Odpowiedzialność zawodowa lekarzy czy ciągle jest potrzebna? prof. nadzw. dr hab. Jędrzej Skrzypczak radca prawny - Okręgowy Sąd Lekarski Wielkopolskiej Izby Lekarskiej kierownik Zakładu Systemów Prasowych i Prawa Prasowego WNPiD Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Odpowiedzialność zawodowa Art. 17 ust. 1 Konstytucji W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Art. 5. ustawy o izbach lekarskich Zadaniem samorządu lekarzy jest w szczególności: ustanawianie zasad etyki lekarskiej oraz dbanie o ich przestrzeganie; sprawowanie pieczy nad należytym i sumiennym wykonywaniem zawodu lekarza; przyznawanie prawa wykonywania zawodu oraz uznawanie kwalifikacji lekarzy, będących obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, zamierzających wykonywać zawód lekarza na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; zawieszanie i pozbawianie prawa wykonywania zawodu oraz ograniczanie w wykonywaniu zawodu; prowadzenie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy; prowadzenie postępowania w przedmiocie niezdolności do wykonywania zawodu lekarza lub w przedmiocie niedostatecznego przygotowania do wykonywania zawodu;
Przewinienie zawodowe Art. 53 ustawy o izbach lekarskich Członkowie izb lekarskich podlegają odpowiedzialności zawodowej za naruszenie zasad etyki lekarskiej przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza. Art. 54. 1 uil. Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy toczy się niezależnie od postępowania karnego lub postępowania dyscyplinarnego dotyczącego tego samego czynu.
Organy prowadzące postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej Okręgowi rzecznicy odpowiedzialności zawodowej, Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej, okręgowe sądy lekarskie, Naczelny Sąd Lekarski.
Etapy postępowania czynności sprawdzające; postępowanie wyjaśniające; postępowanie przed sądem lekarskim; postępowanie wykonawcze.
Czynności sprawdzające wstępne zbadanie okoliczności koniecznych do ustalenia, czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania wyjaśniającego; nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania protokołu; wyjątkiem jest możliwość przesłuchania w charakterze świadka osoby składającej skargę na lekarza; prowadzi (osobiście) OROZ; etap nie może trwać dłużej niż 3 m-ce.
Postępowanie wyjaśniające Celem postępowania wyjaśniającego jest ustalenie, czy został popełniony czyn mogący stanowić przewinienie zawodowe, wyjaśnienie okoliczności sprawy, a w przypadku stwierdzenia znamion przewinienia zawodowego ustalenie obwinionego oraz zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu lekarskiego. okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej (OROZ) niezwłocznie po otrzymaniu informacji wskazującej na możliwość popełnienia przewinienia zawodowego jest obowiązany wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego; rzecznik może wszcząć postępowanie z urzędu;
Strony postępowania przed OSL Lekarz, którego dotyczy postępowanie, lub obwiniony: za obwinionego uważa się lekarza, wobec którego w toku postępowania wyjaśniającego OROZ wydał postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub przeciwko któremu skierował do OSL wniosek o ukaranie; (obwiniony może ustanowić nie więcej niż dwóch obrońców spośród lekarzy, adwokatów lub radców prawnych) OROZ, Pokrzywdzony: osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przewinienie zawodowe; pokrzywdzony może ustanowić nie więcej niż dwóch pełnomocników spośród lekarzy, adwokatów lub radców prawnych.
Odmowa wszczęcia postępowania postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania wydaje osobiście OROZ; postanowienie winno zawierać uzasadnienie; nie można wszcząć postępowania jeżeli od chwili popełnienia czynu upłynęły 3 lata; karalność przewinienia zawodowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło 5 lat; postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy nie wszczyna się, jeżeli m.in. brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia.
Umorzenie postępowania Jeżeli postępowanie wyjaśniające nie dostarczyło podstaw do sporządzenia wniosku o ukaranie, rzecznik odpowiedzialności zawodowej wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania bez konieczności uprzedniego zaznajomienia obwinionego z materiałami postępowania wyjaśniającego i bez postanowienia o zamknięciu postępowania. Postanowienie o umorzeniu postępowania powinno zawierać wskazanie przyczyn umorzenia. Jeżeli umorzenie następuje po wydaniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów, postanowienie o umorzeniu powinno zawierać także imię i nazwisko obwinionego oraz określenie zarzucanego mu czynu.
Postanowienie OROZ o odmowie wszczęcia postępowania Pokrzywdzonemu przysługuje prawo do złożenia zażalenia na postanowienie zażalenie rozstrzyga Okręgowy Sąd Lekarski (OSL). OSL: zażalenia nie uwzględnia utrzymując postanowienie OROZ w mocy; uchyla postanowienie OROZ, wskazuje powody uchylenia, okoliczności, które należy wyjaśnić i przekazuje do dalszego prowadzenia. Postanowienie OSL jest prawomocne i niezaskarżalne.
Wniosek o ukaranie jeżeli zebrany w postępowaniu wyjaśniającym materiał dowodowy wskazuje na fakt popełnienia przewinienia zawodowego, rzecznik odpowiedzialności zawodowej wydaje postanowienie o przedstawieniu lekarzowi zarzutów; zarzuty przedstawia się lekarzowi osobiście lub doręcza się na piśmie, informując go o przysługujących mu prawach, w tym o prawie do złożenia wyjaśnień.
Postępowanie przez sądem lekarskim postępowanie przed sądem lekarskim odbywa się na rozprawie jawnej; sąd lekarski wyłącza jawność rozprawy, jeżeli jawność mogłaby: 1) naruszyć tajemnicę lekarską, o której mowa w art. 40 ust.1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty; 2) wywołać zakłócenie spokoju publicznego; 3) obrażać dobre obyczaje; 4) ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy; 5) naruszyć ważny interes prywatny.
Przebieg rozprawy głównej Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez rzecznika odpowiedzialności zawodowej, wniosku o ukaranie obwinionego lekarza. Po odczytaniu wniosku o ukaranie przewodniczący składu orzekającego poucza obwinionego lekarza o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, po czym pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie. Przeprowadza się inne dowody na rozprawie.
Orzeczenie sądu lekarskiego Podstawę orzeczenia może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy. W przypadku uznania obwinionego lekarza winnym zarzucanego mu przewinienia lub przewinień, za każde z tych przewinień skład orzekający orzeka odrębną karę. Karę wymierza się według uznania składu orzekającego, biorąc pod uwagę stopień winy, naruszenie zasad etyki lekarskiej, naruszenie przepisów o wykonywaniu zawodu lekarza, skutki czynu oraz zachowanie się obwinionego lekarza przed popełnieniem przewinienia zawodowego i po jego popełnieniu.
Kary 1) upomnienie; 2) nagana; 3) kara pieniężna ( 1-4 krotność przeciętnego wynagrodzenia na cel społeczny związany z ochroną zdrowia) samoistnie albo obok kar z pkt 4-6. 4) zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od roku do pięciu lat; 5) ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat; 6) zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat; 7) pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Sąd lekarski, orzekając karę przewidzianą w ust. 1 pkt 5 lub 6, może dodatkowo orzec karę wymienioną w ust. 1 pkt 4, a przypadku kar z pkt 4-7 można zarządzić opublikowanie w biuletynie OIL. Orzekając karę ograniczenia zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza, sąd lekarski określa szczegółowo czynności, których lekarz nie może wykonywać.
Postępowanie mediacyjne Rzecznik odpowiedzialności zawodowej w czasie postępowania wyjaśniającego albo sąd lekarski w czasie postępowania przed sądem lekarskim może z inicjatywy lub za zgodą stron skierować sprawę do postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i obwinionym.
Skutki postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta art. 67b Postępowanie przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych: 1) zawiesza się w przypadku toczącego się w związku z tym samym zdarzeniem postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej osoby wykonującej zawód medyczny lub postępowania karnego w sprawie o przestępstwo;
List min. Arłukowicza Do przyjaciół lekarzy 24.3.2013 Społecznego zaufania do lekarzy nie niszczą pojedyncze przypadki tych, którzy popełnili tragiczne w skutkach błędy (choć niewątpliwie szkodzą one reputacji tych, którzy codziennie, z oddaniem, czasem wbrew przeciwnościom losu i lukom w systemie, walczą o zdrowie i życie pacjentów). Niszczy je zmowa milczenia, źle pojęta zawodowa solidarność. W polskiej medycynie zbyt długo pokutuje przekonanie, że publiczne dyskusje o medycznych błędach i nieprawidłowościach podważają autorytet lekarzy i są w związku z tym wysoce niepożądane. Zbyt wielu z nas nadal sądzi, że kwestie te powinny być poruszane jedynie w dyskursie środowiskowym lub, ostatecznie, instytucjonalnym.
List min. Arłukowicza Do przyjaciół lekarzy 24.3.2013 Solidarność zawodowa, choć ważna, nigdy nie powinna wygrywać z naczelną wartością medycyny, którą jest dobro pacjenta. środowisko medyczne musi doskonalić się nie tylko w zakresie wiedzy i umiejętności profesjonalnych, lecz także etycznie. Musi również podjąć trud rewizji Kodeksu Etyki Lekarskiej, udoskonalenia go w taki sposób, by mógł być dla nas źródłem mądrości zawodowej i etycznej, a dla pacjentów - rękojmią. Etycy mówią, że słaby kodeks działa jak tarcza można się nim zasłaniać, żeby być w porządku. Natomiast dobry kodeks jest jak ostroga pobudza do etycznej refleksji i etycznego działania.
Zastrzeżenia niektórych środowisk do KEL Kodeksy etyki lekarskiej z reguły okazywały się mieszaniną etycznych frazesów, korporacyjnych przechwałek, zasad etykiety zawodowej oraz przykazań służących zabezpieczeniu dość egoistycznie i krótkowzrocznie pojmowanych interesów korporacji zawodowej lekarzy. Większość tych historycznych materiałów czyta się dziś z głębokim zażenowaniem. Niestety, daleki od doskonałości jest również aktualny polski KEL. Jest on właśnie taką mieszaniną mowy-trawy oraz ekspresji różnych korporacyjnych fobii, urazów i zaklęć, nieudolną próbą połączenia dwóch zasad: dobra pacjenta i dobra korporacji. Amatorszczyzna i oportunizm. KEL zredagowany jest na kolanie, nieporadnie i chaotycznie, przypominając kartkę z protokołu jakiejś burzy mózgów, podczas której każdy musiał wtrącić swoje trzy grosze. Taki typowy biurokratyczny tekst bez autora, za który nikt nie jest w stanie wziąć odpowiedzialności.
c.d. Lekarze, a nawet członkowie sądów lekarskich wyobrażają sobie, że w zasadzie lekarzom nie wolno krytykować innych lekarzy. Wyobrażenie wielu lekarzy, w tym funkcyjnych, iż w imię godności zawodu wolno kneblować ludziom usta i ograniczać ich prawo do krytyki jest dowodem etycznego i mentalnego zacofania znacznej części środowiska. Jest też dowodem głupoty, bo nawet niezbyt rozgarnięty człowiek pojmie, że strategia prania brudów we własnym domu nie sprzyja zaufaniu do lekarzy, w przeciwieństwie do jawności, otwartości na krytykę i umiejętności przyznawania się do błędów. Owa idea prania brudów we własnym domu jest w nim najsilniej wyeksponowana, a godność zawodu kojarzona jest z milkliwą powściągliwością. Gdzie by tam jakaś transparencja, jakaś społeczna kontrola nad środowiskiem lekarskim liberalne złe moce a kysz!
Liczba spraw, które wpłynęły do sądów lekarskich -2010 r. NSL 115 Białystok 13 Bielsko-Biała 21 Bydgoszcz 4 Częstochowa 14 Gdańsk 25 Gorzów WLkp. 6 Katowice 82 Kielce 39 Koszalin 0 Kraków 25 Lublin 10
Liczba spraw, które wpłynęły do sądów lekarskich -2010 r. ŁÓdz 59 OLSZTYN 13 Opole 23 Płock 8 Poznań 98 Rzeszów 9 Szczecin 43 Tarnów 6 Toruń 4 Warszawa 43 Wrocław 13 Zielona Góra 11 SL Wojskowej Izby Lekarskiej 39
Statystyka odpowiedzialności zawodowej 2010 r. Liczba spraw w OSL 608 Liczba lekarzy objętych wnioskami o ukaranie 326 Liczba lekarzy, którzy zostali wcześniej ukarani przez sąd lekarski Wokandy sądu 555 Rozprawy główne 281 Posiedzenia niejawne 429 Sprawy przekazane do postępowania mediacyjnego 3 Protesty wyborcze 0 17
Decyzje sądów lekarskich Liczba lekarzy w stosunku do których umorzono postępowanie 102 Uniewinnieni 53 Ukarani upomnieniem 130 Ukarani naganą 57 Ukarani karą pieniężną 3 Ukarani zakazem pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od roku do pięciu lat Ukarani ograniczeniem zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat Ukarani zawieszeniem prawa wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat Pozbawieni prawa wykonywania zawodu 0 3 3 6
Wyrok TK z 29.06.2010 r. (sygn. akt P28/09) Dla osób wykonujących zawód zaufania publicznego, faktem dyskredytującym w oczach opinii publicznej jest samo skazanie za przewinienie dyscyplinarne. Niezależnie od rodzaju wymierzonej kary. Uznanie lekarza za winnego przewinienia dyscyplinarnego niewątpliwie może być powodem utraty zaufania pacjentów. Każda kara dyscyplinarna, w tym również kara nagany, może mieć negatywne konsekwencje w relacjach między lekarzem i jego pacjentami. Dodatkowo ukarany lekarz traci zaufanie innych członków samorządu lekarskiego. Karą dla lekarza jest też samo postępowanie przed organami odpowiedzialności zawodowej. Bez względu na rozstrzygnięcie sprawy, uniewinnienie lub ukaranie, bez względu na wysokość kary, lekarz zawsze poddaje analizie zdarzenie, którego dotyczy postępowanie. Efektem tego jest bardzo często zmiana zachowań lekarza, standardów postępowania medycznego, również regulaminów działania jednostek organizacyjnych ochrony zdrowia. Kary orzekane przez sądy lekarskie spełniają więc funkcję dyscyplinującą i edukacyjną. Nie służą wyeliminowaniu lekarza z zawodu, ale wyeliminowaniu zachowań niezgodnych z zasadami etyki lekarskiej, w taki sposób aby zapewić pacjentowi jak największe bezpieczeństwo.
Statystyka odpowiedzialności zawodowej 2010 r. Czas w miesiącach od wpłynięcia wniosku o ukaranie do wydania orzeczenia przez OSL minimum 3,23 maksimum 13,5 mediana 7,62
Czas trwania postępowań w sądach powszechnych Czas trwania przeciętnie procesu karnego w pierwszej instancji 6 miesięcy. Czas trwania przeciętnie procesu karnego w pierwszej instancji w Warszawie 2 lata. Czas trwania przeciętnie procesu cywilnego w pierwszej instancji 7 miesięcy.
Konkluzje Rola i znaczenie samorządów zawodowych: sprawowanie pieczy nad należytym i sumiennym wykonywaniem zawodu lekarza. Działalność organów odpowiedzialności zawodowej służy przede wszystkim realizacji powyższych wytycznych Ponad 20 lat działalności samorządu zawodowego lekarzy Po zmianach z 2009 r. większa transparentność postępowania. Przyszłość?