WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Arkusz II Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz zawiera 19 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego. 2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi trzeba zapisywać czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 4. Należy pisać tylko długopisem (piórem) w kolorze niebieskim lub czarnym. Nie można używać ołówka. 5. Nie wolno używać korektora. 6. Błędne zapisy należy wyraźnie przekreślić. Nie wolno poprawiać na zapisanej już treści. Wszelkie notatki należy sporządzać tylko w brudnopisie, który nie będzie oceniany. 7. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, które można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie. Życzymy powodzenia!!!! Ogólna punktacja/ wpisuje egzaminator (nauczyciel sprawdzający pracę): Nr zadania 19 20 21 22 23 Suma Maksymalna liczba punktów 5 6 9 6 34 60 Uzyskana liczba punktów

Zadanie 19 (5 pkt) Zapoznaj się z fragmentami raportu badań CBOS Poczucie zagrożenia przestępczością i stosunek do kary śmierci Warszawa marzec 2004 (materiał nr 1 i 2) oraz materiałami Zespołu Prasowego Komendy Głównej Policji a następnie wykonaj polecenie. Materiał nr 1 Materiał nr 2 2

Materiał 3 PRZESTĘPSTWA STWIERDZONE (wybrane kategorie) Zespół Prasowy Komendy Głównej Policji dane ze strony internetowej Komendy Głównej Policji 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 RAZEM 2003 1.0392.322 15.66914.010 336.14351.688294.654168.8271.101.387147.658 217.5981.466.643 2002 1.1882.345 16.77514.194 314.92947.808304.625163.0121.083.854109.698 210.6771.404.229 2001 1.3252.339 16.96814.369 314.82049.862325.696138.8171.107.073103.521 179.4951.390.089 2000 1.2692.399 18.42914.363 309.84653.533364.786 19.894 1.133.162 84.260 49.488 1.266.910 1999 1.0482.029 17.84912.756 243.53744.775369.235 20.505 1.020.654 60.393 40.498 1.121.545 1998 1.0722.174 19.49513.034 211.65134.225355.176 34.442 931.037 78.496 63.509 1.073.042 1997 1.0932.260 20.50513.005 184.36830.063324.017 40.202 838.941 82.296 71.136 992.373 1996 1.1341.985 19.37111.575 157.47926.257305.703 34.863 761.664 73.911 62.176 897.751 1995 1.1342.267 18.90110.600 211.60226.858304.899 35.005 835.641 83.893 55.367 974.941 1994 1.1602.039 18.454 9.223 180.51423.574304.293 32.030 780.781 74.956 50.420 906.157 1993 1.1061.976 16.646 7.285 134.08921.034314.338 29.578 734.956 64.055 47.748 852.507 Legenda do tabeli: 1) zabójstwo; 2) zgwałcenie, 3) uszkodzenie ciała,* 4) udział w bójce lub pobicie, 5) kradzież ** 6) kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze, rozbój, 7) kradzież z włamaniem, 8) przestępstwa drogowe 9) przestępstwa o charakterze kryminalnym 10) przestępstwa o charakterze gospodarczym, 11) pozostałe. * - od września 1998 roku w "nowym" kodeksie karnym: uszczerbek na zdrowiu (bez przestępstw o charakterze wypadku przy pracy) **- dane za lata 1991-1999 nie obejmują kradzieży o charakterze gospodarczym 1) Jaka kształtowała się opinia Polaków na temat bezpieczeństwa od początku lat dziewięćdziesiątych? Odpowiedź uzasadnij w oparciu o dwie przesłanki (zależności)........................................ 2) O jaki procent zwiększyła się liczba badanych w 2004 roku w stosunku do 2002r., którzy deklarowali poczucie braku zagrożenia przestępczością?... 3

3) Porównując statystykę (materiał 3) odpowiedz na pytania: a) Jakie przestępstwa przeciwko mieniu dokonano częściej w 2003r. niż w 2002r.?...... b) Jakie przestępstwa przeciwko mieniu dokonano częściej w 2002 r. niż w 2003r.?... Zadanie 20 (6 pkt) Część A Rysunek Andrzeja Mleczki W jaki sposób rozumiesz zasadę: obowiązek udowodnienia winy oskarżonemu? Odpowiedz w oparciu o analizę rysunku Andrzeja Mleczki............................... 4

Część B Po przeczytaniu fragmentu Kodeksu postępowania karnego odpowiedz na pytania i rozwiąż zadania zamieszczone poniżej. Rozdział 21 ŚWIADKOWIE Art. 177.. 1. Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania.. 2. Świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu. [...] Art. 182.. 1. Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań. [...] Art. 183.. 1. Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe.. 2. Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą. Art. 184.. 1. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy danych osobowych świadka.. 2. W razie wydania postanowienia, o którym mowa w 1, dane osobowe świadka pozostają wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a gdy zachodzi konieczność - również funkcjonariusza Policji prowadzącego postępowanie. Protokoły zeznań świadka wolno udostępniać oskarżonemu lub obrońcy tylko w sposób uniemożliwiający ujawnienie tożsamości świadka.. 3. Świadka przesłuchuje prokurator a także sąd, który może zlecić wykonanie tej czynności sędziemu wyznaczonemu ze swojego składu - w miejscu i w sposób zapewniający zachowanie w tajemnicy tożsamości świadka.. 4. Przesłuchanie świadka z udziałem oskarżonego lub obrońcy może być przeprowadzone tylko w takich warunkach, które wyłączają możliwość ujawnienia tożsamości świadka.. 5. Na postanowienie w sprawie zachowania w tajemnicy danych osobowych świadka, oskarżonemu przysługuje w terminie 3 dni zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozstrzyga sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Postępowanie dotyczące zażalenia jest objęte tajemnicą. W razie uwzględnienia zażalenia protokół przesłuchania świadka podlega zniszczeniu; o zniszczeniu protokołu należy uczynić wzmiankę w aktach sprawy. [...] Art. 185. Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie. [...] Art. 187.. 1. Przyrzeczenie od świadka może odebrać tylko sąd lub sędzia wyznaczony.. 2. Świadek składa przyrzeczenie przed rozpoczęciem zeznań. 5

. 3. Można odstąpić od odebrania przyrzeczenia od świadka, jeżeli obecne strony nie sprzeciwiają się temu. [...] Art. 188.. 1. Świadek składa przyrzeczenie powtarzając za sędzią słowa: ;Świadomy znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem, przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome ;.. 2. W czasie składania przyrzeczenia wszyscy, nie wyłączając sędziów, stoją.. 3. Osoby nieme i głuche składają przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia.. 4. Świadkowi, który w danej sprawie składał już przyrzeczenie, sąd przypomina je przy przesłuchaniu, chyba że uzna za potrzebne ponowne odebranie przyrzeczenia. Art. 189. Nie odbiera się przyrzeczenia: 1) od osób, które nie ukończyły 17 lat, 2) gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zaburzeń psychicznych nie zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia, 3) gdy świadek jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem postępowania lub pozostającego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania, albo gdy za to przestępstwo został skazany, 4) gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie. Art. 190.. 1. Przed rozpoczęciem przesłuchania należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy.. 2. W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony o tej odpowiedzialności. Art. 191.. 1. Przesłuchanie rozpoczyna się od zapytania świadka o imię, nazwisko, wiek, zajęcie, miejsce zamieszkania, karalność za fałszywe zeznanie lub oskarżenie oraz stosunek do stron.. 2. Świadka należy uprzedzić o treści art. 182, a o treści art. 183 oraz art. 185 jeżeli ujawnią się okoliczności objęte tymi przepisami.. 3. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami, może on zastrzec dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu. Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrudniony lub na inny wskazany przez niego adres. [...] 1. Na podstawie fragmentu kodeksu postępowania karnego wymień i napisz: a) obowiązki świadka.................. 6

b) prawa świadka.............................. 2. Wpisz w tabelę argumenty (po dwa) za i przeciw tezie: Instytucja świadka incognito jest ważnym elementem zwalczania przestępczości zorganizowanej w Polsce. ZA PRZECIW Argument 1............ Argument 2............ Argument 1............ Argument 2............ Zadanie 21 (9 pkt) Część A Materiał nr 1) System wartości ma kluczowe znaczenie dla sposobu myślenia człowieka, jego życia i sposobów działania. Każdy dzień wymaga dokonywania nieustannych wyborów i podejmowania decyzji. Józef Tischner napisał: nasz świat jest światem ładu hierarchicznego, a nasze myślenie myśleniem preferencyjnym. Ale czy to wszystko nie jest naszym przesądem? Raz jeszcze powtórzmy: przypuszczenie takie nie jest absurdalne, nic nas nie zmusza do przyjęcia wartości. A jeśli nawet zmusza, to przymus ten nie jest taki sam jak przymus, który zakazuje nam myśleć o kwadratowych kołach i górach bez dolin. W naszym myśleniu według wartości jest obecny znamienny motyw - motyw wolności. Nikt nie musi widzieć wartości. Nikt nie musi uznać ich aż do końca. Im wyższa wartość, tym większa swoboda jej uznania. 7

Wartość zdaje się mówić do mnie: jeśli chcesz możesz mnie wybrać. Wszystko jest zawarte w drobnym jeśli chcesz. Stając wśród wartości naprawdę niczego nie musimy. Ale właśnie samo to, że wśród wartości niczego nie musisz, samo jest wartością - wartością wolności. Podmiotem doświadczenia wartości jest podmiot wolny. Cały urok świata wartości bierze się zapewne stąd, że nic z tego świata nie narzuca się nam przemocą. Niemniej dzięki wartościom czujemy niewyraźnie, że jeśli tego świata nie uznajemy, możemy ulec jakiejś przemocy. J. Tischner Myślenie według wartości Wydawnictwo Znak, Kraków 1994 s.511. Materiał nr 2) Zagadnienia wartości nabrały dziś szczególnego wymiaru, są one obecne zarówno w rozważaniach teoretyków aksjologów, jak też w potocznym sposobie myślenia [...]. Dość często porównuje się sytuację wartości do sytuacji miłości: to jest tego się doznaje, ale nie można tego zracjonalizować, uczynić przedmiotem myślenia dyskursywnego. Jedyne określenie trafia przedrefleksyjnemu aksjologowi do przekonania: wartość to coś, o co warto się ubiegać. Maria Gołaszewska Potoczny wymiar wartości w pracy pod red. Józefa Lipca Rozdroża wartości. Prace z ontologii i epistemologii wartości. Kraków 1992r. s.15. Po przeczytaniu fragmentów tekstu odpowiedz na pytania: 1) Dlaczego w stosunku do systemu wartości człowiek nic nie musi? 2) Napisz w punktach jaką rolę odgrywają wartości w życiu człowieka? 8

Część B Zapoznaj się z fragmentami raportu badań CBOS Wartości życiowe Warszawa czerwiec 2004r. i odpowiedz na zamieszczone poniżej tabel pytania. Materiał nr 1 Wskazania respondentów według wykształcenia Co jest dla Pana(i) najważniejsze w życiu, co zasadnicze podstawowe stanowi jego sens? zawodowe średnie wyższe w procentach Rodzina, małżeństwo, dzieci 63 72 71 80 Zdrowie własne i rodziny 70 71 62 63 Miłość, przyjaźń 51 48 62 51 Praca posiadanie pracy, stałego zatrudnienia 30 54 46 44 Wiara w Boga i życie zgodnie z wiarą 54 38 35 22 Spokojne życie bez kłopotów 37 39 24 24 Bezpieczeństwo osobiste w domu, na ulicy 28 35 25 21 Osiągnięcie sukcesu zawodowe 14 21 28 33 Bezpieczeństwo finansowe 19 25 20 24 Zdobycie wykształcenia, dokształcanie się 15 16 26 25 Bycie użytecznym dla innych 17 13 20 22 Zadowolenie z pracy, ciekawa praca 9 13 14 21 Zdobycie majątku, dużych pieniędzy 9 8 9 6 Podróże, poznanie własnego kraju, świata 7 4 14 9 Kontakt ze sztuką, literaturą, muzyką itp. 5 6 11 13 Kontakt z przyrodą 8 4 6 9 Życie barwne pełne rozrywek 3 3 5 3 Udział we władzy 1 1 2 0 Materiał nr 2 Wskazania respondentów według wieku Co jest dla Pana(i) najważniejsze w życiu, co 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 stanowi jego sens? w procentach od 65 Rodzina, małżeństwo, dzieci 61 75 73 70 69 70 Zdrowie własne i rodziny 55 66 68 67 66 76 Miłość, przyjaźń 69 56 57 45 50 48 Praca posiadanie pracy, stałego zatrudnienia 50 52 55 56 34 12 Wiara w Boga i życie zgodnie z wiarą 29 29 37 34 50 61 Spokojne życie bez kłopotów 22 27 29 33 33 43 Bezpieczeństwo osobiste w domu, na ulicy 21 24 31 31 33 31 Osiągnięcie sukcesu zawodowe 39 30 22 22 18 7 Bezpieczeństwo finansowe 18 23 23 26 14 22 Zdobycie wykształcenia, dokształcanie się 42 24 18 17 15 9 Bycie użytecznym dla innych 15 20 17 15 22 17 Zadowolenie z pracy, ciekawa praca 19 18 14 14 10 5 Zdobycie majątku, dużych pieniędzy 14 12 7 9 8 2 Podróże, poznanie własnego kraju, świata 7 7 8 12 13 7 Kontakt ze sztuką, literaturą, muzyką itp. 14 8 7 6 11 5 Kontakt z przyrodą 2 2 6 8 9 12 Życie barwne pełne rozrywek 7 5 1 3 1 3 Udział we władzy 4 1 2 0 1 1 9

1) W jaki sposób poziom wykształcenia badanych wpływa na ich hierarchie wartości? Odpowiedź uzasadnij w oparciu o trzy zależności... 2) Dlaczego wiek badanych determinuje hierarchie wartości życiowych Polaków? Dokonaj analizy w oparciu o dwie skrajne kategorie najstarszych i najmłodszych badanych. (Podaj trzy zależności)... 10

3) Jakie inne czynniki oprócz wykształcenia i wieku wpływają na system wartości człowieka? Zadanie 22 (6 pkt) Część A Zapoznaj się z materiałami zamieszczonymi poniżej i odpowiedz na pytania: Materiał nr 1) Te trzy dobra bogactwo, władza, prestiż dzielą ludzi najbardziej, są najważniejsze przy generowaniu nierówności społecznych. Ale ludzie cenią sobie jeszcze inne wartości, które są w społeczeństwie nierówno rozdzielone. Jednym z nich jest wykształcenie. Wartość wykształcenia też wynika z podwójnych okoliczności. Po pierwsze z satysfakcji autotelicznych, jakie daje wiedza zaspokajająca typowy dla ludzi impuls ciekawości. Ale po drugie, wykształcenie ma istotną wartość instrumentalną, pomocniczą w stosunku do wszystkich trzech wartości podstawowych. Wykształcenie jest w nowoczesnym społeczeństwie jednym z najważniejszych i uznanych społecznie mechanizmów awansu majątkowego: uzyskania lepszej pracy, lepszych zarobków, wyższego standardu życiowego. Wykształcenie istotnie pomaga w uzyskaniu władzy (choć nie jest warunkiem jedynym, ani niezbędnym). W teorii przywództwa wskazuje się na jego ważną odmianę władzę eksperta (expert power). Posiadanie specjalistycznej wiedzy, pełniejszej od innych informacji, lepszej orientacji w sprawach istotnych dla zbiorowości, stanowi jedno z kryteriów przy wyłanianiu przywódców, a także istotny czynnik legitymizujący władzę uzyskaną. Pozwala zdobyć i utrzymać wpływy, manipulować podległymi władzy, prowadzić efektywną politykę. [...] Wykształcenie zwłaszcza jeśli rozumiemy je szeroko, nie tylko jako formalną edukację książkową, ale trening umiejętności praktycznych jest kluczowym warunkiem zdobycia prestiżu i sławy. Bardzo rzadko pojawiają się talenty całkowicie samorodne, genialność wrodzona. Ale nawet wtedy, aby zdobyć widoczność i uznanie społeczne za wybitne osiągnięcia, potrzebne jest na ogół mozolne kultywowanie zdolności: wiele lat uczenia się w przypadku uczonego, długie studia i jeszcze dłuższa praktyka w przypadku uznanego lekarza czy adwokata, lata terminowania w przypadku sławnego pianisty czy śpiewaka operowego, niekończący się trening wybitnego sportowca. Piotr Sztompka Socjologia Wydawnictwo Znak Kraków 2003 s.335. 11

Materiał nr 2) Rysunek Andrzeja Mleczki 1) Z jakiego powodu bohater rysunku Mleczki, chce grać na rogu ulicy gdy dorośnie? Odpowiedz w oparciu o rozumienie wartości wykształcenia. 2) Piotr Sztompka napisał, że: wykształcenie ma istotną wartość instrumentalną w stosunku do bogactwa, władzy i prestiżu. Wymień i napisz argumenty, którymi posłużył się autor. a) Wykształcenie wpływa na wartość bogactwa ponieważ: 12

b) Wykształcenie wpływa na wartość władzy ponieważ: c) Wykształcenie wpływa na wartość prestiżu ponieważ: Część B Zapoznaj się z fragmentami raportu Wzrost aspiracji edukacyjnych Polaków w latach 1993-2004 Warszawa maj 2004r. i odpowiedz na pytania. Materiał 1 Jak Pan(i) sądzi, dlaczego ludzie dążą do zdobycia wykształcenia? Czyli liczą przede wszystkim na: Ogółem Wskazania respondentów z wykształceniem zasadniczym podstawowym średnim wyższym zawodowym w procentach - wysokie zarobki 65 67 74 60 57 - uniknięcie bezrobocia 41 43 40 41 38 - interesujący zawód 37 33 38 35 47 - łatwiejsze życie 36 38 41 34 26 - niezależność, samodzielność 35 30 28 43 42 - rozwój intelektualny, samodoskonalenie 17 8 13 22 32 - możliwość pracy na swoim 17 19 15 17 9 - możliwość pracy zagranicą 17 15 15 22 13 - uznanie, szacunek ze strony innych 11 8 10 11 24 - lekką pracę 10 11 12 8 4 - udział we władzy 5 5 7 3 1 Trudno powiedzieć 1 3 1 1 1 Procenty nie sumują się w 100, ponieważ ankietowani mogli wskazać trzy powody. 13

Materiał 2 1) Jaka jest zależność pomiędzy poziomem wykształcenia badanych, a ich motywami kształcenia? Wskaż dwie zależności. 14

2) W jaki sposób zmieniały się aspiracje edukacyjne rodziców w stosunku do dzieci? Zadanie 23 (34 pkt) 1) Państwo wolne od przemocy. Przedstaw różnorodne czynniki, które mają wpływ na poczucie bezpieczeństwa obywateli w państwie. Wypowiedź uzasadnij, między innymi w oparciu o materiały zamieszczone powyżej. 2) Wykształcenie w systemach wartości młodzieży. W odpowiedzi uwzględnij materiały źródłowe zamieszczone powyżej. UWAGA: wypowiedź pisemna powinna mieć formę rozprawki lub eseju. WYBIERAM TEMAT nr: 15

16

17

18

Brudnopis 19

MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA ARKUSZ II (60 pkt) Numer zadania 19 Zadanie 1 Model odpowiedzi Zdający powinien uwzględnić następujące przesłanki: 1) Wśród badanych zdecydowanie przeważa pogląd, że Polska jest krajem, w którym nie żyje się bezpiecznie. Od 1995 roku procent wskazań badanych na ten temat wahał się od ponad 80% do ponad 60% (od dwóch trzecich do trzech czwartych badanych). Najwięcej badanych wskazało, że Polska nie jest krajem bezpiecznym w 2001r,. i było to aż cztery piąte (ponad 80%). 2) Przez ostanie dziesięć lat zdecydowana większość Polaków deklarowała, że w swoim miejscu zamieszkania czuje się bezpiecznie. Obecnie trzy czwarte badanych uważa swoje miejsce zamieszkania za bezpieczne i spokojne. Wynika, że opinia badanych jest bardziej kształtowana na przykład na podstawie mediów niż codziennych doświadczeń. Taki wniosek wypływa też stąd, że badani mają diametralnie przeciwne opinie o stanie bezpieczeństwa w kraju i bezpośrednim otoczeniu (miejscu zamieszkania). Schemat punktowania Zasady przyznawania punktów 1 pkt za każdą przesłankę. Max 2 pkt. Punkty za zadanie 5 pkt Zadanie 2 12% 0-1pkt 20 Zadanie 3 a) kradzież, kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze, rozbój b) kradzież z włamaniem Część A 0-1 pkt 0-1 pkt 6 pkt Obowiązek udowodnienia winy oskarżonemu jest podstawową zasadą postępowania karnego. To nie krasnal na rysunku ma dowodzić swojej niewinności, ale chłopak ma dowieść, że krasnal kłamie. 0-1 pkt 20

Część B Zadanie 1 Obowiązki świadka: 1) stawienia się na wezwanie organu procesowego (sądu) art. 177. 1. 2) składania zeznań - art. 177. 1. 3) obowiązek zeznawania prawdy - art. 190..1; art. 188. 1. 4) złożenia przyrzeczenia - art. 187. 2. 1 pkt za 4 poprawne wskazania; 2 pkt za 7; 3 pkt za 10. (Max 3 pkt) Prawa świadka: 1) odmowa składania zeznań art. 182. 1. 2) uchylenia się od odpowiedzi na pytanie - art. 183.1. 3) zwolnienia od składania zeznań lub odpowiedzi na pytanie - art. 185. 1. 4) przesłuchanie na rozprawie z wyłączeniem jawności - art. 183. 2. 5) utajnienia danych osobowych świadka - art. 184. 6) zastrzeżenia danych dotyczących miejsca zamieszkania świadka - art. 191. 3. Należy pamiętać, że zdający nie musi podawać artykułów na poparcie odpowiedniego obowiązku lub prawa świadka, wystarczy, że przytoczy prawa lub obowiązki świadka. Zadanie 2 Argumenty ZA: 1) za złamanie prawa przestępcy ponoszą karę, 2) pozwala postawić przed sądem szczególnie niebezpiecznych i groźnych przestępców, którzy kierują np. grupami mafijnymi, 3) bezpieczeństwo dla świadków (świadkowie, gdyby nie było tej instytucji, baliby się zeznawać i nie doszłoby w ogóle do skazania przestępców, 4) w społeczeństwie jest przekonanie, że państwo robi wszystko aby zapewnić obywatelom bezpieczeństwo. Argumenty PRZECIW: 1) świadkami mogą być przestępcy i dzięki tej instytucji unikają kary za swoje czyny, 2) instytucja nie sprawdza się, bo i tak większość wie, kim są świadkowie incognito, 3) możliwość nadużyć i wpływania na świadków przez organy ścigania, 4) tworzymy w społeczeństwie przekonanie, że niektóre osoby są ponad prawem, Należy przyjąć inne poprawne argumenty. Po 1 pkt za każdy poprawny argument za i przeciw. Max 2 pkt. 21

21 Część A 9 pkt Zadanie 1 W odpowiedzi zdający powinien zwrócić uwagę na: 1) swobodę wyboru wartości przez jednostkę, czyli motyw wolności (wartość wolności), 2) wartości wyższe, które przede wszystkim opierają się na swobodzie uznania, 3) indywidualizację, ponieważ wartością dla człowieka (jednostki wolnej) jest wszystko to co jest dla niego najważniejsze w życiu, 4) doznawanie wartości, a przez to znaczenie wartości dla jednostki. Zadanie 2 Zdający powinien wskazać na rolę wartości w: 1) nadawaniu sensu życia człowieka, 2) wpływaniu na cele życiowe, 3) kształtowaniu osobowości człowieka 4) dokonywaniu wyborów, 5) wpływaniu na ocenę zachowań (swoich i innych). Zdający może podać także inne prawidłowe odpowiedzi. 1 pkt za wskazanie dwóch elementów z listy. Max 1 pkt. 1 pkt za 4 poprawne wskazania. Max 1 pkt. Część B Zadanie 1 Zdający powinien wskazać na zależności: 1) Najważniejsze wartości dla badanych to (z różnym rozkładem procentowym) rodzina, małżeństwo, dzieci, zdrowie własne i rodziny. 2) Im respondenci lepiej wykształceni (wyższe i średnie) tym bardziej doceniają takie wartości, jak osiągnięcie sukcesu zawodowego (osoby z wykształceniem wyższym 33%, średnim 28%) oraz zdobycie wykształcenia, dokształcanie się (osoby z wykształceniem średnim 26%, wyższym 25%). 3) Osoby z wyższym wykształceniem najbardziej doceniają udane życie rodzinne ( rodzinę, małżeństwo, dzieci ) jako wartości życiowe (80% badanych w tej grupie), natomiast badani z wykształceniem podstawowym stosunkowo najmniej wśród wszystkich grup (63%) oni na pierwszym miejscu wskazują na zdrowie własne i rodziny. 4) Osoby lepiej wykształcone (średnie, wyższe) wskazują na takie wartości jak kontakt ze sztuką, literaturą, muzyką (13% osoby z wykształceniem wyższym; 11% - osoby z wykształceniem średnim). Po 1 pkt za wskazanie jednej zależności z listy. Max 3 pkt. 22

5) Badani z wykształceniem podstawowym częściej niż inni wskazują na wiarę w Boga i życie zgodnie z zasadami wiary, jest to dla tych osób trzecia z najczęściej wymienianych wartości (54%). Może to wiązać się z tym, że w tej grupie jest stosunkowo dużo osób starszych, a religijność rośnie wraz z wiekiem. 6) Spokojne życie bez kłopotów bardziej cenią badani z wykształceniem podstawowym (37%) i zasadniczym zawodowym (39%) niż z wykształceniem średnim lub wyższym (obie grupy po 24%). Zadanie 2 Zdający powinien wskazać na zależności: 1) Badani w wieku od 18 do 24 lat rzadziej niż inni wskazują na rodzinę, małżeństwo, dzieci jako najważniejsze wartości (61% w tej grupie, gdy w pozostałych pomiędzy 69-75%), natomiast większą wartością (niż dla pozostałych grup) jest dla nich miłości, przyjaźni (69%, gdy pozostali 45-57%). 2) Dla osób uczących się (18-24 lat) ma dużo większe znaczenie niż dla innych zdobycie wykształcenia, dokształcanie się (edukacja) - wskazuje na to ponad dwie piąte najmłodszych badanych (42%). 3) Znaczenie zadowolenia z pracy, ciekawej pracy oraz osiągnięcia sukcesu zawodowego maleje wraz z wiekiem. Najczęściej wskazują na te wartości najmłodsi (18 24 lat), którzy jeszcze bardzo często nie są rynku pracy. 4) Wraz z wiekiem rośnie znaczenie religii w życiu człowieka - na tę wartość najstarsi respondenci wskazują dwukrotnie częściej niż najmłodsi (badani od 65 lat - 61%, 18-24 lat, a także 25-34 lat tylko 29%). 5) Im badani są starsi, tym częściej cenią spokojne życie, pozbawione stresów (43% w grupie najstarszej, a 22% w grupie najmłodszej). Dla najstarszych wyraźnie ważniejsze niż dla innych jest pozostawanie w dobrym zdrowiu (76%). 6) Dla najstarszej grupy wiekowej wartości pracy posiadanie pracy, stałego zatrudnienia, zadowolenia z pracy i osiągnięcia sukcesów zawodowych mają znaczenie stosunkowo niewielkie (dla poszczególnych wartości: 12%, 5%, 7%). Zwykle osoby te nie są już obecne na rynku pracy. Po 1 pkt za wskazanie jednej zależności z listy. Max 3 pkt. 23

Zadanie 3 Zależności: pochodzenie społeczne; miejsce urodzenia, kontekst cywilizacyjny, kontekst kulturowy, urbanizacja regionu. 22 Część A Zadanie 1 W odpowiedzi zdający powinien uwzględnić rozumienie wykształcenia jako wartości instrumentalnej lub autotelicznej oraz podać przykłady. Zadanie 2 1) Wykształcenie wpływa na wartość bogactwa ponieważ ułatwia: awans majątkowy, zdobycie lepszej pracy i wyższych zarobków, wyższy standard życia. 2) Wykształcenie wpływa na wartość władzy pomaga: uzyskać władzę, legitymizuje władzę, pozwala na zdobycie i manipulowanie wpływami, wyłanianie przywódców. 3) Wykształcenie wpływa na wartość prestiżu daje sławę i poważanie wśród ludzi. Część B Zadanie 1 Zdający powinien wskazać na zależności: 1) Badani bez względu na wykształcenie uważają, że najważniejszym motywem kształcenia się są wysokie zarobki. 2) Osoby z wyższym wykształceniem częściej niż inni uważają, że głównym motywem kształcenia się jest chęć zdobycia interesującego zawodu (47%). 3) Osoby z wyższym i średnim wykształceniem bardziej podkreślają, że kształcenie się daje perspektywy zdobycia niezależności i samodzielności (osoby z wykształceniem średnim 43%, wyższym 42%). 4) Badani z w wykształceniem wyższym i średnim, częściej wskazują na szanse rozwoju intelektualnego i samodoskonalenia oraz wzrostu prestiżu społecznego, jednak mniejszą wagę zwracają na możliwości znalezienia lekkiej pracy i perspektywy łatwiejszego życia. 5) Osoby z wykształceniem podstawowym, zasadniczym zawodowym i średnim Należy wymienić 4 zależności na 1 pkt 0-1 pkt Za poprawną odpowiedź 1 pkt 1 pkt za wskazanie jednej zależności Max 2 pkt. 6 24

wskazują na uniknięcie bezrobocia, jako motyw kształcenia się. Zadanie 2 Zdający powinien uwzględnić następujące wnioski: 1) W ciągu ostatniego dziesięciolecia można zauważyć, wzrost aspiracji edukacyjnych rodziców ukierunkowanych na zdobycie wykształcenia wyższego magisterskie przez dzieci (przy czym częstsze jest pragnienie, aby uzyskały je córki niż synowie). 2) Widoczny jest spadek zainteresowania wykształceniem wyższym zawodowym a także średnim zawodowego. 23 Temat nr 1 1.Treść pracy A) Zdający wymienia czynniki poczucia bezpieczeństwa obywateli (po dwa w każdej kategorii): a) społeczne, b) osobowościowe (psychiczne), c) ekonomiczne (gospodarcze), d) polityczne. B) Zdający omawia wymienione czynniki: a) społeczne, b) osobowościowe (psychiczne), c) ekonomiczne (gospodarcze), d) polityczne. C) Zdający opatrzył swoją wypowiedź właściwie dobranymi przykładami z zamieszczonych źródeł. 2.Kompozycja pracy Przemyślana, spójna i logiczna struktura pracy: wstęp, rozwinięcie, zakończenie. Właściwe proporcje pomiędzy poszczególnymi częściami. 3.Styl i język Praca jednorodna stylistycznie, bezbłędna pod względem gramatycznym, leksykalnym, ortograficznym i interpunkcyjnym. 4.Estetyka i czytelność Czytelne pismo, zachowanie akapitów i marginesów. Temat nr 2 1.Treść pracy A)Zdający charakteryzuje wartości wykształcenia, jako wartości autoteliczną i instrumentalną. B)Zadający wymienia (po dwa przykłady) wpływu wykształcenia na: a) status materialny (bogactwo), b) prestiż, 1 pkt za wskazanie jednej zależności. Max 2 pkt. 34 pkt 0 2 pkt 0 2 pkt 0 2 pkt 0 2 pkt 0 4 pkt 0 4 pkt 0 4 pkt 0 4 pkt 0 6 pkt 0 2 pkt 0 1 pkt 0 1 pkt 34 pkt 0 2 pkt 0 2 pkt 34 pkt 25

c) władzę. C)Zdający omawia przykłady wpływu wykształcenia na (po dwa do każdego): a) status materialny (bogactwo), b) prestiż, c) władzę. D)Zdający przedstawia własną refleksję na temat wpływu wykształcenia na system wartości. E)Zdający opatrzył swoją wypowiedź właściwie dobranymi przykładami z zamieszczonych źródeł. 2.Kompozycja pracy Przemyślana, spójna i logiczna struktura pracy: wstęp, rozwinięcie, zakończenie. Właściwe proporcje pomiędzy poszczególnymi częściami. 3.Styl i język Praca jednorodna stylistycznie, bezbłędna pod względem gramatycznym, leksykalnym, ortograficznym i interpunkcyjnym. 4.Estetyka i czytelność Czytelne pismo, zachowanie akapitów i marginesów. 0 2 pkt 0 2 pkt 0 4 pkt 0 4 pkt 0 4 pkt 0 4 pkt 0 6 pkt 0 2 pkt 0 1 pkt 0 1 pkt OPRACOWANIE: URSZULA MAŁEK Centrum Edukacji Obywatelskiej 26