Paweł Ciećko Główny Inspektor Ochrony Środowiska 1
Kontrole regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych W planach kontroli corocznie uwzględniane są kontrole RIPOK; W 2016 r. przeprowadzono ogólnopolski cykl kontrolny RIPOK obejmujący: 1) 92 instalacje do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych; 2) 52 instalacje do przetwarzania selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów; 3) 55 instalacji do składowania odpadów powstających w procesie mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych 2
Kontrole instalacji MBP w ramach cyklu kontrolnego 3
Wybrane problemy stwierdzone w trakcie kontroli instalacji MBP w 2016 r. Problemy związane z brakiem mocy przerobowych umożliwiających biologiczne przetworzenie całej frakcji ulegającej biodegradacji wytwarzanej w procesie mechanicznego przetwarzania (efekt: przekazywanie wytworzonych odpadów frakcji podsitowej do przetworzenia w innych instalacjach), Niespełnianie wymagań technicznych, m.in. poprzez nieprawidłowe zabezpieczenie terenu magazynowania odpadów oraz prowadzenie procesu przyjmowania i sortowania odpadów w otwartej hali procesowej, Problem z zagospodarowaniem frakcji wysokokalorycznej objętej zakazem składowania, w szczególności w regionach, w których brak jest instalacji do termicznego przekształcania odpadów, Problem ze sprzedażą odpadów przetwarzanych na paliwo alternatywne, z uwagi na niską jakość kaloryczną tych odpadów odmowa przyjmowania przez współspalarnie (cementownie), Coraz częstsze pożary odpadów komunalnych, również odpadów o kodzie 19 12 10 bądź 19 12 12, W części instalacji w 2015 r. stwierdzono niski odzysk surowców wtórnych z odpadów przyjętych do instalacji, np.: 0,06% w instalacji w woj. świętokrzyskim, 0,5 % w instalacji w woj. warmińsko-mazurskim, 1,57% w instalacji w woj. łódzkim, W ponad 40% wszystkich skontrolowanych RIPOK stwierdzono niedobór strumienia odpadów względem posiadanym mocy przerobowych (W ok. 50% skontrolowanych instalacji MBP stwierdzono niedobór strumienia odpadów względem posiadanych mocy przerobowych). 4
Pożary odpadów w 2018 r. 134 pożary odpadów, o których informacje posiada GIOŚ, ok. 68% pożarów dotyczyło miejsc magazynowania odpadów, ok. 17% pożarów miało miejsce na składowiskach odpadów, ok. 15% pożarów dotyczyło dzikich wysypisk odpadów, miejsc porzucenia odpadów 16 15 14 14 12 12 12 12 11 10 10 10 8 8 7 7 6 5 5 4 3 2 1 2 0 5
Pożary odpadów w 2018 r. Rodzaje odpadów objętych pożarami 2% 1% 1% tworzywa sztuczne 4% 7% odpady wielkogabarytowe 24% opony zmieszane odpady 33% 14% pojazdy wycofane z eksploatacji odpady przemysłowe, chemikalia, oleje przepracowane makulatura 14% zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny odpady zielone 6
Analiza ryzyka wystąpienia pożaru odpadów w miejscach ich magazynowania, na składowiskach odpadów duże ryzyko wystąpienia pożaru głównie miejsca porzucenia odpadów, nielegalnej działalności w zakresie zbierania, magazynowania lub przetwarzania odpadów, w szczególności odpadów wysokokalorycznych i niebezpiecznych, w tym miejsca, w których w ostatnim czasie doszło do pożarów itp.; średnie ryzyko wystąpienia pożaru miejsca zbierania, przetwarzania odpadów, w ramach uregulowanej formalnoprawnie działalności, w szczególności odpadów wysokokalorycznych i niebezpiecznych, w tym miejsca wytwarzania, magazynowania paliw alternatywnych, itp.; małe ryzyko wystąpienia pożaru głównie składowiska odpadów, itp. 22. Międzynarodowa Konferencja Kompleksowa Gospodarka Odpadami 4-6 września 2018 r. 7
Analiza ryzyka wystąpienia pożaru odpadów w miejscach ich magazynowania, na składowiskach odpadów WIOŚ zinwentaryzowali łącznie 1812 miejsc stwarzających ryzyko wystąpienia pożaru odpadów, w tym: 230 miejsc o najwyższym stopniu zagrożenia, 764 miejsca o średnim stopniu zagrożenia, 818 miejsc o małym stopniu zagrożenia 22. Międzynarodowa Konferencja Kompleksowa Gospodarka Odpadami 4-6 września 2018 r. 8
Duże ryzyko wystąpienia pożaru Średnie ryzyko wystąpienia pożaru Małe ryzyko wystąpienia pożaru 22. Międzynarodowa Konferencja Kompleksowa Gospodarka Odpadami 4-6 września 2018 r. 9
Najczęściej stwierdzane przez IOŚ obszary naruszeń i bezprawnych działań w zakresie gospodarki odpadami 1) Gospodarowanie odpadami komunalnymi wbrew przepisom dotyczącym spełniania wymagań dla odpadów kierowanych na składowiska, ustanowienia Regionów Gospodarki Odpadami Komunalnymi, wymaganych prawem metod przetwarzania odpadów itp.; 2) Rekultywacja wyrobisk, żwirowisk itp. wbrew przepisom prawa, warunkom decyzji, bez uregulowań formalnoprawnych; 3) Porzucanie odpadów w miejscach nieprzeznaczonych do ich magazynowania i składowania (opuszczone budynki, stodoły, działki itp.); 4) Pożary magazynowanych odpadów głównie pochodzących ze strumienia odpadów komunalnych; 5) Transport odpadów wbrew przepisom (np. wbrew zasadzie bliskości); 6) Oszustwa w klasyfikacji odpadów (zmiana kodów odpadów w dokumentacji bez poddania ich przetworzeniu); 7) Fikcyjny odzysk i recykling odpadów opakowań handel dokumentami WPŁYW NA ŚRODOWISKO WPŁYW NA BUDŻET PAŃSTWA 10
Wzrost skuteczności IOŚ wzrost efektywności systemu gospodarki odpadami 1) Zmiana ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2018 r. poz. 1471) nowe uprawnienia i narzędzia kontrolne; 2) Zmiana ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2018 r. poz. 922) nowe narzędzia sankcyjne = 11
Nowe narzędzia kontrolne Wprowadzenie dla inspektorów ochrony środowiska pracy zmianowej - możliwość wykonywania kontroli w systemie całodobowym również w porze nocnej; Prowadzenie kontroli interwencyjnych bez wcześniejszego zawiadomienia o zamiarze jej przeprowadzenia (obowiązek powiadamiania z 7-dniowym wyprzedzeniem tylko dla kontroli planowanych); Kontrole interwencyjne rozpoczyna się tylko po okazaniu legitymacji służbowej potwierdzającej tożsamość i uprawnienia inspektora do jej wykonania; 12
Nowe narzędzia kontrolne Możliwość prowadzenia na terenie całego kraju kontroli inicjowanych z poziomu Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez wyspecjalizowane zespoły kontrolne złożone z inspektorów z różnych terytorialnie wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska - w obszarach nielegalnych działań obejmujących obszar kilku województw tzw. kontroli krzyżowych (równoczesnej kontroli kilku podmiotów działających na terenie kilku województw) Do tej pory GIOŚ powołał 4 zespoły kontrolne. 13
Nowe narzędzia kontrolne żądanie okazania dokumentów, w tym dokumentów finansowych i udostępnienia wszelkich danych mających związek z problematyką kontroli szczególne znaczenie w trakcie kontroli recyklerów odpadów opakowaniowych (wystawianie DPR i DPO) 14
Nowe narzędzia kontrolne obserwowanie i rejestrowanie przy użyciu środków technicznych, w tym technik satelitarnych i bezzałogowych statków powietrznych, obrazu zdarzeń oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom Przykłady: wykorzystanie bezzałogowego statku powietrznego przez: WIOŚ w Olsztynie (zakopywanie odpadów komunalnych na terenie działki prywatnej), GIOŚ (nielegalna stacja demontażu pojazdów w woj. pomorskim) 15
Nowe narzędzia kontrolne Przeszukiwanie pojazdów przewożących towary oraz kontroli dokumentów związanych z przewozem towaru, jeżeli zachodzi podejrzenie przewożenia odpadów, Określenie składu morfologicznego odpadów w oparciu o wiedzę ekspercką, Przykład: deklarowane odpady w zatrzymanym pojeździe inne niż niebezpieczne, w praktyce mieszanina odpadów niebezpiecznych woj. śląskie (WIOŚ w Katowicach) 16
Nowe narzędzia kontrolne Informacje uzyskane w czasie prowadzenia czynności, o których mowa w art. 10b ust. 2, mogą ( ) stanowić dowód w postępowaniach administracyjnych, karnych oraz w postępowaniach w sprawach wykroczeń Przykład: działania wspólne IOŚ, Policji i Prokuratury Rejonowej w woj. łódzkim ujawnienie na gorącym uczynku rekultywacji wyrobiska odpadami medycznymi (fot. WIOŚ w Łodzi) 17
Projekt z dnia 17 stycznia 2019 r. rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie wizyjnego systemu kontroli miejsca magazynowania lub składowania odpadów Rozporządzenie określa: Wymagania dla prowadzenia wizyjnego systemu kontroli miejsca magazynowania lub składowania odpadów, Minimalne wymagania dla urządzeń technicznych systemu kontroli, Wymogi przechowywania i udostępniania zapisanego obrazu, System kontroli instaluje się w taki sposób, aby umożliwiał rejestrowanie obrazu obejmującego całą powierzchnię magazynowanych lub składowanych odpadów z drogami dojazdowymi oraz pasem otaczającym miejsce magazynowania lub składowania odpadów o min. szerokości 15 m, 18 18
Projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie wizyjnego systemu kontroli miejsca magazynowania lub składowania odpadów System kontroli prowadzi się w taki sposób, aby obraz z kamery rejestrującej obraz był dostępny w czasie rzeczywistym przez system teleinformatyczny dla pracownika WIOŚ właściwego dla lokalizacji miejsca magazynowania lub składowania odpadów Powyższe dotyczy magazynowania odpadów posiadających właściwości palne, w tym: paliwo alternatywne oraz odpady przygotowane bezpośrednio do produkcji takiego paliwa, papier, tekstylia, odpady wielkogabarytowe z wyłączeniem złomu, tworzywa sztuczne (w tym folia, opony i inne odpady z gumy), odpady wielomateriałowe złożone z materiałów: papier, tekstylia, tworzywa sztuczne Dostępność obrazu w czasie rzeczywistym zapewnia się przez udostępnienie właściwemu WIOŚ loginu i hasła dostępu do wizyjnego systemu kontroli, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego 19
Narzędzia prawne usprawniające kontrolę IOŚ nad gospodarką odpadami Zaostrzenie wymagań uzyskania zezwolenia na zbieranie lub przetwarzanie odpadów Wydanie zezwolenia na zbieranie lub przetwarzanie odpadów po przeprowadzonej przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska z udziałem organu właściwego, kontroli instalacji, obiektu budowlanego, miejsc magazynowania odpadów, w których ma być prowadzone zbieranie lub przetwarzanie odpadów, w zakresie spełniania wymagań określonych w przepisach ochrony środowiska w przypadku negatywnej opinii organ odmawia wydania zezwolenia 20
Nowe narzędzia sankcyjne IOŚ w zakresie gospodarki odpadami Zwiększony wymiar kar pieniężnych za wykryte przez inspektorów wioś naruszenia podczas kontroli; Wprowadzenie nowych kryteriów wymierzania kar administracyjnych za zbieranie bez zezwolenia - oparte o ilość odpadów, której dotyczy wymierzona kara; Wzmocnienie sankcji dla recydywistów - w przypadku wymierzenia kar po raz drugi i kolejny dwukrotność kwoty, Wstrzymanie działalności posiadacza odpadów, w przypadku gdy posiadacz ten zbiera lub przetwarza odpady bez wymaganego zezwolenia natychmiastowe wykonanie, Wstrzymanie działalności posiadacza odpadów, w przypadku gdy w okresie 3 lat posiadaczowi wymierzona zostanie druga administracyjna kara pieniężna za naruszenie polegające na gospodarowaniu odpadami niezgodnie z zezwoleniem natychmiastowe wykonanie, Nowy rodzaj kary - administracyjna kara pieniężna za niedostarczanie odpadów przez transportującego odpady do: posiadacza odpadów, miejsca przeznaczenia odpadów - wskazanego przez zlecającego usługę transportu odpadów od 1000 zł do 100 000 zł 21
Art. 12 ust. 4 ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska Wojewódzki inspektor ochrony środowiska może w trakcie kontroli wydać decyzję w przedmiocie wstrzymania działalności w zakresie stwarzającym zagrożenie zdrowia lub życia ludzi albo zagrożenie zniszczenia środowiska; Do ww. decyzji nie stosuje się przepisów art. 61 3 i 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2018 r. poz.1302 i 1467) 22
Rola Inspekcji Ochrony Środowiska w gospodarce odpadami Podsumowanie Ograniczenie naruszeń w gospodarce odpadami (pożarów odpadów, porzucania odpadów w miejscach nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania, rekultywacja terenów negatywnie przekształconych odpadami niedozwolonymi itd.) = ograniczanie / zapobieganie negatywnemu wpływowi na zdrowie i życie ludzi oraz środowisko, Umożliwienie prowadzenia działalności w zakresie gospodarki odpadami uczciwym przedsiębiorcom, Wzrost wpływów do budżetu państwa z tytułu prawidłowo funkcjonującego systemu gospodarki odpadami, Zminimalizowanie obciążenia samorządów w przypadku konieczności usunięcia porzuconych odpadów w trybie wykonania zastępczego. 23
24