Chełmno- historia naszego miasta Chełmno jest wspaniale usytuowanym miastem na płaskowyżu przy krawędzi doliny Wisły. Każdy, kto jedzie w stronę Chełmna- z któregokolwiek kierunku- musi być oczarowany bajkowym widokiem miasta. Zwarty zespół zabytkowych budynków, otoczony murem obronnym, usytuowany jest na szczycie pokrytego bujną zielenią wzniesienia, zwieńczając je niczym korona. Ponad dachami grodu dumnie wznoszą się ku niebu zabytkowe wieże. Historia Chełmna nie wzięła swego początku w tym miejscu, w którym miasto się obecnie znajduje, a kilka kilometrów stąd, we wsi Kałdus. Tam znajdują się najstarsze ślady istnienia grodu. Chełmno (łac. Culmen) pełniło wówczas funkcję grodu kasztelańskiego. Należy ono do najstarszych grodów nad dolną Wisłą. Historia Chełmna sięga wieku XI. W 1226 roku Konrad Mazowiecki sprowadził do Polski Krzyżaków, ofiarowując Zakonowi w zamian za obronę przed Prusami ziemię chełmińską. Do Polski miasto powróciło w 1479 roku, a od 1505 roku do I rozbioru było własnością biskupów chełmińskich. W okresie rozbiorów Chełmno, mimo silnej akcji germanizacyjnej(miasto w wyniku rozbioru Polski znalazło się pod zaborem pruskim), było centrum ruchu narodowego. 22 stycznia 1920 roku Chełmno wraca do odrodzonego państwa polskiego. Okres dwudziestolecia międzywojennego nie okazał się zbyt pomyślny dla miasta. Niewielki przemysł nie mógł zapewnić pracy wszystkim potrzebującym jej mieszkańcom. Z chwilą wybuchu II wojny światowej Chełmno wraz z całym Pomorzem zostało wcielone do III Rzeszy. W ramach bezwzględnej polityki okupanta znaczną część ludności wywieziono, a na jej miejsce sprowadzono Niemców z Rzeszy.
Władze hitlerowskie dążyły do zniszczenia najmniejszego śladu polskości w mieście. Z koszmarnej niewoli niemieckiej miasto zostało wyzwolone 27 stycznia 1945 roku. Dzień ten rozpoczął nowy rozdział w dziejach Chełmna W mieście rozwinął się przemysł metalowy i materiałów budowlanych. Powstała Fabryka Urządzeń Szpitalnych, Fabryka Akcesoriów Meblowych, Zakład Sprzętu Mechanicznego i inne. Dużą zdobyczą miasta jest rozwinięta sieć szkół, co zresztą leżało w tradycji Chełmna, jako, że w ciągu wieków odegrało ważną rolę w życiu kulturalnym regionu, a w 1756 roku powstała tu nawet filia Akademii Krakowskiej. Dzisiaj w Chełmnie obok elementów nowego budownictwa z troskliwością konserwuje się zabytki. Miasto zachowało do chwili obecnej prawie nienaruszony zespół średniowiecznych obwarowań. W murach miejskich zachowały się po dziś dzień dwie warowne bramy Merseburska i Grudziądzka. Głównym ośrodkiem życia miejskiego jest rynek z ratuszem, który należy do najpiękniejszych zabytków architektury renesansowej w północnej Polsce. Ratusz został zbudowany w latach 1567-1572 na miejscu gotyckiego z końca XIII w. Ratusz był siedzibą władz miejskich od początku powstania aż do roku 1975. Dziś mieści się tutaj Muzeum Ziemi Chełmińskiej, które oprócz stałych ekspozycji obejmujących historię Chełmna, organizuje okolicznościowe wystawy, spotkania i koncerty. Codziennie w południe z wieży ratuszowej można w Chełmnie posłuchać hejnału. Pieśń "Wisła" powstała w 1863, a jej autorem jest Ignacy Danielewski. Chełmno to jedno z nielicznych miast w Polsce, gdzie zachowały się prawie wszystkie obiekty sakralne z okresu średniowiecza. Na południe od rynku stoi monumentalny Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z XIII- XIV wieku. Wnętrze kościoła posiada bogaty wystrój pochodzący z wielu epok. Z przełomu XIII i XIV wieku pochodzą również kościoły: pobenedyktyński, Kościół pw. św. Jakuba Starszego i św. Mikołaja ( pofranciszkański) i Kościół pw. św. Piotra i św. Pawła ( podominikański) Kościół Św. Ducha, Kaplica św. Marcina, Kościół Garnizonowy pw. Matki Boskiej Częstochowskiej. Powstanie klasztoru należy wiązać ze sprowadzeniem w roku 1261 do Chełmna zakonu Cysterek, które w latach 1280-1330 oprócz zabudowań klasztornych pobudowały kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. Na Starym mieście zachowały się kamienice, dawniej gotyckie, przebudowane w styku barokowym i klasycystycznym.
Kościół franciszkański Kościół Dominikański Klasztor Kościół Św. Ducha
Kaplica św. Marcina Kościół Garnizonowy PW. Matki Boskiej Częstochowskiej Kościół św. Jakuba Starszego i św. Mikołaja Kościół
Miasto na szlaku dolnej Wisły stanowi trzeci ośrodek zabytkowy pod względem wartości (po Gdańsku i Toruniu). Chełmno posiada bogatą listę zabytków. W centrum miasta znajduje się wielki prostokątny rynek. Najcenniejszym zabytkiem Chełmna jest późnorenesansowy ratusz (1567-72). Świadectwem średniowiecznego systemu obwarowań są mury, które pochodzą z II połowy XIII wieku. Zostały rozbudowane w kolejnym stuleciu oraz podwyższone w roku 1563. Zachowane zostały w pełnym obwodzie, który wynosi 2,5 km z wyjątkiem dwóch krótkich odcinków i wszystkimi, poza jedną, bramami. Oryginalna jest Brama Grudziądzka z podbudowaną kaplicą renesansową. W ciągu murów znajduje się 17-baszt, które przeważnie są czworoboczne. Dowodem kunsztu budowniczego średniowiecza jest architektura sakralna Chełmna znajdująca się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego. 1228 r. 1232 r. 28 XII 1233 r. 1 X 1251 r. XIII i XIV w. XV w. Najważniejsze wydarzenia w dziejach Chełmna Duże znaczenie grodu oraz jego położenie w sąsiedztwie wrogich plemion pruskich powodowało, że osada chełmińska była często atakowana, co w konsekwencji doprowadziło do tego, że Konrad Mazowiecki postanowił sprowadzić na ten teren rycerzy z zakonu krzyżackiego. Dla Chełmna było to jedno z najważniejszych wydarzeń w jego całej historii. Krzyżacy szybko uporawszy się Prusami, przystąpili do budowania swego państwa. Po kolejnym pożarze w grodzie postanowiono nie odbudowywać go, obrano za to nową lokalizację na wzgórzu w dzisiejszej wsi Starogród. Chełmno przeznaczono na stolicę tworzącego się państwa krzyżackiego, Zakon przystąpił do budowy zamku, w którym do połowy XIII w. mieściła się siedziba I Komturii. Wielki mistrz Herman von Salza i pruski mistrz Herman Balk wystawili dla Chełmna dokument lokacyjny, tzw. Przywilej Chełmiński, który stał się podwaliną dla powstajacego Chełmna, a także wielu innych miast. Mistrz Eberhard von Sayn odnowił dokument lokacyjny (dokument z roku 1233 spłonął w pożarze miasta). Z tą datą należy również wiązać kolejne dwie lokacje Chełmna - najpierw przeniesiono je na teren dzisiejszej dzielnicy Rybaki, by ostatecznie przystąpić do budowy miasta tu, gdzie znajduje się ono do dziś. Rozkwit miasta. Wybudowano większość podziwianych do dziś budowli, Chełmno przystąpiło do Hanzy, planowano założyć tu uniwersytet. Wypowiedzenie władzy krzyżakom, upadek znaczenia miasta i jego ruina w wyniku wojen i
XVI w. XVII i XVIII w. 13 IX 1772 XVII i XIX w. 22 I 1920 r. IX 1939 - I 1945 r. po 1945 r. okupacji (Szumborski) Król polski przekazał władzę biskupom, miasto co prawda zachowało swoje przywileje, przebudowano część miasta w stylu renesansowym (ratusz, kaplica przy Bramie Grudziądzkiej), kamienice), wyremontowano mury obronne, lecz Chełmno już nigdy nie odzyskało wcześniejszego znaczenia. Do końca XVI wieku w wyniku działań kontrreformacyjnych biskupa chełminskiego, niekatolicka częśc społeczeństwa (głównie znacząca grupa kupców niemieckich) opuściła miasto. Liczne wojny, kontrybucje nakładane przez kolejne wojska zubażały Chełmno coraz bardziej, miasto dziesiątkowały epidemie i zaraza. Ożywieniu uległy ruchy imigracyjne, do miasta napływali osadnicy głównie ze Szkocji i Holandii. Po I Rozbiorze Polski Chełmno zostało zajęte przez Prusaków. Protekcyjna polityka Fryderyka II wobec Chełmna oraz dobra koniunktura gospodarcza przyczyniły się do rozwoju miasta. Pod pruskimi rządami i próbami zniemczania ludności polskiej, ożywiły się ruchy patriotyczne. Miasto gospodarczo się rozwijało. Przeobrażeniom ulegała panorama Chełmna - zlikwidowano niemal wszystkie bramy miejskie, z przełomu XIX i XX w. pochodzi większość kamienic. Wyzwolone przez gen. Józefa Hallera, po 150 latach niewoli, Chełmno odzyskało niepodległość. Chełmno pod okupacją. W pobliskich Klamrach w masowych egzekucjach zginęło ok. 2000 osób. Miasto zostało wyzwolone 27 I 1945. W latach powojennych następował powolny rozwój przemysłu i handlu. W ostatnim dziesięcioleciu zwrócono większą uwagę na turystyczne walory miasta, co wpłynęło na polepszenie jego wyglądu. Po wielu latach przystąpiono do naprawy i konserwacji najstarszych budowli Chełmna... Pamiętajmy: nasi przodkowie zostawili nam skarb, którym powinniśmy się opiekować, byśmy po latach nie pozostawili tu tylko stosu cegieł... Stare mapy i plany Chełmna
Panorama miasta
Rynek Codziennie w południe z wieży ratuszowej można w Chełmnie posłuchać hejnału. Pieśń "Wisła" powstała w 1863 r., a jej autorem jest Ignacy Danielewski. Wisło moja, Wisło stara Co tak smutno płyniesz? Skąd tej wody nazbierałaś? Mów, nim w morzu zginiesz
Kamienice rynkowe
Ulica Grudziądzka
ul. Grudziądzka - widok z wieży kościoła farnego
Ulica Dworcowa Urząd Miasta
Wał ziemny na górze św. Wawrzyńca Koło Przewodników PTTK w Chełmnie organizuje wycieczki po mieście i okolicach. Udział w zwiedzaniu miasta jest bezpłatny poza wejściem na wieżę kościoła farnego (5zł dorośli, 3zł dzieci), taras ratusza podczas Nocy Muzeów (2zł), zwiedzania Parku Miniatur Zamków (2zł dorośli, 1zł dzieci) oraz krypty Magdaleny Mortęskiej (ofiara). Zwiedzanie muzeum - 4zł dorośli, 2zł dzieci. Herb Chełmna przedstawia dziewięć pagórków, na których znajduje się miasto, a trzy fale poniżej symbolizują Wisłę. W pagórki wpisany jest krzyż maltański będący symbolem chrześcijaństwa. Nad herbem znajduje się złota korona. Historia herbu sięga XIII wieku i pierwotnie znacznie się on różnił od obecnie używanego.
Herb miasta Chełmna wg P. Kuszewicza, 1623
Herb Chełmna
Jest to budynek dawnej siedziby Starostwa Powiatowego. Zbudowany na przełomie XIX/XXw. Interesująca forma architektoniczna tzw. "pruski mur" sprawia, że należy do niewielu zachowanych w tym stylu budynków w Chełmnie. Po reformie administracyjnej w 1975 roku stał się siedzibą Urzędu Miasta. Słynne osoby urodzone w Chełmnie: Pomnik Ludwika Rydygiera, chirurga, który w 1880 r.
przeprowadził w Chełmnie pierwszą w Polsce operację częściowego wycięcia żołądka. Brunon Bendig (1938-2006), bokser, medalista olimpijski z Rzymu 1960 Joachim Grubich (ur. 1935), organista i profesor sztuki gen. Heinz Guderian (1888-1954), twórca niemieckiej doktryny pancernej, autor książki "Achtung Panzer" Brygida Kürbis (1921-2001), historyk mediewista Hermann Löns (1866-1914), powieściopisarz i dziennikarz Wojciech Łożyński (1808-1884), filolog i pedagog Małgorzata Maier (ur. 1966), uczestniczka pierwszej edycji Big Brothera Grzegorz Mielcarski (ur. 1971), napastnik, reprezentant Polski, komentator meczów piłkarskich Ewa Pobłocka (ur. 1957), polska pianistka, kameralistka i pedagog Franciszek Raszeja (1896-1942), lekarz ortopeda Leon Raszeja (1901-1939), prawnik Maksymilian Raszeja (1889-1939), teolog Dr Kurt Schumacher (1895-1952), przywódca i jeden z założycieli Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD) Jan Szupryczyński (ur. 1934), geograf i badacz krajów polarnych, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu Andrzej Michał de Tchorzewski (ur. 1943), profesor, pedagog, rektor Akademii Bydgoskiej Barbara Dziekan - Vajda (ur. 1951) - polska aktorka.
Chełmno na starej fotografii Rynek
Kościół Dominikanów
Ul. Dominikańska
ul.
ul. Dworcowa - budynek Urzędu Miasta (dawn. Landratura) Plac Wolności (dawniej Plaz Hohenzollernów)
Szpital wojskowy przy ul. Łożyńskiego ul. Dworcowa
Widok z wieży kościoła farnego (strona wschodnia) Chełmno - widok od strony
Stara widokówka z Chełmna