697 Akademii Ekonomicznej w Krakowie 2005 Katedra Badań Konsumpcji Jakość życia ludności w województwie małopolskim ocena subiektywna 1. Wprowadzenie Przemiany gospodarcze i społeczne, jakie zachodzą w Polsce po 1990 r., mają różnorodne konsekwencje. Zmieniają się uwarunkowania działania ludności na rynku dóbr, na rynku pracy, na rynkach finansowych. Przed ludźmi otworzyły się duże możliwości osiągania różnych celów, równocześnie jednak wzrosła waga podejmowanych decyzji, zwiększyła się odpowiedzialność za nie, a także niepewność skutków określonych zachowań. W skali makro społeczeństwo jako całość stanęło przed nowymi wyzwaniami i zadaniami. Proces transformacji gospodarki ma w swych założeniach poprawę bytu społeczeństwa i podniesienie jakości jego życia. Odpowiedź na pytanie o skuteczność realizacji tego ostatniego celu mogą dać tylko badania pierwotne, i to właśnie stało się przesłanką ich podjęcia. Jakość życia rozumiana jest jako: poziom zadowolenia jednostki, jaki otrzymuje ona w wyniku spożycia dóbr i usług nabywanych na rynku, spożywania dóbr publicznych, form spędzania czasu wolnego oraz pozostałych charakterystyk (materialnych i społecznych) środowiska, w którym się znajduje 1. Bardziej skrótowa definicja brzmi: jakość życia jest to stopień satysfakcji człowieka z całokształtu swej egzystencji 2. 1 Por. R. Gillingham, W.S. Reece, Analytical Problems in the Measurment of the Quality of Life, Social Indicators Research 1980, nr 1 2. 2 Por. C. Bywalec, L. Rudnicki, Konsumpcja, PWE, Warszawa 2002, s. 43. Problematyka jakości życia jest obszernie omawiana w literaturze, można wymienić tu m.in.: J. Rutkowski, Badania jakości życia [w:] Jakość życia i warunki bytu, Biblioteka Wiadomości Statystycznych, t. 40, GUS, Warszawa 1991; J. Rutkowski, Jak badać jakość życia? Wiadomości Statystyczne 1988, nr 5; T. Dmoch, J. Rutkowski, Badanie poziomu i jakości życia, Wiadomości Statystyczne 1985, nr 10; J. Kordos, Stan
18 Celem niniejszego artykułu jest diagnoza jakości życia mieszkańców województwa małopolskiego. Została ona przeprowadzona na podstawie analizy poziomu zadowolenia z różnych aspektów życia. Rozważania są prowadzone w oparciu o dane empiryczne uzyskane w wyniku zrealizowanych badań ankietowych 3. Przeprowadzone one zostały w województwie małopolskim w jesieni 1999 r., na losowo dobranej próbie liczącej 1000 gospodarstw domowych. Dla celów analizy problematyki odczuć zadowolenia, w niniejszym artykule próbą była zbiorowość respondentów udzielających odpowiedzi na pytania kwestionariusza, a nie zbiorowość gospodarstw domowych. 2. Charakterystyka badanej populacji Wśród respondentów przeważały kobiety, stanowiły 58% ankietowanej zbiorowości. Z punktu widzenia wieku badana populacja składała się w 23% z osób w przedziale 36 45 lat, w 21% z osób w wieku 46 55 lat i w 18% z osób w wieku 26 35 lat. Osoby w wieku 18 25 lat stanowiły 15%, 12% stanowiła ludność powyżej 65 roku życia, a 11% w wieku 56 65 lat. Jeśli chodzi o wykształcenie, to w badanej zbiorowości dominowali respondenci, którzy zakończyli edukację na poziomie zasadniczym (31%) oraz średnim (27%). Respondenci o wyższym wykształceniu stanowili prawie 20% badanych, pomaturalnym 13%, a podstawowym 10%. Analiza struktury zawodowej badanej populacji wykazała, że najliczniejszą grupę tworzyli emeryci i renciści (26%) oraz robotnicy (ponad 16%). Udział personelu średniego szczebla wynosił 13%, a specjalistów i kadry kierowniczej ponad 11%. Grupa rolników stanowiła 10% zbiorowości, młodych, uczących się ludzi (uczniów i studentów) 9%, a przedsiębiorców 6%. Pozostałą część badanych stanowiła grupa gospodyń domowych i bezrobotnych (po 4%). badań jakości życia i warunków bytu [w:] Jakość życia i warunki bytu, Biblioteka Wiadomości Statystycznych, t. 40, GUS, Warszawa 1991; E. Sierzputowska, Jakość życia, Wiadomości Statystyczne 1989, nr 7; W. Ostasiewicz, Aspects of Quality of Life, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2000; E. Oktabska, Pomiar jakości życia [w:] Rozwój demograficzny Polski analiza i prognozowanie, Monografie i Opracowania nr 12 (319), ISiD, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1990; Metodologia pomiaru jakości życia, red. W. Ostasiewicz, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2002. Zagadnieniom jakości życia poświęcona była znaczna część zeszytu nr 2 Ruchu Prawniczego, Ekonomicznego i Socjologicznego z 1993 r., w którym pisali: J. Piasny, Poziom i jakość życia ludności oraz źródła i mierniki ich określania; H. Sęk, Jakość życia a zdrowie; S. Kowalik, Posłowie dyskusji o jakości życia. Z literatury zachodniej wymienić można: In Pursuit of the Quality of Life, red. A. Offer. University Press, Oxford 1996; V. Gössweiner, Ch. Pfeiffer, R. Richter, Quality of Life and Social Quality, Österreichische Institut für Familienforschung, Working Paper nr 12, Salzburg 2001; E. Diener, C. Diener, The Wealth of Nations Revisited: Income and Quality of Life, Social Indicators Research 1995, nr 36(3). 3 Artykuł jest częścią opracowania The Influence of Transformation Processes on the Economic Growth and Standards of Living in Central European Countries wspieranego przez Research Support Scheme of the Open Society Support Foundation, grant indywidualny J. Berbeki, nr 1091/1998.
Jakość życia ludności w województwie małopolskim... 19 Jeśli chodzi o miejsce zamieszkania badanej zbiorowości, to 27% mieszkało w Krakowie, 24% w innych miastach, a 49% na wsi. Sytuacja mieszkaniowa badanej zbiorowości przedstawiała się następująco: 30% badanych mieszkało we własnym domu, 31% we własnym mieszkaniu, 15% w mieszkaniu lokatorskim, 8% w kwaterunkowym, 5% w służbowym. W mieszkaniu rodziców żyło 6% badanych, a 3% wynajmowało mieszkanie. Jednym z istotnych czynników różnicujących badaną populację był poziom dochodów na osobę uzyskiwanych miesięcznie. Największy udział miały osoby o przeciętnych dochodach per capita na poziomie 251 500 zł miesięcznie (34%), a także 501 750 zł (24%). Respondenci uzyskujący 751 1000 zł na osobę stanowili 13%, do grupy najniżej uposażonych (do 250 zł) należało 12% badanych, a do najlepiej uposażonych (powyżej 1000 zł) 10%. Znamienne jest, że 7% ankietowanych nie udzieliło na to pytanie odpowiedzi. 3. Subiektywna ocena jakości życia mieszkańców województwa małopolskiego W nawiązaniu do definicji jakości życia, osobom badanym zadawano pytania dotyczące ich satysfakcji z różnych aspektów życia, a mianowicie: z miejscowości, w której mieszkają, z wolnego czasu, życia rodzinnego, zdrowia, sytuacji politycznej w kraju, warunków mieszkaniowych, wykształcenia i dobrobytu. Dobrobyt rozumie się w niniejszym artykule jako: zasób przedmiotów konsumpcji oraz środków finansowych będących w dyspozycji człowieka 4. Zastosowana w kwestionariuszu siedmiostopniowa skala Likerta dawała możliwość odpowiedzi od kategorii: (wartość 1 na skali) do (wartość 6 na skali). Uzyskane rezultaty przedstawiają rys. 1 i 2. Wyniki badań wskazują, że spośród uwzględnionych kwestii na pozytywną ocenę jakości życia składają się: satysfakcja z miejscowości, w której respondenci mieszkają, oraz życie rodzinne, ponieważ ch (o różnym stopniu zadowolenia: ch, ch i ch) było aż 92% respondentów. Źródłami zadowolenia były również wykształcenie i warunki mieszkaniowe (odpowiednio 83% i 80% w większym lub mniejszym stopniu ch). Zdrowie, czas wolny i dobrobyt dostarczały badanym zbliżonego poziomu zadowolenia, około 3/4 respondentów stwierdziło, że są w tym względzie zadowoleni (odpowiednio 75%, 70% i 68% w większym lub mniejszym stopniu ch). Zdecydowanie najmniej satysfakcjonująca dla respondentów była sytuacja polityczna w kraju. Zadowolonych z niej (o różnym stopniu zadowolenia: ch, ch i ch) było tylko 22% badanych. 4 Por. C. Bywalec, L. Rudnicki, op. cit., s. 40.
20 100 90 80 70 60 % 50 40 30 trudno powiedzieć 20 10 0 miejscowość czas wolny życie rodzinne zdrowie Rys. 1. Ocena poziomu zadowolenia mieszkańców Małopolski z: miejscowości, czasu wolnego, życia rodzinnego i zdrowia Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań. 100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0 sytuacja polityczna warunki mieszkaniowe wykształcenie dobrobyt trudno powiedzieć Rys. 2. Ocena poziomu zadowolenia mieszkańców Małopolski z: sytuacji politycznej, warunków mieszkaniowych, wykształcenia i dobrobytu Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Jakość życia ludności w województwie małopolskim... 21 Zgodnie z prawidłowością tendencji centralnej najwięcej ocen poziomu zadowolenia znajdowało się w środkowych przedziałach 5. Natomiast jeżeli chodzi o skrajne oceny to najwięcej ch było z życia rodzinnego i miejscowości (po 26%), zdrowia i wykształcenia (po13%). Najmniej ch było wśród badanych z warunków bytu i sytuacji politycznej (odpowiednio 4% i 1%). Polska jest krajem, w którym wartości rodzinne są wysoko cenione, wobec czego pozytywnym sygnałem jest wysoki stopień zadowolenia czerpanego z relacji rodzinnych, podnoszącego tym samym jakość życia. Sytuacja mieszkaniowa, ogólnie uznawana za nie najlepszą, ale poprawiającą się w ostatnich latach, w badanej populacji była dość dobra, o czym świadczyły przedstawione wyniki. Wyrażana z tego powodu satysfakcja wydaje się być uzasadniona. Natomiast dość wysoki poziom zadowolenia z własnego wykształcenia w kontekście relatywnie niższego w stosunku do krajów zachodnich wykształcenia naszego społeczeństwa może budzić zaniepokojenie. Równocześnie wyrażony niższy stopień zadowolenia z dobrobytu wskazuje, że w społeczeństwie nie wykształciły się jeszcze mechanizmy łączenia możliwości osiągania wyższego poziomu dobrobytu z wyższym wykształceniem. Niski wskaźnik zadowolenia z sytuacji politycznej w kraju nie zaskakuje, biorąc pod uwagę niestabilność polityczną podstawowych organów władzy, silnie zaznaczające się tendencje koniunkturalizmu politycznego i wewnątrzpartyjnego, dominującego nad kryterium merytorycznym przy obsadzaniu różnych stanowisk, a także ujawniane nieprawidłowości w systemie sprawowania władzy na wszystkich szczeblach. Reasumując, ocena jakości życia wyrażona przez stopień zadowolenia z zaspokojenia różnych sfer potrzeb była dla mieszkańców Małopolski zadawalająca. Z wyjątkiem sytuacji politycznej, pozostałe dziedziny życia były dla zdecydowanej większości satysfakcjonujące. Jakość życia silnie związana była z sytuacją zawodową respondentów. Ilustruje to rys. 3. Generalnie grupami najbardziej usatysfakcjonowanymi byli kolejno: studenci, przedsiębiorcy i specjaliści. Poziom zadowolenia pozostałych grup był niższy od przeciętnej dla całej badanej zbiorowości. Jeżeli chodzi o stopień zadowolenia z dobrobytu, to najwyższy wykazywali studenci oraz przedsiębiorcy, przeciętną ich wypowiedzi określić można w kategoriach. Można sądzić, że relatywnie wysoka ocena swojej jakości życia przez uczniów i studentów, a więc ludzi młodych, wynika z pozytywnej oceny atrakcyjności trybu życia, jaki prowadzą, i dokonywana jest bardziej na gruncie przesłanek emocjonalnych niż materialnych, a także w relacji do poziomu prezentowanego przez ich dom rodzinny. W 1999 r. znaczna część studentów pracowała zawodowo, a mając jeszcze wsparcie finansowe z domu rodzinnego byli w stanie zapewnić sobie su- 5 J. Brzeziński, Metodologia badań psychologicznych, PWN, Warszawa 1996, s. 216.
22 biektywnie odczuwany dobrobyt 6. W przypadku natomiast przedsiębiorców należy sądzić, że pozytywnie oceniali status materialny, jaki stworzyli sobie oraz swej rodzinie w wyniku własnej pracy i dawało im to satysfakcję. 6 5 4 3 trudno powiedzieć 2 1 0 robotnik, pracownik usług rolnik przedsiębiorca bezrobotny emeryt, rencista uczeń, student technik, średni szczebel specjalista, kadra kierownicza miejscowości czasu wolnego życia rodzinnego zdrowia sytuacji politycznej warunków mieszkaniowych wykształcenia dobrobytu Rys. 3. Zróżnicowanie jakości życia w zależności od sytuacji zawodowej respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań. Nieco niższa była ocena dobrobytu przez grupę specjalistów i kadrę kierowniczą, ocena ta kształtowała się bliżej poziomu trudno powiedzieć, co może wynikać z wysokich aspiracji konsumpcyjnej tej subpopulacji. Większość pozostałych grup, tj. robotnicy, rolnicy, emeryci i renciści, technicy oraz średni personel zawodowy, oceniali dobrobyt podobnie, w połowie między kategoriami trudno powiedzieć, a. Grupą najniżej oceniającą swój dobrobyt byli bezrobotni, których przeciętna ocena była bliska kategorii. Zróżnicowanie zadowolenia z warunków mieszkaniowych oraz wykształcenia w zależności od kryterium zawodowego było relatywnie niewielkie, wypowiedzi wszystkich respondentów zawierały się w przedziale pomiędzy 6 J. Berbeka, Uwarunkowania zachowań konsumentów na rynku, Badania statutowe, AE w Krakowie, Kraków 1997, s. 58 (maszynopis).
Jakość życia ludności w województwie małopolskim... 23 a. Jedynie zadowolenie specjalistów i kadry kierowniczej z wykształcenia kształtowało się pomiędzy a. Satysfakcja z sytuacji politycznej wszystkich grup zawodowych była niższa niż z innych rozpatrywanych aspektów życia. Największe niezadowolenie cechowało rolników, bezrobotnych i średni szczebel administracyjno-biurowy, ich wypowiedzi zawierały się w przedziale: a. Raczej niezadowoleni byli emeryci i renciści oraz gospodynie domowe, natomiast zadowolenie pozostałych grup kształtowało się w przedziale: trudno powiedzieć a. Analiza zależności oceny jakości życia w zależności od miejsca zamieszkania wskazuje na pewne prawidłowości, co ilustruje rys. 4. trudno powiedzieć 6 5 4 3 2 1 0 miejscowość czas wolny życie rodzinne zdrowie sytuacja polityczna warunki mieszkaniowe wykształcenie dobrobyt Kraków inne miasta wieś Rys. 4. Zróżnicowanie jakości życia w zależności od miejsca zamieszkania w województwie małopolskim Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań. Jeżeli chodzi o zadowolenie z miejscowości i sytuacji politycznej, to kolejność była taka sama: najbardziej zadowoleni byli mieszkańcy Krakowa, mniej innych miast, a najmniej mieszkańcy wsi. Różny był natomiast poziom zadowolenia z powyższych kategorii, z miejscowości wysoki, oscylował wokół poziomu, z sytuacji politycznej niski, zbliżony do kategorii. W ocenie większości pozostałych dziedzin życia zaznaczała się następująca tendencja: najbardziej zadowoleni byli mieszkańcy innych niż Kraków miast, nieco
24 mniej krakowianie, a najmniejsze zadowolenie cechowało mieszkańców wsi. Tak było w przypadku (w kolejności od przynoszącego największe zadowolenie): życia rodzinnego, wykształcenia, zdrowia i wolnego czasu. Natomiast w kategoriach warunków mieszkaniowych i dobrobytu grupą najbardziej zadowoloną ponownie byli mieszkańcy innych miast, mniej zadowoloną mieszkańcy wsi, a najmniej zadowoloną mieszkańcy Krakowa. Powyższe wyniki wskazują, że mieszkańcy mniejszych miast w województwie małopolskim oceniają najwyżej jakość swego życia. Można to tłumaczyć z jednej strony dyskomfortem wynikającym z mieszkania w dużej aglomeracji (jaką w skali Polski jest Kraków) w stosunku do mniejszych miast, a z drugiej, zawyżonym poziomem aspiracji konsumpcyjnych, co w efekcie powoduje niższe relatywne odczucia satysfakcji. Zróżnicowanie poziomu zadowolenia respondentów ze wspomnianych aspektów życia ze względu na płeć było niewielkie. Z wyjątkiem zadowolenia z miejscowości, stopień zadowolenia ze wszystkich pozostałych dziedzin życia był wyższy u mężczyzn. Może to świadczyć o bardziej malkontenckim charakterze kobiet lub ich wyższych wymaganiach. Typ gospodarstwa domowego nie był zmienną istotnie różnicującą poziom zadowolenia i nie zaznaczyły się tu wyraźne tendencje. Wykształcenie było czynnikiem różnicującym jakość życia, co przedstawia rys. 5. 6 5 trudno powiedzieć 4 3 2 1 0 miejscowość czas wolny życie rodzinne zdrowie sytuacja polityczna warunki mieszkaniowe wykształcenie dobrobyt podstawowe zasadnicze średnie pomaturalne wyższe Rys. 5. Zróżnicowanie jakości życia mieszkańców Małopolski w zależności od poziomu wykształcenia Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Jakość życia ludności w województwie małopolskim... 25 Jakość życia wzrastała wraz z poziomem wykształcenia. Wskazywał na to wzrost zadowolenia z miejscowości i wykształcenia oraz dobrobytu wraz z poziomem wykształcenia. Przy ocenie tej ostatniej kategorii, od przedstawionej prawidłowości odbiegała nieco ocena grupy z wykształceniem pomaturalnym, której poziom zadowolenia był niższy od oceny respondentów o średnim wykształceniu. Podobne zadowolenie z życia rodzinnego było niezależne od poziomu wykształcenia (nieco poniżej oceny ). Poziom zadowolenia z warunków mieszkaniowych był natomiast odwrotnie proporcjonalny do poziomu wykształcenia. Należy to prawdopodobnie tłumaczyć większymi aspiracjami powstającymi wraz z wyższym poziomem wykształcenia, a nierosnącymi proporcjonalnie możliwościami ich zaspokajania. Można dostrzec pewne prawidłowości przy badaniu zróżnicowania poziomu zadowolenia respondentów w zależności od ich wieku. Ogólnie nasuwa się konkluzja, że najwyżej jakość życia oceniali najstarsi i najmłodsi. Tak było w przypadku zadowolenia z życia rodzinnego, dobrobytu, warunków mieszkaniowych, czasu wolnego, wykształcenia i sytuacji politycznej poziom ich zadowolenia był najwyższy. Wydaje się, że można to wytłumaczyć większym optymizmem cechującym ludzi młodych i mniejszymi aspiracjami ludzi starszych. Ludzie starsi, którzy uzyskali pewną stabilizację sytuacji rodzinnej, mają więcej czasu wolnego, życie polityczne nie dostarcza już silnych emocji, a jeśli chodzi o sytuację mieszkaniową, to często mieszkają w mieszkaniach komunalnych lub kamienicach, gdzie nie wprowadzono jeszcze realnych czynszów; wszystkie powyższe czynniki sprawiają, że poziom ich zadowolenia jest relatywnie wyższy niż ludzi w średnim wieku. Interesujących wniosków dostarcza badanie zróżnicowania jakości życia w zależności od poziomu dochodów. Generalnie przejawia się prawidłowość wzrostu jakości życia wraz z poziomem dochodów, ilustruje to rys. 6. Tak było w przypadku (poczynając od przynoszących najwyższe zadowolenie): miejscowości, warunków mieszkaniowych, wykształcenia, czasu wolnego, dobrobytu i sytuacji politycznej. Zadowolenie ze zdrowia wzrastało wraz ze wzrostem poziomu dochodów w niższych grupach dochodowych, następnie w gospodarstwach o przeciętnych dochodach w przedziale 751 1000 zł miesięcznie zadowolenie to było niższe, a w grupie najlepiej uposażonych znów było wyższe (niższa strefa kategorii ). Symptomatyczne są wyniki dotyczące poziomu zadowolenia z życia rodzinnego. Zadowolenie to wzrastało wraz z poziomem dochodów do pewnego poziomu przedział 501 750 zł miesięcznie (niski poziom kategorii ). W gospodarstwach o dochodach 751 1000 zł zadowolenie z życia rodzinnego było niższe, a w najwyższej grupie dochodowej jeszcze niższe, porównywalne z gospodarstwami uzyskującymi dochody w przedziale 251 500 zł (poniżej oceny ). Skłania to do konkluzji, że zadowolenie z życia rodzinnego jest w pewnej mierze uzależnione od poziomu dochodów, ale wysokie dochody nie są gwarantem budowania trwałych i satysfakcjonujących relacji rodzinnych.
26 6 5 trudno powiedzieć 4 3 2 1 0 miejscowość czas wolny życie rodzinne zdrowie sytuacja polityczna warunki mieszkaniowe wykształcenie dobrobyt do 250 zł 251 500 zł 501 750 zł 751 1000 zł powyżej 1000 zł Rys. 6. Zróżnicowanie stopnia zadowolenia mieszkańców Małopolski z rozważanych aspektów życia w zależności od poziomu dochodów Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań. Reasumując, jakość życia jest skorelowana z poziomem dochodów, choć ta zależność nie występuje we wszystkich sferach życia, jakie składają się na kategorię jakości. 4. Podsumowanie Odczucia zadowolenia z różnych sfer życia składają się na jakość życia ludności. Ze społecznego punktu widzenia jest to istotna kategoria, wymagająca systematycznych badań, stąd podjęcie jej w niniejszym artykule. Uzyskane wyniki badań pozwoliły stwierdzić, że do czynników, które różnicują jakość życia, należą determinanty o charakterze materialno-zawodowym, takie jak: poziom dochodów, pozycja zawodowa, wykształcenie. Poziom zadowolenia kształtują też miejsce zamieszkania oraz ale w mniejszym stopniu płeć. Ogólnie można zauważyć, że mieszkańcy wsi, rolnicy są mniej zadowoleni z większości rozważanych dziedzin życia, a więc subiektywnie postrzegana jakość ich życia jest niższa niż innych grup społecznych. Świadczą o tym zresztą publiczne wystąpienia tej grupy i jej przedstawicieli, obwiniających za swą sytuację zmiany strukturalne i politykę państwa. Natomiast powyżej przeciętnej dla badanej zbiorowości kształtuje się satysfakcja przedsiębiorców, specjalistów, kadry kierowniczej, ludzi młodych. Można są-
Jakość życia ludności w województwie małopolskim... 27 dzić, że są to ci, którym się udało, którzy wiele osiągnęli. Trudno jest jednoznacznie określić, czy sprawiły to procesy transformacji, ale wydaje się, że przyczyniły się do pozytywnych odczuć na temat jakości ich życia. Pewnym niepokojącym sygnałem jest relatywnie wysoki poziom zadowolenia badanej populacji z poziomu wykształcenia, gdyż w porównaniu z krajami zachodnimi, np. należącymi do Unii Europejskiej, wskaźniki skolaryzacji czy znajomości języków obcych są niższe. W kontekście integracji z UE powinna zaistnieć świadomość tej sytuacji, a w dalszej kolejności powstać motywacja do podejmowania działań zmierzających do jej poprawy, a tym samym zwiększania konkurencyjności naszej siły roboczej na wspólnym rynku pracy. Ogólna konkluzja z przeprowadzonych badań jest optymistyczna ze społecznego punktu widzenia, z wyjątkiem sytuacji politycznej w naszym kraju, społeczeństwo województwa małopolskiego jest w miarę zadowolone z różnych aspektów swego życia, zarówno tych materialnych jak i emocjonalnych, a więc jakość ich życia wydaje się być odpowiednia do ich aspiracji. Literatura Berbeka J., Uwarunkowania zachowań konsumentów na rynku, Badania statutowe, AE w Krakowie, Kraków 1997 (maszynopis). Brzeziński J., Metodologia badań psychologicznych, PWN, Warszawa 1996. Bywalec C., Rudnicki L., Konsumpcja, PWE, Warszawa 2002. Diener E., Diener C., The Wealth of Nations Revisited: Income and Quality of Life, Social Indicators Research 1995, nr 36(3). Dmoch T., Rutkowski J., Badanie poziomu i jakości życia, Wiadomości Statystyczne 1985, nr 10. Gillingham R., Reece W.S., Analytical Problems in the Measurement of the Quality of Life, Social Indicators Research 1980, nr 1, 2. Gössweiner V., Pfeiffer Ch., Richter R., Quality of Life and Social Quality, Österreichische Institut für Familienforschung, Working Paper nr 12, Salzburg 2001. Kordos J., Stan badań jakości życia i warunków bytu [w:] Jakość życia i warunki bytu, Biblioteka Wiadomości Statystycznych, t. 40, GUS, Warszawa 1991. Metodologia pomiaru jakości życia, red. W. Ostasiewicz, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2002. Oktabska E., Pomiar jakości życia [w:] Rozwój demograficzny Polski analiza i prognozowanie, Monografie i Opracowania nr 12 (319), ISiD, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1990. Piasny J., Poziom i jakość życia ludności oraz źródła i mierniki ich określania, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1993, z. 2. In Pursuit of the Quality of Life, red. A. Offer, University Press, Oxford 1996. Rutkowski J., Badania jakości życia [w:] Jakość życia i warunki bytu, Biblioteka Wiadomości Statystycznych, t. 40, GUS, Warszawa 1991. Rutkowski J., Jak badać jakość życia? Wiadomości Statystyczne 1988, nr 5. Sierzputowska E., Jakość życia, Wiadomości Statystyczne 1989, nr 7.
28 The Quality of Life of Residents of the Małopolskie Voivodship A Subjective Evaluation This article was written based on the results of a survey conducted in 1999 in the Małopolskie Voivodship on a sample of 1000 households. The premise for examining this topic was the author s conviction that the issue of peoples feelings regarding their level of satisfaction with the various aspects of life that contribute to the quality of life is socially significant. The results obtained enabled the author to assert that factors differentiating the quality of life include determinants of a material and occupational character, such as: income level, professional position and education. The level of satisfaction is also shaped by place of residence and to a lesser degree by gender. Generally, it can be observed that residents of rural areas farmers are less satisfied with the majority of the discussed areas of life. On the other hand, the satisfaction of entrepreneurs, specialists, managerial staff and young people was above the average in the examined sample. From a social perspective, the general conclusion from the conducted research is optimistic. Aside from the political situation in Poland, people in the Małopolskie Voivodship are fairly satisfied with various aspects of life and thus accept their quality of life.