WYBRANE ELEMENTY PROFILAKTYCZNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ REALIZOWANEJ W PLACÓWKACH OŚWIATOWO- WYCHOWAWCZYCH NA TERENIE WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO W ROKU SZKOLNYM 2015/ 2016. Warszawa, 2017 r. 1
Podstawy prawne realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami realizowana jest w oparciu o Ustawę z dnia 4 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych ( Dz. U. 2016 poz. 1793 z póź. zm.) oraz następujących aktów wykonawczych: 1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą ( Dz. U. Nr 139, poz. 1133). 2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 września 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej ( Dz. U. 2016 r. poz. 86 tj). 3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego ( Dz. U. 2017 r. poz. 193 tj.). 4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 kwietnia 2011 r. w sprawie trybu orzekania o zdolności do uprawiania danego sportu przez dzieci i młodzież do ukończenia 21 roku życia oraz przez zawodników pomiędzy 21 a 23 rokiem życia (Dz. U. 2011. Nr 88, poz. 500). Źródłem informacji dotyczących realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami w ch są roczne sprawozdania statystyczne MZ-06, gromadzone przez Wydział Zdrowia Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego. 2
Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami w placówkach oświatowowychowawczych. Profilaktyczną opiekę zdrowotną nad dziećmi i młodzieżą w szkole sprawują: lekarz podstawowej opieki zdrowotnej sprawujący opiekę nad uczniem na podstawie deklaracji wyboru lekarza poz.; lekarz dentysta; pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania lub higienistka szkolna lub położna posiadająca kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami sprawowana jest zwykle w gabinecie znajdującym się na terenie szkoły lub na terenie podmiotu leczniczego. Świadczenia pielęgniarki/higienistki szkolnej obejmują: świadczenia profilaktyczne, w tym wykonywanie i interpretowanie testów przesiewowych u dzieci w wieku szkolnym, w terminach badań bilansowych, świadczenia grupowej profilaktyki fluorkowej u dzieci klas I-VI szkoły podstawowej, kierowanie postępowaniem przesiewowym oraz sprawowanie opieki nad uczniami z dodatnimi wynikami testów, czynne poradnictwo dla z problemami zdrowotnymi oraz sprawowanie opieki nad uczniami z chorobami przewlekłymi i niepełnosprawnością, udzielanie pomocy przedlekarskiej w przypadku nagłych zachorowań, urazów, zatruć, doradztwo dla dyrektora szkoły zgodnie z posiadanymi kompetencjami, udział w planowaniu, realizacji i ocenie edukacji zdrowotnej. Pielęgniarka, higienistka szkolna albo położna opiekuje się dziećmi i młodzieżą szkolną do ukończenia ostatniej klasy szkoły ponadgimnazjalnej. Dzieci realizujące obowiązek rocznego obowiązkowego przygotowania przedszkolnego na terenie szkolnym są objęte opieką zdrowotną przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną. Pielęgniarka albo higienistka szkolna m.in. wykonuje i interpretuje testy przesiewowe, które pozwalają w porę wykryć nieprawidłowości w zakresie: rozwoju fizycznego (pomiary: wysokości i masy ciała) z określeniem współczynnika masy ciała (Body Mass Index BMI); układu ruchu, w tym bocznego skrzywienia kręgosłupa i nadmiernej kifozy piersiowej, zniekształceń statycznych kończyn dolnych; 3
zeza (Cover test, test Hirschberga), ostrości wzroku, widzenia barw; słuchu (badanie orientacyjne szeptem); ciśnienia tętniczego krwi. Terminy wykonania badań bilansowych i testów przesiewowych: roczne obowiązkowe przygotowanie przedszkolne; klasa III szkoły podstawowej; klasa V szkoły podstawowej; klasa I gimnazjum; klasa I szkoły ponadgimnazjalnej; ostatnia klasa szkoły ponadgimnazjalnej do ukończenia 19 roku życia. Profilaktyczne badania lekarskie (bilanse zdrowia) dzieci i młodzieży szkolnej do ukończenia 19 r.ż., a także obowiązkowe szczepienia ochronne wykonują lekarze, do których osoby te są zadeklarowane. Dziecko chore przewlekle lub niepełnosprawne w szkole. Dziecko chorujące przewlekle lub niepełnosprawne wymagające na co dzień określonych zabiegów wykonywanych w szkole znajduje się również pod opieką pielęgniarki szkolnej. Na podstawie zlecenia lekarskiego i w kontakcie z lekarzem POZ ucznia pielęgniarka szkolna, zgodnie z posiadanymi kompetencjami, realizuje zabiegi i procedury medyczne konieczne do wykonania u ucznia podczas pobytu w szkole. Pomoc w sytuacjach nagłych w szkole. W sytuacjach nagłych, jeśli stan zdrowia dziecka wymaga natychwej interwencji lekarskiej nauczyciel, dyrektor szkoły lub pielęgniarka zobowiązani są do podjęcia działań pomocy przedlekarskiej w zakresie posiadanych umiejętności oraz wezwania karetki pogotowia ratunkowego. Jednocześnie, obowiązkiem tych osób jest zawiadomienie rodziców lub opiekunów prawnych ucznia. 4
Rodzaje szkół, miejsce położenia szkoły i miejsce realizacji świadczeń. W roku szkolnym 2015/2016 na terenie województwa mazowieckiego funkcjonowało ogółem 2908 placówek szkolno-wychowawczych, z czego w miastach 1420 i na terenach wiejskich 1488. Tabela 1. szkół ogółem w województwie mazowieckim w roku szkolnym 2015/2016 Rodzaj szkoły wieś Razem podstawowa 440 966 1406 gimnazjum 344 397 741 liceum 254 26 280 technikum 162 32 194 ZSZ 102 20 122 specjalna 118 47 165 Razem 1420 1488 2908 Wykres 1. szkół według rodzaju i lokalizacji w województwie mazowieckim w roku szkolnym 2015/2016 966 440 397 344 254 162 102 118 26 32 20 47 podstawowa gimnazjum liceum technikum ZSZ specjalna wieś Na terenach wiejskich jest większa szkól podstawowych i gimnazjów niż w miastach. w ch według typu szkół i lokalizacji. W okresie sprawozdawczym 2015/2016 w województwie mazowieckim pod opieką pielęgniarek i higienistek szkolnych w środowisku nauczania i wychowania ogółem było 650 931 w placówkach szkolnych: w tym w publicznych 637 367 oraz w niepublicznych 13 564. 5
Tabela 2. objętych opieką według rodzaju szkół i lokalizacji w roku szkolnym 2015/2016 Rodzaj szkoły wieś razem podstawowa 225 946 135 491 361 437 gimnazjum 90 770 46 783 137 553 liceum 73 409 2 147 75 556 technikum 50 073 3 998 54 071 ZSZ 12 982 816 13 798 specjalna 6 663 1 853 8 516 Razem 459 843 191 088 650931 W ch miejskich opiekę zdrowotną sprawowano nad 459 843 uczniami, zaś w ch wiejskich nad 191 088 uczniami. Największą grupę stanowili uczniowie szkół podstawowych 361 437, co stanowi 55,5 % ogólnej liczby. Wykres 2. objętych opieką według rodzaju szkół i lokalizacji w roku szkolnym 2015/2016 250000 225 946 200000 150000 135 491 100000 90 401 73 332 50000 46 783 50 073 0 12 982 6 663 2 147 3 998 816 1 853 podstawowa gimnazjum liceum technikum ZSZ specjalna wieś 6
Tabela 3. niepełnosprawnych w latach 2015/2016 Rodzaj szkoły ogółem w tym niepełnosprawni % niepełnosprawnych podstawowa 361437 5177 1,43 gimnazjum 137553 2058 1,50 liceum 75556 773 1,02 technikum 54071 266 0,49 ZSZ 13798 166 1,20 specjalna 8516 7917 93,00 Razem 650931 16357 2,51 Miejsce i czas sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą. Gabinety profilaktyki i pomocy przedlekarskiej na terenie szkoły (lub w budynku należącym do innej szkoły w zespole szkół) posiadało 1680 ( 1501+179) szkół co stanowi 57,8 % ogólnej liczby szkół, w tym w ch miejskich 1312 i w ch wiejskich 368 gabinetów. (1183+129 = 1312, 318+50=368). Tabela 4. gabinetów profilaktycznych i pomocy przedlekarskiej na terenie szkół w roku szkolnym 2015/2016 Rodzaj szkoły Szkoły wieś Gabinet profilaktyczny na terenie szkoły Gabinet profilaktyczny na terenie innej szkoły razem wieś razem wieś podstawowa 440 966 561 398 163 37 14 23 gimnazjum 344 397 364 271 93 71 51 20 liceum 254 26 220 208 12 29 29 0 technikum 162 32 149 133 16 12 12 0 ZSZ 102 20 85 78 7 15 14 1 specjalna 118 47 122 95 27 15 9 6 Razem 1420 1488 1501 1183 318 179 129 50 Celem profilaktycznych badań lekarskich jest dokonywanie oceny rozwoju fizycznego, ocena stanu zdrowia oraz identyfikacja czynników sprzyjających i zagrażających zdrowiu ucznia. Jeśli miejscem realizacji świadczeń jest podmiot leczniczy liczbę przebadanych określa się na podstawie zwróconych kart badania profilaktycznego wypełnionych przez lekarza POZ. 7
Tabela 5. Miejsce realizacji świadczeń profilaktyki zdrowotnej w ch w roku 2015/2016 Rok szkolny szkół Gabinet profilaktyki i pomocy przedlekarskiej na terenie szkoły Inne pomieszczenie na terenie szkoły Gabinet profilaktyki i pomocy przedlekarskiej na terenie podmiotu leczniczego 2015/2016 2908 1680 213 1015 Źródło: Sprawozdanie MZ 06 Gabinet profilaktycznej opieki zdrowotnej znajduje się na terenie 1680 szkół, 213 szkół posiada gabinet w innym pomieszczeniu wygospodarowanym na określony czas, w którym pielęgniarka/higienistka wykonuje wszystkie niezbędne badania i zabiegi. W 1015 ch profilaktyczna opieka sprawowana jest poza szkołą, w gabinecie na terenie podmiotu leczniczego. Wykres 3. Podmioty lecznicze sprawujące opiekę nad uczniami w ch na terenie województwa mazowieckiego w roku szkolnym 2015/2016 30% publiczne niepubliczne 70% Źródło: Sprawozdanie MZ 06 W roku szkolnym 2015/2016 w województwie mazowieckim profilaktyczną opiekę nad uczniami, w zakresie świadczeń zdrowotnych realizowanych przez pielęgniarki/ higienistki szkolne sprawowały 372 podmioty lecznicze, w tym publiczne stanowiły 30 % zaś niepubliczne 70 %. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami realizowana jest przy ścisłej współpracy pracowników medycznych z dyrekcją szkoły, nauczycielami i innymi pracownikami placówki oświatowej oraz uczniami i ich rodzicami. Według sprawozdania MZ-88 i MZ89 za 2016 rok wynika, że ogólna pielęgniarek ze średnim wykształceniem według głównego miejsca zatrudnienia wynosi 14 183, 8
z wyższym wykształceniem 12 385. pielęgniarek z kursem lub ze specjalizacją w zakresie pielęgniarstwa w środowisku nauczania wynosi 788. higienistek szkolnych wynosi 20, według głównego miejsca zatrudnienia 15. Tabela 6. godzin pracy pielęgniarek i higienistek w szkole /w tygodniu/w roku szkolnym 2015/2016 Rodzaj szkoły szkół w tym uczniowie niepełnosprawni godzin pracy /w tygodniu/ pielęgniarki godzin pracy /w tygodniu/ higienistki Razem 2908 650931 16357 35114 754 1406 361437 5177 16210 382 podstawowa gimnazjum 741 137553 2058 7678 198 liceum 280 75479 773 4031 73 technikum 194 54071 266 2792 53 ZSZ 122 13798 166 912 13 specjalna 165 8516 7917 3491 35 Źródło: Sprawozdanie MZ 06 Wykres 4. godzin pracy pielęgniarek i higienistek w szkole /w tygodniu/ w roku szkolnym 2015/2016 godzin pracy pielęgniarki / higienistki w szkole /w tygodniu/ 7% 3% 19% 71% tylko w POZ 1--3 do 34 powyżej 35 Źródło: Sprawozdanie MZ 06 Według sprawozdań MZ-06 w roku szkolnym 2015/2016 etatów pielęgniarek szkolnych wyliczonych na podstawie godzin pracy w tygodniu, a następnie przeliczonych na jeden etat przeliczeniowy ( 35,11 godzin = 1 tydzień) wynosiła 935,1 etatu, zaś etatów higienistek szkolnych (754 godzin = 1 tydzień ) wynosiła 20,1 etatu. 9
Zakres opieki medycznej realizowany w szkole: Opieka medyczna realizowana nad uczniami obejmuje: badania profilaktyczne lekarskie, testy przesiewowe, edukacja zdrowotna i realizacja programów zdrowotnych oraz profilaktyka chorób jamy ustnej. W roku szkolnym 2015/2016 profilaktycznym badaniom lekarskim podlegało 218 338 (33,5 % ) we wszystkich typach szkół, zaś zbadanych było 173 173, co stanowi 79,3%. Tabela7. Wykonanie profilaktycznych badań lekarskich w latach 2015/2016 Rodzaj szkoły Roczne obowiązkowe przygotowanie przedszkolne podlegając ych zbadany ch Klasa III szkoły podstawowej podlegając ych zbadany ch Klasa I gimnazjum podlegając ych zbadany ch Klasa I szkoły ponadgimnazjalnej podlegając ych zbadany ch 0statnia klasa szkoły ponadgimnazjalnej podlegając ych zbadany ch podstawo wa 36194 28580 49372 39668 - - - - - - gimnazju m - - - - 45397 36427 - - - - ponadgimnazjal na - - - - - - 44317 34084 40415 32506 specjalna 113 74 438 313 742 530 673 476 677 515 Razem 36307 28654 49810 39981 46139 36957 44990 34560 41092 33021 Wykonywanie testów przesiewowych (w części dotyczącej zadań pielęgniarki). W ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą wykonywane są testy przesiewowe. Mają one na celu wykrywanie najczęstszych zaburzeń w rozwoju stanie zdrowia, w określonych grupach wiekowych, w których zaburzenia te najczęściej ujawniają się lub pogłębiają. Testy przesiewowe wykonuje się w celu wykrycia: zaburzeń rozwoju fizycznego, narządu wzroku, w tym zeza, nieprawidłowej ostrości wzroku i zaburzeń widzenia barw, uszkodzeń słuchu, uszkodzeń narządu ruchu, w tym bocznego skrzywienia kręgosłupa, nadmiernej kifozy piersiowej, zniekształceń statycznych kończyn dolnych, podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi. i 10
Tabela 8. Wykonanie testów przesiewowych w ch w roku szkolnym 2015/2016 Rodzaj szkoły podlegających przesiewom testów wykonanych na terenie szkół testów wykonanych poza szkołą podstawowa 361437 148607 116994 28921 gimnazjum 137553 51963 42184 8911 liceum 75556 49555 47246 1637 technikum 54071 27319 25238 1750 ZSZ 13798 8476 7735 430 specjalna 8516 3964 3552 160 Razem 650931 289884 242949 41809 W roku szkolnym 2015/2016-289 884 dzieci podlegało testom przesiewowym, z czego testy wykonano u 284 758. Udział pielęgniarki w realizacji szkolnego programu edukacji zdrowotnej Do zadań pielęgniarki szkolnej należy prowadzenie edukacji zdrowotnej oraz uczestniczenie w szkolnych programach profilaktyki i promocji zdrowia. W roku szkolnym 2015/2016 w szkolnych programach edukacji zdrowotnej realizowanych przez pielęgniarki szkolne uczestniczyło 467 093 w 2 788 placówkach. 11
Tabela 9. Udział pielęgniarki w realizacji szkolnego programu edukacji zdrowotnej w roku szkolnym 2015/2016 Rodzaj szkoły szkół w tym niepełnosprawnych Udział pielęgniarki w realizacji szkolnego programu edukacji zdrowotnej szkół Razem 2908 650931 16357 2788 467093 podstawowa 1406 361437 5177 1093 265616 440 225946 4012 380 179419 wieś 966 135491 1165 713 86197 gimnazjum 741 137553 2058 1013 96550 344 90401 1574 442 67909 wieś 397 46783 476 571 28641 liceum 280 75479 773 213 55647 254 73332 767 199 54603 wieś 26 2147 5 14 1044 technikum 194 54071 266 137 33737 162 50073 258 120 31435 wieś 32 3998 8 17 2302 ZSZ 122 13798 166 89 8686 102 12982 157 76 8102 wieś 20 816 9 13 584 specjalna 165 8516 7917 243 6857 118 6663 6252 184 5691 wieś 47 1853 1665 59 1166 Z danych za rok szkolny 2015/2016 wynika, że programami edukacji zdrowotnej objęto 71,8 % dzieci i młodzieży w 95,9% szkół. 12
Działania pielęgniarki/higienistki w zakresie zdrowia jamy ustnej i profilaktyki próchnicy. Edukacja zdrowotna W roku szkolnym 2015/2016 edukacją zdrowotną w zakresie zdrowia jamy ustnej objętych było 374 093 w 1990 placówkach. Tabela 10. Realizacja edukacji w zakresie zdrowia jamy ustnej w roku 2015/2016 Rodzaj szkoły szkół w tym niepełnosprawnych Edukacja w zakresie jamy ustnej szkół Razem 2908 650931 16357 1990 374093 podstawowa 1406 361437 5177 1263 305037 440 225946 4012 426 202720 wieś 966 135491 1165 837 102317 gimnazjum 741 137553 2058 504 35303 344 90401 1574 273 27851 wieś 397 46783 476 231 7452 liceum 280 75479 773 67 17475 254 73332 767 63 16987 wieś 26 2147 5 4 488 technikum 194 54071 266 36 9796 162 50073 258 35 9745 wieś 32 3998 8 1 51 ZSZ 122 13798 166 18 2127 102 12982 157 17 2111 wieś 20 816 9 1 16 specjalna 165 8516 7917 102 4355 118 6663 6252 84 3773 wieś 47 1853 1665 18 582 Profilaktyka fluorkowa metodą nadzorowanego szczotkowania zębów. Grupowa profilaktyka fluorkowa polega na prowadzeniu u szkół podstawowych (klasy I-VI) znajdujących się na obszarach, gdzie poziom fluorków w wodzie pitnej nie przekracza wartości 1 mg/l, metodą nadzorowanego szczotkowania zębów preparatami fluorkowymi 6 razy w roku, w odstępach co 6 tygodni. 13
Tabela 11. Wykonanie programu fluoryzacji w roku 2015/2016 (%) Rodzaj szkoły ogółem objęci % objęci % w tym wieś objęci % podstawowa 361 437 315 705 87.3 225 946 201 751 89,3 135 491 113 954 84,1 specjalna 8 516 2 296 27,0 6 663 1 771 26,6 1 853 525 28,3 Razem 369 953 318 001 86,0 232 609 203 522 87,5 137 344 114 479 83,3 W roku szkolnym 2015/2016 profilaktyką fluorkową metodą nadzorowanego szczotkowania zębów objętych było 318 001 szkół podstawowych i szkół specjalnych. Odsetek wynosił 86,0 %. Udzielanie pomocy w nagłych wypadkach W roku szkolnym 2015/2016, którzy zgłosili się do gabinetu profilaktyki i pomocy przedlekarskiej w nagłym zachorowaniu wynosiła 334 557. Średnia porad przypadających na 1 ucznia to ok. 2,5 porady w ciągu roku szkolnego. Tabela 12. i porad w przypadku nagłych zachorowań w ch w roku szkolnym 2015/2016 Rodzaj szkoły szkół w tym uczniowie niepełnosprawni udzielonych porad w ramach nagłych zachorowań porad Razem 2908 650931 16357 334 557 824354 podstawowa 1406 361437 5177 180300 500868 440 225946 4012 159476 457425 wieś 966 135491 1165 20824 43443 gimnazjum 741 137553 2058 67996 153998 344 90401 1574 60564 138253 wieś 397 46783 476 7432 15745 liceum 280 75479 773 43795 72706 254 73332 767 43408 72022 wieś 26 2147 5 387 684 technikum 194 54071 266 29997 52785 162 50073 258 28999 50544 wieś 32 3998 8 998 2241 ZSZ 122 13798 166 6290 10589 102 12982 157 6122 10072 wieś 20 816 9 168 517 specjalna 165 8516 7917 6179 33408 118 6663 6252 5091 28918 wieś 47 1853 1665 1088 4490 14
Udzielanie porad w ramach opieki czynnej Porady w ramach opieki czynnej obejmują: pomoc w radzeniu sobie z chorobą lub niepełnosprawnością; pomoc w utrzymaniu kondycji fizycznej i samopoczucia w celu kompensowania niepełnosprawności; przeciwdziałanie przemocy domowej i rówieśniczej oraz izolacji społecznej; udzielanie porad w zakresie stylu życia, samoobserwacji i samoopieki; umiejętności radzenia sobie z trudnościami i problemami w związku z chorobą lub uzależnieniami. Tabela 13. i porad w ramach opieki czynnej w ch w roku szkolnym 2015/2016 Rodzaj szkoły szkół w tym uczniowie niepełnosprawni Porady w ramach opieki czynnej porad Razem 2908 650485 16348 106783 194519 podstawowa 1406 361437 5177 50726 90849 440 225946 4012 37029 68206 966 wieś 135491 1165 13697 22643 gimnazjum 739 137184 2050 21264 34401 344 90401 1574 15907 26763 397 wieś 46783 476 5357 7638 liceum 279 75479 772 17851 28152 254 73332 767 17668 27910 wieś 26 2147 5 183 242 technikum 194 54071 266 9397 16356 162 50073 258 8986 15396 wieś 32 3998 8 411 960 ZSZ 122 13798 166 2768 4683 102 12982 157 2728 4613 wieś 20 816 9 40 70 165 specjalna 8516 7917 4777 20078 118 6663 6252 3789 13388 wieś 47 1853 1665 988 6690 15
Powyższa tabela pokazuje liczbę udzielanych porad w ramach opieki czynnej w podziale na, wieś oraz rodzaj szkoły. W roku szkolnym 2015/2016 objętych opieką czynną wynosiła 106 783, zaś porad wynosiła 194 519. Wykonywanie zabiegów i procedur leczniczych w trakcie pobytu w szkole Tabela 14. Uczniowie, u których wykonano zabiegi i procedury w szkole w roku 2015 /2016 Rok szkolny Ogółem u których wykonano zabiegi i procedury lecznicze porad % 2015/2016 650 931 1027 16906 0,16 Powyższe dane pokazują, że na 650 931 u 1027 zostały wykonane zabiegi, procedury lecznicze w liczbie 16 906 porad. Średnia porad przypadających na 1 ucznia z problemem zdrowotnym to ok. 1,6 porady w ciągu roku szkolnego. 16