Ewaluacja projektu Voucher badawczy

RAPORT Ewaluacja projektu Voucher badawczy Bydgoszcz, wrzesień 2015

Spis treści Streszczenie... 3 Słownik pojęć... 5 Wstęp... 7 1 Charakterystyka zakresu Projektu i jego beneficjentów... 10 1.1 Założenia Projektu w odniesieniu do potencjału regionu kujawsko-pomorskiego... 10 1.2 Charakterystyka beneficjentów Projektu... 15 1.3 Szczegółowe założenia Projektu... 23 2 Rezultaty Projektu... 27 2.1 Podstawowe informacje dotyczące przyznania wsparcia beneficjentom... 27 2.2. Charakterystyka Wykonawców... 36 2.3. Innowacje produktowe i procesowe u beneficjentów... 40 3 Metodologia badania ewaluacyjnego Projektu... 46 3.1 Założenia dotyczące przeprowadzanego badania ewaluacyjnego... 46 3.2 Charakterystyka próby badawczej... 49 4 Działalność innowacyjna i potrzeby rozwojowe badanych przedsiębiorców... 56 4.1 Pozycja rynkowa firmy i plany rozwojowe badanych przedsiębiorców... 56 4.2 Otoczenie proinnowacyjne badanych przedsiębiorców... 61 4.2.1 Współpraca przedsiębiorców z otoczeniem proinnowacyjnym we wsparciu działań rozwojowych... 61 4.2.2 Usługi zewnętrzne istotne z punktu widzenia potrzeb rozwojowych respondentów badania.... 69 4.3 Działania innowacyjne realizowane przez przedsiębiorców... 75 4.3.1 Powody podejmowania działalności innowacyjnej, jej zakres oraz źródła finansowania... 75 4.3.2 Innowacje produktowe i procesowe oraz inne działania innowacyjne... 84 4.4 Własność intelektualna... 93 5 Ocena Projektu i współpracy z otoczeniem przy realizacji przedsięwzięć badawczych... 98 6 Wnioski i rekomendacje... 112 7 Załączniki... 120 2

Streszczenie Raport Ewaluacja projektu Voucher badawczy prezentuje podsumowanie działań ewaluacyjnych Projektu Voucher badawczy. Został opracowany przez Pracodawców Pomorza i Kujaw Związek Pracodawców na podstawie analizy danych zastanych oraz wyników badań ilościowych i jakościowych (wywiady indywidualne i zogniskowane wywiady grupowe) przeprowadzonych w Projekcie. Głównym kierunkiem działań ewaluacyjnych Projektu Voucher badawczy była analiza potrzeb proinnowacyjnych oraz ocena efektywności wsparcia udzielonego przedsiębiorcom z sektora MŚP działającym na terenie województwa kujawsko-pomorskiego w zakresie współpracy z jednostkami naukowymi. Ewaluacja Projektu potwierdza, iż jego główny cel został osiągnięty. Dzięki realizacji Projektu nastąpił wzrost poziomu współpracy mikro, małych oraz średnich firm z jednostkami naukowymi w województwie kujawskopomorskim. Wskaźniki Projektu dotyczące ilości wspartych przedsiębiorców i ilości przyznanych Voucherów badawczych indywidualnych zostały osiągnięte na poziomie wyższym niż wyjściowe założenia. Można zatem wnioskować, że formuła Projektu została dobrze dopasowana do oczekiwań przedsiębiorców z sektora MŚP. Raport przedstawia szczegółowo informacje dotyczące rodzaju przedsięwzięć badawczych oraz wsparcia przyznanego beneficjentom w formie dotacji. Zawiera charakterystykę jednostek naukowych, które realizowały przedsięwzięcia badawcze na zlecenie przedsiębiorców. Obejmuje również analizę opracowanych w ramach Projektu innowacji produktowych i procesowych. Niniejszy raport prezentuje założenia i rezultaty Projektu Voucher badawczy w odniesieniu do potencjału województwa kujawsko-pomorskiego oraz efektów Programu pilotażowego w województwie kujawsko-pomorskim Voucher badawczy. Z przedstawionych danych wynika konieczność kontynuacji instrumentów wsparcia działalności innowacyjnej firm o podobnym charakterze, bowiem stanowią one istotny bodziec do zaistnienia pozytywnych zmian w gospodarce regionu. 3

Pogłębiona analiza wyników badania ilościowego pozwoliła ustalić realizowane działania innowacyjne, pozycję rynkową, posiadaną własność intelektualną oraz zakres współpracy badanych przedsiębiorców z otoczeniem proinnowacyjnym. Informacje te stanowią istotny punkt odniesienia dla zdiagnozowanych planów rozwojowych firm określonych w raporcie. Analiza danych wynikających z badań ilościowych i jakościowych pozwoliła na ocenę efektywności Projektu, zwłaszcza w wymiarze pozytywnego wpływu na współpracę przedsiębiorców z otoczeniem przy realizacji przedsięwzięć badawczych. Działania ewaluacyjne Projektu pozwoliły na sformułowanie kluczowych wniosków dotyczących potrzeb proinnowacyjnych firm i skuteczności instrumentów wsparcia ich rozwoju innowacyjnego. Na podstawie wniosków wynikających z przeprowadzonej ewaluacji wskazane zostały rekomendacje przydatne dla opracowywania systemowych rozwiązań wspierających działalność innowacyjną firm z wykorzystaniem środków funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w perspektywie finansowej 2014-2020. 4

Słownik pojęć Projekt Projekt pn. Voucher badawczy Nr RPKP 05.04.00-04-001/13 finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Osi priorytetowej 5 Wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw Działania 5.4 Wzmocnienie regionalnego potencjału badań i rozwoju technologii Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko Pomorskiego na lata 2007 2013, realizowany na terenie województwa kujawsko pomorskiego w oparciu o Biuro Projektu oraz Biura Partnerów Projektu, dotyczący programu bezzwrotnego wsparcia finansowego (dotacji) dla mikro, małych i średnich przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą na terenie województwa kujawsko pomorskiego w postaci Vouchera badawczego. Partner Projektu to inna niż Realizator Projektu instytucja otoczenia biznesu będąca stroną Umowy partnerskiej na rzecz realizacji Projektu Voucher badawczy zawartej pomiędzy: Pracodawcami Pomorza i Kujaw Związkiem Pracodawców, Toruńską Agencją Rozwoju Regionalnego S.A., Polskim Towarzystwem Ekonomicznym Oddział w Bydgoszczy, Izbą Przemysłowo-Handlową w Toruniu i Kujawsko-Pomorską Izbą Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Bydgoszczy. Realizator Projektu - Lider Partnerstwa, czyli Pracodawcy Pomorza i Kujaw Związek Pracodawców, odpowiedzialny za koordynację Projektu i osiągnięcie zakładanych celów. Wnioskodawca podmiot będący mikroprzedsiębiorcą, małym przedsiębiorcą lub średnim przedsiębiorcą prowadzący działalność gospodarczą w województwie kujawsko pomorskim (posiadający tu siedzibę lub oddział działający od co najmniej 6 pełnych miesięcy przed datą złożenia wniosku o udzielenie wsparcia), składający wniosek o udzielenie wsparcia w ramach Projektu. Wykonawca jednostka naukowa, w rozumieniu art. 2 pkt. 9 lit. a-e ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki [Dz. U. 2010 Nr 96 poz. 615], która na zlecenie Beneficjenta wykonuje Usługę/Usługi objęte wsparciem w ramach programu 5

Voucher Badawczy, wskazana we wniosku o udzielenie wsparcia, posiadająca siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i prowadząca w sposób ciągły badania naukowe lub prace rozwojowe. Beneficjent Wnioskodawca, któremu na podstawie umowy o udzielenie wsparcia przyznano dofinansowanie w ramach Programu Voucher Badawczy, na realizację Przedsięwzięcia Badawczego, który realizuje je zgodnie z postanowieniami umowy. Przedsięwzięcie Badawcze to zamierzenie Wnioskodawcy, zlecenia jednostce naukowej wykonania Usługi/Usług (Przedsięwzięcie Badawcze może dotyczyć więcej niż jednej Usługi). Przedsięwzięcie Badawcze podlega wsparciu w formie Vouchera badawczego i musi dotyczyć opracowania innowacji produktowej i/lub innowacji procesowej u Wnioskodawcy. Przedsięwzięcie Badawcze stanowi wyodrębnioną część działań podejmowanych w ramach Przedsięwzięcia Innowacyjnego. Przedsięwzięcie Innowacyjne - zamierzenie Wnioskodawcy, którego celem jest wdrożenie w przedsiębiorstwie nowych/ulepszonych produktów (w tym usług) i/lub nowych/ulepszonych procesów. Usługa to odpłatne świadczenie wykonane przez Wykonawcę na rzecz Beneficjenta w ramach realizacji Przedsięwzięcia Badawczego dotyczące wykonania badań przemysłowych i/lub prac rozwojowych (zgodnie z Ustawą z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki) i/lub badań wyrobów na zgodność z obowiązującymi w danej branży i dany wyrób wymaganiami normatywnymi 1. Voucher badawczy (ang. talon, bon) to forma bezzwrotnego dofinansowania, uprawniająca Wnioskodawcę do zakupienia u Wykonawcy Usługi/Usług o określonej wartości, stanowiącej Przedsięwzięcie Badawcze niezbędne do realizacji Przedsięwzięcia Innowacyjnego. 1 Badanie wyrobu na zgodność na podstawie: Ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności, Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych, Ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych, Ustawy z dnia 17 listopada 2006 r. o systemie oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa, Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych, Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o wyposażeniu morskim oraz w rozporządzeniach wykonawczych właściwych dla tych aktów prawnych. 6

Wstęp Projekt realizowany był w okresie od 01.01.2013r. do 30.09.2015r. w ramach Działania 5.4 Wzmocnienie regionalnego potencjału badań i rozwoju technologii Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013. Głównym celem Projektu był wzrost poziomu współpracy mikro, małych oraz średnich firm z jednostkami naukowymi w województwie kujawsko-pomorskim. Projekt wpłynął na rozwój współpracy jednostek naukowych z przedsiębiorcami, ukierunkowanej na gospodarcze wykorzystanie innowacyjnych wyników prac badawczo-rozwojowych. Projekt nawiązuje w swoich założeniach do realizowanego przez Pracodawców Pomorza i Kujaw Związek Pracodawców (dawniej Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców) od roku 2010 do końca 2013r. projektu kluczowego Program pilotażowy w województwie kujawsko-pomorskim Voucher badawczy w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego, który również dotyczył wsparcia zakupu przez MŚP usług badawczo-rozwojowych. W Programie pilotażowym w województwie kujawsko-pomorskim Voucher badawczy wskaźnik wspartych przedsiębiorców został wykonany w 109,41%, co wskazało na wzrost zainteresowania ze strony firm i naukowców nawiązywaniem i rozwojem współpracy dotyczącej innowacyjnych rozwiązań dla biznesu. Przeprowadzone w 2012r. przez Pracodawców Pomorza i Kujaw Związek Pracodawców konsultacje wśród przedsiębiorców regionu kujawsko-pomorskiego oraz analiza dokumentów programowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2007-2013 wskazała na potrzebę kontynuacji inicjatyw związanych ze wzrostem aktywności jednostek naukowych w realizacji badań na rzecz przedsiębiorców oraz wzrostem dostępu do finansowania badań dla MŚP związanych z opracowaniem innowacji produktowych i procesowych. W odpowiedzi na to zapotrzebowanie w styczniu 2013r. został rozpoczęty Projekt, który dotyczył organizacji 7

programu wsparcia umożliwiającego kompleksowe dofinansowanie (w postaci vouchera) zakupu usług badawczo-rozwojowych przez MŚP. Dzięki Projektowi możliwe było sfinansowanie prac B+R (w zakresie badań przemysłowych lub prac rozwojowych) prowadzących do opracowywania nowego lub ulepszonego produktu oraz zmian procesowych w przedsiębiorstwie. Dodatkowo przewidziano tu możliwość zakupu usług w zakresie badań wyrobów na zgodność z obowiązującymi w danej branży i dany wyrób wymaganiami normatywnymi (tylko w przypadku badań dotyczących modelu/prototypu nowego produktu). W ramach Projektu realizowana była przez Pracodawców Pomorza i Kujaw Związek Pracodawców, nazywany dalej Realizatorem Projektu, współpraca z innymi instytucjami otoczenia biznesu wykonującymi usługi proinnowacyjne w regionie kujawsko-pomorskim. Przyjęto podział regionu na obszary oddziaływania poszczególnych instytucji zaproszonych do współpracy: Pracodawcy Pomorza i Kujaw Związek Pracodawców (Lider Partnerstwa) powiat Miasto Bydgoszcz i powiat bydgoski; Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. (Partner nr 1) powiat Miasto Toruń, toruński, golubsko dobrzyński i aleksandrowski, powiat Miasto Włocławek, włocławski radziejowski, lipnowski; Izba Przemysłowo-Handlowa w Toruniu (Partner nr 2) - powiat Miasta Grudziądz, powiat grudziądzki, brodnicki, wąbrzeski, rypiński; Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Bydgoszczy (Partner nr 3) - powiat inowrocławski, mogileński, żniński, nakielski; Kujawsko-Pomorska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Bydgoszczy (Partner nr 4) - powiat świecki, tucholski, sępoleński, chełmiński. Współpraca w ramach sieci partnerskiej na rzecz realizacji Projektu dotyczyła zaangażowania partnerów w proces decyzyjny Projektu oraz działania promocyjnoinformacyjne. Głównym celem tej współpracy było zwiększenie dostępu do informacji na temat zasad programu wśród mikro, małych i średnich przedsiębiorców oraz jednostek 8

naukowych. Partnerzy Projektu organizowali indywidualne i grupowe spotkania informacyjne, które pozwoliły na bieżące wyjaśnianie wątpliwości interpretacyjnych zasad programu oraz wstępną weryfikację przygotowywanych wniosków o udzielenie wsparcia. Dostępnymi formami wsparcia w ramach Projektu były: Voucher badawczy indywidualny na zainicjowanie współpracy z jednostką naukową (wsparcie do 40 tys. zł) Voucher badawczy indywidualny na kontynuację współpracy z jednostką naukową (wsparcie do 80 tys. zł) oraz Voucher badawczy kooperacyjny (wsparcie do 400 tys. zł) zakładający realizację przedsięwzięć badawczych w partnerstwie przedsiębiorców. W projekcie udzielono wsparcia 127 przedsiębiorcom z sektora MŚP prowadzącym działalność gospodarczą w regionie kujawsko-pomorskim. Beneficjenci Projektu, reprezentanci firm, które nie ubiegały się o wsparcie w ramach Projektu, zaangażowane jako wykonawcy jednostki naukowe oraz Partnerzy Projektu w postaci instytucji otoczenia biznesu zostali objęci badaniem ewaluacyjnym, mającym na celu analizę efektywności programu Voucher badawczy. Działanie to pozwoliło na sformułowanie wniosków dotyczących zaspokojenia przyszłych potrzeb mikro, małych i średnich przedsiębiorców w zakresie wsparcia działalności innowacyjnej. Na tej podstawie określono rekomendacje dotyczące nowych instrumentów wsparcia współpracy przedsiębiorców z jednostkami naukowymi w okresie programowania na lata 2014-2020. Niniejszy raport prezentuje wnioski z przeprowadzonego badania ewaluacyjnego. 9

1 Charakterystyka zakresu Projektu i jego beneficjentów 1.1 Założenia Projektu w odniesieniu do potencjału regionu kujawsko-pomorskiego Projekt obejmuje swoim zasięgiem województwo kujawsko-pomorskie, które położone jest w północnej części Polski. Gęstość zaludnienia na terenie województwa kujawsko-pomorskiego na 1 km 2 wynosi 116 osób (stan na koniec 2014 r.). Województwo należy do średnio zurbanizowanych. Pod koniec 2014 roku stopień zurbanizowania województwa wynosił 59,85%. Z prognoz wynika, że w roku 2040 wskaźnik ten ulegnie zmniejszeniu do 54,73%. Liczba ludności w miastach na prawach powiatu kształtuje się następująco: Bydgoszcz (357,7 tys.), Toruń (203,2 tys.) Włocławek (114,2 tys.) i Grudziądz (97,4 tys.). Region boryka się z wysokim bezrobociem, bowiem zgodnie z danymi przedstawionymi przez Główny Urząd Statystyczny na koniec 2014 r., utrzymywało się ono na poziomie 15,5%. Województwo kujawsko-pomorskie jest przeciętnie uprzemysłowione. W 2014 roku w województwie zarejestrowanych było 192,1 tys. podmiotów gospodarki narodowej, tj. 4,76% podmiotów w kraju. W 2014 roku w województwie kujawsko-pomorskim liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności wynosiła 919. Zgodnie z danymi przedstawionymi przez GUS na koniec 2014 r. w województwie kujawsko-pomorskim pod względem rodzaju prowadzonej działalności (PKD), pośród 192,1 tys. zarejestrowanych podmiotów gospodarczych, najwięcej należało do sekcji handel i naprawa pojazdów samochodowych (51,0 tys.) oraz budownictwo (22,3 tys.). Obie te sekcje stanowiły łącznie 38,2% wszystkich podmiotów znajdujących się w rejestrze REGON. Podmioty zajmujące się przetwórstwem przemysłowym stanowiły 9,1% (17,6 tys.), a działalnością profesjonalną, naukową i techniczną 7,6% ogółu (14,7 tys. podmiotów). Koniec 2014 r. pokazał, iż największy roczny wzrost liczby zarejestrowanych podmiotów odnotowano: w górnictwie i wydobywaniu (o 6,2%), w administrowaniu i działalności wspierającej (o 6,0%) oraz w pozostałej działalności usługowej (o 5,9%). Zmniejszyła się 10

natomiast liczba firm w sekcjach: działalność finansowa i ubezpieczeniowa (o 2,8%), handel i naprawa pojazdów samochodowych (o 1,3%) oraz budownictwo (o 0,3%). Analiza danych GUS wskazuje, że wśród zarejestrowanych w województwie kujawskopomorskim podmiotów gospodarczych pod względem stanu zatrudnienia pracowników, najwięcej jest takich, które zatrudniają do 9 pracowników (183,3 tys.) co stanowi 95,5% ogółu podmiotów gospodarczych. Przedsiębiorstwa zatrudniające od 10 do 49 pracowników (7 tys.) stanowią 3,6%, a firmy zatrudniające od 50 do 249 pracowników (1,6 tys.) jedynie 0,8% wszystkich firm. Z danych GUS za 2014r. wynika, że w czterech miastach na prawach powiatu koncentrowało się 46,0% wszystkich zarejestrowanych w województwie kujawsko-pomorskim podmiotów gospodarki narodowej. Największa ilość podmiotów, czyli 42,8 tys., prowadziła działalność gospodarczą w Bydgoszczy, stanowiąc jednocześnie 22,2 % wszystkich podmiotów w województwie kujawsko-pomorskim. W Toruniu było zarejestrowanych 25,7 tys. przedsiębiorców, którzy stanowili 13,4% ogółu podmiotów w regionie. W przypadku miasta Włocławek wskazuje się 11,9 tys. firm, stanowiących 6,2% podmiotów w województwie. Z kolei w Grudziądzu identyfikuje się tylko 8,1 tys. (co stanowi 4,2 % wszystkich podmiotów). Analiza GUS podmiotów gospodarczych pod względem ich formy prawnej wykazała, iż w województwie kujawsko-pomorskim na koniec 2014 r. istniało 6 przedsiębiorstw państwowych, 971 spółdzielni, 14311 spółek handlowych ogółem (w tym, 1815 spółek handlowych - z udziałem kapitału zagranicznego, 359 spółek handlowych akcyjnych, 11955 spółek handlowych - z ograniczoną odpowiedzialnością) oraz 13342 spółek cywilnych. Ponadto 142 201 osób fizycznych prowadziło działalność gospodarczą. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w województwie kujawsko-pomorskim w 2013 roku wynosiły 5330,5 mln złotych, co stanowi 4,01% nakładów inwestycyjnych w Polsce i plasuje województwo na 9 miejscu. W przypadku nakładów na działalność badawczo-rozwojową w województwie w roku 2013 można mówić o 109,3 zł przypadającymi na 1 mieszkańca. Łącznie nakłady w województwie kujawsko-pomorskim na działalność badawczo-rozwojową wynoszą 228,9 mln złotych. Okazuje się, iż w 2013 roku wartość nakładów na działalność badawczo-rozwojową w województwie kujawsko-pomorskim 11

pochodzących ze środków przedsiębiorstw wynosiła 83,2 mln złotych, co stanowi 36,38% nakładów w tym zakresie. Z danych GUS za 2013 rok wynika, że w województwie kujawsko-pomorskim udział przychodów netto ze sprzedaży produktów nowych lub istotnie ulepszonych (wprowadzonych na rynek w latach 2011-2013) w przychodach netto ze sprzedaży w przemyśle wynosił ogółem 8,6%. Udział przychodów ze sprzedaży eksportowej produktów nowych lub istotnie ulepszonych wynosił w przychodach netto ze sprzedaży w przemyśle 2,5%. W latach 2011-2013 przedsiębiorstwa innowacyjne w przemyśle, które wprowadziły innowacje produktowe stanowiły 24,8% ogółu firm, zaś te, które wdrożyły innowacje procesowe stanowiły 24,1% ogółu przedsiębiorstw w województwie. Firmy innowacyjne, które wdrożyły produkty nowe dla rynku stanowiły 13,4% podmiotów gospodarczych ogółem. Zgodnie z informacjami pozyskanymi z GUS nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle w 2013 roku dzieliły się następująco w odniesieniu do źródeł ich finansowania: środki własne przedsiębiorstw (67%), środki pozyskane z zagranicy (bezzwrotne) (11%), kredyty (7%) oraz inne (15%). Wśród rodzajów nakładów na działalność innowacyjną w przemyśle w 2013 roku dominowały wydatki inwestycyjne na maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia oraz środki transportu (59% wydatków ogółem), a nakłady na działalność badawczą i rozwojową stanowiły 9% takich wydatków ogółem. Przytoczone powyżej dane statystyczne dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących osób przekracza 49. Ponadto analiza danych Urzędu Patentowego RP wykazała, że w 2014 roku w skali województwa: dokonano 114 zgłoszeń patentowych i 33 zgłoszeń wzorów użytkowych oraz udzielono 62 patentów i 30 praw ochronnych na wzory użytkowe. Na tle innych polskich regionów poziom rozwoju gospodarczego województwa kujawsko-pomorskiego jest niski. Jest to m.in. efektem małego potencjału innowacyjnego przedsiębiorstw i wciąż niedostatecznie rozwiniętej oferty jednostek naukowych i instytucji otoczenia biznesu. Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego zidentyfikowano występowanie problemów rozwojowych wymagających pilnego rozwiązania. Instrument wsparcia w postaci Vouchera badawczego jest w ich kontekście jednym z bodźców do zaistnienia pozytywnych 12

zmian. W związku z tym, iż 99,9 % ogółu podmiotów gospodarczych w województwie kujawsko-pomorskim stanowią mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa, założenia Projektu skoncentrowały się właśnie na potrzebach tej grupy. Zidentyfikowane problemy rozwojowe to: - utrudniony dostęp do finansowania innowacyjnych pomysłów przez MŚP, - mała aktywność jednostek naukowych w realizacji badań na rzecz MŚP, - niski poziom współpracy sektora MŚP z jednostkami naukowymi w województwie kujawsko-pomorskim, - utrudniony dostęp dla MŚP do wiedzy o nowych technologiach, - niski udział innowacji produktowych i procesowych w działalności MŚP. Projekt korespondował z założeniami Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do roku 2015. Wpisał się w realizację jej celu strategicznego: Kujawsko-Pomorskie regionem wysokiej innowacyjności gospodarki. Odpowiedział na założenia Priorytetu 1 Rozwój firm w kierunku gospodarki opartej na wiedzy, Priorytetu 2 Efektywny system współpracy gospodarki i nauki w regionie oraz Priorytetu 3 Proinnowacyjne otoczenie biznesu. Projekt zakładał systemowe wspieranie MŚP w zakresie pozyskiwania nowej wiedzy w celu rozwoju innowacyjnego. Inicjatywa ta była wpisana do Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do roku 2015: w ramach Działania 1.5.1, gdzie rekomendowało się stworzenie systemowych motywacji finansowych dla inwestycji innowacyjnych; w ramach Działania 2.1.5, gdzie rekomendowało się współfinansowanie działań innowacyjnych ze środków publicznych; w ramach działania 3.2.3, gdzie rekomendowało się wspieranie innowacji przez organizacje otoczenia przedsiębiorcy. W odniesieniu do celów Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko- Pomorskiego do roku 2015 w konkursach o udzielenie wsparcia organizowanych w ramach 13

Projektu przewidziano kryterium strategiczne premiujące przedsięwzięcia badawcze wpisujące się w branże kluczowe dla gospodarki regionalnej. W tejże strategii branże te zostały określone następująco: teleinformatyczna, biotechnologiczna, narzędziowa, meblarska, poligraficzna, rolno-spożywcza, chemiczna, elektroniczna, elektrotechniczna i elektromechaniczna. Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego w 2010 rozpoczął prace nad aktualizacją Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego z horyzontem czasowym do 2020 roku. W latach 2012-2014 trwały prace nad diagnozą stanu innowacyjności województwa kujawsko-pomorskiego. Ich następstwem powinno być wyłonienie inteligentnych specjalizacji regionu. Jest to istotny warunek określony w analizie ex-ante związanej z programowaniem wydatkowania funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020. Podjęto kolejne próby dostosowania projektu RSI do zmieniających się warunków wynikających z diagnozy i wyłonienia specjalizacji inteligentnych, angażując szkoły wyższe, instytucje naukowo-badawcze, przedstawicieli przedsiębiorców, organizacje otoczenia biznesu, organizacje pracodawców, sektor pozarządowy oraz władze samorządowe. Na obecnym etapie nie udało się zakończyć tych działań oczekiwanym efektem w postaci ostatecznego wyłonienia specjalizacji inteligentnych. Określono jedynie potencjały rozwojowe, uwzględniające najważniejsze dziedziny życia społecznogospodarczego, które wpływają na innowacyjność regionu. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 została zatwierdzona przez Zarząd Województwa w dniu 14 stycznia 2015 r. Wynikają stąd cele strategiczne: Ukształtowanie innowacyjnych i kreatywnych postaw społeczności regionu, Ukształtowanie sektora nauki jako zaplecza innowacyjnej gospodarki, Ukształtowanie regionalnej gospodarki opartej na wiedzy i innowacyjności. Wskazano tu potrzebę dalszego prowadzenia procesu przedsiębiorczego odkrywania w celu określenia specjalizacji inteligentnych, do czego punktem wyjścia są wskazane potencjały rozwojowe. Są to obszary mające szczególnie istotny wpływ na rozwój gospodarczy regionu oraz posiadające silne zaplecze naukowe 14

prowadzące szczególnie zaawansowane badania oraz mogące stanowić podstawę radykalnego rozwoju innowacyjności przedsiębiorstw. Należą do nich: Najlepsza bezpieczna żywność przetwórstwo, nawozy i opakowania; Medycyna, usługi medyczne i turystyka zdrowotna; Motoryzacja, urządzenia transportowe i automatyka przemysłowa; Narzędzia, formy wtryskowe, wyroby z tworzyw sztucznych; Przetwarzanie informacji, multimedia, programowanie, usługi ICT; Biointeligentna specjalizacja potencjał naturalny, środowisko, energetyka; Transport, logistyka, handel szlaki wodne i lądowe; Dziedzictwo kulturowe, sztuka, przemysły kreatywne. Założenia Projektu w pełni korespondują z celami zaktualizowanej Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020. W niniejszym raporcie zaprezentowane zostały informacje określające udział wspartych w Projekcie przedsięwzięć badawczych w rozwoju zidentyfikowanych w tym dokumencie strategicznym potencjałów rozwojowych. 1.2 Charakterystyka beneficjentów Projektu W trakcie realizacji Projektu przedsiębiorcy złożyli 477 wniosków o dofinansowanie przedsięwzięć badawczych. Realizator Projektu wsparciem objął 127 podmiotów gospodarczych, które podjęły się realizacji 124 przedsięwzięć badawczych. Aż 64% beneficjentów stanowili mikroprzedsiębiorcy, 20% mali przedsiębiorcy, a 16% - średni przedsiębiorcy. Dla porównania w województwie kujawsko-pomorskim mikroprzedsiębiorcy stanowią 95,5%, mali przedsiębiorcy 3,6 %, a średni przedsiębiorcy 0,8% (dane GUS). Status przedsiębiorcy na potrzeby Projektu był określany w oparciu o następujące kryteria: liczba 15

osób zatrudnionych, roczny obrót oraz całkowity bilans roczny w rozumieniu załącznika nr 1 do rozporządzenia Komisji WE 800/2008. Wykres nr 1 Beneficjenci wg statusu MŚP średni przedsiębiorcy 16% mali przedsiębiorcy 20% mikroprzedsiębiorcy 64% Pod względem formy prawnej prowadzenia działalności gospodarczej najliczniejsza grupa beneficjentów to osoby fizyczne, które stanowią 46%. Drugą pod względem ilości grupę stanowią spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (patrz Wykres nr 2). Ich udział wynosi aż 41% - pomimo tego, że według danych GUS stanowią tylko 6% wszystkich podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w województwie kujawsko-pomorskim. 16

Wykres nr 2 Podział beneficjentów pod względem formy prawnej 3,0% 1,5% 46,0% 41,0% 3,0% 5,5% osoby fizyczne spółki cywilne spółki jawne spółki z o.o. spółki akcyjne spółki komandytowe Spośród wszystkich wnioskodawców aplikujących w ramach Vouchera badawczego indywidualnego najwięcej było mikroprzedsiębiorców (69%). Dominującą formą prawną były osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą oraz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. 17

Tabela nr 1 Liczba wnioskodawców Vouchera badawczego indywidualnego wg statusu i formy prawnej Liczba wniosków Kryterium podziału wnioskodawców ogółem które otrzymały wsparcie ogółem: 455 119 według statusu mikroprzedsiębiorcy 315 76 mali przedsiębiorcy 83 24 średni przedsiębiorcy 57 19 według formy prawnej osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 259 56 spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 131 46 spółka cywilna 25 7 spółka jawna 14 4 spółka akcyjna 13 4 spółka komandytowa 8 2 inne 5 0 W Projekcie udzielono wsparcia na realizację przedsięwzięć badawczych, gdzie wspólne prace badawczo-rozwojowe zaplanowali przedsiębiorcy działający w partnerstwie. Był to nowy typ wsparcia pośród instrumentów dostępnych w regionie kujawskopomorskim. Udzielono dofinansowania pięciu powiązaniom kooperacyjnym, z których w każdym współpracowało po trzech niezależnych przedsiębiorców. 18

Spośród beneficjentów w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego najwięcej było mikroprzedsiębiorców (53%), natomiast dominującą formę prawną stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Tabela nr 2 Liczba beneficjentów Vouchera badawczego kooperacyjnego wg statusu i formy prawnej Mikroprzedsiębiorca Mały przedsiębiorca Średni przedsiębiorca Kryterium podziału beneficjentów według statusu Razem: 15 według formy prawnej osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 7 spółka akcyjna 1 spółka cywilna 0 spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Razem: 15 8 2 5 7 Wśród beneficjentów Projektu przeważały firmy prowadzące działalność w miastach na prawach powiatu (68%) pomimo tego, że stanowią one tylko 46% (według danych GUS) ogółu przedsiębiorców województwa kujawsko-pomorskiego. 19

Wykres nr 3. Podział beneficjentów Projektu ze względu na lokalizację siedziby w miastach na prawach powiatu Włocławek 2% Grudziądz 4% Toruń 5% Bydgoszcz 57% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Łącznie w mieście Bydgoszczy i powiecie bydgoskim zlokalizowana jest największa liczba beneficjentów Projektu - 66%, zaś w pozostałych powiatach 34% (zob. wykres nr 4 oraz wykres nr 5 ). Wykres nr 4 Wyszczególnienie beneficjentów wg podziału na powiaty Pozostałe 34% Powiat Bydgoszcz i bydgoski 66% 20

Najwięcej beneficjentów Projektu prowadzi swoją działalność na terenie miasta Bydgoszczy oraz powiatów bydgoskiego, toruńskiego i miasta Toruń. Wykres nr 5 Liczba beneficjentów Projektu wg. powiatów 1 1 1 1 2 2 2 3 4 5 6 6 9 12 72 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Wśród beneficjentów Projektu odznacza się dominująca aktywność przedsiębiorców z terenu Bydgoszczy i powiatu bydgoskiego w zakresie współpracy z jednostkami naukowymi. Wynika to ze struktury wnioskodawców Vouchera badawczego indywidualnego, wśród których również najwyższy udział, stanowiący 46%, miały firmy posiadające siedzibę lub oddział w Bydgoszczy (zob. wykres nr 6). Znaczący udział w strukturze wnioskodawców mieli również przedsiębiorcy działający w Toruniu 12%. 21

Wykres nr 6 Liczba wnioskodawców Vouchera badawczego indywidualnego wg powiatów lipnowski golubsko-dobrzyński grudziądzki radziejowski mogileński brodnicki sępoleński wąbrzeski aleksandrowski rypiński żniński włocławski świecki Włocławek chełmiński tucholski Grudziądz inowrocławski nakielski toruński bydgoski Toruń Bydgoszcz 1 1 1 2 2 2 3 4 4 5 5 6 8 10 10 11 13 14 20 22 47 53 211 0 50 100 150 200 250 Dodatkowo, w ramach Projektu aplikowały firmy z innych lokalizacji np. z powiatu: bydgoskiego, nakielskiego, inowrocławskiego, m. Grudziądz, tucholskiego czy chełmińskiego. Intensywne działania promocyjno-informacyjne umożliwiły przedsiębiorcom z całego województwa kujawsko-pomorskiego jednakowy dostęp do informacji na temat Projektu, 22

zasad aplikowania oraz opracowywania wniosków o udzielenie wsparcia. Realizacja ww. działań odbywała się w formie spotkań informacyjnych w każdym powiecie, podczas których pracownicy Biur Partnerów Projektu zachęcali przedsiębiorców z sektora MŚP do współpracy z jednostkami naukowymi w zakresie zainicjowania badań, których efektem miało być opracowanie innowacji produktowych i/lub procesowych. Działania promocyjno-informacyjne zapewniały kompleksowy dostęp do wiedzy niezbędnej dla poprawnego przygotowania wniosku o udzielenie wsparcia w Programie Voucher badawczy. 1.3 Szczegółowe założenia Projektu Założonym oddziaływaniem Projektu było pobudzenie innowacyjności w regionie kujawsko-pomorskim oraz zwiększenie zainteresowania mikro, małych i średnich przedsiębiorców wprowadzaniem innowacyjnych rozwiązań i technologii. W Projekcie dążono do zbudowania trwałych relacji przedsiębiorców z jednostkami naukowymi, często wynikających z planów działania powiązań kooperacyjnych, w tym klastrów. W ramach całkowitej wartości Projektu wyodrębniono środki o wartości 8 mln zł stanowiące łączną alokację przeznaczoną na dofinansowanie przedsięwzięć badawczych wyłonionych w konkursach organizowanych dla MŚP w ramach Programu Voucher badawczy. W ramach Projektu założono następujące formy wsparcia: a. Voucher badawczy indywidualny na zainicjowanie współpracy z jednostką naukową, b. Voucher badawczy indywidualny na kontynuację współpracy, c. Voucher badawczy kooperacyjny - przeznaczony na realizację przedsięwzięcia badawczego realizowanego w kooperacji z innymi niezależnymi przedsiębiorcami. O wsparcie w ramach Projektu mogli ubiegać się wyłącznie uprawnieni wnioskodawcy, tzn. mikro, mali i średni przedsiębiorcy posiadający siedzibę lub oddział w województwie kujawsko - pomorskim. W przypadku przedsiębiorców posiadających siedzibę 23

poza województwem kujawsko-pomorskim, ich oddział musiał działać od co najmniej 6 pełnych miesięcy przed datą złożenia wniosku o udzielenie wsparcia, a jego funkcjonowanie od tej daty musiało być potwierdzone datą wpisu oddziału właściwego rejestru do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) albo do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym). W ramach Projektu udzielane było bezzwrotne dofinansowanie, uprawniające beneficjentów do zakupienia u wykonawcy Usługi/Usług o określonej wartości, stanowiącej przedsięwzięcie Badawcze, które musiało dotyczyć opracowania innowacji produktowej i/lub procesowej u beneficjenta. Wykonawcą Usługi/Usług wskazanych do realizacji w ramach przedsięwzięcia Badawczego mogła być jednostka naukowa prowadząca w sposób ciągły badania naukowe lub prace rozwojowe, wymieniona w art. 2 pkt. 9 lit. a-e ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki [Dz. U. 2010 Nr 96 poz. 615] tj.: a. podstawowe jednostki organizacyjne uczelni w rozumieniu statutów tych uczelni, b. jednostki naukowe Polskiej Akademii Nauk w rozumieniu ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk [Dz. U. Nr 96, poz. 619], c. instytuty badawcze, d. międzynarodowe instytuty naukowe utworzone na podstawie odrębnych przepisów, działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, e. Polska Akademia Umiejętności. Pod względem ilości zrealizowanych Usług w ramach Projektu dominowały lokalne jednostki naukowe: Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J i J Śniadeckich w Bydgoszczy (63%), Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy (11%), Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (9%) oraz Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (4%). Wnioski o udzielenie wsparcia były wybierane do udzielenia bezzwrotnego dofinansowania w formie Vouchera badawczego na podstawie oceny dokonywanej w ramach danego konkursu. Złożone w danym konkursie wnioski były oceniane dwuetapowo w 24

oparciu o kryteria formalne i merytoryczne. Najpierw dokonywano oceny formalnej wniosku. W przypadku niezachowania warunków formalnych wniosku, wnioskodawca wzywany był do dokonania poprawek. Negatywna ocena formalna skutkowała odrzuceniem wniosku, a pozytywna ocena formalna wniosku pozwalała na zakwalifikowanie dokumentacji do oceny merytorycznej. Kryteria oceny merytorycznej wymagały spełnienia następujących kryteriów obligatoryjnych: kwalifikowalność projektu i wnioskodawcy, potencjał organizacyjno-finansowy wnioskodawcy do realizacji vouchera, zakres i wykonawca usługi badawczo- rozwojowej efekt usługi badawczo-rozwojowej musiał obejmować co najmniej jeden z następujących czynników: opracowanie nowych produktów/produktu, opracowanie ulepszonych produktów/produktu, opracowanie nowych procesów/procesu oraz opracowanie ulepszonych procesów/procesu. Dodatkowe kryterium obligatoryjne dla Vouchera badawczego kooperacyjnego dotyczyło realizacji prac badawczo-rozwojowych prowadzących do rozwoju współpracy z innymi przedsiębiorcami w ramach klastra, powiązania kooperacyjnego lub zainicjowania działań zmierzających do utworzenia struktury klastrowej lub powiazania kooperacyjnego. W ramach oceny merytorycznej fakultatywnej premiowano dodatkowymi punktami wnioskodawców przedstawiających do oceny przedsięwzięcia badawcze spełniające następujące założenia (ocena nieobowiązkowa): realizacja współpracy z jednostką naukową posiadającą siedzibę/filię/oddział i prowadzącą działalność na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, realizacja prac badawczo-rozwojowych w ramach branż kluczowych dla gospodarki regionalnej określonych w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko- Pomorskiego do roku 2015, realizacja przedsięwzięć badawczych prowadzących do innowacji na skalę krajową lub światową, 25

realizacja przedsięwzięć badawczych dotyczących opracowania nowych produktów/produktu i procesów/procesu będących efektem trwałej współpracy z jednostką naukową. Dodatkowe kryterium fakultatywne dla Vouchera badawczego kooperacyjnego dotyczyło realizacji przedsięwzięć badawczych wynikających z planu działania już funkcjonującego klastra lub powiązania kooperacyjnego. Komisja oceny wniosków po dokonaniu oceny merytorycznej przekazywała Realizatorowi Projektu listę wniosków z przyznaną oceną oraz wskazaniem wniosków rekomendowanych do udzielenia wsparcia (wniosków ocenionych pozytywnie uszeregowanych według malejącej punktacji) oraz listę wniosków ocenionych negatywnie. Na ich podstawie zarząd Realizatora Projektu podejmował decyzję dotyczącą udzielenia wsparcia. Wyniki poszczególnych konkursów były zamieszczane na stronie internetowej Projektu. Wnioskodawca, którego wniosek został wyłoniony do dofinansowania w ramach Projektu podpisywał Umowę o udzielenie wsparcia. Następnie beneficjent realizował przedsięwzięcie badawcze. Po wykonaniu każdej Usługi w ramach przedsięwzięcia badawczego sporządzany był raport wykonawcy, który zawierał opis wykonanej Usługi. Warunkiem wypłaty wsparcia było złożenie przez beneficjenta wniosku o płatność w terminie nieprzekraczającym 10 dni roboczych od dnia zakończenia rzeczowego realizacji przedsięwzięcia badawczego oraz poniesienia wkładu własnego beneficjenta. Środki finansowe przekazywane przez Realizatora Projektu dotyczyły zakupu Usługi/Usług związanych z przedsięwzięciem badawczym u beneficjenta realizowanych przez Wykonawcę/Wykonawców. Zobowiązania beneficjenta wynikały z faktury (lub równoważnego dowodu księgowego), wystawionej przez jednostkę naukową. Realizator Projektu udzielał wsparcia w wysokości kosztów kwalifikowanych wykazanych we wnioskach o udzielenie wsparcia, natomiast wydatki kwalifikowane wykraczające poza kwotę wsparcia zwiększały wkład własny beneficjenta. 26

2 Rezultaty Projektu 2.1 Podstawowe informacje dotyczące przyznania wsparcia beneficjentom W ramach Projektu były udzielane następujące formy wsparcia: a. Voucher badawczy indywidualny na zainicjowanie współpracy z jednostką naukową- voucher ten przeznaczony był na realizację przedsięwzięcia badawczego, którego efektem było zainicjowanie współpracy z jednostką naukową poprzez zakup Usługi/Usług; wielkość wsparcia wynosiła do 40 tys. zł, zaś intensywność wsparcia do 100% kosztów kwalifikowanych; okres realizacji przedsięwzięcia badawczego przez wnioskodawcę wynosił do 6 miesięcy; wnioskodawca mógł skorzystać z ww. vouchera badawczego jednokrotnie; b. Voucher badawczy indywidualny na kontynuację współpracy- wielkość wsparcia wynosiła do 80 tys. zł, zaś intensywność wsparcia do 80% kosztów kwalifikowanych; okres realizacji przedsięwzięcia badawczego przez wnioskodawcę wynosił do 8 miesięcy; wnioskodawca mógł skorzystać z ww. vouchera badawczego wielokrotnie, ale nie częściej niż jeden raz na konkurs; potwierdzeniem współpracy z jednostką naukową prowadzonej przez wnioskodawcę przed złożeniem wniosku było posiadanie faktury na zakup Usługi/Usług; ww. faktura nie musiała dotyczyć jednostki naukowej wskazanej we wniosku; c. Voucher badawczy kooperacyjny - przeznaczony na realizację przedsięwzięcia badawczego realizowanego w kooperacji z innymi niezależnymi przedsiębiorcami. Voucher badawczy kooperacyjny był realizowany w oparciu o przedsięwzięcie badawcze partnerskie określone wnioskiem złożonym wspólnie przez minimum 3 niezależnych przedsiębiorców; niezbędnym warunkiem było posiadanie dokumentu potwierdzającego uczestnictwo wnioskodawcy w klastrze lub innej formie powiązania 27

kooperacyjnego lub dokumentu potwierdzającego, że przedsiębiorcy zmierzają do utworzenia struktury klastrowej lub innej formy powiązania kooperacyjnego; wielkość wsparcia wynosiła do 400 tys. zł, zaś intensywność wsparcia do 90% kosztów kwalifikowanych; okres realizacji przedsięwzięcia badawczego przez wnioskodawcę wynosił do 10 miesięcy. W Projekcie udzielono dofinansowania na realizację Przedsięwzięć Badawczych w formie: Vouchera badawczego indywidualnego (119) oraz Vouchera badawczego kooperacyjnego (5) na łączną kwotę 7 790 646,95 zł. Tabela nr 3 Udzielone wsparcie wg form wsparcia, z uwzględnieniem kwoty wypłaconych dotacji Forma wsparcia Liczba Kwoty przeznaczone na wypłaty voucherów w zł Voucher badawczy indywidualny na zainicjowanie współpracy z jednostką 77 3 020 299,15 naukową Voucher badawczy indywidualny na kontynuację współpracy 42 2 875 194,80 Voucher badawczy kooperacyjny 5 1 895 153,00 Razem 124 7 790 646,95 Spośród beneficjentów, którzy otrzymali wsparcie w formie Vouchera Badawczego indywidualnego: 65% skorzystało z Vouchera na zainicjowanie współpracy z jednostką naukową, natomiast 35% uzyskało wsparcie w ramach Vouchera na kontynuację współpracy. 28

Wykres nr 7 Beneficjenci Vouchera badawczego indywidualnego z podziałem na typ wsparcia Vouchery na kontynuację współpracy 35% Vouchery na zainicjowanie współpracy z jednostką naukową 65% Łącznie w czterech konkursach ogłoszonych i zrealizowanych w ramach Projektu: aplikowało 477 wnioskodawców, zrealizowano 124 przedsięwzięcia badawcze, 149 wniosków otrzymało negatywną ocenę formalną, 140 wniosków otrzymało negatywną ocenę merytoryczną, 48 wniosków zostało rozpatrzonych pozytywnie, ale nie uzyskały dofinansowania ze względu na brak środków, 16 wnioskodawców zrezygnowało z realizacji przedsięwzięcia badawczego. 29

Tabela nr 4 Liczba wniosków złożonych w 4 konkursach Projektu, wg wyniku złożonej aplikacji Liczba wniosków Vouchery Vouchery badawcze indywidualne Vouchery badawcze kooperacyjne Razem złożone wnioski w 4 konkursach: złożonych 455 22 477 które otrzymały wsparcie 119 5 124 (pomniejszona o rezygnacje) które odrzucono z 137 3 140 powodu negatywnej oceny merytorycznej które odrzucono z powodu negatywnej oceny formalnej 140 9 149 rozpatrzonych pozytywnie, które nie otrzymały wsparcia z powodu braku środków 46 2 48 Łącznie 16 wnioskodawców zrezygnowało z realizacji przedsięwzięcia badawczego (13 wnioskodawców Vouchera badawczego indywidualnego i 3 wnioskodawców Vouchera badawczego kooperacyjnego). Powodami rezygnacji z realizacji przedsięwzięcia badawczego w formie Vouchera badawczego indywidualnego były m. in. sprawy osobiste, możliwość przekroczenia limitu uzyskanej pomocy de minimis w wyniku otrzymania kilku dofinansowań 30

w tym samym czasie, uzyskanie wsparcia w kolejnym konkursie Vouchera badawczego (w wyniku złożenia przez przedsiębiorcę tego samego wniosku w dwóch różnych konkursach). W przypadku Vouchera badawczego kooperacyjnego powodem rezygnacji był zbyt krótki czas przeznaczony na realizację przedsięwzięcia badawczego (krótszy niż założone przez wnioskodawcę 10 miesięcy). Powyższa sytuacja dotyczyła czwartego konkursu, którego pierwsze rozstrzygnięcie ogłoszono w listopadzie 2014 roku, a zgodnie z Regulaminem przyznawania i rozliczania wsparcia w ramach Projektu Voucher badawczy zakończenie realizacji przedsięwzięcia badawczego musiało nastąpić do dnia 31.07.2015r. Organizacja kolejnego konkursu w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego była niezbędna ze względu na fakt, że w poprzednim konkursie dotyczącej tej formy wsparcia wnioskodawcy planowali zrealizować interesujące Przedsięwzięcia Badawcze, lecz wnioski nie spełniały wymogów formalnych ze względu na brak doświadczenia wnioskodawców w formalnym koordynowaniu przedsięwzięć badawczych w kooperacji. Realizacja kolejnego konkursu w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego pozwoliła przedsiębiorcom na opracowanie dokumentacji poprawnej pod względem formalnym. W związku z koniecznością terminowego rozliczenia Projektu Realizator Projektu po uzyskaniu zgody z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego wydłużył czas kwalifikowalności wydatków zgodnie z możliwościami Realizatora Projektu. W wyniku rezygnacji przez wnioskodawcę z udzielonego wsparcia, inny przedsiębiorca, zajmujący kolejne miejsce na liście rankingowej, miał możliwość podpisania umowy o udzielenie wsparcia w ramach Programu Voucher badawczy. W ramach Projektu rozstrzygnięto łącznie cztery konkursy. Konkursy nr 1 i 3 dotyczyły wsparcia w formie Vouchera badawczego indywidualnego i złożono w nich 455 wniosków (zob. tabela nr 5) natomiast konkursy nr 2 i 4 dotyczyły Vouchera badawczego kooperacyjnego. Złożono w nich 22 wnioski (zob. tabela nr 6). 31

Tabela nr 5 Liczba wniosków złożonych w ramach Vouchera badawczego indywidualnego, wg wyniku złożonej aplikacji Vouchery badawcze indywidualne Konkurs nr 1 Konkurs nr 3 Razem: złożonych 210 245 455 które otrzymały wsparcie 56 63 119 (pomniejszona o rezygnacje) Liczba wniosków które odrzucono z powodu negatywnej oceny merytorycznej które odrzucono z powodu negatywnej oceny formalnej rozpatrzonych pozytywnie, które nie otrzymały wsparcia z powodu braku środków 65 72 137 70 70 140 14 32 46 Tabela nr 6 Liczba wniosków złożonych w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego, wg wyniku złożonej aplikacji Liczba wniosków Vouchery badawcze kooperacyjne Konkurs nr 2 Konkurs nr 4 Razem: złożonych 7 15 22 które otrzymały wsparcie (pomniejszona o rezygnacje) które odrzucono z powodu negatywnej oceny merytorycznej które odrzucono z powodu negatywnej oceny formalnej 2 3 5 2 1 3 3 6 9 32

rozpatrzonych pozytywnie, które nie otrzymały wsparcia z powodu braku środków 0 2 2 Warto zaznaczyć zdecydowanie większe zainteresowanie udziałem przedsiębiorców w Projekcie w porównaniu z Programem pilotażowym w województwie kujawskopomorskim Voucher badawczy. Powyższe wskazuje, że istniała potrzeba kontynuacji inicjatyw związanych ze wzrostem aktywności jednostek naukowych w realizacji badań na rzecz przedsiębiorców oraz wzrostem dostępu do finansowania badań dla MŚP związanych z opracowaniem innowacji produktowych i procesowych. Założony w Projekcie wskaźnik liczba przedsiębiorstw wspartych przez instytucje otoczenia biznesu został wykonany w 158,75% (tabela nr 7). W Programie pilotażowym w województwie kujawsko-pomorskim Voucher badawczy wskaźnik ten został zrealizowany w 108,24%. Porównanie to wskazuje na rosnące zainteresowanie ze strony przedsiębiorców i naukowców w zakresie transferu wiedzy. Pozytywny wpływ na realizację wskaźnika miał z pewnością fakt rozpoczęcia Projektu w 2013 roku, jeszcze w trakcie trwania Programu pilotażowego w województwie kujawskopomorskim Voucher badawczy. Projekt został więc odebrany przez MŚP jako kontynuacja Programu pilotażowego. Ponadto, zwiększone zainteresowanie Projektem jest związane z intensywnymi działaniami promocyjno-informacyjnymi prowadzonymi przez wszystkich Partnerów Projektu, które umożliwiły jednakowy dostęp do informacji o Projekcie dla przedsiębiorców z całego województwa kujawsko-pomorskiego. 33

Tabela nr 7 Wskaźniki Projektu Lp. 1. 2 Wskaźnik planowanych produktów Liczba projektów badawczych, rozwojowych Liczba projektów realizowanych w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego (dotacji) Planowana liczba (w szt.) Zrealizowana Liczba (w szt.) Poziom realizacji wskaźnika 105 124 118,1% 5 5 100% Lp. Wskaźnik planowanych rezultatów Planowana liczba (w szt.) Zrealizowana liczba (w szt.) Liczba przedsiębiorstw wspartych przez instytucje 1. 2. 3 otoczenia biznesu IOB (liczba przedsiębiorstw niepowtarzających się) Liczba przedsiębiorstw wspartych w ramach Vouchera badawczego indywidualnego (liczba przedsiębiorstw niepowtarzających się) Liczba przedsiębiorstw wspartych w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego 80 127 158,75% 65 114 175,38% 15 15 100% 34

Wykres nr 8 Stopień realizacji wskaźników produktu Projektu Liczba projektów realizowanych w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego (dotacji) 100% 118,10% Liczba projektów badawczych, rozwojowych 90,00% 95,00% 100,00% 105,00% 110,00% 115,00% 120,00% Wykres nr 9 Stopień realizacji wskaźników rezultatu Projektu 35

Liczba przedsiębiorstw wspartych w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego 100% Liczba przedsiębiorstw wspartych w ramach Vouchera badawczego indywidualnego (liczba przedsiębiorstw niepowtarzających się) 175,38% Liczba przedsiębiorstw wspartych przez instytucje otoczenia biznesu IOB (liczba przedsiębiorstw niepowtarzających się) 158,75% 0,00% 50,00% 100,00% 150,00% 200,00% 2.2. Charakterystyka Wykonawców W trakcie realizacji Projektu beneficjenci podjęli współpracę głównie z jednostkami naukowymi mającymi siedzibę na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, w szczególności z: Uniwersytetem Technologiczno-Przyrodniczym im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy, Wyższą Szkołą Gospodarki w Bydgoszczy, Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetem Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Instytutem Inżynierii Materiałów Polimerowych i Barwników, ale także z jednostkami spoza regionu kujawsko-pomorskiego np. z Instytutem Logistyki i Magazynowania (zob. tab. nr 8, wykres nr 10). Tabela nr 8 Wyszczególnienie Wykonawców w Voucherze badawczym indywidualnym 36

Jednostka naukowa Ilość realizowanych Usług w szt. Ilość realizowanych Usług w % Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy 76 63 Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (w tym: Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu 5) Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy 14 12 12 10 5 4 Instytut Inżynierii Materiałów Polimerowych i Barwników 3 2,5 Instytut Logistyki i Magazynowania Inne 3 2,5 7 6 Razem: 120 100 Wykres nr 10 Wykonawcy w Voucherze badawczym indywidualnym 37

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy 4% Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (w tym: Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) 10% Instytut Inżynierii Materiałów Polimerowych i Barwników 2,5 Instytut Logistyki i Magazynowania 2,5 Inne 6% Uniwersytet Technologiczno- Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy 63% Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 12% Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy realizował najwięcej (63%) Przedsięwzięć Badawczych w ramach wsparcia w formie Vouchera badawczego indywidualnego na siedmiu różnych wydziałach. Spośród wydziałów UTP, 36% Voucherów badawczych realizował Wydział Inżynierii Mechanicznej, 25% - Wydział Telekomunikacji, Informatyki i Elektrotechniki, a 20% Wydział Rolnictwa i Biotechnologii (zob. tabela nr 9). Tabela nr 9 Podstawowe jednostki organizacyjne Uniwersytetu Technologiczno- Przyrodniczego im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy, które realizowały Usługi w Voucherze badawczym indywidualnym 38

Podstawowe jednostki organizacyjne Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy, które realizowały przedsięwzięcia badawcze Liczba realizowanych Usług Struktura w % Wydział Inżynierii Mechanicznej 27 35 Wydział Telekomunikacji, Informatyki i Elektrotechniki 19 25 Wydział Rolnictwa i Biotechnologii 15 20 Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej 5 6,5 Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii 5 6,5 Środowiska Wydział Zarządzania 3 4 Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt 2 3 Razem: 76 100 Należy ponadto zwrócić uwagę, że przedsięwzięcie badawcze mogło być realizowane przez więcej niż jednego Wykonawcę. W ramach Vouchera badawczego indywidualnego jeden beneficjent zdecydował się na realizację przedsięwzięcia badawczego z dwoma Wykonawcami. W ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego na jednoczesną współpracę z dwoma Wykonawcami zdecydowały się dwa powiązania kooperacyjne. W ramach powyższej konstrukcji Vouchera badawczego przedsięwzięcie badawcze było dzielone na etapy. Wykonawcy działając niezależnie od siebie, bądź bazując na wynikach poprzednika, realizowali Usługę w ramach przedsięwzięcia badawczego. Prawdopodobnie beneficjenci Vouchera badawczego kooperacyjnego wykazali większą skłonność do współpracy przy realizacji przedsięwzięcia badawczego z dwoma Wykonawcami ze względu na złożoność i stopień skomplikowania badań. Powiązania kooperacyjne, które realizowały przedsięwzięcie badawcze w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego najczęściej jako Wykonawcę wybierały Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy. Łącznie na tej uczelni prowadzono prace przy czterech przedsięwzięciach badawczych, z czego 75% wykonano na Wydziale Telekomunikacji, Informatyki i Elektrotechniki, natomiast 25% - Wydziale Inżynierii Mechanicznej. 39

Tabela nr 10 Wyszczególnienie Wykonawców w Voucherze badawczym kooperacyjnym Jednostka naukowa Ilość realizowanych Usług w szt. Ilość realizowanych Usług w % Uniwersytet Technologiczno- Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy Instytut Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii Nauk im. Roberta Szewalskiego w Gdańsku 4 57,1 1 14,3 Instytut Elektrotechniki Oddział w Gdańsku 1 14,3 Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu 1 14,3 Razem: 7 100 2.3. Innowacje produktowe i procesowe u beneficjentów W ramach przedsięwzięć badawczych wspartych w Projekcie opracowywano innowacje w postaci nowego produktu/procesu oraz znacząco ulepszonego produktu/ procesu. Innowacje produktowe i procesowe w ramach Projektu interpretowane były zgodnie z definicjami trzeciego wydania podręcznika OSLO MAUAL Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji. Spośród wszystkich beneficjentów, w 97 firmach opracowano łącznie 158 nowych produktów, w 55 76 nowych procesów, w 30 48 ulepszonych produktów, natomiast w 29 51 ulepszonych procesów. Należy dodać, że różne typy innowacji były jednocześnie opracowywane w ramach jednego przedsięwzięcia badawczego (np. dwa nowe produkty, jeden ulepszony oraz dwa nowe procesy łącznie). Wykres nr 11 Innowacje u beneficjentów, którzy skorzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego indywidualnego 40

Ulepszony proces Ulepszony produkt 29 30 51 48 Nowy proces 55 76 Nowy produkt 97 158 0 20 40 60 80 100 120 140 160 Liczba przedsiębiorstw, w których realizowano poszczególne innowacje Liczba innowacji Wykres nr 12 Innowacje produktowe i procesowe opracowane w ramach Vouchera badawczego indywidualnego Ulepszony produkt 14% Ulepszony proces 15% Nowy produkt 48% Nowy proces 23% W ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego również opracowywano innowacje w postaci nowego produktu/procesu oraz znacząco ulepszonego produktu/procesu. Liczbę 41

opracowanych innowacji procesowych i produktowych z wyszczególnieniem ilości powiązań kooperacyjnych przedstawiają wykres nr 13 oraz wykres nr 14. Wykres nr 13 Innowacje u beneficjentów, którzy skorzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego Ulepszony proces 3 8 Ulepszony produkt 2 4 Nowy proces 4 9 Nowy produkt 5 14 0 2 4 6 8 10 12 14 Liczba przedsiębiorstw, w których realizowano poszczególne innowacje Liczba innowacji Wykres nr 14 Innowacje produktowe i procesowe opracowane w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego 42

Ulepszony proces 23% Nowy produkt 40% Ulepszony produkt 11% Nowy proces 26% Opracowywanie nowych produktów lub procesów u beneficjentów w ramach Vouchera badawczego indywidualnego w 17% przypadków (w 20 spośród 119) wynikało z trwałej współpracy z jednostką naukową (zob. wykres nr 15). Oznacza to, że ww. beneficjenci podejmowali już wcześniej współpracę z jednostkami naukowymi, mają z nimi podpisane stosowne umowy oraz niezbędną wiedzę i możliwości korzystania ze zdobytego doświadczenia w celu rozwijania swoich przedsiębiorstw. Wykres nr 15 Przedsięwzięcia badawcze w ramach Vouchera badawczego indywidualnego dotyczące opracowania nowych produktów/ procesów będących efektem trwałej współpracy z jednostką naukową Tak 17% Nie 83% 43

We wszystkich powiązaniach kooperacyjnych, które otrzymały wsparcie w formie Vouchera badawczego kooperacyjnego w ramach realizacji przedsięwzięcia badawczego opracowywano nowe produkty/procesy w efekcie trwałej współpracy z jednostką naukową (tj. w oparciu o stosowne umowy z jednostkami naukowymi). Warto zwrócić uwagę, że stosunkowo niewiele przedsięwzięć badawczych realizowanych w ramach Projektu nie wpisywało się w branże kluczowe wg Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 roku. Należy zauważyć, że zarówno w Programie pilotażowym w województwie kujawsko-pomorskim Voucher badawczy oraz Projekcie wnioskodawca otrzymywał dodatkowe punkty w ramach oceny merytorycznej wniosku o udzielenie wsparcia, jeżeli przedsięwzięcie badawcze wpisywało się w branże kluczowe wg Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 roku. W porównaniu z Programem pilotażowym w województwie kujawskopomorskim Voucher badawczy zauważalny jest spadek liczby realizowanych przedsięwzięć badawczych, które nie wpisywały się w branże kluczowe. Prawdopodobnie sytuacja ta wynika z faktu, że w Projekcie w porównaniu z Programem pilotażowym wystąpił zdecydowanie wyższy odsetek wniosków o udzielnie wsparcia, które uzyskały pozytywną ocenę merytoryczną, a nie uzyskały dofinansowania ze względu na brak środków finansowych. W sytuacji tej szansę na dofinansowanie wniosku zwiększało wykazanie powiązania z branżą kluczową dla regionalnego rozwoju innowacyjnego. 44

Tabela nr 11 Realizacja Voucherów badawczych wg branż Program pilotażowy w województwie kujawskopomorskim Voucher badawczy Voucher badawczy indywidualny Wnioski, które otrzymały wsparcie: Wnioski, które otrzymały wsparcie: według branż kluczowych zgodnie z RSI do 2015 roku Teleinformatyczna 49 26,6% 26 21,8% rolno-spożywcza 5 2,7% 21 17,7% Poligraficzna 0 0,0 0 0,0% Narzędziowa 3 1,6% 4 3,4% Meblarska 3 1,6% 4 3,4% elektroniczna, 53 28,8% 26 21,8% elektromechaniczna, elektrotechniczna chemiczna 32 17,4% 21 17,7% Biotechnologiczna 5 2,7% 6 5,0% inne (nie wymienione w RSI) 34 18,6% 11 9,2% 45

3 Metodologia badania ewaluacyjnego Projektu 3.1 Założenia dotyczące przeprowadzanego badania ewaluacyjnego Głównym celem badania jest sformułowanie wniosków dotyczących zaspokajania potrzeb MŚP w regionie kujawsko-pomorskim i efektywności wsparcia w ramach Programu Voucher badawczy. Na tej podstawie określone zostały rekomendacje określone w rozdziale 5 raportu, które mogą być przydatne w opracowywaniu systemowych rozwiązań z wykorzystaniem środków funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w perspektywie finansowej 2014-2020. W badaniu zastosowano różne techniki badawcze m.in.: badania ilościowe (ankiety), badania jakościowe (wywiady indywidualne, zogniskowany wywiad grupowy). W przeprowadzonych badaniach zastosowano zwielokrotnione techniki i metody badawcze z wykorzystaniem różnych źródeł danych. Podejście to wpłynęło pozytywnie na podniesienie jakości i rzetelności otrzymywanych wyników badań oraz umożliwiło ich szersze porównanie, umożliwiając jednocześnie dokładniejszą ocenę realizacji Projektu oraz sformułowanie bardziej precyzyjnych wniosków dotyczących zaspokojenia przyszłych potrzeb mikro, małych i średnich przedsiębiorców w zakresie wsparcia działalności innowacyjnej. Efektem wielostronnej analizy było podniesienie poziomu zaufania do otrzymywanych wyników. Badania ilościowe (ankiety) są standaryzowaną metodą otrzymywania informacji, najczęściej prowadzone na dużej próbie respondentów. Badany odnosi się do pytań zamieszczonych w kwestionariuszu i dzięki temu istnieje możliwość poznania jak często określone zjawiska lub opinie pojawiają się w konkretnej zbiorowości. Badania ilościowe są wykorzystywane, gdy istnieje potrzeba poznania, czy i w jakim stopniu w określonej liczbie badanych występuje dana cecha. 46

Badania jakościowe (wywiady indywidualne) polegają na rozmowie osoby badanej z prowadzącym badanie, który podąża zgodnie z ustalonym schematem wątków tematycznych przeznaczonych do omówienia w trakcie rozmowy. Pytania nie są standaryzowane, charakteryzują się otwartą formą, a podjęcie decyzji o kolejności i sposobie ich formułowania należy do prowadzącego. Pojedynczy wywiad powinien trwać od 30 minut do półtorej godziny, ważne aby był zorganizowany w miejscu dającym respondentowi poczucie bezpieczeństwa. Przebieg rozmowy jest szczegółowo analizowany i na tej podstawie przygotowuje się raport badawczy. Badania te mogą być prowadzone w formie zogniskowanego wywiadu grupowego. To wywiady przeprowadzane w celu rozpoznania subiektywnych opinii, oceny lub postaw grupy osób. Na spotkaniach tego typu zbiera się razem grupa fokusowa w celu nawiązania moderowanej dyskusji na określony temat. Dyskusja prowadzona jest przez moderatora, który gwarantuje atmosferę zwyczajnej rozmowy. Celem moderatora jest zmierzanie do szczegółowego zapoznania się z doświadczeniami, odczuciami, opiniami, sposobem rozumowania, językiem respondentów w związku z omawianym zagadnieniem. W grupie fokusowej nawiązują się specyficzne relacje, które stwarzają możliwość nie tylko wymiany poglądów, ale także formułowaniu nowych pomysłów oraz rozwiązań. W związku z niewielką liczbą uczestników z łatwością uzyskujemy pożądane procesy grupowe przy jednoczesnym minimalizowaniu negatywnych zjawisk towarzyszących tego typu badaniom, np. efekt anonimowości (grupy liczne) oraz efekt konformizmu (małe grupy). Jako wadę tej techniki badawczej można przyjąć ryzyko zaistnienia zaburzeń związanych z procesami grupowymi (np. osoby narzucające swoje zdanie). Badanie ilościowe było przeprowadzone na terenie województwa kujawskopomorskiego wśród 110 mikro, małych i średnich przedsiębiorców będących beneficjentami Programu Voucher badawczy. W ramach przeprowadzanych badań ilościowych opracowano i zebrano ankiety ewaluacyjne składające się z zestawu pytań badawczych: 47

a) dla beneficjentów, którzy otrzymali wsparcie w formie Vouchera badawczego indywidualnego, zgodnie z załącznikiem nr 1; b) dla beneficjentów, którzy otrzymali wsparcie w formie Vouchera badawczego kooperacyjnego, zgodnie z załącznikiem nr 2. W ramach badań ewaluacyjnych jakościowych przeprowadzono 6 wywiadów indywidualnych i 2 zogniskowane wywiady grupowe. Wywiady indywidualne były przeprowadzone wśród beneficjentów Projektu. Miały poszerzyć wiedzę w zakresie oceny efektywności zastosowanych w Projekcie form wsparcia dla MŚP oraz potrzeb wprowadzania w firmach innowacji produktowych, procesowych, organizacyjnych i marketingowych.. Ponadto wywiady indywidualne dotyczyły opinii w zakresie przydatności usług proinnowacyjnych oferowanych przez instytucje otoczenia biznesu w realizacji przedsięwzięć rozwojowych. Respondenci wywiadów indywidualnych podzielili się również spostrzeżeniami dotyczącymi zasadności finansowania zwrotnego jako narzędzia wspomagającego działania innowacyjne przedsiębiorców. Zogniskowane wywiady grupowe zostały przeprowadzone na następującej grupie respondentów: reprezentanci instytucji otoczenia biznesu, reprezentanci jednostek naukowych, reprezentanci beneficjentów Projektu, reprezentanci firm, które nie ubiegały się o wsparcie w ramach Projektu. Przeprowadzone zogniskowane wywiady grupowe miały poszerzyć wiedzę w zakresie potrzeb rozwojowych MŚP. Pierwszy wywiad grupowy koncentrował się na ocenie efektywności form wsparcia dla przedsiębiorców. Jego uczestnikami byli beneficjenci wsparcia w ramach Projektu, reprezentanci jednostek naukowych, reprezentanci instytucji otoczenia biznesu oraz reprezentanci firm, które nie ubiegały się o wsparcie w ramach Projektu. Dyskusja skoncentrowała się na problemach w realizacji przedsięwzięć badawczych i potrzebach wprowadzania w firmach innowacji innych niż technologiczne. Uczestnicy wymienili również spostrzeżenia na temat skuteczności działań marketingowych 48

podejmowanych w Projekcie. Ponadto poruszona została kwestia wsparcia działań rozwojowych firm poprzez usługi proinnowacyjne świadczone przez instytucje otoczenia biznesu, które powinny towarzyszyć instrumentom wsparcia podobnym do Vouchera Badawczego. Drugi wywiad grupowy dotyczył zagadnień związanych ze współpracą firm i jednostek naukowych w ramach powiazań kooperacyjnych. Wskazano tu rekomendacje do usprawnienia instrumentów wsparcia dedykowanych dla powiązań kooperacyjnych. Uczestnikami wywiadu byli przedstawiciele beneficjentów wsparcia w ramach Projektu korzystających z Vouchera badawczego kooperacyjnego. 3.2 Charakterystyka próby badawczej W ramach ewaluacji Projektu przeprowadzono badania ilościowe (na podstawie ankiety) wśród 110 przedsiębiorców, w których dominowały: osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą - 46% oraz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością - 39%. Wykres nr 16 Forma prawna respondentów badania ilościowego (liczba) osoby fizyczne 51 spółki z o.o. 43 spółki cywilne 8 spółki akcyjne 4 spółki jawne 2 spółki komandytowe 2 0 10 20 30 40 50 60 Status przedsiębiorcy był określany w oparciu o następujące kryteria: liczba osób zatrudnionych, roczny obrót oraz całkowity bilans roczny w rozumieniu załącznika nr 1 do 49

rozporządzenia Komisji WE 800/2008. Biorąc pod uwagę status przedsiębiorcy: 63% respondentów stanowili mikro przedsiębiorcy, 20% mali przedsiębiorcy oraz 17% to średni przedsiębiorcy. Analiza wskazała, iż respondenci badania ilościowego w większości działają w obrębie Miasta Bydgoszcz 63 firmy. W najniższym stopniu reprezentowani byli przedsiębiorcy działający w powiatach: żnińskim, brodnickim, mogileńskim, sępoleńskim po jednej firmie. Wykres nr 17 Lokalizacja respondentów badania ilościowego (liczba) sępoleński mogileński brodnicki żniński rypiński aleksandrowski włocławski Włocławek inowrocławski Toruń Grudziądz nakielski toruński bydgoski Bydgoszcz 1 1 1 1 2 2 2 2 4 4 5 6 6 10 63 0 10 20 30 40 50 60 70 W próbie badawczej objętej badaniem ilościowym występował zróżnicowany okres działalności przedsiębiorcy na rynku. Dane dotyczące okresu prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorców objętych badaniem, prezentują tabela nr 12 oraz tabela nr 13 w zależności od formy udzielonego im wsparcia. 50

Tabela nr 12 Okres prowadzenia działalności gospodarczej przez respondentów, którzy skorzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego indywidualnego Okres prowadzenia działalności gospodarczej przez % respondenta do 2 lat 6% od 2 do 5 lat 26% od 5 do 10 lat 20% od 10 do 20 lat 26% ponad 20 lat 22% Tabela nr 13 Okres prowadzenia działalności gospodarczej przez respondentów, którzy skorzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego Okres prowadzenia działalności gospodarczej przez respondenta do 2 lat 7% od 2 do 5 lat 0% od 5 do 10 lat 36% od 10 do 20 lat 14% ponad 20 lat 43% Powyższe dane wskazują, że ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego najczęściej korzystali respondenci, którzy prowadzą działalność gospodarczą ponad 20 lat. Większość podmiotów, które skorzystały z tej formy wsparcia prowadziły działalność gospodarczą od przynajmniej 5 lat. Analiza danych dotyczących respondentów którzy skorzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego indywidualnego wskazuje, że większość prowadzi działalność gospodarczą od ponad 2 lat. Powyższe dane wskazują na 51

fakt, iż respondenci, którzy funkcjonowali na rynku krócej niż dwa lata wykazywali się niższą skłonnością do udziału w Projekcie Voucher badawczy niż pozostali przedsiębiorcy objęci badaniem. Wśród osób reprezentujących przedsiębiorców objętych badaniem dominowały osoby z w wieku 40-49 lat oraz 30-39 lat. Charakterystyka właściciela firmy lub osoby zarządzającej firmą ze względu na wiek jest zaprezentowana w tabeli nr 14. Tabela nr 14 Charakterystyka właściciela firmy lub osoby zarządzającej firmą ze względu na wiek Przedział wiekowy % 20-29 lat 4 30-39 lat 30 40-49 lat 33 50-59 lat 19 60-69 lat 12 70 i więcej 2 Z analizy ankiet wynika, że 86% osób zarządzających przedsiębiorstwami objętymi badaniem stanowią mężczyźni, a tylko 14% kobiety. Stopień wykształcenia osób reprezentujących przedsiębiorstwa objęte badaniem, w ujęciu procentowym prezentuje tabela nr 15. Tabela nr 15 Stopień wykształcenia osób reprezentujących przedsiębiorstwa objęte badaniem Wykształcenie % podstawowe 0 gimnazjalne 0 zawodowe 2 średnie 17 52

wyższe 81 Aż 94% osób zarządzających firmami objętymi badaniem charakteryzuje się ponad dziesięcioletnim stażem pracy. Okres zatrudnienia w przedziale 10-19 lat wskazało najwięcej respondentów 38%, w przedziale 20-29 lat 28%, a w przedziale 30-39 lat 17%. Ponad czterdziestoletni staż pracy posiada aż 11% osób zarządzających firmami. Spośród wszystkich osób reprezentujących przedsiębiorców poddanych badaniu ewaluacyjnemu ilościowemu ponad połowa (51%) odpowiedziała, iż jest zatrudniona w firmie beneficjenta w przedziale czasowym do 9 lat, 29% pracuje w tej firmie od 10 to 19 lat, 16% obejmują ramy czasowe 20-29 lat, najmniej było osób reprezentujących przedział 30-39 lat (4%) oraz 1% respondentów pracuje w firmie 40 lat i więcej. Pod względem profilu głównej działalności firmy 61% respondentów badania ilościowego wpisuje się w potencjały rozwojowe regionu wynikające z Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do roku 2020. Z kolei 36% ankietowanych nie wpisuje się w obszary definiowane jako potencjały rozwojowe ( 3% nie udzieliło odpowiedzi w omawianym aspekcie). Najczęściej wskazywanymi potencjałami rozwojowymi, w które wpisuje się główna działalność badanej firmy, były: przetwarzanie informacji, multimedia, programowanie, usługi ICT 25%, narzędzia, formy wtryskowe, wyroby z tworzyw sztucznych - 9%, medycyna, usługi medyczne i turystyka zdrowotna 8%. Spośród branż głównej działalności ankietowanych, które nie wpisują się w potencjały rozwojowe regionu kujawsko-pomorskiego, najczęściej występującymi są branża budowlana, meblarska, edukacyjna oraz metalowa. Przedsiębiorcy w ramach badania ilościowego określali również potencjał rozwojowy, w ramach którego realizowali przedsięwzięcie badawcze wsparte w ramach Projektu, zgodnie z klasyfikacją potencjałów rozwojowych regionu określonych w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020. Aż 30% przedsiębiorców realizowało przedsięwzięcie badawcze w zakresie przetwarzania informacji, multimediów, programowania oraz usług ICT, 13% - zidentyfikowało je w obszarze najlepsza 53

bezpieczna żywność przetwórstwo, nawozy i opakowania, 11% dotyczyło narzędzi, form wtryskowych, wyrobów z tworzyw sztucznych, 7% w zakresie medycyny, usług medycznych i turystyki zdrowotnej, 5% w biointeligentna specjalizacja potencjał naturalny, środowisko, energetyka, 4% w motoryzacja, urządzenia transportowe i automatyka przemysłowa, zaś tylko po 1% wpisuje się w transport, logistykę, handel szlaki wodne i lądowe oraz dziedzictwo kulturowe, sztukę, przemysły kreatywne. Znaczna ilość realizowanych przedsięwzięć badawczych nie wpisuje się w potencjały rozwojowe regionu, bowiem 28% badanych firm nie zidentyfikowało powiązania z żadnym obszarem określonym w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020. Wykres nr 18 Przedsięwzięcia badawcze a potencjały rozwojowe zgodnie z RSI WK-P na lata 2014-2020 Dziedzictwo kulturowe, sztuka, przemysły kreatywne Transport, logistyka, handel szlaki wodne i lądowe 1% 1% Motoryzacja, urządzenia transportowe i automatyka przemysłowa Biointeligentna specjalizacja potencjał naturalny, środowisko, energetyka 4% 5% Medycyna, usługi medyczne i turystyka zdrowotna 7% Narzędzia, formy wtryskowe, wyroby z tworzyw sztucznych Najlepsza bezpieczna żywność przetwórstwo, nawozy i opakowania 11% 13% Przetwarzanie informacji, multimediów, programowania oraz usługi ICT 30% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 54

W ramach badań ewaluacyjnych jakościowych w formie wywiadu indywidualnego przeprowadzono 1 wywiad z beneficjentem Vouchera badawczego kooperacyjnego i 5 wywiadów z beneficjentami Vouchera badawczego indywidualnego. W wywiadzie indywidualnym brały udział osoby uprawnione do reprezentacji beneficjenta. Lokalizacja siedzib respondentów tego badania skupiła się w dwóch powiatach: miasto Bydgoszcz (67%) i bydgoski (33%). Formy prawne prowadzonej działalności gospodarczej wśród przedsiębiorców objętych badaniem kształtowały się następująco: spółka z o.o. 33%, osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 33%, 17% spółka cywilna i 17% spółka akcyjna. W ramach badań ewaluacyjnych jakościowych przeprowadzono również 2 zogniskowane wywiady grupowe. W pierwszym wywiadzie grupowym wzięli udział reprezentanci: instytucji otoczenia biznesu, jednostek naukowych, beneficjentów oraz firm, które nie aplikowały o wsparcie w ramach Projektu. W grupie badawczej składającej się z 14 osób dominowali reprezentanci instytucji otoczenia biznesu (36%) oraz jednostek naukowych (36%). Wśród uczestników zogniskowanego wywiadu grupowego dominowali kierownicy/dyrektorzy 43% i reprezentanci zarządu 43%. Specjaliści stanowili 14% badanej grupy. W drugim zogniskowanym wywiadzie grupowym wzięło udział 6 beneficjentów Vouchera badawczego kooperacyjnego. Wśród uczestników zogniskowanego wywiadu grupowego dominowali reprezentanci zarządu firm (67%). Specjaliści stanowili 33% badanej grupy. 55

4 Działalność innowacyjna i potrzeby rozwojowe badanych przedsiębiorców 4.1 Pozycja rynkowa firmy i plany rozwojowe badanych przedsiębiorców Pozycja rynkowa określa usytuowanie przedsiębiorstwa oraz oferowanych przez nie wyrobów oraz usług wobec potencjału konkurencji. Poprzez ustalenie unikalnych kompetencji, jakie firma posiada, łatwiej może ona określić szanse i zagrożenia na rynku oraz wpływać na swoją pozycję rynkową. Zastosowanie nowych technologii oraz dostosowanie produktów i usług do indywidualnych potrzeb klienta umożliwia przedsiębiorcom osiągnięcie stabilnej pozycji rynkowej. Niektórzy respondenci badania ilościowego wskazali, że innowacje pozwalają zagospodarować nisze rynkowe, co jest podstawą do rozwoju oraz skutecznego konkurowania na rynku (na którym cena nie jest wystarczającym czynnikiem konkurencyjności). Połowę respondentów stanowią firmy, które określiły swój status jako specjalista danej niszy rynkowej. Po 17% badanych przedsiębiorców wskazało, że jest pretendentem lub liderem rynku. 7% badanych nie wskazało lub nie potrafiło określić pozycji rynkowej firmy. Ponad 1/3 respondentów badania ilościowego jako szczególne unikalne kompetencje przedsiębiorstwa wskazywała szczególne cechy produktowe rozumiane jako: dobre jakościowo produkty/usługi, wysokie dopasowanie produktu/usługi do potrzeb klienta oraz produkty specjalistyczne (wpisujące się w niszę rynkową). Aż 76% ankietowanych wskazało, że firma poczyniła inwestycje we wdrażanie nowych produktów i procesów w ostatnich 2 latach. Ponadto, warto podkreślić, że 87% respondentów określiło, iż planuje prace badawcze na rzecz nowych produktów i/lub procesów w ciągu najbliższych 2 lat. Natomiast 84% ankietowanych planuje w ciągu 2 najbliższych lat inwestycje we wdrażanie nowych produktów i/lub procesów. Powyższe dane wskazują, że bardzo istotnym czynnikiem w działaniach firm jest rozwijanie oferty. Dodatkowo należy podkreślić, że jako bardzo istotne kompetencje przedsiębiorstwa ankietowani określali: doświadczenie w branży, 56

wykwalifikowaną kadrę, kompetencje technologiczne, fachową obsługę oraz dobre relacje z klientami. Prawie 14 % ankietowanych nie potrafiło określić kompetencji przedsiębiorstwa, które zapewniają jego aktualną pozycję rynkową. W celu budowania silnej pozycji rynkowej, zwiększania efektywności procesów prowadzonych w ramach działalności oraz zapewnienia określonego standardu wyrobów i usług przedsiębiorcy funkcjonują w oparciu o systemy zapewniania jakości i certyfikaty jakości. 67% ankietowanych badania ilościowego wskazało, że nie posiada certyfikatu jakości i nie wdrożyło systemu zapewniania jakości. Z kolei 53% respondentów posiadających system zapewniania jakości wskazało, że jest to system oparty o normę ISO 9001, zaś aż 19% zaznaczyło, że posiada więcej niż jeden certyfikat jakości lub system zarządzania jakością. Ponadto ankietowani wskazywali, że posiadają certyfikaty na zgodność produktu z normami, system HACCP oraz system zarządzania zgodny z normą ISO inną niż 9001. Szansą na wzmocnienie pozycji rynkowej firmy i nawiązanie lub rozszerzenie kontaktów o charakterze gospodarczo-handlowym na skalę międzynarodową jest udział firm w międzynarodowych targach, misjach gospodarczych oraz giełdach kooperacyjnych. W ciągu ostatnich dwóch lat 25 % ankietowanych uczestniczyło w targach międzynarodowych lub międzynarodowej giełdzie kooperacyjnej w kraju, a 23% partycypowało w targach za granicą. Udział w tych przedsięwzięciach może być dobrym rozwiązaniem dla przedsiębiorców planujących rozszerzyć rynek zbytu. Obecnie 59% respondentów nie prowadzi sprzedaży eksportowej. W przypadku 25% ankietowanych przychody z eksportu stanowią 1-10% przychodów ze sprzedaży ogółem. Jedynie 6 % ankietowanych określiło, że ich przychody ze sprzedaży eksportowej stanowią 50% sprzedaży ogółem. 57

Wykres nr 19 Udział przychodów ze sprzedaży eksportowej w ogólnych przychodach ze sprzedaży przedsiębiorcy 4% 1% 4% 1% 6% 25% 59% 0% od 1 do 10% od 10 do 20 % od 20 do 30 % od 30 do 40 % od 40 do 50 % powyżej 50 % Strategie rozwoju oraz realizowane na ich podstawie przedsięwzięcia rozwojowe mają na celu usprawnienie funkcjonowania podmiotu gospodarczego, wzmocnienie jego pozycji rynkowej i sprostanie wyzwaniom stawianym przez konkurencję. Zaskakującym wydaje się w tym świetle fakt, że mimo ważnej roli, jaką odgrywają w przedsiębiorstwach plany rozwojowe, tylko 50 % respondentów ma je skonkretyzowane na najbliższe dwa lata, a aż 25% nie posiada ich w ogóle. Dodatkowo, wśród ankietowanych, którzy skorzystali z dofinansowania w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego, aż 42% nie ma sprecyzowanych planów rozwojowych na najbliższe 2 lata. Najczęściej plany rozwojowe ankietowanych dotyczyły: wprowadzenia nowych produktów lub rozwoju obecnie oferowanych produktów, inwestycji (w tym w B+R), wykorzystania lub opracowania nowych technologii produkcji, ekspansji firmy na krajowym rynku oraz działań eksportowych. 58

Stosunkowo trudno jest działać podmiotom gospodarczym bez skonkretyzowanej strategii, która określałaby działania jakie powinny być realizowane, aby osiągnąć zamierzony efekt. Dlatego zaskakującym wydaje się, że aż 64 % respondentów wykazało, że nie realizuje działalności innowacyjnej w oparciu o sprecyzowaną strategię, co może wynikać stąd, że strategie te mają charakter bardzo ogólny. Za taką tezą przemawia fakt, że 66% ankietowanych wskazało, że przedsięwzięcie realizowane w ramach Projektu wynika z długoterminowej strategii rozwoju firmy. Ponadto 79% respondentów przyznało, że nie posiada dokumentu opisującego strategię działania. Dodatkowo 67% respondentów badania jakościowego (wywiad indywidualny) potwierdziło, że strategia rozwoju przedsiębiorstwa ma charakter ogólny. Tylko jeden ankietowany badania jakościowego (wywiad indywidualny) posiada dokument opisujący strategię działania. Respondenci badania jakościowego (wywiad indywidualny) uznali, że opracowanie strategii dotyczącej dalszego rozwoju oraz zmian o charakterze produktowym, technologicznym, organizacyjnym i marketingowym może znacząco wpłynąć na poprawę funkcjonowania podmiotu gospodarczego. Możliwym jest, ze brak sprecyzowanych planów rozwojowych i skonkretyzowanej strategii utrudnia określenie działań, jakie są konieczne do osiągnięcia poszczególnych celów - co może skutkować mniejszą efektywnością zaspokajania potrzeb rozwojowych firmy. Tezę tę zdaje się potwierdzać fakt, że część respondentów badania ilościowego pytanych o chęć skorzystania z konkretnych usług mających na celu zwiększenie potencjału innowacyjnego przedsiębiorcy zaznaczała nie mam zdania lub nie udzielała odpowiedzi. Tylko 49% ankietowanych skorzystałoby w przyszłości z eksperckiego wsparcia doradczego powiązanego z celami realizowanego przedsięwzięcia badawczego finansowanego w ramach Projektu pod warunkiem, że byłoby ono dofinansowane z UE. Zakres wsparcia eksperckiego wskazany przez ankietowanych koncentrował się w obszarze: IT, opracowania modeli biznesowych, zagadnień technologii produkcji, dalszego rozwoju produktów oraz komercjalizacji patentów. Natomiast aż 33% respondentów wskazało, że nie zastanawiało się nad możliwością skorzystania z eksperckiego wsparcia doradczego 59

powiązanego z celami realizowanego przedsięwzięcia badawczego finansowanego w ramach Projektu. Warto zauważyć, że w przypadku respondentów, którzy otrzymali wsparcie w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego, taka sama liczba badanych (29%) wskazała, że firmy skorzystałyby z eksperckiego wsparcia doradczego powiązanego z celami realizowanego przedsięwzięcia finansowanego Voucherem badawczym pod warunkiem, że byłoby ono dofinansowane z UE oraz że nie zastanawiało się nad możliwością skorzystania z tego typu wsparcia. Dodatkowo, jedynie 21% ankietowanych skorzystałoby z eksperckiego wsparcia doradczego związanego ze stabilizacją i rozwojem powiązania kooperacyjnego związanego z realizacją Vouchera badawczego w trwałą strukturę pod warunkiem, że byłoby ono dofinansowane z UE. Pozostali ankietowani nie udzielili informacji w tym zakresie. 42% respondentów odpowiedziało, że nie zastanawiało się nad zatrudnieniem pracownika naukowego, z którym przedsiębiorca współpracował przy realizacji Vouchera badawczego (nawet w przypadku uzyskania dofinansowania na ten cel). Tylko 35% ankietowanych uznało, że zdecydowałoby się na zatrudnienie pracownika naukowego, z którym firma współpracowała przy realizacji Vouchera badawczego gdyby było dofinansowanie z UE na taki cel (8% ankietowanych nie odpowiedziało na pytanie). 60

Wykres nr 20 Zatrudnienie pracownika naukowego, z którym firma współpracowała przy realizacji Vouchera badawczego respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź Nie zastanawiałam/-em się 42% Nie 12% Tak, nawet jeśli nie byłoby dofinansowania z UE na taki cel (jeśli tak, opisać w jakim charakterze, jakie zadania dla tego pracownika ma firma) Tak, jeśli byłoby dofinansowanie z UE na taki cel (jeśli tak, opisać w jakim charakterze, jakie zadania dla tego pracownika ma firma) 3% 35% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 4.2 Otoczenie proinnowacyjne badanych przedsiębiorców 4.2.1 Współpraca przedsiębiorców z otoczeniem proinnowacyjnym we wsparciu działań rozwojowych Zdaniem respondentów, działania innowacyjne są impulsem rozwoju dla przedsiębiorcy i często decydują o jego sukcesie rynkowym. W opinii ankietowanych innowacje są niezbędne oraz stanowią motor dla rozwoju nie tylko firmy, ale również gospodarki. Rozszerzanie oferty o innowacyjne produkty pozwala na wzrost konkurencyjności firm. Jedynie 7% respondentów nie wyraziło opinii o innowacjach. Z kolei żaden z ankietowanych nie ustosunkował się do innowacji negatywnie. Opracowanie i wdrożenie innowacji jest procesem złożonym i skomplikowanym, w którym niezbędne jest wsparcie ze strony innych podmiotów. Ponad 96% wszystkich respondentów wskazało, że współpracuje z jednostką naukową w działaniach innowacyjnych, w tym 100% przedsiębiorców realizujących przedsięwzięcia badawcze finansowane Voucherem badawczym kooperacyjnym. 61

Należy zauważyć, że przy realizacji przedsięwzięć innowacyjnych przedsiębiorcy współpracują nie tylko z jednostkami naukowymi, ale również z najbliższym otoczeniem w celu osiągnięcia bardziej satysfakcjonujących rezultatów. Ponad 55% ankietowanych współpracuje w działaniach innowacyjnych z instytucjami otoczenia biznesu w tym 55% z organizacją pracodawców. 42 % wszystkich respondentów współpracuje w działaniach z klientami. Warto podkreślić, że w Voucherze badawczym kooperacyjnym zauważono większe zainteresowanie współpracą w działaniach innowacyjnych w ramach klastra. Aż 57 % respondentów Vouchera badawczego kooperacyjnego preferowało ten rodzaj współpracy, przy 14% w Voucherze badawczym indywidualnym. Wykres nr 21 Współpraca przedsiębiorców w działaniach innowacyjnych respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź inne konkurenci izba handlowa izba gospodarcza firma konsultingowa inna instytucja otoczenia biznesu instytucja publiczna (urząd) klaster dostawcy organizacja pracodawców klienci jednostka naukowa 1% 5% 5% 8% 9% 11% 10% 20% 25% 31% 42% 96% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 62

Wykres nr 22 Współpraca przedsiębiorców w działaniach innowacyjnych w zależności od uzyskanej formy wsparcia respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź inne konkurenci 0% 1% 0% 5% izba handlowa 0% 6% izba gospodarcza 7% 14% firma konsultingowa 0% 10% inna instytucja otoczenia biznesu 7% 11% instytucja publiczna (urząd) 0% 11% klaster 15% 57% dostawcy 21% 26% organizacja pracodawców 36% 30% klienci 36% 43% jednostka naukowa 100% 96% 0% 20% 40% 60% 80% 100% voucher kooperacyjny voucher indywidulny Zważywszy na fakt, że wdrażanie innowacji w firmie jest procesem skomplikowanym, który przebiega sprawniej przy wsparciu usług zewnętrznych, są one traktowane jako jeden z czynników potrzebnych do stabilnego rozwoju przedsiębiorstwa. W skali ostatnich dwóch lat ponad 55% wszystkich ankietowanych korzystało we wdrożeniu innowacji z zewnętrznych usług. Jako podmioty świadczące usługi zewnętrzne związane z wdrażaniem innowacji wskazywano: jednostkę naukową (85%), firmę doradczą (25%), firmę szkoleniową (18%) oraz instytucje otoczenia biznesu (13%). Tylko 7% ankietowanych wskazało, że w skali ostatnich dwóch lat korzystało z usług firmy dostarczającej technologię przy wdrażaniu innowacji. 63

Wykres nr 23 Współpraca przedsiębiorców z podmiotami zewnętrznymi we wdrażaniu innowacji w ostatnich dwóch latach respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź 2% 7% 13% 18% 25% 85% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% inny podmiot instytucja otoczenia biznesu firma doradcza firma dostarczająca technologię firma szkoleniowa jednostka naukowa Respondenci przy wdrażaniu innowacji najczęściej korzystali z zewnętrznych usług w zakresie: opracowania dokumentacji technicznej/ funkcjonalnej (46%), analizy stosowanych technologii (33%), wsparcia w pozyskaniu finansowania dla wprowadzenia innowacji (30%), wsparcia w określeniu innowacji (26%). 64

Wykres nr 24 Zakres usług zewnętrznych, z których skorzystali przedsiębiorcy w ostatnich dwóch latach respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź 26% 30% 33% wsparcie w określeniu zakresu innowacji wsparcie w pozyskaniu finansowania dla wprowadzenia innowacji analiza stosowanych technologii 46% 0% 10% 20% 30% 40% 50% wsparcie w opracowaniu dokumentacji technicznej/funkcjonalnej Ankietowani w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego najczęściej korzystali z usług zewnętrznych w zakresie: opracowania dokumentacji technicznej/ funkcjonalnej (38%), przygotowania planu wdrożenia innowacji (38%), wsparcia w poszukaniu partnera dla wspólnej realizacji prac B+R i nowego produktu (25%) oraz analizy stosowanych technologii (25%). Aż 53% ankietowanych, którzy nie korzystali z usług zewnętrznych przy wdrażaniu innowacji w skali ostatnich dwóch lat jako powód podawało wystarczającą wiedzę kadry firmy. Firmy w coraz większym stopniu uświadamiają sobie, że sam potencjał firmy nie jest wystarczający do efektywnego wdrażania działań ukierunkowanych na rozwój firmy. Dlatego częściej deklarują chęć korzystania z usług zewnętrznych w tym zakresie. Aż 75% wszystkich ankietowanych planuje w najbliższych dwóch latach korzystać z zewnętrznych usług we wdrażaniu działań ukierunkowanych na rozwój firmy. Respondenci badania ilościowego zapytani o to, z jakich usług zewnętrznych przy wdrażaniu działań ukierunkowanych na rozwój firmy planują korzystać w ciągu dwóch 65

najbliższych lat, wskazywali: usługi doradcze (80%), usługi szkoleniowe (45%), usługi informacyjne (44%) oraz usługi sieci współpracy (30%) Wykres nr 25 Zakres usług zewnętrznych, z których zamierzają skorzystać przedsiębiorcy w najbliższych dwóch latach respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź sieci współpracy 30% informacyjne 44% szkoleniowe 45% doradcze 80% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Aż 61 % ankietowanych deklaruje, że skorzysta z usługi zewnętrznej we wdrażaniu działań ukierunkowanych na rozwój firmy, jeśli jej koszt zostanie dofinansowany w 70%. Z kolei 30% przedsiębiorców objętych badaniem, którzy uzyskali wsparcie w ramach Vouchera badawczego indywidualnego wskazało, że skorzysta z usług na rozwój firmy, jeśli będzie musiała całkowicie ponieść koszt tych usług. Natomiast tylko jeden ankietowany, któremu udzielono dofinansowanie w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego skorzystałby z tych usług, gdyby miał całkowicie ponieść ich koszt. 24% wszystkich ankietowanych wskazało, że nie skorzystałoby z usług zewnętrznych we wdrażaniu działań ukierunkowanych na rozwój firmy, gdyż nie widzi potrzeby korzystania z takich usług. Respondenci, którzy skorzystali z dofinansowania w ramach Vouchera badawczego indywidualnego wskazali, że nie skorzystaliby z takich usług, bo nie mają takiej 66

potrzeby (18% badanych) oraz ze względu na fakt, że usługa nie jest dofinansowana w 100% (18% badanych). Warto zwrócić uwagę, że wśród ankietowanych, którzy partycypowali w Voucherze badawczym kooperacyjnym 56% deklarowało, że planuje korzystać z usług doradczych w ciągu 2 najbliższych lat w zakresie wdrażania działań ukierunkowanych na rozwój firmy. Porównując, z takich usług o analogicznym okresie planuje skorzystać 84% respondentów, którzy otrzymali wsparcie w ramach Vouchera badawczego indywidualnego. Dodatkowo, z analizy ankiet ewaluacyjnych wynika, że 67% respondentów, którzy otrzymali wsparcie w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego ma zamiar korzystać z usług sieci współpracy, a tylko 26% respondentów biorących udział w Voucherze badawczym indywidualnym wskazało plan skorzystania z tego typu usług. Wykres nr 26 Doradztwo i sieci współpracy jako usługi zewnętrzne, z których planują korzystać respondenci w ciągu dwóch najbliższych lat, w zależności od uzyskanej formy wsparcia respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź 67% sieci współpracy 26% 56% doradcze 84% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% voucher kooperacyjny voucher indywidualny 67

Powyższe dane wskazują, że większą otwartością na współpracę w ramach sieci relacji biznesowych ułatwiających funkcjonowanie przedsiębiorcom oraz zwiększających ich konkurencyjność i innowacyjność - wykazują respondenci, którzy realizowali przedsięwzięcia badawcze w ramach powiązania kooperacyjnego. Najczęściej wybieranym wśród respondentów rodzajem sieci współpracy istotnym z punktu widzenia rozwoju firmy była grupa branżowa dla firm (wymiana dobrych praktyk w zakresie możliwości biznesowych). Taką opcję wskazało 44% wszystkich ankietowanych. Z kolei 37% respondentów wskazało na organizację pracodawców, natomiast 32% wymieniło klaster. Najmniejszym zainteresowaniem wśród ankietowanych cieszyły się sieci współpracy w ramach izby gospodarczej (13%) oraz izby handlowej (11%). Wykres nr 27 Sieci współpracy istotne dla rozwoju firmy respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź inne 2% izba handlowa izba gospodarcza 11% 13% powiązanie kooperacyjne grupa zakupowa dla firm (wspólna realizacja dostaw towarów i usług umożliwiająca negocjację ceny) interdyscyplinarna grupa poszukująca innowacyjnych rozwiązań w oparciu o metodę design thinking grupa networkingowa dla firm (nawiązanie kontaktów gospodarczych z firmami z różnych sektorów) klaster 23% 24% 25% 28% 32% organizacja pracodawców 37% grupa branżowa dla firm (wymiana dobrych praktyk w zakresie możliwości biznesowych ) 44% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Aż 50% respondentów Vouchera badawczego kooperacyjnego było zainteresowanych udziałem w sieci współpracy w formie grupy networkingowej dla firm (nawiązanie kontaktów 68

gospodarczych z firmami z różnych sektorów), a tylko 25% ankietowanych, którzy skorzystali z Vouchera badawczego indywidualnego preferowało ten rodzaj współpracy. 4.2.2 Usługi zewnętrzne istotne z punktu widzenia potrzeb rozwojowych respondentów badania Aż 80% respondentów zadeklarowało, że skorzysta z usług doradczych w działaniach ukierunkowanych na rozwój firmy w najbliższych dwóch latach. Można założyć, że wynika to z faktu, iż przedsiębiorcy nie posiadają specjalistycznej wiedzy niezbędnej do poprawy funkcjonowania działalności gospodarczej. Największe zainteresowanie wśród ankietowanych budziły usługi doradcze dotyczące: pozyskania pomocy publicznej (70%), pozyskania innych źródeł finansowania (70%), analizy stosowanych technologii (48%), określenia zakresu innowacji (48%), wsparcia w opracowaniu dokumentacji technicznej/funkcjonalnej (47%), wsparcia w poszukaniu partnera dla wspólnej realizacji prac B+R i nowego produktu (47%), rozliczania pomocy publicznej (42%), przygotowania planu wdrażania innowacji (39%), wsparcia w poszukaniu dostawcy technologii, w tym jednostki naukowej (39%), badania rynku (39%). 69

Wykres nr 28 Zakres usług doradczych zidentyfikowanych przez przedsiębiorców jako istotne w ramach potrzeb rozwojowych (najczęstsze odpowiedzi) respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź badania rynku wsparcie w poszukaniu dostawcy technologii, w tym jednostki naukowej przygotowanie planu wdrożenia innowacji rozliczanie pomocy publicznej wsparcie w poszukaniu partnera dla wspólnej realizacji prac B+R i nowego produktu wsparcie w opracowaniu dokumentacji technicznej/funkcjonalnej wsparcie w określeniu zakresu innowacji analiza stosowanych technologii 39% 39% 39% 42% 47% 47% 48% 48% pozyskanie innych źródeł finansowania pozyskanie pomocy publicznej 70% 70% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Stosunkowo niewielkie zainteresowanie ankietowani przejawiali w zakresie usług doradczych dotyczących tematyki: ochrony danych osobowych (9%), oceny oddziaływania inwestycji na środowisko (9%) oraz mentoringu (8%). 70

Wykres nr 29 Zakres usług doradczych zidentyfikowanych przez przedsiębiorców jako najmniej istotne w ramach potrzeb rozwojowych respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź mentoring 8% ocena oddziaływania inwestycji na środowisko ochrona danych osobowych 9% 9% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% Wśród ankietowanych, którzy skorzystali z Vouchera badawczego kooperacyjnego i wyrazili chęć skorzystania z usług doradczych w ciągu 2 najbliższych lat, 100% skorzystałoby z nich w zakresie: wsparcia w poszukaniu partnera dla wspólnej realizacji prac B+R i nowego produktu oraz pozyskania pomocy publicznej. Przedsiębiorcy zdają sobie sprawę, że doświadczona i wykwalifikowana kadra jest jednym z czynników wpływających na rozwój podmiotu gospodarczego. Potwierdzeniem powyższego jest fakt, że niemal co drugi ankietowany wskazał usługi szkoleniowe jako istotne w ramach swoich potrzeb rozwojowych. Ankietowani przejawili największe zainteresowanie szkoleniami z zakresu: pozyskania innych źródeł finasowania (55%), pozyskania pomocy publicznej (48%), obsługi klienta i usprawnienia procesu sprzedaży (34%), zarządzania projektami (30%) oraz podnoszenia wydajności pracy (28%). 71

Wykres nr 30 Zakres usług szkoleniowych zidentyfikowanych przez przedsiębiorców jako istotne w ramach potrzeb rozwojowych (najczęstsze odpowiedzi) respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź podnoszenie wydajności pracy zarządzanie projektami obsługa klienta i usprawnienie procesu sprzedaży 28% 30% 34% pozyskanie pomocy publicznej 48% pozyskanie innych źródeł finansowania 55% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Najmniejszym zainteresowaniem wśród ankietowanych cieszyły się usługi szkoleniowe w zakresie: zamówień publicznych (11%), ochrony danych osobowych (8%) oraz oceny oddziaływania na środowisko (7%). Wykres nr 31 Zakres usług szkoleniowych zidentyfikowanych przez przedsiębiorców jako istotne w ramach potrzeb rozwojowych (najrzadsze odpowiedzi) respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź 72

ochrona danych osobowych ocena oddziaływania inwestycji na środowisko 7% 8% zamówienia publiczne 11% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% Dodatkowo, znacznie więcej ankietowanych, którzy skorzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego (tj. 36%) zidentyfikowało potrzebę usługi szkoleniowej w zakresie zmian w prawie gospodarczym. Z kolei wśród respondentów korzystających z Vouchera badawczego indywidualnego zainteresowanie szkoleniami o tej tematyce wskazało tylko 16 %. W wielu przypadkach, miarą sukcesu firmy jest szybka i rzetelna informacja, dzięki której przedsiębiorca jest w stanie wyprzedzić swoją konkurencję. Respondenci jako istotne w ramach potrzeb rozwojowych uznali następujące usługi informacyjne: informacje o źródłach finansowania rozwoju (53%), informacje techniczne (48%) oraz informacje o wydarzeniach gospodarczych, czyli konferencjach, targach, wystawach, spotkaniach networkingowych i branżowych (44%). Wykres nr 32 Zakres usług informacyjnych zidentyfikowanych przez przedsiębiorców jako istotne w ramach potrzeb rozwojowych (najczęstsze odpowiedzi) respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedzi 73

informacje o wydarzeniach gospodarczych (konferencjach, targach, wystawach, spotkaniach networkingowych i branżowych) 44% informacje techniczne 48% informacje o żródłach finansowania rozwoju 53% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Najmniejszym zainteresowaniem wśród ankietowanych cieszyły się usługi informacyjne w zakresie: wywiadu gospodarczego (21%), własności intelektualnej (15%) oraz informacji o wybranych przedsiębiorstwach (15%). Wykres nr 33 Zakres usług informacyjnych zidentyfikowanych przez przedsiębiorców jako istotne w ramach potrzeb rozwojowych (najrzadsze odpowiedzi) respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedzi informacje o wybranych przedsiębiorstwach 15% informacje o własności intelektualnej 15% wywiad gospodarczy 21% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 74

4.3 Działania innowacyjne realizowane przez przedsiębiorców 4.3.1 Powody podejmowania działalności innowacyjnej, jej zakres oraz źródła finansowania Z przeprowadzonej analizy ankiet wynika, że 12% przedsiębiorców nie podejmowało poza realizacją przedsięwzięcia badawczego w ramach Projektu żadnych innych działań innowacyjnych. Powyższe świadczy o tym, że wśród ankietowanych przeważały firmy o wyższym potencjale innowacyjnym. Respondenci podkreślali, że działania, które podnoszą innowacyjność przedsiębiorstwa są kluczowe w rozwoju działalności gospodarczej. Na pytanie o najczęstsze powody podjęcia działań zmierzających do podniesienia poziomu innowacyjności i konkurencyjności firmy 78% ankietowanych odpowiadało, że powodem była własna inicjatywa wynikająca z obserwacji trendów rynkowych i działań konkurencji, a 34% badanych wskazało badania i analizy potrzeb oraz oczekiwań klientów. Wykres nr 34 Powody podjęcia działań zmierzających do podniesienia poziomu innowacyjności firmy respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź 75

Obserwacja trendów rynkowych lub działań konkurencji i związanej z nimi konieczności obrony pozycji rynkowej firmy. 13% sugestie współpracujacej jednostki naukowej 20% wnioski z doradztwa proinnowacyjnego 2% badania i analizy potrzeb i oczekiwań klientów 34% własna inicjatywa wynikająca z obserwacji trendów rynkowych i działań konkurencji 78% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Jako najczęstsze działania zmierzające do podniesienia innowacyjności i konkurencyjności, które są realizowane przez przedsiębiorców ankietowani określili: opracowanie/ wdrożenie nowego produktu (70%), rozwój dotychczasowego produktu (45%) oraz opracowanie/ wdrożenie nowej technologii (41%). Wykres nr 35 Najczęstsze działania zmierzające do podniesienia innowacyjności i konkurencyjności realizowane przez badanych przedsiębiorców respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź 76

opracowanie/ wdrożenie nowej technologii 41% rozwój dotychczasowego produktu 45% opracowanie/ wdrożenie nowego produktu 70% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Jako działania innowacyjne realizowane w firmie nie związane z opracowaniem produktu/technologii respondenci wskazali: opracowanie rozwój strony internetowej (33%), testy produktu (31%), rozwój dotychczasowej technologii (30%) oraz analizy rynkowe, marketingowe, finansowo-ekonomiczne itp. (29%). Wykres nr 36 Działania innowacyjne realizowane w firmie nie związane z opracowaniem produktu/technologii respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź 77

rozwój dotychczasowej technologii 30% analizy rynkowe, marketingowe, finansowoekonomiczne itp. testy produktu 29% 31% 33% opracowanie/ rozwój strony internetowej 27% 28% 29% 30% 31% 32% 33% W pytaniu wielokrotnego wyboru dotyczącym potrzeb rozwojowych, które zdiagnozowano w przedsiębiorstwie po realizacji Vouchera badawczego ankietowani wskazali, że najważniejszymi są: kolejne innowacje produktowe (72%) oraz kolejne innowacje procesowe (27%). Wykres nr 37 Potrzeby rozwojowe zdiagnozowane w wyniku realizacji Vouchera badawczego respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź Inne 1% innowacje organizacyjne 9% innowacje marketingowe 16% kolejne innowacje procesowe 27% kolejne innowacje produktowe 72% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Z opinii ankietowanych wynika, że wprowadzone z pozytywnym rezultatem innowacje w działalności gospodarczej są czynnikiem zachęcającym do prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej, transferu rozwiązań z sektora nauki do biznesu oraz 78

pomiędzy przedsiębiorcami, gdyż pozwalają uzyskać przewagę konkurencyjną oraz zmniejszyć koszty i czas produkcji. Część respondentów zauważyła, że koszty opracowania i wdrażania innowacji są bardzo wysokie, co stanowi barierę w rozwoju potencjału innowacyjnego podmiotu gospodarczego. Wnioski te potwierdzają dane dotyczące wydatków na działalność badawczorozwojową respondentów oraz posiadanej przez nich infrastruktury do prowadzenia prac B+R. W przypadku 47% ankietowanych wydatki na działalność badawczo-rozwojową wynoszą do 1% przychodów ze sprzedaży przedsiębiorstwa. Z analizy danych ankietowych wynika też, że 79 % respondentów, którzy korzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego wydaje na działalność badawczo rozwojową do 1% przychodów ze sprzedaży. Ponadto, 69% ankietowanych, którzy skorzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego wydaje na tego typu działalność do 2% wartości przychodów ze sprzedaży. Wykres nr 38 Udział wydatków na działalność badawczo-rozwojową w ogólnych przychodach ze sprzedaży respondenta badania ilościowego 10 2 2 2 6 4 47 5 22 do 1% od 1 do 2% od 2 do 3% od 3 do 4 % od 4 do 5 % od 5 do 10 % od 10 do 20 % powyżej 20% brak odpowiedzi 79

75% ankietowanych nie posiada własnej infrastruktury oraz narzędzi umożliwiających prowadzenie prac B+R we własnym zakresie. Firmy, które wskazały, że posiadają infrastrukturę i narzędzia do prowadzenia prac B+R wskazywały najczęściej: specjalistyczne oprogramowanie, prototypownie, stanowiska pomiarowe, laboratoria i aparaturę badawczą. Respondenci wyrażając swoją opinię o innowacjach niejednokrotnie podkreślali, że trudno jest znaleźć źródło finansowania działalności badawczo- rozwojowej, która jest kluczowa dla opracowywania i wdrażania innowacyjnych rozwiązań w firmie. 75% respondentów potwierdziło, że inwestowało w ciągu 2 ostatnich lat we wdrażanie nowych produktów i/ lub procesów. Aż 84% ankietowanych planuje inwestycje w tym zakresie. W pytaniu wielokrotnego wyboru dotyczącego źródła finansowania inwestycji w ostatnich 2 latach związanych z wdrażaniem nowych produktów i/lub procesów respondenci wskazywali: środki własne z zysku firmy (65%), dotacje ze środków Unii Europejskiej (48%), kredyty bankowe (10%), leasing (7%), dotacje z innych środków (5%), pożyczka (pozabankowa) (3%). Wykres nr 39 Źródła finansowania inwestycji w ostatnich 2 latach we wdrażanie nowych produktów i/lub procesów 80

respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź pożyczka (pozabankowa) dotacje z innych środków leasing kredyty bankowe 3% 5% 7% 10% dotacje ze środków Unii Europejskiej 48% środki własne z zysku firmy 65% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% W pytaniu wielokrotnego wyboru dotyczącego źródła finansowania inwestycji planowanych w najbliższych 2 latach we wdrażanie nowych produktów i/lub procesów respondenci wskazywali: środki własne z zysku firmy (65%), dotacje ze środków Unii Europejskiej (64 %), kredyty bankowe (18%), dotacje z innych środków (13%), leasing (7%), pożyczka (pozabankowa) (3%). Wykres nr 40 Źródła finansowania inwestycji planowanych w najbliższych 2 latach we wdrażanie nowych produktów i/lub procesów 81

respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź pożyczka (pozabankowa) leasing 3% 7% dotacje z innych środków kredyty bankowe 13% 18% dotacje ze środków Unii Europejskiej środki własne z zysku firmy 64% 65% 0% 20% 40% 60% 80% Z powyższych danych wynika, że najczęstszym źródłem finansowania inwestycji we wdrażanie nowych produktów i/ lub procesów są środki z zysku firmy. Zauważalny jest wzrost skłonności respondentów do korzystania z dotacji ze środków Unii Europejskiej na inwestycje w tym zakresie. Prawdopodobnie jest on związany z poszukiwaniem nowych źródeł finansowania inwestycji we wdrażanie nowych produktów i/ lub procesów w oraz dobrymi praktykami w pozyskiwaniu źródeł finansowania w formie dotacji unijnej. Respondenci badania jakościowego uznali, że nastąpi wzrost skłonności przedsiębiorców do korzystania ze środków Unii Europejskiej na finansowanie inwestycji w zakresie wdrażania nowych produktów i/lub procesów. Ankietowani, którzy wzięli udział w badaniu ilościowym wykazali niewielkie zainteresowanie finansowaniem zwrotnym (łącznie 21%) inwestycji planowanych w najbliższych 2 latach we wdrażanie nowych produktów i/lub procesów. Większość respondentów badania jakościowego wskazało, że finansowanie zwrotne nie jest właściwym narzędziem do wspomagania działań innowacyjnych w przedsiębiorstwach. Warto podkreślić, że tylko jeden przedstawiciel instytucji otoczenia biznesu zaznaczył, że finansowanie zwrotne jest narzędziem, które może się sprawdzić we wspomaganiu działań 82

innowacyjnych w podmiotach gospodarczych. Respondenci oceniając możliwość osiągnięcia celu badania realizowanego przedsięwzięcia badawczego niższym nakładem środków uznali, że cel zdecydowanie nie mógłby być osiągnięty niższym nakładem środków (44%) oraz że cel raczej nie mógłby być osiągnięty niższym nakładem środków (29%). Wykres nr 41 Czy założony cel badania można było osiągnąć niższym nakładem środków, przy lepszej organizacji pracy? raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć 1% 26% 29% 44% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Powyższe dane oraz analiza wyników wywiadów indywidualnych wskazała, że środki na realizację przedsięwzięcia badawczego były wydatkowane efektywnie. Wszyscy respondenci badania ilościowego wskazali, że będą podejmować próby wdrożenia innowacji na podstawie wyników badań finansowanych w ramach Projektu. Łącznie 54% respondentów określiło, że wydatki na wdrożenie opracowanej innowacji będą wyższe niż wydatki na prace badawcze. 21 % ankietowanych określiło wydatki na wdrożenie opracowanej innowacji na poziomie 5- krotnie wyższym niż wydatki na prace badawcze. 17 % badanych uznało, że wydatki na wdrożenie opracowanej innowacji będą 3 do 5- krotnie wyższe niż wydatki na prace badawcze. Jedynie 13% ankietowanych uznało, że wartość wydatków na wdrożenie opracowanej innowacji nie powinna być wyższa niż wartość 83

wydatków na prace badawcze. Ponadto, 33% respondentów nie potrafiło określić wysokości wydatków na wdrożenie opracowanej innowacji w relacji do wydatków na prace badawcze. Tylko 4% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi w zakresie przewidywanej wysokości wydatków na prace wdrożeniowe. Wykres nr 42 O ile wyższe od wydatków na prace badawcze (sfinansowane Voucherem badawczym) będą wydatki przewidziane na wdrożenie innowacji? trudno powiedzieć 33% będą ponad 5-krotnie wyższe niż wydatki na prace badawcze będą od 3- do 5-krotnie wyzsze niż wydatki na prace badawcze 17% 21% będą 2-krotnie wyższe niż wydatki na prace badawcze będą tej samej wysokości jak wydatki na prace badawcze 12% 13% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Powyższe wyniki badania ankietowego oraz analiza wywiadów indywidualnych wskazują na to, że w większości wypadków wydatki na prace wdrożeniowe będą wyższe niż wydatki na prace badawcze służące opracowaniu innowacji. Stosunkowo niskie kwoty dofinansowania na opracowanie innowacji mogą być impulsem do inwestowania przez przedsiębiorców znacznie wyższych kwot na wdrożenie innowacyjnych produktów i/lub procesów. 4.3.2 Innowacje produktowe i procesowe oraz inne działania innowacyjne 84

Większość respondentów badania ilościowego uznała, że powodem podjęcia działań zmierzających do podniesienia innowacyjności firmy jest własna inicjatywa wynikająca z obserwacji i trendów rynkowych oraz działań konkurencji. Najczęściej taką odpowiedź wskazywali mali przedsiębiorcy (85%) Wykres nr 43 Własna inicjatywa wynikająca z obserwacji i trendów rynkowych oraz działań konkurencji jako motyw podjęcia działań zmierzających do podniesienia innowacyjności firmy w zależności od statusu mikroprzedsiębiorcy 67% średni przedsiębiorcy 67% mali przedsiębiorcy 85% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Niezależnie od statusu badani przedsiębiorcy określili, że najważniejszymi czynnościami wśród działań zmierzających do poniesienia poziomu innowacyjności i konkurencyjności związanymi bezpośrednio z produktem lub technologią w firmie są: opracowanie/ wdrożenie nowego produktu i rozwój dotychczasowego produktu. W dalszej kolejności mikroprzedsiębiorcy i mali przedsiębiorcy wskazywali na rozwój dotychczasowego produktu, natomiast średni przedsiębiorcy określali, że jednym z ważniejszych czynników ekspansji jest rozwój dotychczasowej technologii. Ponadto, niezależnie od statusu 85

respondentów, najczęściej wskazywanym efektem Vouchera badawczego był strategiczny rozwój produktów i procesów. Wykres nr 44 Strategiczny rozwój produktów i procesów jako efekt Vouchera badawczego w opinii ankietowanych w zależności od statusu średni przedsiębiorcy 67% mali przedsiębiorcy 81% mikroprzedsiębiorcy 65% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Dodatkowo, jeżeli chodzi o stosunek do działań innowacyjnych realizowanych w firmie nie związanych bezpośrednio z opracowaniem/ rozwojem technologii lub produktu, hierarchia istotności była zróżnicowana w zależności od statusu przedsiębiorców. Średni przedsiębiorcy wskazali, że do najważniejszych działań innowacyjnych realizowanych w firmie, które nie są bezpośrednio powiązane z opracowaniem/ rozwojem technologii lub produktu należą: analizy rynkowe, marketingowe, finansowo ekonomiczne itp., opracowanie/ rozwój strony internetowej oraz certyfikacja wyrobu. Z kolei mali przedsiębiorcy wskazali na testy produktu, zmiany organizacyjne (nowy sposób planowania, koordynowania, mierzenia, motywowania, wykonywania działań) oraz analizy rynkowe, 86

marketingowe, finansowo ekonomiczne itp. Dla mikroprzedsiębiorców w kontekście wyżej zdefiniowanych działań innowacyjnych najważniejsze są: opracowanie/ rozwój strony internetowej, testy produktu, analizy rynkowe, marketingowe, finansowo ekonomiczne itp., opracowanie/ wdrożenie nowego kanału dystrybucji, uczestnictwo w proinnowacyjnych powiązaniach kooperacyjnych np. klastrze. Podsumowując, jednymi z najważniejszych działań innowacyjnych nie związanych bezpośrednio z opracowaniem/ rozwojem technologii lub produktu dla przedsiębiorców niezależnie od statusu są analizy rynkowe, marketingowe, finansowo ekonomiczne itp. oraz opracowanie/ rozwój strony internetowej. Powyższe wskazuje, że badani przedsiębiorcy, niezależnie od statusu kładą nacisk na badanie rynku oraz swojej pozycji rynkowej, którą starają się ją umocnić w oparciu o szerokie analizy i przy wykorzystaniu różnych narzędzi m. in strony internetowej. Wykres nr 45 Hierarchia działań innowacyjnych realizowanych w firmie nie związanych bezpośrednio z opracowaniem/ rozwojem technologii lub produktu 87

zmiany organizacyjnie (nowy sposób planowania, koordynowania, mierzenia, motywowania, wykonywania działań) uczestnictwo w proinnowacyjnych powiązaniach kooperacyjnych np. w klastrze testy produktu opracowanie/ wdrożenie nowego kanału dystrybucji opracowanie/ rozwój strony internetowej certyfikacja wyrobu analizy rynkowe, marketingowe, finansowo-ekonomiczne itp. 12% 38% 50% 17% 31% 44% 23% 38% 50% 17% 19% 33% 24% 31% 11% 27% 56% 17% 35% 67% 67% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% mikroprzedsiębiorcy mali przedsiębiorcy średni przedsiębiorcy W kontekście realizacji przedsięwzięcia badawczego w ramach potencjałów rozwojowych województwa kujawsko-pomorskiego zarówno mali przedsiębiorcy i średni przedsiębiorcy ustalili, że ich przedsięwzięcia badawcze najczęściej nie wpisywały się w przedmiotowe potencjały (odpowiednio 38% i 44%). Usługi realizowane w ramach Vouchera badawczego przez mikroprzedsiębiorców najczęściej wpisywały się w potencjał rozwojowy przetwarzanie informacji, multimedia, programowanie usługi ITC (39%). Ponadto, aż 21% tej grupy badanych wykonywała przedsięwzięcie badawcze w ramach branży innej niż wskazana w potencjałach rozwojowych, a tylko 14% realizowało je w zakresie najlepszej bezpiecznej żywności-przetwórstwo, nawozy i opakowania. Natomiast, potencjały rozwojowe, w które najmocniej wpisywały się przedsięwzięcia badawcze średnich przedsiębiorców to: najlepsza bezpieczna żywność-przetwórstwo, nawozy i opakowania (22%) oraz narzędzia formy 88

wtryskowe, wyroby z tworzyw sztucznych (22%). Warto zauważyć, że mali przedsiębiorcy stosunkowo często realizowali Usługę dotyczącą narzędzi, form wtryskowych, wyrobów z tworzyw sztucznych (19%) oraz przetwarzania informacji, multimedia, programowanie usługi ITC (23%). Większość respondentów badania ilościowego oceniło, że realizacja przedsięwzięcia badawczego była ważna z punktu widzenia firmy. Tylko jeden respondent o statusie średniego przedsiębiorcy uznał, że Usługa była mało ważna. Prawdopodobnie sytuacja ta wynikała z faktu, że opracowanie innowacji w ramach przedsięwzięcia badawczego pozwalało na budowanie przewagi konkurencyjnej, gdyż w wielu wypadkach opracowywano innowację na skalę krajową i światową. Wykres nr 46 Ocena istotności przedsięwzięcia badawczego w zależności od statusu respondenta średni przedsiębiorcy 33% 56% mali przedsiębiorcy 27% 69% mikroprzedsiębiorcy 39% 58% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% ważne bardzo ważne 89

Należy zwrócić uwagę, że respondenci badania ilościowego najczęściej wskazywali, że innowacja opracowana w ramach przedsięwzięcia badawczego była na skalę krajową. Jedynie średni przedsiębiorcy wskazali równy udział opracowanych innowacji na skalę kraju i świata. Wykres nr 47 Innowacja na skalę przedsiębiorstwa w zależności od statusu przedsiębiorcy średni przedsiębiorcy 28% mali przedsiębiorcy 19% mikroprzedsiębiorcy 26% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Wykres nr 48 Innowacja na skalę krajową w zależności od statusu przedsiębiorcy średni przedsiębiorcy 33% mali przedsiębiorcy 62% mikroprzedsiębiorcy 39% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 90

Wykres nr 49 Innowacja na skalę światową w zależności od statusu przedsiębiorcy średni przedsiębiorcy 33% mali przedsiębiorcy 12% mikroprzedsiębiorcy 35% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Niewielu respondentów badania ilościowego uznało, że istniała możliwość zrealizowania uzyskanych efektów niższym nakładem środków finansowych. W zależności od statusu przedsiębiorcy możliwości osiągnięcia celu przedsięwzięcia badawczego niższym nakładem środków były oceniane w zróżnicowany sposób (tabela nr 16), przy czym mikroprzedsiębiorcy wykazywali większe zdecydowanie w stwierdzeniu, iż nakłady na realizację przedsięwzięcia nie mogły być niższe. 91

Tabela nr 16 Możliwość osiągnięcia celu przedsięwzięcia badawczego niższym nakładem środków wg ankietowanych w zależności od statusu przedsiębiorcy Mikro Mały przedsiębiorca Duży przedsiębiorca przedsiębiorca Zdecydowanie nie 56% 27% 17% Raczej nie 26% 23% 44% Zdecydowanie tak 0 % 0% 0% Raczej tak 0% 0% 6% Nie wiadomo 18% 50% 33% Wszyscy respondenci badania ilościowego wskazali, że będą podejmować próby wdrożenia innowacji na podstawie wyników badań finansowanych w ramach Projektu. Większość respondentów badania ilościowego uznało, że wydatki na wdrożenie opracowanej innowacji będą wyższe niż wydatki na prace badawcze, natomiast część ankietowanych nie potrafiła zdefiniować o ile wyższy będzie koszt wdrożenia innowacji od wydatków na przedsięwzięcie badawcze. 92

Tabela nr 17 O ile wyższe (szacunkowo) będą wydatki przewidziane na wdrożenie innowacji od wydatków na prace badawcze zdaniem respondentów w zależności od statusu mikroprzedsiębiorca mały przedsiębiorca średni przedsiębiorca będą tej samej 12% 19% 6% wysokości jak wydatki na prace badawcze będą 2-krotnie 11% 23% 0% wyższe niż wydatki na prace badawcze będą od 3- do 5-18% 12% 22% krotnie wyższe niż wydatki na prace badawcze będą ponad 5-21% 12% 33% krotnie wyższe niż wydatki na prace badawcze trudno powiedzieć 38% 34% 39% 4.4 Własność intelektualna W ramach Projektu przedsiębiorcy opracowywali nowe produkty/procesy oraz znacząco ulepszone produkty/procesy. Wnioskodawcy już na etapie składania wniosku o udzielenie wsparcia musieli określić prognozowaną skalę innowacji swojego przedsięwzięcia badawczego. Rozróżniono innowacje na skalę przedsiębiorstwa, krajową lub światową. W ocenie ankietowanych opracowane w ramach przedsięwzięcia badawczego innowacje cechowały się wysokim poziomem innowacyjności. Ocena skali innowacji opracowanej w ramach Projektu kształtowała się następująco: na skalę przedsiębiorstwa 24%, na skalę krajową 45%, na skalę światową 31%. 93

Wykres nr 50 Skala innowacji opracowanych w ramach Projektu na skalę światową 31% na skalę przedsiębiorstwa 24% na skalę krajową 45% Na uwagę zasługuje fakt, że respondenci, którzy otrzymali wsparcie w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego określili, że efektem realizacji przedsięwzięcia badawczego jest innowacja na skalę krajową (55%) lub światową (45%). Tabela 18 Skala innowacji opracowanych przez respondentów w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego Skala innowacji opracowanej przez przedsiębiorcę dzięki dofinansowaniu z Projektu Liczba innowacji Struktura w % na skalę przedsiębiorstwa 0 0 na skalę krajową 6 55 na skalę światową 5 45 Suma innowacji: 11 100 Nie udzielono odpowiedzi: 3 21 94

Innowacyjne produkty i procesy w firmie zwiększają jej konkurencyjność na rynku i efektywność finansową. Dlatego firmy śledzą trendy na rynku. W celu ochrony innowacyjnych rozwiązań przed ich gospodarczym wykorzystaniem przez inne podmioty, przedsiębiorcy korzystają z praw własności intelektualnej. Z danych Urzędu Patentowego Rzeczpospolitej Polskiej wynika, że w 2014 roku podmioty, których siedziba mieści się w województwie kujawsko-pomorskim zgłosiły do Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej 114 wynalazków oraz 33 wzory użytkowe, oraz udzielono 62 patenty i 30 praw ochronnych na wzory użytkowe. 34% ankietowanych korzysta z przynajmniej jednej z form ochrony własności intelektualnej. Najczęściej stosowaną formą ochrony własności intelektualnej był znak towarowy taką odpowiedź wybrało 68% respondentów. Pozostałe formy ochrony własności intelektualnej, z których korzystają przedsiębiorcy to: 27% zgłoszenie patentowe, 16% wzór przemysłowy, po 14% patent i wzór użytkowy. 34% respondentów, którzy skorzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego indywidualnego odpowiedziało, że posiada co najmniej jedną z form ochrony własności intelektualnych (łącznie 44). Spośród form ochrony własności intelektualnej, z których korzystają badani aż 50% stanowią znaki towarowe, 18% zgłoszenia patentowe, a po 11% patenty oraz wzory użytkowe. Tabela nr 19 Wyszczególnienie form ochrony własności intelektualnej u ankietowanych, którzy skorzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego indywidualnego respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź Rodzaj własności intelektualnej: Liczba Struktura w % zgłoszenie patentowe 8 18 Patent 5 11,5 wzór użytkowy 5 11,5 wzór przemysłowy 4 9 znak towarowy 22 50 Razem: 44 100 Liczba przedsiębiorców z co najmniej jedną formą ochrony 33 34 Liczba respondentów 96-95

Wykres nr 51 Wyszczególnienie form ochrony własności intelektualnych wśród respondentów, którzy uzyskali wsparcie w ramach Vouchera badawczego indywidualnego respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź zgloszenie patentowe 18% znak towarowy 50% patent 11,5% 11,5% wzór przemysłowy 9% 29% respondentów, którzy skorzystali ze wsparcia w formie Vouchera badawczego kooperacyjnego odpowiedziało, że posiada co najmniej jedną formę ochrony własności intelektualnej (łącznie 7). Ankietowani korzystali z następujących form własności intelektualnej: znaki towarowe (43%), zgłoszenia patentowe (29%) oraz wzory przemysłowe (29%). Tabela nr 20 Wyszczególnienie form ochrony własności intelektualnej u ankietowanych, którzy skorzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego 96

respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź Własności intelektualne: Liczba Struktura w % zgłoszenie patentowe 2 29 patent 0 0 wzór użytkowy 0 0 wzór przemysłowy 2 29 znak towarowy 3 42 Razem: 7 100 Liczba przedsiębiorców z co najmniej jedną formą ochrony: 4 29 Liczba respondentów: 14 100 Wykres nr 51 Wyszczególnienie form ochrony własności intelektualnych wśród respondentów, którzy uzyskali wsparcie w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź znak towarowy 42% zgloszenie patentowe 29% wzór przemysłowy 29% 24% respondentów deklaruje zgłoszenie wyników przedsięwzięcia badawczego do Urzędu Patentowego RP jako wynalazek, wzór użytkowy lub wzór przemysłowy. Tabela nr 21 Deklarowane zgłoszenia wyników przedsięwzięcia badawczego do Urzędu Patentowego 97

Rozwiązanie powstałe w wyniku realizacji przedsięwzięcia badawczego dofinansowanego z Projektu zostało zgłoszone, lub będzie zgłoszone do Urzędu Patentowego RP jako wynalazek, wzór użytkowy lub wzór przemysłowy w celu uzyskania ochrony Liczba odpowiedzi Struktura w % tak 25 24 nie 80 76 Razem: 105 100 Liczba respondentów: 110 95 Powyższe wyniki wskazują, że respondenci mają potrzebę ochrony swoich własności intelektualnych powstałych w wyniku współpracy z jednostką naukową. Innowacje opracowane w ramach Vouchera badawczego mają więc szansę na pobudzenie rynku oraz dalsze poszukiwanie naukowych koncepcji rozwojowych firmy. 5 Ocena Projektu i współpracy z otoczeniem przy realizacji przedsięwzięć badawczych 98

Respondenci uznali, że Projekt jest szansą na wywołanie pozytywnych zmian w gospodarce województwa kujawsko-pomorskiego. Badanie wykazało, że dla niektórych ankietowanych ceny usług badawczo-rozwojowych są zaporowo wysokie i gdyby nie możliwość skorzystania z bezzwrotnego finansowania zewnętrznego, nie byliby skłonni ponieść ryzyka inwestycyjnego dla opracowania innowacyjnego produktu czy procesu. Dodatkowo, Projekt pozwolił na nawiązanie współpracy z jednostkami naukowymi bez ryzyka finansowego dla przedsiębiorców i wskazał, że taki charakter współpracy daje możliwość wprowadzenia na rynek innowacyjnych produktów. Projekt pomógł w praktyce potwierdzić założenia teoretyczne planowanych innowacyjnych wyrobów i usług, dzięki czemu przedsiębiorcy mogą udoskonalić ofertę dla klientów popartą wynikami badań. Projekt w rzeczywisty sposób przybliża współpracę przedsiębiorców i jednostek naukowych, przynosząc korzyści dla obu stron. Należy podkreślić, że przeważająca większość ankietowanych deklarowała, że realizowane przedsięwzięcie badawcze może prowadzić do stałej współpracy z jednostką naukową. Respondenci uznali, że taka forma wsparcia jak Voucher badawczy stymuluje innowacyjność firm i aktywność jednostek naukowych. Ponadto przyczynia się do opracowania wielu innowacyjnych produktów i procesów mających szansę konkurowania na lokalnych i pozalokalnych rynkach. Skorzystanie przez przedsiębiorców z instrumentów wsparcia typu Voucher badawczy może wywołać efekt zachęty do inwestowania w innowacyjne rozwiązania. Niektórzy respondenci wskazali, że Voucher badawczy ma również wpływ na tworzenie powiązań kooperacyjnych oraz nowych miejsc pracy. W celu poprawy efektywności stymulowania sektora MŚP do współpracy z jednostkami naukowymi w zakresie transferu technologii realizacja Projektu odbywała się w ramach współpracy regionalnych instytucji otoczenia biznesu. Rozwiązanie takie umożliwiło równy dostęp dla przedsiębiorców z całego województwa kujawsko-pomorskiego do informacji na temat Projektu, zasad aplikowania oraz opracowywania wniosków o udzielenie wsparcia. Realizator Projektu i Partnerzy Projektu prowadzili spotkania informacyjne 99

indywidualne i grupowe. Ponadto, w ramach działań promocyjnych dystrybuowano informację o Projekcie za pomocą środków masowego przekazu. W ocenie respondentów badań ilościowych, najbardziej skuteczną drogą informacji o Projekcie były informacje z jednostki naukowej (41%) oraz Biura Projektu (35%). Warto odnotować zdecydowanie większą aktywność jednostek naukowych w informowaniu przedsiębiorców o Projekcie Voucher badawczy w porównaniu z Programem pilotażowym w województwie kujawsko-pomorskim Voucher badawczy, gdzie tę odpowiedź wskazało tylko 2,4% respondentów 2. Respondenci badań jakościowych uznali, że najlepszą metodą rozpowszechniania informacji o Projekcie przez jednostki naukowe były kontakty osobiste pracowników jednostek naukowych z reprezentantami podmiotów gospodarczych. W ocenie respondentów badania ilościowego mniejszą skutecznością cieszyły się spotkania informacyjne (14%) oraz środki masowego przekazu (12%). Ponadto, warto zauważyć, że wśród respondentów, którzy skorzystali ze wsparcia w formie Vouchera badawczego kooperacyjnego, tylko 7% uzyskało informacje od przyszłego partnera w realizacji Vouchera badawczego kooperacyjnego. Jest to zaskakujące, zważywszy na fakt, że aż 36% ankietowanych w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego wskazało, że inicjatorem uczestnictwa w Projekcie był przyszły partner w realizacji Vouchera badawczego kooperacyjnego. Wykres nr 52 Źródło informacji o Projekcie respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź 2 ASM - Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o., Raport końcowy Analiza projektu Program pilotażowy w województwie kujawsko-pomorskim Voucher badawczy, str. 83. 100

12% 1% 5% 41% 14% 35% Informacja z jednostki naukowej Informacja bezpośrednia z Biura Projektu oraz Biura Partnera Projektu Spotkanie informacyjne Środki masowego przekazu informacja od przyszłego partnera w realizacji Vouchera kooperacyjnego Inna Należy podkreślić, że jednostki naukowe nie ograniczały się tylko do informowania przedsiębiorców o możliwości partycypowania w Projekcie Voucher badawczy, ale część z nich zaangażowała się w inicjowanie realizacji przedsięwzięcia badawczego. Aż 21 % ankietowanych zaznaczyło, że inicjatorem uczestnictwa w Projekcie była jednostka naukowa. Warto zauważyć, że 24% respondentów Vouchera badawczego indywidualnego uznało, że inicjatorem była jednostka naukowa, ale żaden z respondentów Vouchera badawczego kooperacyjnego nie wskazał takiej odpowiedzi. 74 % ankietowanych wskazało, że to firma była inicjatorem uczestnictwa w Projekcie. Większość ankietowanych (79%), którzy otrzymali wsparcie w ramach Vouchera badawczego indywidualnego deklarowało, że beneficjent zainicjował partycypację w Projekcie. Z analizy ankiet dotyczącej Vouchera badawczego kooperacyjnego wynika również, że znaczący wpływ na udział w realizacji przedsięwzięcia badawczego mieli przedsiębiorcy. 36% respondentów, którzy skorzystali z tego typu wsparcia określiło, że inicjatorem uczestnictwa w Projekcie była firma - późniejszy beneficjent. Z kolei 36% wskazało, że realizacja 101

przedsięwzięcia badawczego była zainicjowana przez przyszłego partnera w realizacji Vouchera badawczego kooperacyjnego. Wykres nr 53 Inicjator uczestnictwa w Projekcie respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź 2% 21% 5% 74% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% inne jednostka naukowa Przyszły partner w realizacji Vouchera kooperacyjnego firma Wykres nr 54 Inicjator uczestnictwa w Projekcie, w zależności od uzyskanej formy wsparcia. respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź 102

0% 7% voucher kooperacyjny 36% 36% 1% 24% 79% voucher indywidualny 0% 0% 20% 40% 60% 80% inne jednostka naukowa przyszły partner w realizacji Vouchera kooperacyjnego firma Badanie ilościowe jasno określa personalnie inicjatora i lidera przedsięwzięcia badawczego: 67% respondentów stwierdziło, że była to osoba zarządzająca firmą, 15% ankietowanych wskazało, że był to pracownik jednostki naukowej. Wykres nr 55 Kto (personalnie) był inicjatorem i liderem przedsięwzięcia badawczego? respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź Pracownik jednostki naukowej Pracownik Działu Rozwoju Członek kadry zarządzającej Osoba zarządzająca firmą 3% 9% 15% 67% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 103

Niezależnie od formy wsparcia ankietowani najczęściej wskazali jako inicjatora i lidera przedsięwzięcia badawczego osobę zarządzającą firmą. Należy zauważyć, że aż 18% respondentów, którzy skorzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego indywidualnego wskazało, że liderem i inicjatorem przedsięwzięcia badawczego był pracownik jednostki naukowej. Natomiast żaden z ankietowanych, którzy skorzystali z dofinasowania w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego nie wskazał takiej opcji. Wykres nr 56 Inicjator i lider przedsięwzięcia badawczego, w zależności od uzyskanej formy wsparcia respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź Pracownik jednostki naukowej Pracownik Działu Rozwoju 0% 0% 3% 18% 14% Członek kadry zarządzającej 8% 50% 70% Osoba zarządzająca firmą 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% voucher kooperacyjny voucher indywidualny Jako najczęstsze powody wyboru wykonawcy respondenci wskazywali: zakres działalności/specjalizację wykonawcy (62%), renomę wykonawcy (45%) oraz wcześniejszą współpracę z wykonawcą (31%). 104

Wykres nr 57 Powody wyboru wykonawcy respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź inne jakosć obsługi wyposażenie laboratorium wykonawcy osoby z personelu wykonawcy znane były przedsiębiorcy 3% 9% 13% 13% jedyna odpowiedź na nasze zapytanie w procedurze wyboru wykonawcy cena 5% 10% wcześniejsza współpraca z wykonawcą 31% rekomendacja partnera projektu 2% rekomendacja realizatora projektu 0% rekomendacja instytucji doradczej 3% rekomendacja innego przedsiębiorcy dogodna lokalizacja siedziby wykonawcy zakres działalności/specjalizacja wykonawcy 4% 18% 62% renoma wykonawcy 45% 0% 20% 40% 60% 80% Jakość realizacji przedsięwzięcia badawczego w ramach Vouchera badawczego oraz zaangażowanie jednostki naukowej było oceniane pozytywnie. 55% respondentów oceniło jakość i zaangażowanie jednostki naukowej jako bardzo wysokie, a 39% jako wysokie (4% respondentów nie udzieliło informacji). Z kolei 64% ankietowanych, którzy uzyskali wsparcie w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego, oceniło jakość i zaangażowanie jednostki naukowej na poziomie wysokim. 105

Celem Projektu był wzrost poziomu współpracy firm z sektora MŚP z jednostkami naukowymi w województwie kujawsko-pomorskim. Warto zauważyć, że respondenci badania ilościowego ocenili, że udział w Projekcie ma pozytywny wpływ na pobudzanie rozwoju innowacyjnego gospodarki województwa kujawsko-pomorskiego poprzez zwiększenie poziomu kooperacji pomiędzy mikro, małymi i średnimi przedsiębiorcami a jednostkami naukowymi. Aż 83% ankietowanych wskazało, że realizacja przedsięwzięcia badawczego w ramach Vouchera badawczego może stanowić początek stałej współpracy z jednostką naukową. Ankietowani, którzy realizowali Voucher badawczy kooperacyjny określili, że przedsięwzięcie badawcze może stanowić początek stałej współpracy z jednostką naukową (50%) oraz współpracy z innymi przedsiębiorcami lub instytucjami (np. inicjatywy klastra) (36%). Respondenci zapytani o to, jakie czynniki zdecydują o początku współpracy w wyniku realizacji przedsięwzięcia badawczego najczęściej wskazywali: nastawienie i doświadczenie własnego personelu (59%) oraz nastawienie i nowe propozycje jednostki naukowej (58%). Warto zwrócić uwagę na fakt, że 50% ankietowanych, którzy uzyskali wsparcie w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego poinformowało, że początek współpracy będzie zależny od nastawienia i nowych propozycji jednostki naukowej, a tylko 21% określiło, że czynnikiem decydującym w tej materii będzie nastawienie i doświadczenie własnego personelu. Tylko 14% respondentów, którzy skorzystali ze wsparcia w ramach Vouchera badawczego kooperacyjnego wskazało, że aspektem, który zadecyduje o początku współpracy będzie nastawienie i doświadczenie kooperantów. Projekt został z pozytywnie oceniany przez jego uczestników. Powyższy wniosek można sformułować na podstawie odpowiedzi 95% respondentów badania, którzy wskazali, że zamierzają uczestniczyć w kolejnych edycjach Projektu typu Voucher badawczy. Jedyny respondent, który nie planuje partycypować w tego typu projekcie, motywował swoją decyzję tym, że planuje zakończyć prowadzenie działalności gospodarczej po upływie okresu trwałości Projektu. 106

Prawdopodobnie tak dobra ocena Projektu wiąże się z małą ilością problemów napotkanych podczas realizacji Przedsięwzięć Badawczych. Należy zaznaczyć, że 85% respondentów nie wskazało problemów w czasie realizacji Vouchera badawczego. Spośród ankietowanych, którzy wskazali problemy w realizacji przedsięwzięcia badawczego najczęstszymi trudnościami były: zbyt krótki czas na realizację przedsięwzięcia badawczego (25%), opóźnienia w badaniach i nieterminowość wykonawcy (25%) problemy natury administracyjnej w relacjach z jednostką naukową (w tym biurokracja) (19%). Jednostkowo respondenci wskazywali następujące trudności w realizacji przedsięwzięcia badawczego: biurokracja, zbyt niska kwota dofinansowania, niewystarczające wyposażenie uczelni oraz problemy z koordynacją partnerów w ramach powiązania kooperacyjnego. Wykres nr 58 Problemy, które pojawiały się w czasie realizacji Vouchera badawczego (liczba) respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź Inne 3 Biurokracja Problemy natury administracyjnej w relacjach z jednostką naukową 2 3 4 nieterminowość wykonawcy Zbyt krótki okres na realizację Przedsięwzięcia Badawczego 4 0 1 2 3 4 Respondenci badań jakościowych podczas analizy problemów, o których mowa powyżej zauważyli, że z ich perspektywy największymi problemami w realizacji przedsięwzięcia badawczego były zbyt krótki czas na realizację przedsięwzięcia badawczego, 107

problemy natury administracyjnej w relacjach z jednostką naukową oraz zbyt niska kwota dofinansowania. Respondenci zapytani o to, w jaki sposób można by ulepszyć ofertę Vouchera badawczego, wskazywali najczęściej: zwiększenie kwoty dotacji (47%), objęcie wsparciem w ramach Vouchera badawczego innowacji marketingowych (35%), uproszczenie procedur, zmniejszenie biurokracji (30%), wydłużenie okresu realizacji przedsięwzięcia badawczego (30%) oraz zwiększenie zakresu kosztów kwalifikowanych np. o zakup środków trwałych bądź wartości niematerialnych i prawnych (20%). Wykres nr 59 Propozycje ulepszenia oferty Vouchera badawczego (najczęstsze odpowiedzi) respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź wprowadzić doradztwo proinnowacyjne jako komponent vouchera (koszty kwalifikowalne) brak ograniczeń wykonawcy usługi tylko do jednostek wskazanych w regulaminie projektu objęcie voucherem innowacji organizacyjnych zwiększenie zakresu kosztów kwalifikowalnych wydłużyć okres realizacji przedsięwzięć badawczych uproszczenie procedur, zmniejszenie biurokracji objęcie voucherem innowacji marketingowych 15% 15% 18% 20% 30% 30% 35% 47% zwiększenie kwoty dotacji 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Respondenci, którzy wskazali, że zwiększenie kwoty dotacji byłoby zasadne najczęściej określali oczekiwaną wartość dofinansowania na poziomie 100 000 zł. 108