INSTRUKCJA OBSŁUGI WODOSZCZELNEGO ph/konduktometru

INSTRUKCJA OBSŁUGI WODOSZCZELNEGO ph/konduktometru CPC-411 Przed rozpoczęciem eksploatacji przyrządu należy zapoznać się w całości z niniejszą instrukcją

SPIS TREŚCI I. Wstęp 1 1.Uwagi eksploatacyjne 3 2.Charakterystyka przyrządu 4 3.Przeznaczenie przyrządu 5 4.Wygląd zewnętrzny 6 5.Włączenie i wyłączenie przyrządu 8 6.Przygotowanie przyrządu do pracy 9 6.1.Wybór funkcji pomiarowej 9 6.2.Wybór jednostki 10 6.3.Wybór rodzaju kompensacji temperatury 11 II. Pomiar ph 13 7.Przygotowanie elektrody ph-metrycznej 15 8.Kalibracja 16 8.1.Kalibracja z automatyczną kompensacją temperatury 18 8.2.Kalibracja z ręczną kompensacją temperatury 19 9.Pomiar ph 20 9.1.Pomiar z automatyczną kompensacją temperatury 20 9.2.Pomiar z ręczną kompensacją temperatury 21 10. Uwagi o kompensacji temperatury i interpretacji wyników w pomiarach ph 22 III. Pomiar przewodności 25 11. Podstawowe wiadomości o pomiarze przewodności właściwej 27 12. Wybór oraz obsługa czujnika konduktometrycznego 28 12.1. Wybór czujnika konduktometrycznego 28 12.2. Obsługa czujnika konduktometrycznego 29 13. Kalibracja czujnika konduktometrycznego 30 13.1. Kalibracja bez roztworu wzorcowego 31 13.2. Kalibracja za pomocą roztworu wzorcowego 31 14. Pomiar przewodności właściwej 34 14.1. Pomiar bez kompensacji temperatury 34 14.2. Pomiar z automatyczną kompensacją temperatury 35 14.3. Pomiar z ręczną kompensacją temperatury 36 14.4. Pomiar przewodności właściwej miodu 37 14.5. Przygotowanie próbki do pomiaru 37 15. Pomiar zasolenia 38 15.1. Pomiar zasolenia z przeliczeniem na zawartość NaCl 39 IV. Pomiar napięcia i temperatury 41 16. Pomiar napięcia 43 17. Pomiar temperatury 43 V. Inne 45 18. Zasilanie, wymiana baterii 47 19. Dane techniczne 48 20. Wyposażenie 50

- 1 - I. WSTĘP

- 2 - Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 3-1. UWAGI EKSPLOATACYJNE Szanowni Państwo! Oddajemy do Waszych rąk przyrząd charakteryzujący się dokładnością zgodną z danymi technicznymi i wysoką stabilnością wyświetlanego wyniku. Wierzymy, że pomiary nie sprawią Państwu kłopotów, a przyrząd będzie pracował bez zastrzeżeń. Przed rozpoczęciem pomiarów prosimy o dokładne przeczytanie instrukcji, gdyż w przeciwnym wypadku obsługa może być nieprawidłowa. Stosowanie dobrej jakości elektrod oraz ich wymiana w odpowiednim czasie na nowe gwarantuje utrzymanie wysokich parametrów pomiaru. Pragniemy zwrócić uwagę na fakt, że elektrody charakteryzują się znacznie krótszą żywotnością niż przyrząd. Podczas eksploatacji mają decydujący wpływ na jakość pomiaru. Typowym objawem niewłaściwej pracy elektrody ph jest pogorszenie stabilności wyniku końcowego, "płynięcie" wyniku oraz zwiększony błąd pomiaru. Przyczyną problemów pewnej części użytkowników jest stosowanie elektrody bez wcześniejszego przygotowania jej do pracy, wykonywanie pomiarów bez zdjęcia pierścienia osłonowego z łącznika elektrody w tych typach, gdzie jest on stosowany lub dokonywania pomiarów z zatkanym łącznikiem. Sytuacja taka ma miejsce w przypadku stosowania standardowej elektrody do pomiaru ścieków lub wód z osadami. Takie pomiary wymagają specjalnej elektrody do ścieków, podobnie jak do pomiarów gleby, serów, mięsa itp. Zastosowanie nieodpowiedniej elektrody może w krótkim czasie utrudnić lub całkowicie uniemożliwić pomiary. Prosimy, by po zauważeniu niewłaściwej pracy urządzenia wykonać pomiary elektrodą rezerwową lub stosowaną elektrodę sprawdzić z innym ph-metrem. Z reguły pogorszenie się pracy zestawu przyrząd - elektroda jest związane z elektrodą, a nie z przyrządem. W przypadku pomiarów przewodności ważne jest prawidłowe dobranie stałej K czujnika konduktometrycznego odpowiednio do zakresu mierzonych wartości. Nieprawidłowy dobór może być przyczyną zwiększonych błędów pomiaru. Nasze wyroby cechuje niska awaryjność, jeżeli jednak przyrząd ulegnie uszkodzeniu, w krótkim okresie naprawimy go w ramach gwarancji. Wykonujemy także naprawy pogwarancyjne wszystkich modeli. Życzymy przyjemnej pracy z naszym przyrządem.

- 4-2. CHARAKTERYSTYKA PRZYRZĄDU ph / konduktometr CPC-411 należy do nowej generacji urządzeń zapewniających wysoką dokładność i stabilność pomiaru oraz prostotę obsługi. Dwa rodzaje zasilania: bateryjne i przez zasilacz umożliwiają pracę w terenie i długotrwałe pomiary w laboratorium. Zastosowanie najnowocześniejszych elementów elektronicznych pozwala na wyjątkowo długi czas pracy na jednym zestawie baterii w porównaniu z innymi przyrządami tej klasy. Przyrząd posiada duży wyświetlacz, na którym wyświetlana jest mierzona wartość ph, napięcia, przewodności właściwej lub temperatury. Wodoszczelna obudowa umożliwia bezproblemową pracę w trudnych warunkach. Zminimalizowane wymiary i masa ułatwiają pracę w terenie. Główne cechy CPC-411 to: - wysoka dokładność i stabilność; - automatyczna kompensacja temperatury; - kalibracja elektrody ph w 1 do 3 punktów; - wprowadzone na stałe wartości roztworów wzorcowych ph; - możliwość kalibracji czujnika konduktometrycznego przez wprowadzenie wartości stałej K podanej przez producenta lub jej wyznaczenie na podstawie roztworu wzorcowego; - pamiętanie wszystkich charakterystyk i ustawień użytkownika niezależnie od zasilania; - współpraca z czujnikiem temperatury Pt-1000; - układ zabezpieczający przed uszkodzeniem na skutek odwrotnego podłączenia baterii oraz układ informujący symbolem o konieczności wymiany baterii; - funkcja automatycznego wyłączania. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 5-3. PRZEZNACZENIE PRZYRZĄDU Przyrząd umożliwia pomiar stężenia (aktywności) jonów wodorowych wyrażonego w jednostkach ph, napięcia w mv, przewodności właściwej roztworów określonej w µs/cm lub ms/cm oraz temperatury w o C. Może być wykorzystywany w terenie lub podczas pracy w laboratorium. Wodoszczelna obudowa umożliwia pracę w trudnych warunkach atmosferycznych lub w wilgotnych pomieszczeniach. W zależności od zastosowanej elektrody ph, przyrząd można wykorzystać do pomiarów czystych wód, ścieków, gleby, mleka, mięs lub serów. Przyrząd znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym, chemicznym, farmaceutycznym, energetycznym, stacjach uzdatniania wody, laboratoriach chemicznych, rolnictwie, oczyszczalniach ścieków, pracowniach naukowych, itp. Przyrząd jest przystosowany do pracy ze wszystkimi typami zespolonych elektrod ph-metrycznych oraz czujnikami konduktometrycznymi zakończonymi wtykiem BNC-50. Możliwe jest podłączenie układu dwóch elektrod (pomiarowej i odniesienia) przy pomocy adaptera, dostępnego jako opcja. Przyrząd współpracuje z czujnikiem temperatury Pt-1000 posiadającym wtyk Chinch.

- 6-4. WYGLĄD ZEWNĘTRZNY W przedniej ściance przyrządu (Rys. 1.) umieszczono wyświetlacz ciekłokrystaliczny, na którym w zależności od wyboru wyświetlany jest: - wynik pomiaru ph w jednostkach ph; - wynik pomiaru napięcia w mv; - pomiaru przewodności właściwej w µs/cm lub ms/cm; - wynik pomiaru temperatury w o C ; Wybór funkcji pomiarowej opisano w pkt 6.1. Symbole jednostek znajdują się obok wyświetlanego wyniku. W przypadku odłączenia czujnika temperatury przyrząd przełącza się na ręczną kompensację temperatury. Obok wartości mierzonej funkcji pojawi się migający symbol. Rozładowanie baterii sygnalizowane jest symbolem. Klawiatura umieszczona pod wyświetlaczem służy do włączania i wyłączania przyrządu, wyboru funkcji pomiarowej, kalibracji oraz wprowadzania parametrów. Klawiatura posiada następujące klawisze: - włączenie i wyłączenie przyrządu. - krótkie naciskanie powoduje przełączanie pomiędzy wyświetlaniem podstawowej funkcji pomiarowej i temperatury; - dłuższe naciśnięcie powoduje wejście w tryb wyboru podstawowej funkcji pomiarowej (ph, napięcie lub przewodność) klawiszem ; - dłuższe naciśnięcie w trybie pomiaru ph umożliwia wejście w tryb kalibracji (pojawia się symbol CAL), krótkie naciśnięcie w tym trybie zapisuje wynik pomiaru w punkcie kalibracji;, - klawisze służące do wprowadzania parametrów. W górnej ściance przyrządu znajdują się następujące gniazda: F - gniazdo BNC-50 do podłączenia kombinowanej elektrody phmetrycznej, elektrody pomiarowej ph lub elektrody redox; F1 - gniazdo BNC-50 do podłączenia czujnika konduktometrycznego; t - gniazdo Chinch do podłączenia czujnika temperatury; P - gniazdo zasilacza sieciowego. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

Rys. 1. - 7 -

- 8-5. WŁĄCZENIE I WYŁĄCZENIE PRZYRZĄDU Po włączeniu przyrządu przez naciśnięcie klawisza następuje test pamięci i wyświetlacza, na którym pojawiają się wszystkie symbole (Rys. 2.). Rys. 2. Jeżeli test zakończy się pomyślnie, to po upływie ok. 1.5 s przyrząd ustawia się na tryb pomiarowy funkcji, na której został wyłączony. Pojawienie się napisu oznacza utratę kalibracji fabrycznej, co wymaga naprawy. Jeśli po upływie 1.5 s nadal będą wyświetlane wszystkie symbole, oznacza to utratę charakterystyk czujników lub elektrod. Po naciśnięciu klawisza przyrząd przyjmie standardowe charakterystyki: - przesunięcie = 0 ph, nachylenie charakterystyki = 100% dla elektrody ph; - stała K = 1.000 cm -1 dla czujnika konduktometrycznego; i wejdzie w tryb pomiarowy. Konieczne będzie wykalibrowanie elektrody ph i czujnika konduktometrycznego. Jeżeli sytuacja ta będzie powtarzała się po każdym włączeniu przyrządu, oznacza to utratę kalibracji fabrycznej, co wymaga naprawy. Wyłączenie następuje przez naciśnięcie klawisza. W przypadku zasilania tylko z baterii, przyrząd wyłącza się samoczynnie po upływie 10 minut od ostatniego naciśnięcia dowolnego klawisza. Funkcja ta jest wyłączana automatycznie na czas kalibracji oraz podczas pracy z zasilaczem sieciowym. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 9-6. PRZYGOTOWANIE PRZYRZĄDU DO PRACY Przed przystąpieniem do pracy należy: - podłączyć zasilacz do gniazda zasilacza P, jeżeli przewiduje się pracę z zasilaczem; - do gniazda F (BNC-50) podłączyć sprawną i przygotowaną do pracy elektrodę kombinowaną ph; - w przypadku stosowania elektrod pomiarowej i odniesienia podłączyć je przez adapter, dostępny jako opcja; - w przypadku pomiarów przewodności właściwej do gniazda F1 (BNC-50) podłączyć odpowiedni czujnik konduktometryczny; - czujnik temperatury podłączyć do gniazda temperatury t (Chinch); - włączyć przyrząd przez naciśnięcie klawisza. Oznaczenie gniazd jest zgodne z rys. 1. Uwaga: podczas pomiaru ph czujnik konduktometryczny musi być odłączony od przyrządu lub wyjęty z roztworu, w którym jest zanurzona elektroda ph. 6.1. Wybór funkcji pomiarowej Krótkie naciskanie klawisza powoduje przełączanie wyświetlania z pomiaru wybranej funkcji pomiarowej na pomiar temperatury i na odwrót. W celu przełączenia funkcji pomiarowej (pomiar ph, napięcia lub przewodności właściwej) należy: - nacisnąć i przytrzymać klawisz do momentu pojawienia się na wświetlaczu nazwy aktualnie mierzonej funkcji; - naciskać klawisz do momentu pojawienia się na wyświetlaczu nazwy funkcji, którą chcemy wybrać: - pomiar ph; - pomiar napięcia; - pomiar przewodności właściwej; - wrócić do trybu pomiarowego wybranej funkcji, naciskając klawisz.

- 10-6.2. Wybór jednostki W trybie pomiaru przewodności wynik może być wyświetlany jako: - przewodność właściwa w µs/cm lub ms/cm z przeliczeniem do 25 o C; - przewodność właściwa miodów w µs/cm lub ms/cm z przeliczeniem do 20 o C; - zasolenia w g/l z przeliczeniem na NaCl. W celu wybrania żądanej jednostki należy: - w trybie pomiaru przewodności nacisnąć i przytrzymać klawisz, pojawi się napis (conductivity przewodność), Rys. 3; - naciskając klawisz wybrać obok napisu : symbol ms - pomiar w µs/cm lub ms/cm z przeliczeniem do 25 o C; brak symbolu - pomiar w g/l z przeliczeniem na NaCl; symbol ms i α - pomiar w µs/cm lub ms/cm z przeliczeniem do 20 o C. Rys. 3. Powrót do trybu pomiarowego przez naciśnięcie klawisza. Uwaga: po wybraniu zasolenia w g/l obok wartości pomiaru nie pojawia się symbol jednostki. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 11-6.3. Wybór rodzaju kompensacji temperatury Podłączenie czujnika temperatury powoduje przełączenie przyrządu na automatyczną kompensację temperatury. Pomiar będzie kompensowany do wartości temperatury mierzonej czujnikiem. Odłączenie czujnika przełącza przyrząd na ręczną kompensację temperatury. Obok wartości pomiaru ph ph lub przewodności właściwej pojawi się migający symbol (Rys. 4), a do kompensacji zostanie przyjęta wartość temperatury, wprowadzona przez użytkownika w opisany poniżej sposób. Rys. 4 6.3.1. Wprowadzanie wartości temperatury dla ręcznej kompensacji W celu wprowadzenia wartości temperatury dla ręcznej kompensacji należy: - odłączyć czujnik temperatury; - klawiszem wybrać funkcję pomiaru temperatury, pojawi się wcześniej wprowadzona wartość temperatury dla ręcznej kompensacji, a obok migający symbol ; - klawiszami, wprowadzić żądaną wartość; - przejść do trybu pomiarowego, naciskając klawisz ;

- 13 - II. POMIAR ph

- 15-7. PRZYGOTOWANIE ELEKTRODY ph-metrycznej Jeżeli producent kombinowanej elektrody ph-metrycznej nie poda innego sposobu, należy postępować wg niżej podanych zasad: - w celu uaktywnienia membrany nową elektrodę należy moczyć w nasyconym roztworze KCl przez ok. 5 godzin; - przed pomiarem należy zsunąć pierścienie osłonowe (jeżeli są stosowane w danym typie elektrody). Pierścień dolny, osłaniający niewielki otworek nad membraną zwany łącznikiem zsuwa się w górę wzdłuż korpusu lub zdejmuje, pierścień górny, osłaniający otwór służący do uzupełniania KCl, przesuwa w dół korpusu elektrody. Usunięcie dolnego pierścienia jest konieczne, gdyż w przeciwnym wypadku elektroda nie będzie mierzyć. Górny pierścień ( lub koreczek) należy zdjąć podczas pomiaru roztworów o wysokiej temperaturze oraz w celu lepszego samooczyszczenia łącznika w przypadku pomiarów roztworów z osadami. - w laboratorium najlepiej stosować statyw; - po każdym pomiarze elektrodę należy dokładnie opłukać wodą destylowaną; - podczas osuszania bibułą membrany elektrody, należy delikatnie dotykając, usunąć nadmiar płynu; - po pracy przechowywać elektrodę w nasyconym roztworze KCl z nałożonymi pierścieniami. - w przypadku długich przerw w użytkowaniu elektrodę należy osuszyć bibułą i przechowywać w opakowaniu; - po wyjęciu z opakowania należy usunąć ewentualny osad za pomocą wody; - przed ponownym użyciem, po długotrwałej przerwie, elektrodę należy moczyć w nasyconym roztworze KCl przez ok. 1 godziny; - jeżeli konstrukcja elektrody umożliwia uzupełnianie elektrolitu, kontrolować poziom elektrolitu i okresowo uzupełniać przez górny otwór w korpusie elektrody (rodzaj elektrolitu podaje producent elektrody); - w przypadku stosowania elektrody z założoną na końcu buteleczką z elektrolitem uaktywniającym membranę, należy przed pomiarem nieco odkręcić nakrętkę buteleczki i zsunąć ją razem z buteleczką z elektrody. Po pomiarach należy nałożyć buteleczkę i dokręcić nakrętkę. Takie elektrody nie wymagają uaktywnienia membrany i nie posiadają pierścienia osłaniającego łącznik.

- 16-8. KALIBRACJA Przed wykonaniem pomiarów nową elektrodą i przed każdą serią dokładnych pomiarów należy dokonać kalibracji (wzorcowania) elektrody ph-metrycznej podłączonej do przyrządu. Wyniki pomiarów wykonywanych niewykalibrowaną elektrodą są obarczone dużym błędem. Kalibracja jest przeprowadzana w roztworach wzorcowych lub buforowych o znanej wartości ph i polega na porównaniu wartości ph wzorca z wartością wskazywaną na wyświetlaczu przyrządu, a następnie automatycznym wprowadzeniu poprawki uwzględnianej podczas pomiarów. W trakcie eksploatacji zmieniają się parametry elektrody, co wpływa na dokładność pomiaru. Dlatego w zależności od wymaganej dokładności, ilości wykonywanych pomiarów oraz warunków eksploatacji elektrody, takich jak temperatura i wartość ph badanych roztworów, kalibrację należy okresowo powtarzać. Przy najwyższych wymaganiach dokładności stosowane są certyfikowane roztwory wzorcowe. W zastosowaniach technicznych stosowane są roztwory buforowe o mniejszej dokładności. Do kalibracji należy stosować świeże roztwory dobrej jakości. W CPC-411 kalibrację przeprowadza się w roztworach buforowych o wartościach narzuconych przez producenta, których wartość ph jest automatycznie wykrywana. Są to roztwory 4.00, 7.00 oraz 9.00 ph. Możliwa jest kalibracja minimum w jednym roztworze, maksimum w trzech. Im więcej punktów kalibracji zostanie wykorzystanych, tym większa będzie dokładność pomiarów przeprowadzanych w całym zakresie pomiarowym. Kalibracja w jednym roztworze nie gwarantuje wysokiej dokładności. Jeżeli stosuje się jeden roztwór wzorcowy, to jego wartość ph powinna być zbliżona do przewidywanych wartości pomiaru. Gdy wymagania dokładności pomiaru są niewielkie, a pomiary przeprowadza się w całym zakresie ph, to jednopunktową kalibrację należy przeprowadzić z wykorzystaniem roztworu wzorcowego o wartości zbliżonej do 7.00 ph, gdyż wtedy zniwelowany zostanie błąd wynikający z tzw. przesunięcia zera elektrody. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 17 - W pozostałych punktach przyjęte zostanie standardowe nachylenie charakterystyki elektrody wpisane fabrycznie do pamięci przyrządu. Nachylenie to odpowiada teoretycznej sprawności stosowanych elektrod ph. W przypadku dokładnych pomiarów w całym zakresie pomiarowym, wskazane jest kalibrowanie w trzech punktach. Kalibrację w 2 punktach można przeprowadzić w przypadku pomiarów kwasów stosując roztwory 4.00 i 7.00 lub zasad stosując roztwory 7.00 i 9.00 ph. W CPC-411 charakterystyka elektrody jest aproksymowana odcinkowo między punktami kalibracji. Wejście w tryb kalibracji nieodwracalnie kasuje zapisaną w pamięci charakterystykę kalibracji. Nie ma możliwości dokalibrowania elektrody w dowolnym punkcie pozostawiając pozostałe wartości z poprzedniej kalibracji. Kolejność stosowania wzorców jest dowolna.

- 18-8.1. Kalibracja z automatyczną kompensacją temperatury Po przygotowaniu przyrządu do kalibracji zgodnie z rozdziałem 6, należy w funkcji ph: a. nacisnąć i przytrzymać klawisz do momentu pojawienia się na wyświetlaczu symbolu CAL (Rys. 5), dotychczasowe parametry kalibracji zostają w tym momencie skasowane; b. elektrodę i czujnik temperatury włożyć do roztworu wzorcowego, przyrząd wykryje wartość ph wzorca. Wynik na wyświetlaczu może być inny niż wartość ph wzorca. Po ustabilizowaniu wyniku nacisnąć klawisz. Zapulsowanie wyniku informuje o zapamiętaniu wartości kalibracji, jednocześnie wartość pomiaru zostanie skorygowana do wartości stosowanego wzorca. Jeżeli wartość zastosowanego roztworu (buforu) jest inna niż zapisana w pamięci i przyrząd nie może jej wykryć albo elektroda podłączona do przyrządu jest uszkodzona, pojawi się napis. c. na tym można zakończyć kalibrację naciskając klawisz lub kalibrować w kolejnych roztworach wzorcowych płucząc elektrodę i czujnik temperatury w wodzie destylowanej po pomiarze w kolejnym wzorcu i postępując zgodnie z pkt b. Rys. 5 Jeżeli po wejściu w tryb kalibracji wyjdzie się z niego bez wykalibrowania co najmniej jednego punktu, to poprzednio zapamiętana charakterystyka ulegnie skasowaniu i podstawiona zostanie charakterystyka standardowa. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 19-8.2. Kalibracja z ręczną kompensacją temperatury Kalibracja z ręczną kompensacją temperatury następuje w przypadku odłączenia czujnika temperatury. Odłączenie przełącza przyrząd na ręczną kompensację. Do kompensacji przyjęta zostanie wartość temperatury wprowadzona przez użytkownika (pkt 6.3.1). Obok wartości ph na wyświetlaczu pojawi się migający symbol. Następnie należy podłączyć elektrodę ph do przyrządu i postępować zgodnie z pkt a c poprzedniego podrozdziału, wprowadzając uprzednio wartosc temperatury roztworów wzorcowych, zgodnie z pkt 6.3.1. Rys. 6

- 20-9. POMIAR ph Przed przystąpieniem do pomiaru należy przygotować do pracy przyrząd (rozdział 6) oraz elektrodę ph-metryczną (rozdział 7). Dobry stan elektrody jest podstawowym warunkiem prawidłowych pomiarów. 9.1. Pomiar z automatyczną kompensacją temperatury W czasie pomiaru ph z automatyczną kompensacją temperatury przyrząd współpracuje z czujnikiem i mierzy temperaturę roztworu jednocześnie z pomiarem ph uwzględniając jej wpływ podczas kompensacji. W przypadku pomiaru z automatyczną kompensacją temperatury należy: - podłączyć kombinowaną elektrodę ph oraz czujnik temperatury do odpowiednich gniazd przyrządu (rys. 1); - jeżeli elektroda nie była kalibrowana lub pracowano z nią przez pewien okres czasu, wykalibrować ją (rozdział 8); - do badanego roztworu włożyć elektrodę ph oraz czujnik temperatury. Podczas pomiarów w naczyniu nie należy dotykać brzegów naczynia i jego dna, najlepiej stosować statyw; - włączyć przyrząd naciskając klawisz ; - wybrać funkcję pomiaru ph, zgodnie z pkt 6.1; - po ustabilizowaniu wartości odczytać wynik (Rys. 7). Dokładne pomiary laboratoryjne wymagają stosowania mieszadła. Rys. 7 UWAGA: przekroczenie zakresu kompensacji temperatury jest sygnalizowane miganiem wyniku na wyświetlaczu. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 21-9.2. Pomiar z ręczną kompensacją temperatury Odłączenie czujnika temperatury przełącza przyrząd na ręczną kompensację temperatury (obok wartości ph pojawi się migający symbol ). Pomiar z ręczną kompensacją temperatury przebiega w ten sam sposób jak z automatyczną, różnica polega na tym, że do kompensacji zostanie przyjęta wprowadzona przez użytkownika wartość temperatury w miejsce wartości mierzonej czujnikiem. Kompensację ręczną można stosować podczas stabilnych warunków pracy, np. przy pomiarach ph przeprowadzanych w warunkach laboratoryjnych, zwłaszcza z użyciem termostatu lub w przypadku uszkodzenia czujnika temperatury. W czasie pomiaru z ręczną kompensacja temperatury należy: - włączyć przyrząd klawiszem ; - do naczynia z roztworem mierzonym włożyć elektrodę, jeżeli elektroda nie była kalibrowana lub pracowano z nią pewien czas, wykonać wcześniej kalibrację (rozdział 8), Podczas pomiarów w naczyniu należy zwracać uwagę na to by podczas pomiarów elektroda nie dotykała brzegów naczynia i jego dna, najlepiej stosować statyw. - termometrem laboratoryjnym zmierzyć temperaturę roztworu; - wprowadzić zmierzoną wartość temperatury roztworu, zgodnie z pkt 6.3.1; - włączyć przyrząd klawiszem ; - wybrać funkcję pomiaru ph, zgodnie z pkt6.1; - odczekać do ustabilizowania się wartości na wyświetlaczu i odczytać wynik (Rys. 8). Rys. 8

- 22-10. UWAGI O KOMPENSACJI TEMPERATURY I INTERPRETACJI WYNIKÓW W POMIARACH ph ph/komduktometr CPC-411 posiada automatyczną kompensację temperatury, która umożliwia wyeliminowanie błędów wynikających ze zmiany nachylenia charakterystyki elektrody pod wpływem zmiany temperatury. Dla wyjaśnienia roli kompensacji temperatury należy przypomnieć, że ph-metr jest miliwoltomierzem wyświetlającym napięcie przeliczone na jednostki ph. W stałej temperaturze na jedną jednostkę ph przypada stała ilość mv. W temperaturze 20 oc wynosi ona 58.168 mv. Ilość miliwoltów odpowiadających jednostce ph zmienia się wraz z temperaturą, co uwzględnia wzór na "współczynnik k" elektrody ph-metrycznej: k = 0.198423 T Kompensacja temperatury jest związana ze zmianą sprawności elektrody, a nie ze zmianą ph badanego roztworu, Zmiana ph roztworu nie jest uwzględniana w przyrządach pomiarowych. W większości roztworów zmiany takie są niewielkie, ale np. w czystej wodzie bardzo duże. Podczas porównywania wyników roztworów o znacznej zmianie ph ze zmianą temperatury, należy je porównywać w zbliżonych temperaturach. Czasami wyniki pomiarów są niestabilne. Decyduje o tym jakość elektrody. Na ogół przyczyną niestabilności pomiaru, długotrwałego, powolnego "płynięcia" wyniku lub zwiększenia czasu oczekiwania do pełnego ustabilizowania jest niesprawna albo zanieczyszczona elektroda lub zatkany łącznik. Często ma to miejsce w przypadku dobrania niewłaściwego typu elektrody do rodzaju badanego roztworu. Zanieczyszczenie łącznika elektrody ph można próbować usunąć przez pozostawienie jej w wodzie destylowanej na kilkanaście godzin, lub moczenie w wodzie z detergentem, zwłaszcza jeżeli poprzednio dokonywano pomiarów cieczy z osadami i tłuszczami. Elektroda długo nie używana i przechowywana na sucho może mieć zatkany łącznik przez wykrystalizowany KCl, który można usunąć przez moczenie w wodzie destylowanej, a jeżeli nie daje to rezultatu, w roztworze tiomocznika w kwasie solnym. Silnie zanieczyszczoną osadami elektrodę można oczyścić w chloroformie, a osady związków żelaza w 2N HCl. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 23 - W zależności od rodzaju badanych roztworów lub substancji należy dobrać odpowiedni typ elektrody. Różnią się one od siebie kształtem, wyglądem membrany, rodzajem łącznika elektrolitycznego i obudową Stosowanie nieodpowiedniej elektrody do badanego roztworu może spowodować jej uszkodzenie i uniemożliwić pomiar. Wyniki kilkakrotnych kolejnych pomiarów ph roztworu o ustabilizowanej temperaturze czasami różnią się od siebie. Przy analizie tej sytuacji należy wziąć pod uwagę kilka niżej opisanych czynników: - różnice mogą powstać z powodu stosowania elektrody nienajlepszej jakości; - za szybko uznano wynik za ustalony (średniej klasy elektroda wymaga odczekania ok. 40 s.); - badany roztwór może być niejednorodny i brak mieszadła nie pozwala na uzyskanie jednakowych wyników; - podczas pomiaru ph ścieków mogą w nich zachodzić reakcje chemiczne zmieniające wynik; Należy pamiętać, że końcowy błąd pomiaru zależy w głównej mierze od jakości elektrody, błędu pomiaru temperatury, jakości buforów stosowanych podczas kalibracji, dokładności w sposobie postępowania zarówno podczas kalibracji jak i pomiarów oraz dokładności samego przyrządu, która ma niewielki wpływ na końcowy wynik. Niewielkie różnice wyników są związane z dokładnością przyrządu. CPC-411 ma dokładność ±0.01 ph, ±1 cyfra, co praktycznie oznacza, że w krańcowym przypadku wyniki dwóch pomiarów tego samego roztworu mogą się różnić o 0.03 ph i będzie to dopuszczalny błąd, gdyż jeden pomiar będzie wykonany z błędem -0.01 ph, a drugi z błędem +0.01 ph. Sformułowanie ±1 cyfra w danych technicznych uwzględnia dalszą możliwą różnicę wyniku o jedną jednostkę na ostatnim miejscu widocznym na wyświetlaczu, wynikającą z ilości wyświetlanych cyfr (błąd dyskretyzacji). Czasami po wykonaniu kalibracji sprawdza się jej dokładność w innym roztworze wzorcowym. Jeżeli przeprowadza się dwupunktową kalibrację np. w roztworach buforowych 7.00 ph i 4.00 ph (odczyn kwaśny), a dokładność pomiaru po kalibracji sprawdza w roztworze buforowym o wartości 9.00 ph (odczyn zasadowy), to w niektórych przypadkach wynik może wynosić 8.95 ph lub 9.05 ph. Ma to miejsce wtedy, gdy elektroda ma niesymetryczną charakterystykę względem 7 ph. Zastosowanie trzypunktowej kalibracji z wzorcami obojętnym, zasadowym i kwaśnym może zapobiec takiej sytuacji.

- 25 - III. POMIAR PRZEWODNOŚCI

- 27-11. PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O POMIARZE PRZEWODNOŚCI WŁAŚCIWEJ Pomiar przewodności właściwej polega na przepuszczeniu przez badany roztwór prądu o odpowiednim napięciu oraz częstotliwości. W CPC-411 napięcie wynosi kilkadziesiąt mv, a częstotliwość, w zależności od zakresu, 1 khz do 12 khz. Po zanurzeniu czujnika w badanej cieczy następuje przepływ prądu między elektrodami. Wartość prądu zależy od rodzaju cieczy, jej stężenia i temperatury. Wynik przewodności właściwej w sposób pośredni informuje o stężeniu soli zawartych w badanej cieczy, im woda bardziej zasolona tym większa przewodność (KCl, NaCl). Taka zależność nie dotyczy wszystkich roztworów. W niektórych przypadkach po przekroczeniu pewnej wartości zasolenia przewodność maleje. Temperatura ma także duży wpływ na wynik pomiaru przewodności właściwej, która rośnie ze wzrostem temperatury. Powierzchnia elektrod czujnika konduktometrycznego i odległość między nimi decydują o tzw. stałej K czujnika. Jej wartość ma duży wpływ na dokładność pomiaru. W zależności od wartości mierzonej przewodności właściwej stosuje się czujniki o stałej K = 0.050 cm -1 do 1.500 cm -1. Podczas pomiaru przyrząd przemnaża mierzoną wartość przez wprowadzoną do pamięci stałą K i wyświetla wynik w jednostkach przewodności właściwej (µs/cm lub ms/cm). Obok wyniku wyświetlany jest skrócona jednostka (µs lub ms). Przewodność właściwa zmienia się z temperaturą i stężeniem soli. W celu umożliwienia porównania mierzone wartości przewodności są przeliczane przez przyrząd do wartości odpowiadającej pomiarowi w temperaturze 25 0 C. Jest to tzw. kompensacja temperatury, w której do przeliczeń brana jest pod uwagę temperatura roztworu oraz współczynnik α. W CPC-411 wartość współczynnika jest wprowadzona do pamięci przyrządu na stałe i wynosi 2% / 0 C. Współczynnik ten określa o jaki procent zmieni się wynik w porównaniu do wartości w 25 0 C, jeżeli temperatura zmieni się o 1 0 C. Np. podczas pomiarów cieczy o temperaturze 30 0 C wynik zmienia się o 5 x 2%=10%. Przeliczenie następuje automatycznie i na wyświetlaczu pojawia się wynik z uwzględnieniem tej zmiany. Wartość 2%/ 0 C, to najbardziej zbliżona wartość do tej, jaką ma większość soli w temperaturach bliskich 25 0 C. Pomiary przewodności właściwej, bez względu na elektroniczną precyzję, zawsze należy traktować jako obarczone pewnym błędem, zależnym od błędu czujnika konduktometrycznego (jego liniowości) oraz temperatury, a przede wszystkim, podczas pomiarów w temperaturach innych niż 25 0 C, od współczynnika α.

- 28-12. WYBÓR ORAZ OBSŁUGA CZUJNIKA KONDUKTOMETRYCZNEGO 12.1. Wybór czujnika konduktometrycznego Zakres pomiarowy w CPC-411 wynosi 0 do 100.0 ms/cm. Przyrząd współpracuje z czujnikami konduktometrycznymi o stałej K = 0.050 1.500 cm-1, zakończonymi wtykiem BNC-50. W zależności od wymaganego zakresu pomiarowego należy dobrać czujnik o stałej K, umożliwiającej uzyskiwanie prawidłowych wyników. Poza zakresem czujnik traci liniowość i wyniki są obarczone zwiększającym się błędem. Dokładne pomiary w całym zakresie pomiarowym przyrządu są możliwe z zastosowaniem dwóch dwuprzewodowych czujników konduktometrycznych. W zakresie 1 do 100 ms/cm należy stosować standardowy czujnik konduktometryczny o stałej K = 1,0 cm -1. Pomiary ultra czystych wód o przewodności poniżej 1 µs/cm wymagają czujnika o stałej K = 0,1 cm -1. W zależności od przewidywanych wartości pomiaru można dobrać odpowiedni czujnik korzystając z niżej zamieszczonego wykresu. Rys. 9. Zależność między zakresem pomiarowym a stałą K stosowanych czujników. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 29-12.2. Obsługa czujnika konduktometrycznego W celu uzyskania stabilnych wyników wskazane jest moczenie czujnika przez kilka godzin przed pomiarem. Jest to szczególnie ważne w przypadku pomiaru wód destylowanych. Obsługa czujnika polega na dokładnym opłukaniu wnętrza celi pomiarowej wodą destylowaną. Nie wolno czyścić w sposób mechaniczny elektrod pokrytych czernią platynową, gdyż można ją zetrzeć, co spowoduje zwiększenie błędu pomiaru, może obniżyć stabilność i zmienić stałą K. Pomiary cieczy o dużej zawartości oleju lub gęstych osadów mogą spowodować zanieczyszczenie czerni platynowej, uniemożliwić pomiar i uszkodzić nieodwracalnie elektrody. W przypadku zawartości tłuszczu w badanych cieczach czujnik można oczyścić przez zanurzenie w acetonie, chloroformie, czterohydrofuranie lub detergencie. Polska norma PN-77/C-04542 proponuje uniwersalny płyn do czyszczenia czujnika. Jest to mieszanina równych części alkoholu izopropylowego, eteru etylowego i kwasu solnego, rozcieńczonego wodą w stosunku 1:1. Czujnik ze stłuczoną lub uszkodzoną celą pomiarową nie nadaje się do użytkowania, gdyż znacznie zmienia się stała K, wynik jest niestabilny i wzrasta wpływ umiejscowienia czujnika w naczyniu na dokładność pomiaru. Uzyskanie prawidłowych wyników pomiaru jest uzależnione od całkowitego napełnienia celi pomiarowej. Czujnik należy zanurzyć tak, by badana ciecz zapełniła go w całości i nie zawierała baniek powietrza (pojedynczych lub tworzących srebrny nalot). W tym celu, po zanurzeniu, należy wykonywać niewielkie pionowe ruchy czujnikiem w celu usunięcia powietrza przez otwór w górnej części celi. Jeżeli powietrze nie daje się usunąć należy czujnik zamoczyć w mieszaninie wody z detergentem do mycia naczyń, co zmniejszy napięcie powierzchniowe i uniemożliwi przyczepianie się powietrza do ścianek lub elektrod. Po takim zabiegu należy opłukać czujnik w wodzie destylowanej.

- 30-13. KALIBRACJA CZUJNIKA KONDUKTOMETRYCZNEGO Charakterystyczną wartością cechującą czujnik konduktometryczny jest tzw. stała K, przez którą przemnażany jest zmierzony wynik przed wyświetleniem ostatecznej wartości na ekranie. Stała K zależy od powierzchni elektrod oraz ich odległości od siebie. Jeżeli użytkownik utrzymuje czujnik w czystości, to stała nie zmieni się. W przypadku zanieczyszczenia powierzchni elektrod, stała K ulegnie zmianie. Kalibracja polega na wprowadzeniu wartości tej stałej do pamięci przyrządu i jest niezbędnym warunkiem uzyskania dokładnych wyników. Kalibrację można przeprowadzić bez roztworu wzorcowego - przez wprowadzenie do pamięci przyrządu znanej wartości stałej K czujnika podanej przez producenta (zalecamy taką kalibrację) lub stosując roztwór wzorcowy o znanej przewodności - w celu wyznaczenia tej stałej. Stałą K precyzyjnie wyznacza producent czujnika i pewniejszym będzie korzystanie z podanej wartości. Podczas kalibracji wykonywanej przez użytkownika wymagany jest świeży dokładnie przygotowany wzorzec oraz jego termostatowanie w dokładnie sprawdzonej temperaturze 25 0 C. W innym przypadku kalibracja może być obarczona błędem. Stała K czujnika konduktometrycznego może ulec zmianie wskutek zanieczyszczenia powierzchni, dlatego elektrody czujnika należy utrzymywać w czystości. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 31-13.1. Kalibracja bez roztworu wzorcowego Przyrząd posiada możliwość kalibracji bez roztworu wzorcowego. Wymagana jest znajomość wartości stałej K czujnika konduktometrycznego. Wartość ta może być podana przez producenta lub można ją określić za pomocą przyrządu CPC-411 po dokonaniu kalibracji z użyciem roztworu wzorcowego. Należy kolejno: - w trybie pomiaru przewodności właściwej (pkt 6.1) nacisnąć jednocześnie klawisze,, pojawią się symbole k i CAL oraz wcześniej wprowadzona wartość stałej K; - klawiszami, wprowadzić nową wartość stałej K; - wrócić do trybu pomiarowego, naciskając klawisz. Rys. 10. 13.2. Kalibracja za pomocą roztworu wzorcowego Przyrząd umożliwia jednopunktową kalibrację w roztworze wzorcowym o dowolnej wartości. W celu wyznaczenia stałej K. W celu zmniejszenia błędu pomiaru zaleca się stosowanie roztworu o wartości zbliżonej do spodziewanej przewodności roztworu mierzonego. Do kalibracji wymagany jest roztwór wzorcowy dobrej jakości.

- 32-13.2.1. Kalibracja bez kompensacji temperatury Dokładna kalibracja powinna być przeprowadzona bez kompensacji temperatury. Roztwór wzorcowy należy doprowadzić do temperatury 25 C. Podczas kontroli można korzystać z czujnika temperatury. Kolejność postępowania: - podłączyć czujnik konduktometryczny i czujnik temperatury; - włożyć obydwa czujniki do roztworu wzorcowego, utrzymując czujnik konduktometryczny w odległości min. 1 cm od dna i ścianek naczynia. Cela pomiarowa powinna być w całości wypełniona roztworem wzorcowym, nie zawierać pęcherzyków powietrza, a powierzchnia elektrod czujnika powinna być równomiernie zwilżona*; - zmierzyć czujnikiem temperaturę roztworu wzorcowego i doprowadzić ją do 25 C; - w trybie pomiaru przewodności właściwej (pkt 6.1) nacisnąć i przytrzymać klawisz symbolu CAL (Rys. 11), do momentu pojawienia się na wyświetlaczu - klawiszami, doprowadzić wskazanie do wartości stosowanego roztworu; - wrócić do trybu pomiarowego przez naciśnięcie klawisza. Rys. 11. Przyrząd jest wykalibrowany i gotowy do pracy. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 33-13.2.2. Kalibracja z ręczną kompensacją temperatury W celu wykonania kalibracji z ręczną kompensacją temperatury należy: - włączyć przyrząd klawiszem ; - odłączyć czujnik temperatury; - wprowadzić wartość 25 C dla ręcznej kompensacji temperatury, zgodnie z pkt 6.3.1. - włożyć czujnik konduktometryczny do roztworu wzorcowego, utrzymując go w odległości ok. 1 cm od dna i ścianek naczynia. Cela pomiarowa powinna być w całości wypełniona roztworem wzorcowym, nie zawierać pęcherzyków powietrza, a powierzchnia elektrod powinna być równomiernie zwilżona*; - termometrem laboratoryjnym zmierzyć temperaturę roztworu i doprowadzić do 25 C; - w trybie pomiaru przewodności właściwej (pkt 6.1) nacisnąć i przytrzymać klawisz symbolu CAL (Rys. 12), do momentu pojawienia się na wyświetlaczu - klawiszami, doprowadzić wskazanie do wartości stosowanego roztworu; - wrócić do trybu pomiarowego przez naciśnięcie klawisza. Rys. 12. Przyrząd jest wykalibrowany i gotowy do pracy. * - pęcherzyki powietrza można usunąć przez poruszanie czujnikiem pod powierzchnią roztworu. Aby ułatwić zwilżenie powierzchni elektrod, należy na chwilę zanurzyć czujnik w wodzie destylowanej z dodatkiem płynu do mycia naczyń, a następnie wypłukać w wodzie destylowanej.

- 34-14. POMIAR PRZEWODNOŚCI WŁAŚCIWEJ 14.1. Pomiar bez kompensacji temperatury Dokładny pomiar przewodności powinien być przeprowadzany bez kompensacji temperatury. Roztwór należy doprowadzić do temperatury 25 C. Podczas kontroli można korzystać z czujnika temperatury. Kolejno należy: - podłączyć czujniki konduktometryczny i temperatury do odpowiednich gniazd F1 i t (rys. Rys. 1.); - włączyć przyrząd klawiszem ; - klawiszem wybrać funkcję pomiaru przewodności właściwej, zgodnie z podrozdziałem 6.1 - jeżeli czujnik konduktometryczny nie był kalibrowany, wykalibrować go (rozdział 13); - włożyć obydwa czujniki do badanego roztworu, utrzymując czujnik konduktometryczny w odległości min. 1 cm od dna i ścianek naczynia. Cela pomiarowa powinna być w całości wypełniona badanym roztworem, nie zawierać pęcherzyków powietrza, a powierzchnia elektrod czujnika powinna być równomiernie zwilżona*; - doprowadzić temperaturę badanego roztworu do 25 C. - odczytać wynik po ustabilizowaniu (Rys. 13). Rys. 13. * - pęcherzyki powietrza można usunąć przez poruszanie czujnikiem pod powierzchnią roztworu. Aby ułatwić zwilżenie powierzchni elektrod, należy na chwilę zanurzyć czujnik w wodzie destylowanej z dodatkiem płynu do mycia naczyń, a następnie wypłukać w wodzie destylowanej. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 35-14.2. Pomiar z automatyczną kompensacją temperatury W przypadku pomiaru z automatyczną kompensacją temperatury należy: - podłączyć czujniki konduktometryczny i temperatury do gniazd F1 i t (Rys. 1.); - włączyć przyrząd klawiszem ; - klawiszem wybrać funkcję pomiaru przewodności właściwej, zgodnie z podrozdziałem 6.1; - jeżeli czujnik konduktometryczny nie był kalibrowany, wykalibrować go (rozdział 13); - włożyć obydwa czujniki do badanego roztworu, utrzymując czujnik konduktometryczny w odległości min. 1 cm od dna i ścianek naczynia. Cela pomiarowa powinna być w całości wypełniona badanym roztworem, nie zawierać pęcherzyków powietrza, a powierzchnia elektrod czujnika powinna być równomiernie zwilżona*; - odczekać do ustabilizowania się wartości (Rys. 14) i odczytać wynik. Rys. 14. Uwaga: w wypadku przekroczenia granicznej wartości temperatury uwzględnianej podczas kompensacji, miga wynik pomiaru przewodności mimo, że nie zostały przekroczone jego wartości graniczne. Jeżeli obok mierzonej wartości pojawia się migający symbol czujnika temperatury., oznacza to uszkodzenie * - pęcherzyki powietrza można usunąć przez poruszanie czujnikiem pod powierzchnią roztworu. Aby ułatwić zwilżenie powierzchni elektrod, należy na chwilę zanurzyć czujnik w wodzie destylowanej z dodatkiem płynu do mycia naczyń, a następnie wypłukać w wodzie destylowanej.

- 36-14.3. Pomiar z ręczną kompensacją temperatury Pomiar z ręczną kompensacją temperatury można stosować podczas stabilnych warunków pracy, np. przy pomiarach przeprowadzanych w warunkach laboratoryjnych, zwłaszcza z użyciem termostatu lub w przypadku uszkodzenia czujnika temperatury. Odłączenie czujnika temperatury przełącza przyrząd na ręczną kompensację temperatury. W przypadku pomiaru z ręczną kompensacją temperatury należy: - podłączyć czujnik konduktometryczny do gniazda F1 (Rys. 1.); - odłączyć od przyrządu czujnik temperatury; - włączyć przyrząd klawiszem ; - klawiszem wybrać funkcję pomiaru przewodności właściwej, zgodnie z podrozdziałem 6.1 - jeżeli czujnik konduktometryczny nie był kalibrowany, wykalibrować go (rozdział 13); - zmierzyć temperaturę badanego roztworu termometrem; - wprowadzić zmierzoną wartość temperatury dla ręcznej kompensacji, zgodnie z pkt 6.3.1. - włożyć czujnik konduktometryczny do badanego roztworu, utrzymując go w odległości min. 1 cm od dna i ścianek naczynia. Cela pomiarowa powinna być w całości wypełniona badanym roztworem, nie zawierać pęcherzyków powietrza, a powierzchnia elektrod czujnika powinna być równomiernie zwilżona*; - po ustabilizowaniu się wartości, odczytać wynik (Rys. 15). Rys. 15. * - pęcherzyki powietrza można usunąć przez poruszanie czujnikiem pod powierzchnią roztworu. Aby ułatwić zwilżenie powierzchni elektrod, należy na chwilę zanurzyć czujnik w wodzie destylowanej z dodatkiem płynu do mycia naczyń, a następnie wypłukać w wodzie destylowanej.- Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 37-14.4. Pomiar przewodności właściwej miodu Wartość przewodności miodu podawana jest w literaturze w jednostce 10-4 S/cm, tzn. 1 jednostka przewodności miodu = 100 µs/cm. Wskazanie przyrządu 250 µs/cm będzie oznaczało 2,5 jednostki przewodności miodu, a wskazanie 1,5 ms/cm będzie oznaczało 15 jednostek. Poniższa tabela pokazuje typowe wartości przewodności dla różnych miodów. Tabela 1. Miody przewodność wskazanie x 10-4 S/cm przyrządu spadziowy jodłowy >10 >1mS/cm spadziowy liściasty ~9 ~900 µs/cm nektarowo-spadziowy ~8 ~800 µs/cm kasztanowy >10 >1mS/cm lipowy 6,8 7,8 680 780 µs/cm wrzosowy 2,9 8,0 290 800 µs/cm nawłociowy ~5,8 ~580 µs/cm gryczany ~4,9 ~490 µs/cm z ogórecznika ~1,27 ~127 µs/cm 14.5. Przygotowanie próbki do pomiaru Ze względu na gęstość, do pomiaru należy przygotować wodny roztwór miodu. W tym celu należy 12g miodu rozpuścić w 50 ml wody destylowanej. Następnie wybrać jednostkę (symbole ms i α obok napisu - pkt 6.1) i przeprowadzić pomiar, zgodnie z rozdziałem Błąd! Nie można odnaleźć źródła odsyłacza..

- 38-15. POMIAR ZASOLENIA Sole i minerały rozpuszczone w wodzie naturalnej mają wpływ na jej przewodność właściwą, która zasadniczo jest proporcjonalna do ilości substancji rozpuszczonych. Zależność ta pozwala po przeliczeniu określić zasolenie badanego roztworu w jednostkach stężenia (g/l lub %). Uzyskane wyniki są zawsze wartościami przybliżonymi, a końcowa dokładność zależy od sposobu przeliczenia, stężenia badanego roztworu i jego temperatury. W większości solomierzy przyjęto uproszczenie, że zależność między przewodnością a stężeniem soli w roztworze jest liniowa w całym zakresie pomiarowym. Najczęściej stosuje się współczynnik przeliczeniowy 0.5, przez który przemnaża się wynik przewodności w ms/cm i uzyskuje wynik w g/l, np. przy wartości przewodności 2 ms/cm zasolenie wynosi 1g/l. W rzeczywistości zależność zasolenia od przewodności nie jest liniowa, współczynnik przeliczeniowy zmienia się wraz ze zmianą stężenia oraz temperatury. Tabela 2 przedstawia zależność między przewodnością a rzeczywistym zasoleniem roztworu NaCl w temperaturze 25 0 C oraz wartości zasolenia wyliczone dla stałego współczynnika 0.5. Porównanie wartości rzeczywistego zasolenia z wartościami wyliczonymi z zastosowaniem stałego współczynnika pokazuje, że dla większych stężeń stosowanie stałego współczynnika wprowadza znaczny błąd. Przewodność właściwa (ms/cm) Zasolenie rzeczywiste (g/l) Zasolenie (g/l) obliczone dla wsp. = 0.5 Tabela 2. Błąd (%) przy zastosowaniu wsp. = 0.5 1.00 0.495 0.500 0.01 2.00 1.006 1.000 0.60 4.00 1.976 2.000 1.21 10.00 5.400 5.000 7.40 30.00 18.174 15.000 17.46 W CPC-411 mikrokontroler uwzględnia rzeczywistą zależność przewodności od zasolenia, co zmniejsza błąd pomiaru. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 39-15.1. Pomiar zasolenia z przeliczeniem na zawartość NaCl Pomiar zasolenia z przeliczeniem na zawartość NaCl należy przeprowadzić w następujący sposób: - wybrać pomiar zasolenia z przeliczeniem na zawartość NaCl zgodnie z podrozdziałem 6.2; - dalej postępować tak, jak przy pomiarze przewodności właściwej (rozdział 14); - po ustabilizowaniu wyniku odczytać wartość pomiaru. Uwaga: obok wartości pomiaru nie pojawia się symbol jednostki.

- 41 - IV. POMIAR NAPIĘCIA I TEMPERATURY

- 43-16. POMIAR NAPIĘCIA Przyrząd CPC-411 może również służyć do pomiaru napięcia. Pomiar można wykonać za pomocą elektrod redox lub podczas miareczkowania. Odczyt następuje po wyborze funkcji pomiaru napięcia (podrozdział 6.1). Rys. 16 17. POMIAR TEMPERATURY Pomiar temperatury przeprowadzamy następująco: - do gniazda Chinch należy podłączyć czujnik temperatury; - włączyć przyrząd przez naciśnięcie klawisza ; - klawiszem wybrać funkcję pomiaru temperatury, obok wyświetlanej wartości pojawi się symbol. - włożyć czujnik do mierzonego roztworu; - odczekać do ustabilizowania wartości na wyświetlaczu i odczytać wynik. Przyrząd współpracuje z rezystorowym czujnikiem platynowym Pt-1000 i od jego klasy zależy ostateczna dokładność pomiaru temperatury. UWAGA: migający symbol oznacza odłaczenie lub przerwę w obwodzie czujnika. Przyrząd wyświetla wtedy wprowadzoną przez użytkownika wartość dla ręcznej kompensacji temperatury. Migające wskazanie 50 o C podczas pomiaru dodatnich wartości temperatury świadczy o zwarciu w obwodzie czujnika temperatury.

- 45 - V. INNE

- 47-18. ZASILANIE, WYMIANA BATERII Przyrząd jest zasilany baterią 9V lub przez zasilacz o stabilizowanym napięciu 12V, który należy podłączyć do gniazda zasilania P na rys. 1. Podłączenie zasilacza odłącza baterie. Pojawienie się symbolu informuje o konieczności wymiany baterii. W tym celu należy wykręcić dwa wkręty znajdujące się w dolnej ściance obudowy, wysunąć starą baterię, odłączyć ją od klipsa baterii i podłączyć nową. Następnie włożyć baterię do korpusu i założyć dolną ściankę. Ścianka na obrzeżu posiada pierścień uszczelniający. Należy zwrócić uwagę na to, by podczas zamykania pierścień wszedł do środka korpusu na całym obwodzie, a następnie dokręcić śrubki do momentu odczuwanego oporu (nie za mocno, gdyż może to spowodować pęknięcie ścianki). Pozostawienie szufladki z niedokręconymi śrubkami rozszczelnia obudowę i może być przyczyną zawilgocenia lub zalania przyrządu, a w efekcie jego uszkodzenia. Tego typu przypadek nie jest objęty gwarancją.

- 48-19. DANE TECHNICZNE POMIAR ph: Zakres rozdzielczość dokładność (±1 cyfra) 0.00 14.00 ph 0.01 ph ±0.01 ph IMPEDANCJA WEJŚCIOWA: KOMPENSACJA TEMPERATURY: ZAKRES KOMPENSACJI: KALIBRACJA ELEKTRODY ph: STABILNOŚĆ TERMICZNA ZERA: 1012 Ω automatyczna -5.0 110.0 oc automatyczna, w 1 3 punktów 0.001 ph/ oc POMIAR NAPIĘCIA: Zakres rozdzielczość dokładność (±1 cyfra) -1999 1999 mv 1 mv ±1 mv POMIAR PRZEWODNOŚCI: zakresy rozdzielczość dokładność* (±1 cyfra) Częstotliwość 0.000 199.9 µs/cm 0.1 µs/cm ±0.25 % 1 khz 200 1999 µs/cm 1 µs/cm ±0.25 % 1.6 khz 2.00 19.99 ms/cm 0.01 ms/cm ±0.25 % 4.6 khz 20.0 100.0 ms/cm 0.1 ms/cm ±0.25 % 12 khz * dokładność odniesiona do wartości końcowej zakresu. Granice zmian częstotliwości podano dla stałej K = 1. Dla innych wartości stałej K granice będą się zmieniać proporcjonalnie do zmian tej stałej. Kompensacja temperatury: ręczna/automatyczna Zakres kompensacji: -5.0 70.0 C Zakres stałej K: 0.050 1.500 cm -1 Współczynnik α: stały 2 %/ C Kalibracja czujnika: jednopunktowa 1. przez wprowadzanie stałej K czujnika 2. za pomocą roztworu kalibracyjnego Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 49 - POMIAR TEMPERATURY: zakres rozdzielczość dokładność* (±1 cyfra) - 50.0 199.9 oc 0.1 oc ±0.1 oc * dokładność przyrządu. Ostateczna dokładność pomiaru temperatury zależy od dokładności stosowanego typu czujnika Pt-1000 Czujnik temperatury: rezystor platynowy Pt-1000 Dokładność czujnika w zakresie 0 100 0 C: na rezystorze Pt1000B: ±0.9 0 C na rezystorze Pt1000 1 / 3 B: ±0.4 0 C INNE: TEMPERATURA PRACY: ZASILANIE: POBÓR MOCY: WYŚWIETLACZ: CZUJNIK TEMPERATURY: WYMIARY: MASA: -5 do 45 oc 1. bateria 9V typu 6F22 2. zasilacz stabilizowany 12V 27 mw LCD 55 x 45 mm rezystor Pt-1000 149 x 82 x 22 mm 220 g

- 50-20. WYPOSAŻENIE W skład standardowego wyposażenia przyrządu wchodzi: 1. standardowa szklana elektroda ph-metryczna, kombinowana; 2. czujnik konduktometryczny; 3. czujnik temperatury Pt-1000B (standardowy); 4. pojemnik plastykowy na przyrząd elektrodę i czujnik temperatury 5. instrukcja z gwarancją. Jako wyposażenie dodatkowe można zamówić: 1. zasilacz stabilizowany 12V/100mA; 2. czujnik temperatury Pt-1000 1/3B o wyższej dokładności. Instrukcja obsługi ph/konduktometru CPC-411 v4.20

- 51 -

G W A R A N C J A Firma "Elmetron" udziela 24 miesięcznej gwarancji na ph/konduktometr CPC-411 nr fabr.... Elektroda ma 12 miesięcy gwarancji. W przypadku uszkodzenia producent zobowiązuje się do naprawy przyrządu w terminie do 14 dni od daty dostarczenia. Gwarancja nie obejmuje uszkodzeń wynikłych z postępowania niezgodnego z instrukcją, stosowania nieodpowiedniego zasilacza, uszkodzeń mechanicznych oraz uszkodzeń powstałych w wyniku napraw lub przeróbek dokonywanych przez osoby nieupoważnione. Bez wypełnionej i dostarczonej gwarancji naprawa gwarancyjna nie będzie przeprowadzona. Uwaga: Prosimy o kontakt telefoniczny przed wysłaniem przyrządu do naprawy. Do przyrządu należy zawsze dołączyć elektrodę, którą dokonywano pomiarów, czujnik konduktometryczny, czujnik temperatury, gwarancję z wpisaną datą sprzedaży oraz zasilacz (jeżeli jest stosowany). Data produkcji... Data sprzedaży... Termin ważności gwarancji...