Krzysztof Chudzyński, Leszek Bielawski, Jerzy Falandysz

BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XL, 2007, 2, str. 159 166 Krzysztof Chudzyński, Leszek Bielawski, Jerzy Falandysz SKŁADNIKI MINERALNE I WARTOŚCI WSPÓŁCZYNNIKA ICH NAGROMADZANIA W OWOCNIKACH MAŚLAKA ŻÓŁTEGO (Suillus grevillei) Z BESKIDU ZACHODNIEGO* ) Zakład Chemii Środowiska i Ekotoksykologii Uniwersytetu Gdańskiego Kierownik: prof. dr hab. J. Falandysz Przedstawiono wyniki badań zawartości 19 pierwiastków (Ag, Al, Ba, Ca, Cd, Co, Cr, Cu,Fe,K,Mg,Mn,Na,Ni,P,PbRb,Sr,Zn)iwielkości ich nagromadzania w owocnikach (kapeluszach i trzonach) maślaka żółtego z okolicy Międzybrodzia Bialskiego w Beskidzie Zachodnim. Badane pierwiastki oznaczono technika emisyjnej spektometrii atomowej z plazma wzbudzona indukcyjnie (ICP-AES). Potas, fosfor i magnez występowały w wysuszonych owocnikach maślaka żółtego w ilości rzędu g/kg; rubid, cynk, wapń, żelazo, glin, mangan, sód, miedź, kadm, bar i srebro rzędu mg/kg, a ołów, kobalt, chrom i nikiel < mg/kg. Kapelusze w porównaniu z trzonami cechowała większa zawartość Cu,K,Mg,P,Rb i Zn, a mniejsza Al, Ba, Ca, Fe, Mn, Na i Sr. Wartości współczynnik biokoncentracji (BCF) były większe od 1 dla Cu, K, Mg, P, Rb (kapelusze i trzony), Ag, Cd, Zn (kapelusze), Na (trzony). Hasła kluczowe: żywność, grzyby, składniki mineralne, nagromadzanie. Key words: Food, fungi, mushrooms, mineral elements, bioconcentration. Grzyby posiadają zdolność do nagromadzania w owocnikach zarówno niezbędnych do prawidłowego rozwoju makro- i mikroskładników, jak i szkodliwych dla organizmów metali ciężkich (1 4). Stwierdzono występowanie dużych różnic w składzie mineralnym pomiędzy owocnikami różnych gatunków grzybów, owocnikami tego samego gatunku, ale pochodzącymi ze zróżnicowanych geologicznie obszarów czy też z ekosystemów poddanych oddziaływaniu antropogenicznemu (7, 14, 17). Badania miały na celu określenie zawartości niektórych składników mineralnych w reprezentatywnej próbce owocników maślaka żółtego z terenu Beskidu Zachodniego. Grzyb ten w kraju był tylko sporadycznie obiektem badań, które obejmowały oznaczenie zawartości kobaltu (8), kadmu, niklu i ołowiu (9), srebra (10) oraz rtęci (2, 11 13). MATERIAŁY I METODYKA Owocniki maślaka żółtego Suillus greville (Klotzch: Fr) Singer) oraz wierzchnią (0 10 cm) warstwę gleby (ok. 100 g) do badań pobrano w okolicy Międzybrodzia Bialskiego (gmina Czernichów, woj. śląskie) na terenie nadleśnictwa Andrychów (leśnictwo Międzybrodzie Bialskie) w Beskidzie Zachodnim (ryc. 1) w lipcu 2005 r. * ) Badania w ramach projektu nr DS/8570-4-0092-7.

160 K. Chudzyński i inni Nr 2 Ryc. 1. Lokalizacja miejsca ( ) pochodzenia grzybów i gleby koło Międzybrodzia Bialskiego w Beskidzie Zachodnim. Fig. 1. Location of the mushroom and soil sampling site ( ) near the Międzybrodzie Bialskie in Beskid Zachodni. Ogółem zbadano 15 próbek zbiorczych grzybów osobno kapeluszy i trzonów (na jedną próbkę zbiorczą składały się 3 4 owocniki) oraz 5 próbek zbiorczych gleby. Grzyby bezpośrednio po zebraniu rozdzielano na dwie części anatomiczne osobno kapelusze i trzony, oczyszczano z piasku i elementów ściółki, suszono na powietrzu przez około 24 godz., pakowano w woreczki strunowe z folii polietylenowej i tak przygotowane umieszczano w przenośnej lodówce i transportowano do laboratorium. W laboratorium grzybydosuszanodostałejmasy(48godz.wtemp.38 C w suszarce nagrzewanej elektrycznie). Następny etap obejmował sproszkowanie wysuszonego materiału w moździerzu agatowym. Glebę (próbki jednostkowe po ok. 100 g) pobierano spod owocnika (miejsca gdzie wyrósł grzyb) po odsłonięciu ściółki. Z gleby usuwano ewentualnie obecne kamyki, patyki i organizmy, pakowano do woreczków z folii polietylenowej, suszono powietrznie w czystym i przewiewnym miejscu, a następnie przesiewano przez sito plastykowe z oczkami o średnicy 1 mm, pakowano do czystych (nowych) woreczków strunowych z folii polietylenowej i tak przechowywano do czasu analizy chemicznej. Próbkę zbiorczą gleby sporządzano w ten sposób, że przed analizą chemiczną łączono równoważną ilościowo (2 g) podwielokrotność trzech próbek jednostkowych (z trzech najbliższych stanowisk cechujących się takim samem typem gleby). Rozkładu materiału grzybowego dokonano metodą na mokro w systemie zamkniętym z udziałem energii mikrofalowej. Naważkę o masie ok. 0,5 g umieszczano w bombie teflonowej i zalewano ok. 7 cm 3 roztworu kwasu azotowego (65%; MERCK Selectipur ). Całość pozostawiano na 12 h, a następnie poddawano mineralizacji przy wykorzystaniu mikrofalowego urządzenia do roztwarzania próbek materiałów (MARS 5 firmy CEM Corporation, Matthews, NC, USA). Próbki gleby podawano ekstrakcji roztworem kwasu azotowego. Naważki gleby o masie 2,5 g umieszczano w zlewkach kwarcowych, zalewano 40 cm 3 roztworu kwasu azotowego (25%), pozostawiano na okres 24 h, a ekstrakt następnie przesączano przez sączek bibułowy Whatmann 42 do butelek z polietylenu i poddawano analizie instrumentalnej (emisyjna spektrometria atomowa z plazmą wzbudzona indukcyjnie; ICP-AES; aparat Optima 2000 DV firmy Perkin Elmer z ultradźwiękowym rozpylaczem krzyżowym). Kontrola i jakość toku postępowania analitycznego Powtarzalność i dokładność metody z bardzo dobrym wynikiem określono poprzez analizę certyfikowanego materiału odniesienia IAEA 359 Cabbage leaves (Liście kapusty) (International Atomic

Nr 2 Składniki mineralne w owocnikach maślaka żółtego 161 Energy Agency) (tab. I), udział w badaniach porównawczych IAEA-338 Proficiency Test of Trace Elemets in Lichen (Metale śladowe w mchu) (International Atomic Energy Agency) (tab. II), analizę materiału z programu międzylaboratoryjnych badań porównawczych Aquacon Project 9 Soil Analysis (Analiza gleby), (European Commission Environment Institute) (tab. III), analizę próbek podwójnych co 10 20 próbkę badaną oraz analizę ślepej próby (odczynnikowej) przynajmniej raz w dziennym cyklu analitycznym. Tabela I Wyniki analiz certyfikowanego materiału odniesienia IAEA 359 Liście kapusty z Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (mg/kg m. s.) Table I Results of analysis IAEA 359 (Cabbage Leaves) certified standard material (mg/kg d. m.) Pierwiastek Wartość certyfikowana Wartość uzyskana Ba 11 ± 0,5 10,5 ± 0,4 Ca 18500 17700 ± 200 Cd 0,12* 0,13 ± 0,03 Cr 1,3* 1,28 ± 0,04 Cu 5,67 ± 0,17 5,85 ± 0,20 Fe 148 ± 5 144 ± 9 K 32500 ± 600 32300 ± 800 Mg 2160 ± 40 2300 ± 90 Mn 31,9 ± 0,6 31 ± 0,8 Na 580* 570 ± 40 Ni 1,05* 1,17 ± 0,10 Sr 49,2 ± 1,5 45,2 ± 0,4 Zn 38,6 ± 0,8 39,2 ± 1,5 Objaśnienia: * wartość informacyjna. Tabela II Wyniki międzylaboratoryjnych badań porównawczych IAEA 338 Metale śladowe w mchu (Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej) (mg/kg m. s.) Table II Results of the IAEA 338 (Trace Elements in Lichen) proficiency test (mg/kg d. m.) Pierwiastek Otrzymane wyniki Wyniki podane przez IAEA Ba 23,9 24,9 Cu 8,19 8 Fe 825 900 Mn 51,8 52,8 Pb 54,3 57,1 Sr 5,41 5,45 Zn 107 106 Przed przystąpieniem do analizy i pomiarów stężeń oznaczanych pierwiastków każdorazowo przygotowywano świeże wzorce kalibracyjne ( robocze ) poprzez rozcieńczenie roztworów wzorcowych podstawowych. Kalibrację spektrometru wykonywano analizując wzorce kalibracyjne o 3 5 różnych zakresach stężeń badanych pierwiastków.

162 K. Chudzyński i inni Nr 2 T a b e l a III Wyniki analiz gleby z programu międzylaboratoryjnych badań porównawczych Aquacon Project 9 (mg/kg m. s.) T a b l e III Results of soil analysis under Aquacon Project 9 (mg/kg d.m.) Pierwiastek Wartość certyfikowana Ekstrakcja 20% HNO3 Cd 0,34 ± 0,04 0,22 ± 0,10 Cr 113 ± 8 56,7 ± 7,5 Cu 34,0 ± 2,5 28,7 ± 4,8 Ni 120 ± 7 74,6 ± 9,1 Pb 75 ± 3 55,0 ± 4,9 Zn 74 ± 4 60,4 ± 5,2 WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Wartości średniej arytmetycznej, odchylenia standardowego, mediany i rozstępu stężeń pierwiastków oznaczonych w kapeluszach i trzonach maślaka żółtego oraz glebie wraz z wartościami współczynnika biokoncentracji 1 dla badanych pierwiastków zestawiono w tab. IV. Spośród 19 oznaczonych pierwiastków wszystkie występowały w kapeluszach w ilości większej niż wynosiła oznaczalność metody. Trzony zbadano jedynie odnośnie zawartości 13 pierwiastków. Tabela IV Zawartość pierwiastków maślaku żółtym i glebie (mg/kg m.s.) oraz wartości BCF Table IV Element concentrations in the samples of Larch Bolete and soil substrate (mg/kg d. m.) collected at various sites in Poland and respective BCF values Pierwiastek Kapelusz (K) Trzon (T) Podłoże (P) BCFK BCFT Ag Al Ba Ca Cd Co Cr 1,5 ± 0,6 (1,5) 0,7 3,0 66 ± 36 (47) 30 130 1,9 ± 1,3 (1,3) 0,5 5,1 140 ± 100 (110) 40 430 5,5 ± 2,0 (5,7) 2,9 8,7 0,13 ± 0,06 (0,13) 0,10 0,26 0,22 ± 0,06 (0,20) 0,14 0,33 390 ± 500 (120) 80 1650 6,8 ± 2,9 (6,0) 3,7 13 420 ± 220 (380) 210 860 0,07 ± 0,04 (0,08) 0,03 0,10 2800 ± 300 (2800) 2500 3000 67 ± 27 (73) 34 91 1500 ± 1100 (1300) 400 3000 1,7 ± 0,8 (1,8) 0,7 2,5 3,5 ± 1,0 (3,6) 2,1 4,5 4,8 ± 0,5 (4,7) 4,2 5,4 21 ± 8 (21) 10 42 0,02 ± 0,01 (0,02) 0,01 0,05 0,03 ± 0,02 (0,02) 0,01 0,08 0,09 ± 0,07 (0,07) 0,02 0,29 3,2 ± 1,2 (3,3) 1,7 5,1 0,04 ± 0,01 (0,04) (0,03 0,07) 0,05 ± 0,01 (0,04) 0,03 0,07 Objaśnienia: nie analizowano (not analyzed); K (cap); T (stalk); P (soil substrate) 0,14 ± 0,18 (0,04) 0,03 0,59 0,10 ± 0,04 (0,09) 0,06 0,19 0,28 ± 0,15 (0,26) 0,14 0,58 1 Współczynnik biokoncentracji (BCF) iloraz z zawartości pierwiastka w kapeluszu (trzonie) i glebie.

Nr 2 Składniki mineralne w owocnikach maślaka żółtego 163 T a b e l a IV (cd.) Pierwiastek Kapelusz (K) Trzon (T) Podłoże (P) BCFK BCFT Cu Fe K Mg Mn Na Ni P Pb Rb Sr Zn 28 ± 5 (28) 20 39 87 ± 45 (69) 40 180 28000 ± 3000 (27000) 24000 32000 1000 ± 100 (1000) 900 1200 42 ± 28 (25) 13 87 13 ± 4 (12) 8 24 0,32 ± 0,13 (0,29) 0,17 0,57 10000 ± 1000 (10000) 8000 13000 0,9 ± 0,5 (0,7) 0,4 2,1 480 ± 160 (430) 250 720 0,65 ± 0,40 (0,47) 0,23 1,70 190 ± 40 (200) 140 260 8 ± 3 (7) 4 15 390 ± 460 (160) 110 1600 22000 ± 4000 (23000) 11000 26000 600 ± 100 (500) 300 700 160 ± 100 (100) 60 350 24 ± 27 (14) 10 110 4000 ± 1000 (4000) 3000 5000 250 ± 77 (260) 110 340 2,2 ± 1,0 (2,0) 1,0 4,6 66 ± 28 (64) 30 130 6 ± 3 (5) 4 11 2500 ± 300 (2500) 2000 2700 500 ± 200 (400) 200 800 300 ± 100 (300) 200 400 800 ± 500 (900) 100 1300 17 ± 7 (15) 11 28 4,7 ± 1,4 (4,5) 3,2 6,6 220 ± 89 (220) 110 330 130 ± 30 (130) 92 160 4,5 ± 0,3 (4,5) 4,2 4,9 7,6 ± 5,1 (6,4) 2,9 15 92 ± 42 (87) 47 150 4,6 ± 0,9 (4,6) 3,3 6,5 0,03 ± 0,02 (0,03) 0,02 0,07 56 ± 5 (55) 48 65 3,5 ± 0,3 (3,4) 3,0 4,0 0,05 ± 0,03 (0,03) 0,02 0,11 0,76 ± 0,23 (0,73) 0,48 1,4 0,07 ± 0,03 (0,06) 0,04 0,12 46 ± 6 (46) 36 57 1,4 ± 0,6 (1,2) 0,7 2,5 0,16 ± 0,18 (0,07) 0,04 0,63 44 ± 8 (46) 22 51 1,9 ± 0,4 (1,8) 1,0 2,4 0,20 ± 0,13 (0,12) 0,08 0,44 1,4 ± 1,6 (0,8) 0,4 6,3 17 ± 4 (16) 12 24 < 0,01 106 ± 36 (95) 55 161 0,09 ± 0,05 (0,06) 0,03 0,22 2,1 ± 0,5 (2,1) 1,5 2,9 Objaśnienia: nie analizowano (not analyzed); K (cap); T (stalk); P (soil substrate) 56 ± 17 (57) 25 75 0,29 ± 0,14 (0,26) 0,14 0,61 0,72 ± 0,31 (0,69) 0,34 1,4 Owocniki maślaka żółtego są najbardziej zasobne w takie makroelementy jak potas, fosfor oraz magnez, i zawierały wymienione pierwiastki średnio w stężeniu, odpowiednio, 28, 10 i 1 g w kg suszu. Trzy wymienione pierwiastki na ogół występują w grzybach w względnie dużym stężeniu (5). Pierwiastki te są nagromadzane przez maślaka żółtego z podłoża tak w kapeluszach jak i trzonach. Szczególnie łatwo pobierane były potas i fosfor (wartości średnia współczynnika biokoncentracji w kapeluszach wyniosła ok. 50). W porównaniu do potasu, fosforu i magnezu odnotowano znacznie mniej wapnia więcej w trzonach (420 mg/kg m.s.), niż w kapeluszach (140 mg/kg m.s.). Biorąc pod uwagę bogatą współcześnie w sód dzienną rację żywnościową człowieka w porównaniu z innymi makroelementami nie bez znaczenia może być mała zawartość sodu w owocnikach maślaka żółtego. Spośród mikroelementów takich jak Cu, Fe, Mn i Zn, które są niezbędne do rozwoju organizmów żywych jedynie miedź i cynk cechowała wartość BCF > 1. W dostępnym piśmiennictwie naukowym niewiele jest informacji o zawartości wymienionych metali w owocnikach maślaka żółtego. Dane dla żelaza i miedzi (odpowiednio, 240 i 18 mg/kg m.s. dla całego owocnika) są porównywalne z tymi otrzymanymi w badaniach własnych (tab. IV). Natomiast w przypadku manganu i cynku owocniki

164 K. Chudzyński i inni Nr 2 pochodzące z Beskidu Zachodniego cechowała większa zawartość tych metali niż w badaniach innych autorów (tab. V). Tabela V Zawartość niektórych pierwiastków w maślaku żółtym w Europie (adaptowano) Table V Content of some elements in Larch Bolete in Europe (adapted) Pierwiastek, miejsce i rok n Zawartość Poz. piśm. Ag Polska, 1990 24 0,2 ± 0,2 (0,1 0,7) 10 Francja, 1989 1990 3,1 15 Al Francja, 1989 1990 110 15 Cd Czechy, 1991 7 1,6 ± 1,2 (do 3,0) 16 Czechy, 1990 1993,1997 1999 4 1,5 17 Francja, 1989 1990 2,1 15 Czechy, 1987 1989 11 4,7 ± 1,8 (do 8,2) 16 Polska,1987 3,1 9 Polska,1987 1,7 9 Czechy, 1986 1989 7 1,6 ± 1,2 (0,5 4,0) 18 Cu Francja, 1989 1990 11 15 Fe Francja, 1989 1990 190 15 Mg Francja, 1989 1990 400 15 Mn Francja, 1989 1990 28 15 Pb Czechy, 1990 1993,1997 1999 4 1,7 17 Polska,1987 4,2 9 Polska,1987 2,2 9 Czechy,1986 1987 7 1,5 ± 0,9 (0,7 3,1) 18 Zn Francja, 1989 1990 40 15 Czechy, 1986 1987 93 ± 32 19 Niektóre gatunki maślaków są szczególnie bogate w kobalt i mogą one stanowić dobre źródło dostarczające organizmowi ten makroelement (8). Owocniki maślaka żółtego pochodzące z Beskidu Zachodniego były jednak stosunkowo ubogie (średnio 0,13 mg/kg m.s.) w ten pierwiastek. Z punktu widzenia toksykologa ciekawym i bardzo istotny faktem jest silne nagromadzanie przez maślaka żółtego w owocnikach srebra (średnio ponad dwudziestokrotnie większa zawartość w kapeluszu w stosunku do podłoża). Średnia zawartość wyniosła 1,5 mg/kg m.s. i była większa niż dla okazów z innych rejonów Polski (10). W znacznie mniejszym stopniu nagromadzany z podłoża glebowego był kadm. Zawartość takich toksycznych metali ciężkich jak kadm i ołów w owocnikach maślaka żółtego w badaniach innych autorów wynosiła 1 2 mg/kg suszu. W badaniach własnych owocniki maślaka cechowała porównywalna zawartość ołowiu, natomiast kadmu było ponad dwukrotnie mniej. W dyrektywie Komisji Europejskiej maksymalnie dopuszczalną zawartość kadmu i ołowiu w świeżych owocnikach grzybów uprawowych określono na, odpowiednio, 0,2 i 0,3 mg/kg) (14). Po uwzględnieniu zawartości wody w owocniku (średnio 90%) badane grzyby zawierały przeciętnie 0,55 mg kadmu i 0,09 mg ołowiu w kilogramie. Potencjalne zagrożenie dla zdrowia konsumentów stanowi również toksyczna rtęć, a co najmniej niektóre jej formy chemiczne. W badaniach własnych zawartości rtęci nie oznaczano, ale dostępne dane wskazują na dużą zdolność owocników maślaka żółtego do nagromadzania tego metalu (tab. VI).

Nr 2 Składniki mineralne w owocnikach maślaka żółtego 165 Tabela VI Zawartość rtęci w maślaku żółtym i glebie (ng/g m.s.) oraz wartości BCF z różnych stanowisk w Polsce Table VI Mercury content in the samples of Larch bolete and soil substrate (ng/g d.m.) collected at various sites in Poland and respective BCF values Miejsce i rok n Kapelusz (K) Trzon (T) Podłoże (P) BCFK BCFT Poz. piśm. Wyżyna Wieluńska 1995 15 440 ± 340 (360) 180 1600 100 ± 54 (88) 42 240 43 ± 19 (39) 17 100 12 ± 12 (10) 3 50 2,8 ± 2,0 (2,2) 1,07 7,9 5 Okolice Koszalina 1997 98 15 220 ± 60 (220) 80 320 130 ± 47 (120) 65 240 20 ± 12 (5 49) 19 ± 13 (18) 5 52 12 ± 9 (11) 3 36 3 Zaborski Park Krajobrazowy 1997 98 14 300 ± 200 (230) 130 760 140 ± 85 (110) 28 300 3 ± 3 (1,6) 1,2 14 140 ± 76 (120) 49 280 62 ± 49 (37) 15 180 4 Puszcza Borecka 1998 16 600 ± 100 (600) 460 850 150 ± 50 (100) 90 260 40 ± 10 (38) 23 57 17 ± 5 (17) 12 23 4 ± 1 (4) 2 7 6 Okolice Puszczy Boreckiej 1998 16 580 ± 230 (600) 190 900 260 ± 100 (300) 100 410 30 ± 20 (24) 14 66 24 ± 9 23 9 39 10 ± 4 (11) 5 17 6 WNIOSKI Owocniki maślaka żółtego zebrane w rejonie Beskidów: nagromadzają zarówno w kapeluszach jak i trzonach, takie pierwiastki jak: miedź, potas, magnez, fosfor, rubid i cynk (BCF > 1); silnie nagromadzają w kapeluszach toksyczne srebro i kadm (BCF > 1); zawierają często ołów i kadm w ilości przekraczającej obowiązujące normy dla grzybów z upraw (brak norm dla grzybów rosnących dziko). K. C h u d z y ń ski, L. Bielawski, J. Falandysz MINERAL ELEMENTS AND THEIR BIOCONCENTRATION FACTORS IN THE FRUITING BODIES OF LARCH BOLETE (SUILLUS GREVILLEI) FROM THE AREA OF BESKID ZACHODNI Summary The multi-element (Ag, AL, Ba, Ca, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, K, Mg, Mn, Na, Ni, P, Pb Rb, Sr, Zn) content of Larch Bolete and its underlying soil substrate was investigated. Elemental analysis was carried out by Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry (ICP-AES) after microwave-assisted wet digestion with concentrated nitric acid solution. Analytical control and quality (AC/AQ) have been ensured through analysis of certified material (IAEA 359) and participation in analytical proficiency test (IAEA 338). The fruiting bodies of Larch Bolete and soil collected in the region of the Beskid Zachodni Mountains at the south of Poland contained K, P and Mg at levels of the order of several g/kg dry matter, whereas the levels of Rb, Zn, Ca, Fe, Al, Mn, Na, Cu, Cd, Ba and Ag were of the order of several mg/g; Pb, Co, Cr and Ni content was < mg/kg. BCF values were greater than l for Cu, K, Mg, P, Rb (caps and stalks), Ag, Cd, Zn (caps) and Na (stalks).

166 K. Chudzyński i inni Nr 2 PIŚMIENNICTWO 1. Demirbas A.: Accumulation of heavy metals in some edible mushrooms from Turkey. Food Chem. 2000; 68: 415-419. 2. Falandysz J., Bielawski L., Kawano M., Brzostowski A., Chudzyński K.: Mercury in mushrooms and soil in south-central Poland. J. Environ. Sci. Health, 2002; 37A: 1409-1420. 3. Kalač P., Svoboda L.: A review of trace element concentratnions in edible mushrooms. Food Chemistry, 69; 2000: 273-281. 4. Yoshida S., Muramatsu Y.: Determination of major and trace elements in mushrooms, plant and soil samples collected from Japanese forests. Intern. J. Environ. Anal. Chem. 1997; 67: 49-58. 5. Falandysz J., Szymczyk K., Ichihashi H., Bielawski L., Gucia M., Frankowska A., Yamasaki S.: ICP/MS and ICP/AES elemental analysis (38 elements) of edible wild mushrooms growing in Poland. Food Addit. Contam. 2001; 18: 503-513. 6. Lepsova A., Kral R.: Lead and cadmium in fruiting bodies of macrofungi in the vicinity of a lead smelter. Sci Total Environ. 1988; 76: 129-138. 7. Nikkarinen M., Mertanen E.: Impact of geological origin on trace element composition of edible mushrooms. J. Food Compost. Anal. 2004; 17: 301-310. 8. Młodecki H., Lasota W., Tersa W.: Grzyby jako źródło kobaltu w żywności. Farm. Pol. 1965; 9-10: 337-341. 9. Grzybek J., Janczy B.: Ilościowe oznaczanie zawartości Pb, Cd, Ni za pomocą spektroskopii absorpcji atomowej w suchych owocnikach grzybów wielkoowocnikowych w Polsce I. Acta Myc. 1991; 26: 17-23. 10. Falandysz J., Bona H., Danisiewicz D.: Silver content of wild-grown mushrooms from Northern Poland. Z. Lebensm. Unters. Forsch. 1994; 199: 222-224. 11. Falandysz J., Lipka K., Gucia M., Kawano M., Strumnik K., Kannan K.: Accumulation factors of mercury in mushrooms from Zaborski Landscape Park, Poland. Environ. Int. 2002; 28: 421-427. 12. Falandysz J., Jędrusiak A., Lipka K., Kannan K., Kawano M., Gucia M., Brzostowski A., Dadej M.: Mercury in wild mushrooms and underlying soil substrate from Koszalin, North-central Poland. Chemosphere, 2004; 54: 461-466. 13. Falandysz J., Gucia M., Skwarzec B., Frankowska A., Klawikowska K.: Total mercury in mushrooms and underlying soil substrate from the Borecka Forest, Northeastern Poland. Arch. Environ. Contam. Toxicol. 2002; 42: 145-154. 14. Commission regulation (EC) No 466/2001 of 8 March 2001 setting maximum levels for certain contaminants in foodstuffs (Text with EEA relevance) (OJ L 77, 16.3.2001,p.1). Consolidated text produced by the CONSLEG system of the Office for Official Publications of the European Communities, CONSLEG: 2001R0466-05/05/2004. Office for Official Publications of the European Communities. 15. Michelot D., Siobud E., Dore J., Viel C., Poirier F.: Update on metal content profiles in mushrooms toxicological implications and tentative approach to the mechanisms of bioaccumulation. Toxicon. 1998; 36: 1997-2012. 16. Kalač P., Burda J., Stašková I.: Concentrations of lead, cadmium, mercury and copper in mushrooms in the vicinity of a lead smelter. Sci. Total Environ. 1991; 105: 109-119. 17. Zimmermannova K., Svoboda L., Kalać P.: Mercury, cadmium, lead and copper contents in fruiting bodies of selected edible mushrooms in contaminated middle Spiś region, Slovakia. Ekológia, 2001; 20: 440-446. 18. Kalać P., Wittingerowá M., Staśková L., Šimák M., Bastl I.: Obsah rtuti, olova a kadmia v houbach, Ćs. Hyg. 1989; 34: 568-576. 19. Kalač P., Wittingerova M., Staskova I.: Obsah sedmi biogennich stopovych prvku v jedlych houbach. Potrav. Vedy, 1989; 7: 131-136. Adres: 80-952 Gdańsk, ul. Sobieskiego 18.