. 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowy m (Dz. U. 2007 r. Nr 125, poz. 874 z późn. zm.) Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 2005 r. Nr 108, poz. 908, z późn. zm.) Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. - prawo przewozowe (Dz. U. 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.) Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz. U. 1951 r. Nr 4, poz. 28 z późn. zm) 4 2
Wprowadzenie Ustawa z dnia 11. maja 2001 r. Prawo o miarach (Dz.U. 2001 nr 63. poz. 636) Ustawa d dnia 29. lipca 200 r. o systemie tachografów cy frowych (Dz.U. 2005 nr 180 poz. 1494) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 31. grudnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposaŝ enia. (Dz.U. 2003 nr 32 poz. 262) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 27. grudnia 2007 r. w sprawie przyrządów pomiarowych podlegających kontroli metrologicznej oraz zakresu tej kontroli (Dz.U. 2008 nr 3 poz. 13) 5 Wprowadzenie Przepisy międzynarodowe Rozporządzenie (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniającym rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak równieŝ uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 (Dz. Urz. UE L 102 z 11.04.2006, str. 1) Umowa Europejska dotycząca pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR), sporządzona w Genewie dnia 1 lipca 1970 r. (Dz. U. Z 1999 r. Nr 94, poz. 1086 i 1087) ROZPORZĄDZENIE RADY (EWG) nr 3821/85 z dnia 20 grudnia 1985 r. W sprawie urządzeń rejestrujących stosowanych w transporcie drogowy m (Dz. Urz. UE L 85.370.8). 6 3
Wprowadzenie 1951 Opracowanie na podstawie: Sułkowska, Redmer 2010 7 Kiedy ma zastosowanie AETR, a kiedy Rozporządzenie WE 561/2006 8 4
Podstawowe pojęcia Przewóz drogowy oznacza każdą podróż odby waną w całości lub w części na drogach publicznych przez pojaz d załadowany lub niezaładowany, służący do przewozu osób lub rzeczy. Komentarz Należy pamiętać, że art. 2 pkt. 2 ustawy o czasie pracy kierowców odsyła wyłącznie do definicji wynikających z art. 4 rozporządzenia (WE) nr 561/2006. A więc zakres przedmiotowy, tj. rodzaje pojazdów, do których stosuje się przepisy rozporządzenia, nie ma wpływu na zakres stosowania ustawy o czasie pracy kierowców. 9 Podstawowe pojęcia Stanowisko pracy kierowcy: siedziba pracodawcy, pojazd, który kierowca prowadzi, inne miejsca: np. podczas obsługi codziennej pojazdu, załadunek pojazdu. 10 5
Podstawowe pojęcia Tydzień Poniedziałek godz. 0.00 Niedziela godz. 24.00 Pora nocna Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Sobota Niedziela Godz. 0.00 Godz. 7.00 11 Podstawowe pojęcia Odpoczynek nieprzerwany okres + swoboda dyspozycji Dzienny okres odpoczynku Praca Odpoczynek Praca Regularny Skrócony Min 11.godz. Min 9.godz. Praca Odpoczynek Praca Praca Odpoczynek Praca Praca 1. Odpoczynek Praca 2. Odpoczynek Praca Min 3.godz. Min 9.godz. 12 6
Czas pracy Czas pracy kierowców Z umową o pracę Bez umowy o pracę: Przedsiębiorcy oraz osoby niezatrudnione przez przedsiębiorcę 13 Czas pracy Z umową o pracę Osoby niezatrudnione / wykonujące osobiście przewozy drogowe Przedsiębiorca prowadzenie pojazdu; załadowywanie i rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem; nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym; czynności spedycyjne; obsługę codzienną pojazdów i przyczep; inne prace podejmowane w celu wykonania zadania słuŝ bowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy; niezbędne formalności administracyjne; utrzymanie pojazdu w czystości pozostanie na stanowisku pracy kierowcy w gotowości do wykonywania pracy przerwa 15 min (czas pracy min 6 godz. ) 14 7
Czas pracy Odmiennie niż w Kodeksie pracy do czasu pracy kierowcy zaliczany jest również czas poza przyjętym rozkładem czasu pracy, w którym kierowca pozostaje na stanowisku pracy kierowcy w gotowości do wykonywania pracy, w szczególności podczas oczekiwania na załadunek lub rozładunek, których przewidywany czas trwania nie jest znany kierowcy przed wyjazdem albo przed rozpoczęciem danego okresu. 15 Czas pracy Kierowca zatrudniony na umową o pracę Do czasu pracy kierowcy nie wlicza się: czasu dyżuru, jeżeli podczas dyżuru kierowca nie wykonywał pracy nieusprawiedliwionych postojów w czasie prowadzenia pojazdu dobowego nieprzerwanego odpoczynku przerwy w pracy, wynikających ze stosowania przerywanego systemu czasu pracy. Przyk ład: Nieusprawiedliwiony postój w czasie prowadzenia pojazdu, będzie wynik iem samowolnego przerwania przez k ierowc ę pracy (brak elementu wyk onywania pracy). 16 8
Pytanie 1 Kolizja na drodze. Z uwagi na wypadek śmiertelny wstrzymano ruch samochodowy na danym odcinku do czasu przyjazdu prokuratora i zakończeniu przez niego oględzin miejsca zdarzenia. Czy czas oczekiwania na udroŝnienie ruchu będzie liczony do czasu pracy kierowcy? samochodowego 17 Pytanie 2 Kierowca (zatrudniony na umowę o pracę) realizował przewóz z Poznania do Warszawy. W Kutnie stwierdził, Ŝe zatrzyma się by zrobić zakupy do domu. Czas wykonywania zakupów wyniósł 10 min. Czy ten czas moŝna zaliczyć do czasu pracy kierowcy? 18 9
Dyżur, dyspozycja Czas dyŝuru kierowcy: 1. Poza normalnymi godzinami pracy. 2. Gotowość do wykonywania pracy. 3. Miejsce: zakład pracy lub miejsce wyznaczone przez pracodawcę. 19 Dyżur, dyspozycja Przykłady: 1. przerwy przeznaczone na odpoczynek, tj.: co najmniej 30 minutowa przerwa po sześciu kolejnych godzinach pracy gdy liczba godzin pracy nie przekracza 9 godzin, albo 45 minutowa przerwa jeśli liczba godzin przekracza 9 godzin co najmniej 45 minutowa przerwa po 4,5 godzinnym okresie prowadzenia pojazdu 2. Czas kierowcy nie przeznaczony na kierowanie pojazdem, w przypadku gdy pojazd jest prowadzony przez dwóch lub więcej kierowców. Rekompensata: czas wolny lub wynagrodzenie 20 10
Dyżur, dyspozycja Dyspozycja: Brak obowiązku pozostawania na stanowisku pracy Gotowość do wykonywania pracy. Okresy pozostawania do dyspozycji poza rozkładem czasu pracy zalicza się do czasu dyŝ uru Nie jest to czas przerwy lub odpoczynku Przykład: Przeprawa promowa lub transport koleją pojazdu Czas oczekiwania na przejściach granicznych Ograniczenia w ruchu 21 Pytanie 3 Kierowca zatrudniony na umowę o pracę mający zadaniowy czas pracy nie wypracował dobowego wymiaru godzin. Czy czas brakujący do dobowego wymiaru godzin zaliczany jest do czasu dyŝuru? Przykład: Kierowca zatrudniony w zadaniowym systemie czasu pracy, pracował od 7.00 do 11.00, następnie znajdował się na promie do godziny 18.00. Czas pozostawania na promie w wymiarze 4 godzin zostanie mu zaliczony do czasu pracy, pozostały czas będzie zaliczony do czasu dyżuru. 22 11
Dyżur, dyspozycja Okresy odpoczynku dobowego nie są zaliczanie do czasu dyżuru, nie są również czasem pracy. Czas dyżuru nie może być wliczany do przysługującego kierowcy dobowego nieprzerwanego odpoczynku. Przykład: Wyk orzystywanie dobowego odpoczynk u w pojeździe, jeżeli pojazd znajduje się na postoju i jest wypos ażony w miejsce do spania, nie może być trak towane jak o czas dyżuru. 23 Obligatoryjne przerwy i odpoczynki 1. Przerwa zaliczana do czasu pracy Kierowcy przysługuje 15 minutowa przerwa wliczaną do czasu pracy, którą pracodawca jest obowiązany wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy kierowcy wynosi co najmniej 6 godz. 2. Przerwa na odpoczynek zaliczana do dyżuru Dodatkowo pracodawca obowiązany jest zapewnić kierowcy po sze ściu kolejnych godzinach pracy przerwę przeznaczoną na odpoczynek w wymiarze: co najmniej 30 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy nie przekracza 9 godzin, co najmniej 45 minut, w przypadk u gdy liczba godzin pracy wynosi więcej niż 9 godzin. 24 12
Obligatoryjne przerwy i odpoczynki Czy kierowca podlegający przepisom rozporządzenia (WE) 561/2006 musi robić dodatkową 45-min przerwę po 6 godz. pracy? Jeżeli więc kierowca zrobi przerwę: trwającą co najmniej 45 minut, po okresie prowadzenia pojazdu trwającym cztery i pół godziny, dzieloną na dwie części, z których pierwsza przerwa trwa co najmniej 15 minut a druga co najmniej 30 minut, w taki sposób aby po okresie prowadzenia pojazdu trwającym cztery i pół godziny przerwa wynosiła łącznie co najmniej 45 minut, nie mają zastosowania przerwy, o których mowa w art. 13 ustawy o czasie pracy kierowców. 25 Obligatoryjne przerwy i odpoczynki 3. Dobowy (dzienny) odpoczynek Min. 11 (12) nieprzerwanych godz. (9 godz. skrócony) Nie dotyczy motorniczych MoŜe być wykorzystany w pojeździe Pojazd jest na postoju Pojazd wyposaŝ ony w miejsce do spania 26 13
Obligatoryjne przerwy i odpoczynki Przykłady 27 Obligatoryjne przerwy i odpoczynki 4. Tygodniowy odpoczynek kierowcy Min. 35 godz. Regularny Min. 24 godz. Skrócony: zmiany poryw wykonywania pracy przez kierowcę (inna zmiana) Skrócony: konieczność pracy w godzinach nadliczbowych (ochrona zdrowia i Ŝ ycia ludzkiego, mienia, awaria ) AETR oraz (WE 561 / 2006) Min. 45 godz. Regularny Min. 24 godz. Skrócony (R WE 561/2006) 28 14
Obligatoryjne przerwy i odpoczynki W ciągu dwóch kolejnych tygodni kierowca wykorzystuje co najmniej: dw a regularne tygodniowe okresy odpoczynku, lub jeden regularny tygodniowy okres odpoczynku i jeden skrócony tygodniowy okres odpoczynku trwający co najmniej 24 godziny. Skrócenie to należy jednak skompensować równoważnym odpoczynkiem wykorzystanym jednorazowo prz ed końcem trzeciego tygodnia następującego po danym tygodniu. 29 Obligatoryjne przerwy i odpoczynki Tygodniowy okre s odpoczynku roz poczyna się nie później niż po zakończeniu sześciu okresów 24 godzinnych licząc od końca poprzedniego tygodniowego okresu odpoczynku 30 15
Obligatoryjne przerwy i odpoczynki Skrócenie odpoczynku tygodniowego należy skompensować równoważ nym odpoczynkiem wykorzystanym jednorazowo przed końcem trzeciego tygodnia następującego po danym tygodniu 31 Rys. źródło: OCRK 32 16
Rozliczanie czasu pracy Okres rozliczeniowy przedział czasowy, na który pracodawca obowiązany jest prawidłowo zaplanować czas pracy (ustalając wymiar czasu pracy do przepracowania), a po zakończeniu tego okresu rozliczyć czas pracy. Czas pracy kierowcy: Do 8 godz. na dobę (12 godz. na dobę system równowaŝ ny czasu pracy) Przeciętnie 40 godz. w tygodniu pracy (5 dni), do 48 (60) godz. z nadgodzinami. Okres rozliczeniowy max. 4 m-ce (przewóz regularny osób do 2 tyg.) 33 Rozliczanie czasu pracy Praca wykonywana ponad obowiązujące prac ownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad dobowy przedłużony wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego kierowc ę systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Maksymalnie 260 nadgodzin w roku z uwagi na szczególne potrzeby pracodawcy W większości do pracy w godzinach nadliczbowych kierowcy zastosowanie maja przepisy Kodeksu pracy. 34 17
Rozliczanie czasu pracy Maksymalny roczny limit godzin nadliczbowych, jaki ustanowić może pracodawca wynosi 416 godzin w roku (przeciętnie 8 godzin x 52 tygodnie w roku). W praktyce ilość godzin nadliczbowych możliwa do przepracowania przez danego kierowcę będzie odpowiednio mniejsza zależna od ilości dni urlopu wypoczynkowego z jakiego korzystał będzie kierowca i ilości dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Zgodnie z art. 130 1 Kodeksu pracy istnieje bowiem obowiązek pomniejszania wymiaru czasu pracy jaki pracownik-kierowc a winien przepracować w poszczególnych okresach rozliczeniowych, w przypadk u korzystania przez pracownika z urlopów wypoczynkowych oraz nieobecności w pracy z przyczyn usprawiedliwionych. 35 Rozliczanie czasu pracy Praca w porze nocnej Wykonywanie pracy w godzinach nocnych jest nienaturalne dla jego rytmu biologicznego człowieka. Zaburza moŝ liwość typowego planowania czasu wolnego poza pracą. Jednak ze względu na rodzaj pracy, bądź jej organizację nie moŝ na zupełnie wykluczyć pory nocnej jako czasu świadczenia pracy. W przypadku gdy praca jest wykonywana w porze nocnej, czas pracy kierowcy nie moŝ e przekraczać 10 godzin w danej dobie. WaŜ ne Pracownika (równieŝ kierowcy) opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku Ŝ ycia (dotyczy jednego z rodziców, bądź opiekunów dziecka) nie wolno zatrudniać w porze nocnej bez jego wyraźnej zgody na prace w porze nocnej (art. 178 oraz 189 Kodeksu pracy). 36 18
Rozliczanie czasu pracy Dla celów rozliczania czasu pracy i ustalania uprawnienia do wynagradzania za pracę w godzinach nadliczbowych, przez dobę naleŝ y rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której kierowca rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Doba pracownicza oznacza kolejne 24 godziny, które nie muszą pokrywać się z dobą astronomiczną i mogą przypadać na godziny róŝ nych dni kalendarzowych. 37 Rozliczanie czasu pracy Tygodniowy czas prow adzenia pojazdu (czas jazdy) nie może przekroczyć 56 godz. i nie może skutkow ać przekroczeniem maksymalnego tygodniow ego czasu pracy (2002/15/WE). Łączny czas prowadzenia pojazdu w ciągu dwóch kolejnych tygodni nie może przekroczyć 90 godz.. 38 19
Rozliczanie czasu pracy Niedopuszczalne 39 Rozliczanie czasu pracy Czas jazdy dziennej 2 kierowców 18h 20h 40 20
Rozliczanie czasu pracy Jeżeli kierow ca towarzyszy pojazdow i transportowanemu promem lub pociągiem i w ykorzystuje regularny dzienny okres odpoczynku, okres ten można przerwać nie w ięcej niż 2x innymi czynnościami trwającymi łącznie nie dłużej niż 1 godz. Podczas tego regularnego dziennego okresu odpoczynku kierowca musi mieć do dyspozycji koję lub kuszetkę. 41 Rozliczanie czasu pracy Dni ustawowo wolne od pracy Dni świąteczne określa ustawa z dnia 18.01.1951r. o dniach wolnych od pracy Zgodnie z tą ustawą w ciągu roku kalendarzowego przypada 12 dni świątecznych, będących dniami wolnymi od pracy, tj.: 1 stycznia Nowy Rok, 6 stycznia Święto Trzech Króli pierwszy i drugi dzień Wielkiej Nocy, 1 maja Święto Państwowe, 3 maja Święto Narodowe Trzeciego Maja, pierwszy dzień Zielonych Świątek, dzień Bożego Ciała, 15 sierpnia Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, 1 listopada WszystkichŚwiętych, 11 listopada Narodowe Święto Niepodległości, 25 i 26 grudnia pierwszy i drugi dzień Bożego Narodzenia 42 21
Podróż służbowa Podróż służbowa stanowi każde zadanie służbowe polegające na wykonywaniu, na polecenie pracodawcy: przewozu drogowego poza miejscowość, gdzie znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza inne miejsce prowadzenia działalności przez pracodawcę, w szczególności poza filie, przedstawicielstwa i oddziały, wyjazdu poza miejscowość, gdzie znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza inne miejsce prowadzenia działalności przez pracodawcę, w szczególności poza filie, przedstawicielstwa i oddziały, w celu wykonywania przewozu drogowego. 43 Podróż służbowa Kierowcy w podróży służbowej przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem zadania służbowego, ustalane na zasadach określonych w przepisach art. 77 3-5 Kodeksu pracy. Warunki wypłacania należności z tytułu podróży służbowej określa pracodawca: w układzie zbiorowym pracy, w regulaminie wynagradzania, w umowie o pracę, jeśli pracodawc a nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania. 44 22
Podróż służbowa Wysokość diety z tytułu odbycia podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju, którą ustala pracodawca w aktach wewnątrzzakładowych nie moż e być niższa niż wysokość diety z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określonej w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej, tj. obecnie 30 zł (23 zł do 28.02.2013) Jeśli pracodawca nie określi w aktach wewnątrzzakładowych warunków wypłacania należności z tytułu podróży służbowej, pracownikowi przysługują należ ności na pokrycie kosztów podróży służbowej określone w obu ww. rozporządzeniach 45 Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku Rozporządzenie (WE) 561/2006: Stosowane do przewozu wyłącznie na terytorium wspólnoty oraz pomiędzy Wspólnotą, Szwajcarią i państwami będącymi stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. Kierowca powinien posiadać udokumentowany bieŝący dzień i poprzednie 28 dni. Rozporządzenie (EWG) 3821/85: AETR stosuje się na całej długości trasy, w miejsce niniejszego rozporząd zenia, do międzynarodowego transportu drogowego wykonywanego w części poza obszarami określonymi dla rozporządzenia (WE) 561/2006. Kierowca powinien posiadać udokumentowany bieŝący tydzień i ostatni dzień tygodnia poprzedniego, w którym prowadził pojazd. 46 23
Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku Kierowca zobowiązany jest do rejestracji zdarzeń na tarczach z tachografów analogowych oraz kart z tachografów cyfrowych wedle art. 15 ROZPORZĄDZENIA RADY (EWG) NR 3821/85, kierowcy: zapewniają zgodność czasu zapisywanego na wykresówce z oficjalnym czasem kraju rejestracji pojazdu, obsługują przełączniki umożliwiające osobną i wyraź ną rejestrację następujących okresów: pod symbolem pod symbolem pod symbolem pod symbolem : czas prowadzenia pojazdu; : wszystkie inne okresy pracy; : okres dyspozycyjności, : przerwy w pracy i okresy dziennego odpoczynku. 47 Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku Tachograf analogowy (przykłady) 48 24
Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku Zapis tarczy tachografu 49 Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku DOBRZE ŹLE 50 25
Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku Wpisy manualne kierowcy 51 Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku Tachograf cyfrowy (przykłady) 52 26
Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku Czytnik tachografu cyfrowego i karty kierowcy 53 Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku 54 27
Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku 55 Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku 56 28
Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku Legalizacja tachografu co 24 m-ce 57 Kontrola i rozliczanie czasu prac, przerw i odpoczynku Odstępstwa od przepisów: nie zagraża to bezpieczeństwu drogowemu oraz umożliwia osiągnięcie przez pojazd odpowiedniego miejsca postoju zakres: niezbędny dla zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu lub ładunku kierowca wskazuje powody takiego odstępstwa odręcznie na wykresówce urządzenia rejestrującego lub na wydruku z urządzenia rejestrującego, albo na planie pracy najpóźniej po przybyciu do miejsca pozwalającego na postój. W trakcie kontroli: analiza odstępstw od przepisów 58 29
Popełniane błędy Złe operowanie selektorem lub tachografem cyfrowym powodujące zapisywanie innej pracy w okresach przerwy 59 Popełniane błędy Złe operowanie selektorem lub tachografem cyfrowym: powodujące złe zaznaczanie okresu promu Trzykrotne przerwanie odpoczynku z powodu zbyt wczesnego włączenia opcji PROM 60 30
Popełniane błędy Nieprawidłowe odbieranie przerw lub odpoczynków polegające na złym dzieleniu przerwy w prowadzeniu pojazdu 43 min 25 min 43 min 16 min 61 Popełniane błędy skracanie odpoczynków dobowych sumowanie jazdy dziennej 62 31