Kurs L A TEX 7 października 2008
SPIS TREŚCI 1 Plik źródłowy 1 1.1 Przetwarzanie......................................... 1 1.2 Części składowe........................................ 2 1.2.1 Komendy....................................... 2 1.2.1.1 Deklaracje i instrukcje........................... 2 1.2.1.2 Komendy użytkownika.......................... 2 1.2.2 Struktura pliku.................................... 4 1.2.3 Podział kodu na części................................ 5 2 Elementy tworzące tekst 6 2.1 Jednostki długości...................................... 6 2.2 Odstępy w tekście...................................... 7 2.3 Znaki............................................. 8 2.3.1 Znaki specjalne.................................... 8 2.3.2 Kreski......................................... 10 2.3.3 Czcionki........................................ 11 2.3.3.1 Pakiety ustalające rodzaj czcionki.................... 11 2.3.3.2 Wybór kroju, grubości i odmiany w ramach określonej kolekcji.... 11 2.3.3.3 Instrukcje zmieniające rodzaj czcionki.................. 12 2.3.3.4 Zmiana wielkość.............................. 17 2.3.3.5 Cyfry nautyczne.............................. 17 2.3.3.6 Wykorzystanie dowolnej czcionki z systemu Windows......... 18 3 Instrukcje formatujące 21 3.1 Akapit............................................. 21 3.2 Strona............................................. 24 3.2.1 Style strony...................................... 24 3.2.2 Sposoby wyrównywania teksu............................ 26 3.2.3 Łączenie tekstu w jednej i wielu kolumnach.................... 27 3.3 Specjalne instrukcje formatowania tekstu......................... 28 3.3.1 Wyliczanki...................................... 28 3.3.2 Odsyłacze....................................... 29
SPIS TREŚCI 2 3.3.3 Obroty........................................ 30 3.3.4 Skalowanie...................................... 31 3.3.5 Przypisy........................................ 32 3.4 Struktura logiczna tekstu.................................. 33 4 Tekstowe obiekty specjalne 36 4.1 Tabele............................................. 36 4.1.1 Opis komendy multicolumn............................. 39 4.1.2 Program LaTable................................... 40 4.2 Wzory matematyczne..................................... 41 4.3 Rysunki............................................ 48 4.3.1 Instrukcja \includegraphics{}.......................... 48 4.3.2 Otoczenie figure.................................. 49 4.3.3 Rysunek złożony z wielu części........................... 50 4.3.4 Rysunki oblane tekstem.............................. 50 5 Kolory 53 5.1 Korzystanie ze zdefiniowanych kolorów........................... 53 5.2 Korzystanie z modeli odniesienia.............................. 53 5.3 Definicja własnych kolorów................................. 54 5.4 Otoczenie kolorujące tło................................... 54 5.5 Przykładowe zastosowania.................................. 55
ROZDZIAŁ 1 Plik źródłowy 1.1 Przetwarzanie Schemat tradycyjnego i jednocześnie najwygodniejszego sposobu przetwarzania pliku źródłowego przedstawia rysunek 1.1. gsview32 acrobat ps2pdf LATEX dvips acr. dist. *.tex *.dvi *.ps *.pdf Kompilację za pomocą LATEX-a stosujemy gdy: Rysunek 1.1: Schemat kompilacji za pomocą LATEX-a tworzymy grafikę za pomocą komend LATEX-a lub postscript-u (bezpośrednio lub korzystając z pstricks-a), wprowadzamy grafikę w wektorowym formacie *.eps, stosujemy pakiety instrukcji wymagające kompilacji LATEX-em. Przykładowo, przetwarzanie pliku text.tex, według podanego schematu, jest możliwe za pomocą następujących komend, wydawanych z linii poleceń: 1. latex text.tex text.dvi, 2. dvips text.dvi text.ps, 3. ps2pdf text.ps text.pdf.
1.2 Części składowe 2 Rysunek 1.2 prezentuje schemat przetwarzania pliku źródłowego za pomocą pdflatex-a. *.tex pdf-latex *.pdf acrobat Rysunek 1.2: Schemat kompilacji za pomocą pdflatex-a Kompilację za pomocą pdflatex-a stosujemy gdy: przetwarzamy dokumenty w formacie *.pdf, wykonujemy prezentację, stosujemy grafikę w formatach *.pdf, *.png, *.jpg, *.mps, tworzymy dokument hipertekstowy. Do przetworzenia pliku text.tex stosujemy polecenie pdflatex text.tex i otrzymujemy plik text.pdf 1.2 Części składowe 1.2.1 Komendy 1.2.1.1 Deklaracje i instrukcje W niniejszym opracowaniu terminem instrukcja nazywać będziemy polecenie przetworzenia tekstu z co najmniej jednym obowiązkowym argumentem, wpisywanym w nawiasach klamrowych. Na przykład instrukcja \frame{tekst} powoduje utworzenie ramki wokół słowa text. Dodatkowo instrukcja może posiadać parametry opcjonalne. Są one zapisywane w nawiasach prostokątnych. Istnieje szczególny rodzaj instrukcji, nazywany otoczeniem. Tekst przetwarzany za pomocą otocznia nazwa zapisywany jest między ogranicznikami \begin{nazwa} oraz \end{nazwa}. Przykładowo, do tekstu, który chcemy umieścić w środku kolumny, można zastosować otoczenie center. \begin{center} Tekst centrowany \end{center} Tekst centrowany Deklaracją nazywać będziemy polecenie nie posiadające argumentów. Na przykład deklaracja \bf, użyta w następujący sposób: {\bf tekst}, powoduje napisanie słowa tekst czcionką pogrubioną. 1.2.1.2 Komendy użytkownika Możliwości definiowania komend użytkownika stwarza instrukcja \newcommand{\nazwa}[liczarg]{definicja}, w której: \nazwa jest nową nazwą (może zawierać tylko litery), służącą wywołaniu tworzonej komendy, LiczArg ustala liczbę (nie większą niż 9) parametrów formalnych, 1
1.2 Części składowe 3 definicja zawiera ciąg poleceń wraz z parametrami formalnymi (oznaczonymi #1, #2,... ), wyznaczających działanie definiowanego polecenia. Wprowadzając następującą definicję polecenia z jednym argumentem \Four{}: \newcommand{\four}[1]{% {\mathcal{f}}\left\{% \raisebox{1em}{} #1\right\}} otrzymujemy możliwość łatwego wypisywania oznaczenia transformacji Fouriere a. Na przykład { } \Four{\sin\omega t} F sinωt. Jeżeli chcemy zmienić działanie istniejącej już komendy stosujemy instrukcję o argumentach takich samych jak w \newcommand. Definicja otoczenia ma postać następującą: przy czym nazwa określa nazwę otoczenia, \renewcommand{\nazwa}[liczarg]{definicja} \newenvironment{nazwa}[liczarg]{instrprzed}}{instrpo} LiczArg ustala liczbę parametrów formalnych, InstrPrzed jest ciągiem poleceń i parametrów formalnych wykonywanych przed kodem umieszczanym w otoczeniu, InstrPo jest ciągiem poleceń wykonywanych po kodzie umieszczanym w otoczeniu. Dla przykładu zdefiniujemy otoczenie znaczki za pomocą następującej instrukcji: \newenvironment{znaczki}[2]{ #1\hfill #2 }{ \hfill $\ast\ast\ast$ }. Zdefiniowane otoczenie zastosujemy w kodzie \begin{znaczki}% {$\diamond\diamond\diamond$}{stary} tekst \end{znaczki} co skutkuje zapisem stary tekst
1.2 Części składowe 4 1.2.2 Struktura pliku Kod źródłowy dokumentu składa się z następujących elementów: 1. deklaracji klasy, określającej ogólne zasady formatowania tekstu; 2. preambuły, która zawiera definicje dodatkowych instrukcji i modyfikacje parametrów, stosowane w całym dokumencie; 3. tekstu wraz z instrukcjami formatującymi. Strukturę dokumentu wyznaczają \documentclass[opcje]{klasa} deklaracja klasy }. preambuła \begin{document} \end{document}. } tekst Standardowe klasy dokumentów to book (książki), report (dłuższe opracowania, dysertacje magisterskie i doktorskie... ), article (artykuły, krótkie opracowania... ) oraz letter (listy). Parametry opcjonalne klasy dokumentu przedstawiono w tablicy 1.1. Tablica 1.1: Opcje instrukcji documentclass opcja ustala dopuszczalne wartości wartość domyślna rozmiar czcionki 10pt, 11pt, 12pt 10pt a4paper, a5paper, rozmiar papieru letterpaper, legalpaper, letterpaper executivepaper, b5paper orientacja papieru portrait, landscape portrait numeracja równań leqno 1 z prawej sposób umieszczenia równań fleqn 2 w środku kolumny rodzaj pliku wynikowego draft, final final sposób wydruku oneside, twoside oneside sposób rozpoczynania rozdziału openright, openany openright liczba kolumn onecolumn, twocolumn onecolumn istnienie osobnej strony tytułowej titlepage, notitlepage notitlepage Poniżej zamieszczony zostanie przykład prostego kodu źródłowego dokumentu, w którym zapewniono możliwość stosowania polskich czcionek. \documentclass{article} \usepackage[mex]{polski} % kodowanie: latin2, utf8 lub cp1250 \usepackage[cp1250]{inputenc} \begin{document} Zażółcić gęśl. \end{document} 1 Opcja leqno nakazuje umieszczanie numerów wzorów matematycznych na lewym marginesie. 2 Opcja fleqn powoduje składanie wystawionych wzorów matematycznych z dosunięciem od lewego marginesu.
1.2 Części składowe 5 1.2.3 Podział kodu na części Zapis kodu źródłowego dokumentu w wielu plikach umożliwiają instrukcje \input{} oraz \include{} (wraz z dodatkową instrukcją \includeonly{}). Działanie wymienionych instrukcji i miejsce, w którym należy je umieścić, opisano w tablicy 1.2. Tablica 1.2: Dzielenie pliku źródłowego instrukcja wpisać do działanie \input{nazwa} \includeonly{nazwa} \include{nazwa} tekstu preambuły tekstu włącza kod źródłowy, zapisany w pliku nazwa.tex, do tekstu aktualnie przetwarzanego powoduje, że jeżeli plik nazwa.tex, wystąpi w tekście jako argument instrukcji \include{}, to zostanie włączony do kodu przetwarzanego włącza kod źródłowy, zapisany w pliku nazwa.tex, do tekstu przetwarzanego, jeżeli jego nazwa jest argumentem instrukcji \includeonly{} Przykład kodu przetwarzającego tekst, umieszczony w pięciu plikach. \documentclass[a4paper,11pt]{article} \usepackage{latexsym} \usepackage[mex]{polski} \usepackage[cp1250]{inputenc}% ew. utf8 lub cp1250 % Wskazuje, które pliki, włączane instrukcją,,\include{}, mają być przetwarzane. \includeonly{part2.tex,part3.tex} \begin{document} \include{part1.tex} % Nie działa, ponieważ nazwa part1.tex nie występuje % w instrukcji \includeonly{}. \include{part2.tex} % Włącza plik,,part2.tex rozpoczynając od nowej strony. \include{part3.tex} % Włącza plik,,part3.tex rozpoczynając od nowej strony. \input{part4.tex} % Włącza plik,,part4.tex. \input{part5.tex} % Włącza plik,,part5.tex. \end{document}
ROZDZIAŁ 2 Elementy tworzące tekst 2.1 Jednostki długości W procesie rozmieszczania tekstu na kartce papieru trzeba określać odległości. W tym celu niezbędne są jednostki długości. Ważniejsze, stosowane w LATEX-u jednostki przedstawiono w tabeli 2.1. Tablica 2.1: Najważniejsze jednostki długości stosowane przy składaniu tekstów typ nazwa ilustracja wielkość 1em aktualna szerokość litery M 1ex aktualna wysokość litery x 1pt punkt typograficzny 1bp punkt typograficzny PostScript 1cc cycero 1pc pica 1mm milimetr 1cm centymetr 1in cal względne bezwzględne Uwaga: W tabeli 2.1 znajdują się jednostki niezależne (np. 1cm) i zależne (np. 1ex) od parametrów przetwarzanego tekstu. Zalecane jest aby, w tworzonym tekście stosować wyłącznie jednostki zależne, ponieważ jego wygląd nie zmieni się, gdy tekst zostanie przeskalowany. Jeżeli użyjemy jednostek niezależnych, zachowanie odpowiedniego wyglądu tekstu wymagać będzie kłopotliwych poprawek. Parametry długości to wielkości ustalające wygląd tekstu. Rozróżniamy sztywne i elastyczne (zmienne w ustalonych granicach zależnie od kontekstu) parametry długości. Najważniejsze sztywne parametry długości, których wartości ustalone są zgodnie z wybraną klasą dokumentu, zawarto w tabeli 2.2. Znaczenie większości z nich przedstawiono na rysunku 3.1, na stronie 26. Sztywne parametry długości, możemy traktować jak jednostki. Możemy je modyfikować za pomocą polecenia \setlenght{nazwa}{wartość}, w którym nazwa określa nazwę modyfikowanego parametru,
2.2 Odstępy w tekście 7 Tablica 2.2: Najważniejsze sztywne parametry długości \arraycolsep \fboxsep \linewidth \arrayrulewidth \footheight \listparindent \bibindent \footnotesep \marginparsep \columnsep \footskip \marginparwidth \columnseprule \headheight \oddsidemargin \columnwidth \headsep \paperheight \doublerulesep \labelsep \paperwidth \evensidemargin \labelwidth \rightmargin \fboxrule \leftmargin \tabcolsep \textheight \textwidth \topmargin a wartość podaje nadawaną mu wielkość. Na przykład \setlenght{\columnsep}{10pt}, \setlenght{\mathindent}{1.5\parindent}. Wartości elastycznych parametrów długości ustalamy również za pomocą instrukcji \setlenght{nazwa}{wartość}, przy czym określamy dodatkowo zakres, w jakim może zmieniać się ustalana wielkość. Na przykład parametr \parskip, który określa odległość między akapitami, jest parametrem elastycznym. Ustalenie jego wartości może wyglądać następująco: \setlength{\parskip}{1cm plus4mm minus3mm}. LATEX daje możliwość wprowadzanie własnych parametrów długości. Odpowiednie instrukcje przedstawiono w tabeli 2.3. Tablica 2.3: Instrukcje stosowane przy tworzeniu nowych parametrów długości instrukcja działanie \newlength{nazwa} defniuje nazwę jako wielkość o długości 0pt \setlength{nazwa}{długość} ustawia wartość nazwy na długość \addtolength{nazwa}{długość} dodaje długość do wartości nazwy \settowidth{nazwa}{tekst} ustawia wartość nazwy na długość tekstu \settoheight{nazwa}{tekst} ustawia wartość nazwy na wysokość tekstu \settodepth{nazwa}{tekst} ustawia wartość nazwy na głębokość tekstu 2.2 Odstępy w tekście Odstępy poziome wprowadzamy za pomocą instrukcji \hspace{odległość}, której argument jest złożony z liczby i sztywnego parametru długości, lub jednostki długości (np. 0.13\textwidth), zapisanych bezpośrednio po sobie. Wielkość wstawianego odstępu jest równa iloczynowi liczby i parametru długości. W poniższym przykładzie wprowadzamy odstęp między dwoma wyrazami równy 13% całkowitej szerokości tekstu.
2.3 Znaki 8 \fbox{wyraz 1.}$\underbrace{% \hspace{0.13\textwidth} \raisebox{-1em}{}% }_{\textrm{odstęp poziomy}}$ \fbox{wyraz 2.} wyraz 1. } {{ } Odstęp poziomy wyraz 2. Instrukcja nie działa, jeżeli odstęp jest pierwszym elementem nowej linii. Aby wymusić wprowadzenie odstępu na początku linii należy, zastosować instrukcję z gwiazdką (\hspace*{odległość}). Jeżeli zastosujemy polecenia \stretch{n i } (i = 1,2,...,I) jako argumenty I instrukcji \hspace{} umieszczonych w jednym wierszu, w którym niezapisana przestrzeń ma szerokość s to kolejne odstępy h i zostaną wyliczone zostaną ze wzoru: n i h i = s, przy czym i = 1,2,...,I. n 1 + n 2 + + n I W ten sposób wypełniona zostanie cała linia. Oto przykład zastosowania elastycznego odstępu. \fbox{a}\hspace{\stretch{0.5}} \fbox{b}\hspace{\stretch{0.5}} \fbox{c}\hspace{\stretch{1}} \fbox{d} a b c d Dodatkowe odstępy pionowe niezależne od wstawianych przez LATEX-a automatycznie odległości między akapitami, tytułami i tekstem itp. wprowadzamy za pomocą instrukcji \vspace{odległość}. Argument odległość tworzymy tak samo, jak w przypadku instrukcji \hspace{}, definiującej odstęp w poziomie. Omawiana instrukcja nie wprowadza odstępu, gdy znajdzie się na początku, lub na końcu strony. Aby wymusić przesunięcie w pionie pierwszego na stronie wiersza tekstu, należy zastosować instrukcje z gwiazdką \vspace*{}. Do uzupełniania linii niezapisaną przestrzenią służy komenda \hfill. Jeżeli w jednej linii \hfill wystąpi wielokrotnie, dzieląc fragmenty tekstu, to puste miejsca będą jednakowej szerokości. Deklaracja \vfill wpisuje niezapisaną przestrzeń między linie w pionie. Działa analogicznie do \hfill wypełniając stronę. Poniżej zamieszczono przykład ilustrujący działanie obu komend. one \hfill two \hfill three\\ \vfill ~ \hfill four \hfill ~\\ \vfill five \hfill six \null one two three four five six 2.3 Znaki 2.3.1 Znaki specjalne Znaki specjalne wpływają na przetwarzanie dokumentu. Umieszczenie ich w tekście wymaga odpowiedniej deklaracji. Sposób wypisywania do dokumentu znaków specjalnych wyjaśniono w tablicy 2.6.
2.3 Znaki 9 Tablica 2.4: Znaki specjalne znak deklaracja pisania znaku działanie znaku w kodzie dokumentu % \% znaki po % stanowią komentarz i nie są przetwarzane $ \$ separacja trybu matematycznego # \# wraz z numerem oznacza argument formalny instrukcji & \& separator w tabelach różnych typów $\backslash$lub \ \textbackslash rozpoczyna nazwy komend ˆ \^{} do potęgi w trybie matematycznym _ \_{} napisz wskaźnik w trybie matematycznym { \{ lewy ogranicznik grupowania występuje łącznie z } } \} prawy ogranicznik grupowania występuje łącznie z { \~{} tworzy niepodzielny na linie odstęp poziomy LATEX pozwala również na poprawne typograficznie zapisanie takich znaków jak minus, dywiz, półpauza, pauza i wielokropek. Zastosowanie wymienionych znaków i sposób ich pisania prezentuje tabela 2.5. Tablica 2.5: Minus, dywiz, półpauza, pauza, wielokropek nazwa znaku komenda znak zastosowanie minus $-$ znak { odejmowania we wzorach matematycznych do łączenia wyrazów wieloczłonowych (np. Kędzierzynłącznik, dywiz - - Koźle) oraz przy przenoszeniu wyrazów { w zapisie zakresów liczbowych, np. str. 10 20, do wypunktowania półpauza -- pauza --- znak przestankowy wielokropek \ldots... znak przestankowy (zastosowanie kropek daje za małe odstępy) Deklaracje tworzące graficzne symbole TEX-owe: \TeX TEX, \LaTeX LATEX, \LaTeXe LATEX 2ε. Otoczenie verbatim i instrukcja \verb++, działająca tylko w jednym wierszu, dają możliwość umieszczenia w tekście kodu źródłowego LATEX-a. Ogranicznikami działania instrukcji \verb++ mogą być inne znaki, niż zastosowane tutaj plusy. Ważne tylko, by zastosowane znaki nie wystąpiły we
2.3 Znaki 10 wprowadzanym do tekstu kodzie. Przykładowo, gdy w pliku źródłowym napiszemy \verb-$2^n$- (ogranicznikami komendy \verb są, w tym przypadku, znaki minus), to w tekście pojawi się zapis $2^n$, a nie symbol 2 n, stanowiący interpretację wprowadzonej komendy. Gdy chcemy zastosować akcent nad literami i oraz j trzeba, znad tych liter usunąć kropkę. Służą do tego instrukcje \i i \j, wstawiające do składu wersje liter i oraz j pozbawione kropek. Oto przykład stosowania akcentów. \fontencoding{ot1}\fontfamily{ppl}% \selectfont H\^otel, na\"\i ve, \\ sm\o rrebr\o d,! \^Se\~norita!,\\ Sch\"onbrunner Schlo\ss{} Stra\ss e Hôtel, naïve, smørrebrød, Ŝeñorita, Schönbrunner Schloß Straße Tabela 2.6 zawiera komendy, które opatrują litery różnymi akcentami oraz polecenia tworzące symbole specjalne. Tablica 2.6: Akcenty i znaki specjalne kod efekt kod efekt kod efekt \ o ó \c o o \k{a} ą \ o \d o o ọ o \o ø \^o \b o ō \O Ø \~o õ \t oo oo \l ł \=o \oe œ \L Ł \.o ȯ \OE Œ \i ı \"o ö \ae æ \j j \u o ŏ \AE Æ! \v o ǒ \aa å? \H o ő \AA Å 2.3.2 Kreski Do tworzenia kresek stosujemy polecenie \rule[przesunięcie]{szerokość}{wysokość}, w którym * przesunięcie wskazuje w jakiej odległości (w kierunku pionowym) od linii bazowej danego wiersza będzie rysowana tworzona kreska, * szerokość to wymiar kreski w poziomie, * wysokość to wymiar kreski w pionie. Oto kilka przykładów zastosowania instrukcji \rule \rule[-1em]{1pt}{3em} \rule{10em}{0.5pt} \rule[1em]{15pt}{3em}
2.3 Znaki 11 Do rysowania kresek poziomych, o długości równej pozostałej szerokości wolnego miejsca w linii, stosujemy deklarację \hrulefill. Gdy deklarację \hrulefill umieścimy w pustej linii, otrzymujemy kreskę o długości całej, aktualnej szerokości tekstu. \centering kreska na całą szerokość tekstu\\ \hrulefill kreska na całą szerokość tekstu 2.3.3 Czcionki 2.3.3.1 Pakiety ustalajace rodzaj czcionki LATEX domyślnie używa czcionek Computer Modern, zaprojektowanych przez Donalda Knutha. Można zmienić typ czcionki, stosowany w dokumencie, wywołując w preambule odpowiedni pakiet za pomocą instrukcji \usepackage{nazwa pakietu}. Użyta czcionka musi być zainstalowana w systemie. Nazwy pakietów z wybranymi czcionkami zamieszczono w tabeli 2.7. Tablica 2.7: Nazwy pakietów z czcionkami pakiet opis pakiet opis ae lucida Lucida bright fonts aecompl luximono A family of monospaced typewriter fonts anttor Antykwa Toruńska punk Donald Knuth s punk font. Metafont avant mathpazo, bm Get palatino in both text and math bera mathptmx Get times in both text and math bookman newcent calligra palatino chancery Quite gothic!! pandora concrete pifont courier times fourier Like utopia and supports txfonts TX fonts math as well helvet universal The universal font. Metafont lmodern Latin Modern utopia 2.3.3.2 Wybór kroju, grubości i odmiany w ramach określonej kolekcji Wybór konkretnych znaków (w ramach ustalonego pakietu, który udostępnia zawsze kolekcję, czyli pewien zbiór czcionek o różnym zastosowaniu) wymaga opisania ich dokładnych właściwości. Cechy czcionek zostały podzielone na trzy grupy: kroje, odmiany i grubości, tak jak pokazano w tabeli 2.8. W tabeli 2.9 przedstawiono różne polecenia zmieniające wygląd czcionek.
2.3 Znaki 12 Tablica 2.8: Kroje, serie, odmiany krój seria odmiana deklaracja efekt deklaracja efekt deklaracja efekt \rmfamily test \bfseries test \itshape test \sffamily test \mdseries test \scshape test \ttfamily test \slshape test \upshape test Tablica 2.9: Komendy i deklaracje prawie równoważne cecha nazwa deklaracja 1. instrukcja deklaracja 2. przykład antykwa \rmfamily \textrm{} \rm test bezszeryfowe \sffamily \textsf{} \sf test maszynowe \ttfamily \texttt{} \tt test kursywa \itshape \textit{} \it test kapitaliki \scshape \textsc{} \sc test pochylone \slshape \textsl{} \sl test normalne \upshape \textup{} test krój odmiana grubość pół grube \bfseries \textbf{} \bf test normalnej grubości \mdseries \textmd{} test Dla tekstu można jednocześnie ustalać krój, odmianę i grubość. Na przykład polecenie \textbf{\textsf{\textsl{test}}} daje efekt w postaci test, czyli pogrubionego i pochylonego pisma bezszeryfowego. Do wyróżniania tekstu stosujemy komendy \em lub \emph{}, które wprowadza pismo pochylone. Na przykład polecenie {\em test} powoduje zapis: test. Możemy również tekst podkreślać, stosując konstrukcję \underline{tekst} i obramowywać na dwa sposoby: komendą \frame{}, co daje w efekcie ramkę postaci test oraz poleceniem \fbox{}, które skutkuje zapisem test. 2.3.3.3 Instrukcje zmieniajace rodzaj czcionki Zastosowanie instrukcji zmieniających czcionki wymaga dokładniejszego przedstawienia informacji, które muszą zostać podane, by LATEX wybrał właściwe znaki. Pierwszą cechą, jaką musimy określić jest sposób kodowania czcionek, jakie będziemy stosować. W tabeli 2.10 przedstawiono różne systemy kodowania wraz z ich oznaczeniami.
2.3 Znaki 13 Tablica 2.10: Układy kodowania fontów stosowane w LATEX-u oznaczenie nazwa czcionka OT1 Old Text 1 układ fontów zastosowany przez Knutha OT2 Old Text 2 układ cyrylicy z Washington University OT3 Old Text 3 układ fontów wsuipa (?) OT4 Old Text 4 układ fontów PL T1 Text 1 europejski układ fontów (Cork) T3 Text 3 IPA znaki fonetyczne T4 Text 4 układ dla języków afrykańskich TS1 Text Symbol 1 dodatkowe symbole tekstowe OML Old Math Letters układ fontu matematycznego wg. Knutha OMS Old Math Symbols układ symboli wg. Knutha OMX Old Math Extensible układ fontu ze znakami rozciągliwymi U Unknown L<xx> kodowanie lokalne Kodowanie lokalne ma na celu uwzględnienie sytuacji, w której mamy do czynienia z tworzonymi przez użytkowników własnymi znakami (np. logo uczelni). Pojęcie czcionki jest w LATEX-u rozumiane szerzej, ponieważ dowolne znaki graficzne mogą być zdefiniowane w systemie i używane tak jak czcionki. Do ustalenia sposobu kodowania wybranej czcionki stosowana jest instrukcja \fontencoding{}. Drugą wymaganą informacją jest zbiór czcionek chcemy zastosować. Oznaczenia kodowe różnych kolekcji czcionek przedstawione zostały w tabeli 2.11. Tablica 2.11: Oznaczenia kodowe czcionek z różnych kolekcji (font families) oznaczenie nazwa oznaczenie nazwa cmr Computer Modern Roman pbk Bookman cmss Computer Modern Sans bch CharterBT cmtt Computer Modern Typewriter pnc NewCenturySchlbk cmm Computer Modern Math Italic ppl Palatino cmsy Computer Modern Math Symbols pplx Palatino cmex Computer Modern Math Extensions pplj Palatino ptm Adobe Times pzc ZapfChancery phv Adobe Helvetica put Utopia pcr Adobe Courier psy Symbol pag AvantGarde pzd ZapfDingbats Do ustalenia zbioru czcionek (kolekcji), jakie mają być użyte, stosuje się instrukcję \fontfamily{}. Następną cechą, którą należy określić, jest grubość linii, jakimi są kreślone litery (weight). Stosowane są czcionki o różnych grubościach linii, których angielskie nazwy są następujące: hairline, extra light, light book, regular, medium demibold, semibold, bold, extra bold, heavy black, ultra, poster. Do oznaczenia przedstawionych cech stosowane są oznaczenia kodowe przedstawione w tablicy 2.12.
2.3 Znaki 14 Tablica 2.12: Oznaczenia kodowe określające różne grubości czcionek (font series ) oznaczenie nazwa oznaczenie nazwa a Thin Hairline l Light b Bold m Medium c Black p Poster d Demi r Regular Roman h Heavy Heavyface s Semibold j ExtraLight u Ultra, UltraBlack k Book x ExtraBold, ExtraBlack Kolejną cechą, która musi zostać określona, jest szerokość znaków. Angielskie nazwy tej właściwości, dla czcionek o różnej szerokości są następujące: ultra compressed, extra condensed, compressed, condensed, narrow regular semiextended, extended, expanded, wide. Do oznaczenia wymienionych cech stosowane sa oznaczenia kodowe przedstawione w tablicy 2.13. Tablica 2.13: Oznaczenia kodowe określające różne szerokości czcionek oznaczenie nazwa oznaczenie nazwa c Condensed Cond t Thin e Expanded u UltraCompressed n Narrow, Semicondensed v ExtraExpanded more than Expanded, less than Wide o UltraCondensed w Wide p Compressed Compact x Extended Elongated q ExtraCompressed ExtraCondensed y Semiexpanded r Normal Medium Regular (usually omitted) Grubość i szerokość czcionki ustala się jednocześnie za pomocą polecenia \fontseries{}. W następnej kolejności należy wybrać odmianę czcionki. Nazwy różnych odmian i odpowiednie oznaczenia kodowe prezentuje tabela 2.14 Tablica 2.14: Odmiana czcionki (font shape) oznaczenie nazwa n Normal (prosta) it Italic (kursywa) sl Slanted (or oblique ) (pochyła) sc Caps and small caps (kapitaliki) ui Upright italics (kursywa wyprostowana ) ol Outline Odmianę czcionki ustala się za pomocą polecenia \fontshape{}. Do kompletu informacji należy podać jeszcze rozmiar czcionki i wielkość odstępu między wierszami
2.3 Znaki 15 (w punktach typograficznych). Czynimy to za pomocą instrukcji \fontsize{size}{baselineskip}. Zazwyczaj przyjmuje się odstęp między wierszami równy 1.2 wielkości czcionki. Polecenia do zmiany stosowanych znaków mają postać: \fontencoding{kodowanie} \fontfamily{kolekcja} \fontseries{grubość i szerokość} \fontshape{odmiana} \fontsize{rozmiar}{odstęp} \selectfont Przykładowy tekst lub w skróconej postaci \usefont{kodowanie}{kolekcja}{grubość i szerokość}{odmiana} Przykładowy tekst Zestawienie dostępnych czcionek w różnych kolekcjach, wraz z dodatkowymi właściwościami, zamieszczono w tabelach 2.15, 2.16, 2.17 i 2.18. Tablica 2.15: Kolekcje Tablica 2.16: Kolekcje
2.3 Znaki 16 Tablica 2.17: Kolekcje Tablica 2.18: Kolekcje \usefont{t1}{cmr}{m}{it} ABCDEFG abcdefg 1234\\ \usefont{t1}{cmr}{m}{ui} ABCDEFG abcdefg 1234 ABCDEFG abcdefg 1234 ABCDEFG abcdefg 1234 \usefont{t1}{phv}{m}{n} ABCDEFG abcdefg 1234\\ \usefont{t1}{phv}{b}{sl} ABCDEFG abcdefg 1234 ABCDEFG abcdefg 1234 ABCDEFG abcdefg 1234
2.3 Znaki 17 Tablica 2.19: Dodatkowe kolekcje czcionek Kodowanie Krój (family) Efekt / nazwa czcionki OT1 cmr Computer Modern Roman OT1 cmss Computer Modern Sans U dsss ABCDFGH U yfrak Fraktur U ygoth Gothic U yswab SĚwabisĚe OT1 pag Avant Garde OT1 pbk Bookman OT1 pcr Courier OT1 phv Helvetica OT1 pnc Schoolbook T1 bch ABCDefgh U psy Σψµβολ OT1 ptm Times New Roman OT1 pzc Zapf Chancery U pzd T1 phv ABCDefgh U bbm U euf ABCdefg U cmtt URW Antiqua OT1 ugq URW Grotesk Niektóre dodatkowe rodzaje czcionek o innych krojach wymienione są w tabeli 2.19. W katalogu: \texmf-dist\doc\fonts znajdują się dodatkowe czcionki wraz z przykładowymi plikami *.tex objaśniającymi jak należy ich używać. Czcionki te są już zainstalowane w systemie. 2.3.3.4 Zmiana wielkość W celu zmiany wielkości czcionek możemy zastosować deklaracje przedstawione w tabeli 2.20. 2.3.3.5 Cyfry nautyczne Szczególnym rodzajem czcionki są cyfry nautyczne (mediewalowe) 0123456789, zaprojektowane w ten sposób, aby nie odróżniały się wizualnie od zwykłego tekstu (małych liter). Ich kształt wywodzi się z dawnych tradycji drukarskich. Możemy je otrzymać, gdy użyjemy czcionki zawierającej odpowiednie znaki i zastosujemy komendę \oldstylenums{}. Księżycowy Dworek mieści się w pałacyku z 1913 roku. Remont budynku ukończono 27.07.2006. Zbudowany został wśród czarujących, mazurskich jezior (w okolicy są 4). Kętrzyn - 7 km, Sanktuarium Maryjne - 16 km, lotnisko - 2 km. Księżycowy Dworek mieści się w pałacyku z 1913 roku. Remont budynku ukończono 27.07.2006. Zbudowany został wśród czarujących, mazurskich jezior (w okolicy są 4). Kętrzyn - 7 km, Sanktuarium Maryjne - 16 km, lotnisko - 2 km.
2.3 Znaki 18 Tablica 2.20: Rozmiary czcionek deklaracja efekt opcja 10pt opcja 11pt opcja 12pt \tiny test 5pt 6pt 6pt \scriptsize test 7pt 8pt 8pt \footnotesize test 8pt 9pt 10pt \small test 9pt 10pt 11pt \normalsize test 10pt 11pt 12pt \large test 12pt 12pt 14pt \Large test 14pt 14pt 17pt \LARGE test 17pt 17pt 20pt \huge test 20pt 20pt 25pt \Huge test 25pt 25pt 25pt 2.3.3.6 Wykorzystanie dowolnej czcionki z systemu Windows W LATEX-u możemy wykorzystać dowolną czcionkę *.ttf, pod warunkiem, że przygotujemy opisujące ją pliki w formacie *.mf, umieścimy je we właściwym katalogu i wprowadzimy informacje o nich do bazy danych, zawierającej informacje o zasobach. Etapy tej procedury przedstawione zostaną bardziej szczegółowo. 1. Uruchamiamy program ttf2mf. 2. Wybieramy Font > Choose.... Wybieramy czcionkę oraz jej atrybuty i zatwierdzamy przyciskiem OK, tak jak to pokazano na rysunku 2.1. 3. Wybieramy Font > Convert.... 4. Następnie wybieramy nazwę pliku dla czcionki. Liczba znaków na nazwę nie może przekraczać 8 (nie uwzględniając rozszerzenia.mf). 5. W katalogu texmf-dist\fonts\source\public tworzymy katalog o tej samej nazwie co nazwa pliku z czcionką *.mf. 6. Umieszczamy tam plik *.mf z czcionką. 7. Uruchamiamy TeX Live Manager i odświeżamy bazę informacji o zasobach, tak jak to pokazano na rysunku 2.2. 8. Przed zastosowaniem nowej czcionki definiujemy deklarację, która będzie ją aktywować za pomocą polecenia: \font \zmienczcionke = mojaczcionka, gdzie mojaczcionka to nazwa którą wybraliśmy dla pliku *.mf. Aby zmienić czcionkę wpisujemy deklarację \zmienczcionke. Polecenie zmieni czcionkę do końca bieżącego bloku. Gdy chcemy by zmiana miała charakter lokalny, należy zastosować nawiasy klamrowe jako ograniczniki i wpisać: {\zmienczcionke Przykładowy tekst}.