ZAANGAŻOWANI W KULTURĘ. Podsumowanie wyników diagnozy lokalnej dotyczącej uczestnictwa i angażowania się w tworzenie kultury

ZAANGAŻOWANI W KULTURĘ Podsumowanie wyników diagnozy lokalnej dotyczącej uczestnictwa i angażowania się w tworzenie kultury Tło badania Badanie potrzeb kulturalnych i potencjału uczestnictwa oraz współtworzenia kultury przez mieszkańców Jabłonowa Pomorskiego oraz okolicznych miejscowości gminnych zostało przeprowadzone w ramach projektu Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne 2017. W gminie Jabłonowo działa jeden główny ośrodek kultury Centrum Kultury i Sportu (dalej CKiS) w miejskiej części gminy, na obszarach wiejskich, w większości miejscowości, funkcjonują świetlice wiejskie, którymi opiekują się sołtysi. Obecnie główny ciężar tworzenia działań kulturalnych leży po stronie CKiS, pracownicy instytucji działają głównie w mieście, ale także organizują działania w świetlicach wiejskich. Społeczność skupiona wokół świetlic wiejskich nie jest zaangażowanym partnerem do tworzenia kultury w gminie. Podejmuje jedynie okolicznościowe działania i oczekuje dużego wsparcia po stronie CKiS. Realizacja projektu ma być pierwszą okazją do zwiększenia inicjatywy mieszkańców obszarów wiejskich w organizowaniu życia kulturalnego w ramach swoich społeczności lokalnych, a sama diagnoza to niejako sprawdzenie gotowości mieszkańców do podejmowania bardziej samodzielnych działań i rozpoznanie ich potencjału a także praktyk dotychczasowego uczestnictwa w kulturze. Cel i metodologia badania Celem badania było poznanie potrzeb mieszkańców Jabłonowa Pomorskiego oraz wybranych miejscowości w gminie w zakresie uczestnictwa w kulturze oraz możliwości zaangażowania się w tworzenie kultury. Badanie zostało zrealizowane przy użyciu ilościowej i jakościowej metody badawczej. W ramach badania ilościowego zastosowano wywiad kwestionariuszowy. Głównym celem badania przy użyciu tego narzędzia było zdobycie wiedzy w jakim zakresie mieszkańcy uczestniczą w wydarzeniach kulturalnych i jakie są powody niskiego poziomu uczestnictwa oraz zbadanie potencjału w zakresie podejmowania inicjatyw kulturalnych przez mieszkańców i ich potrzeby w tym zakresie. Badanie przeprowadzili młodzi mieszkańcy gminy zaangażowani w pracę w Młodzieżowej Radzie Miejskiej. Łącznie przeprowadzono 295 wywiadów kwestionariuszowych. 1

Proporcje liczbowe osób uczestniczących w badaniu w poszczególnych miejscowościach wskazuje poniższy wykres. Miejsce zamieszkania badanych PŁOWĘŻ PIECEWO MILESZEWY LEMBARG KONOJADY KAMIEŃ JAGUSZEWICE JABŁONOWO ZAMEK JABŁONOWO POM. BUKOWIEC BUK POMORSKI BUK GÓRALSKI 0,3% 2,4% 4,7% 9,8% 7,8% 6,4% 8,8% 8,1% 6,8% 7,5% 7,8% 25,8% W badaniu wzięło udział 68,1% kobiet i 31,2% mężczyzn. Badane osoby były zróżnicowane wiekowo. Wiek badanych Powyżej 65 lat 56-65 46-55 36-45 26-35 19-25 Poniżej 18 lat 9,8% 11,5% 10,5% 15,3% 18,0% 15,6% 15,6% Badanie jakościowe przeprowadzono za pomocą techniki World Cafe w ramach spotkań otwartych z mieszkańcami w Jabłonowie Pomorskim, Lembargu, Kamieniu, Płowężu, Góralach, a także z Młodzieżową Radą Miejską podczas ich pobytu w pobliskim Górznie. Mieszkańcy dyskutowali o zasobach (osobowych i pozaosobowych) oraz potencjale poszczególnych miejscowości, udział ich mieszkańców w tworzeniu kultury. Spotkania prowadzili pracownicy Centrum Kultury i Sportu w Jabłonowie Pomorskim. W każdym ze spotkań uczestniczyło około 50 mieszkańców. 2

Główne wnioski wynikające z przeprowadzonego badania Nieco ponad połowa mieszkańców biorących udział w badaniu uczestniczy w wydarzeniach kulturalnych organizowanych w gminie. Zdecydowanie bardziej aktywne kulturalnie są kobiety. W wydarzeniach kulturalnych uczestniczą zróżnicowani wiekowo mieszkańcy, grupami deficytowymi są najstarsi mieszkańcy obszaru wiejskiego gminy oraz młodzież. Najczęstszym powodem nieuczestniczenia w kulturze, na który wskazywali mieszkańcy jest brak czasu, szczególnie dotyczy to mieszkańców aktywnych zawodowo. Grupy mieszkańców, które najczęściej wskazywały, że nie odpowiadają im wydarzenia organizowane w świetlicach to najmłodsi mieszkańcy obszarów wiejskich. W przypadku oferty CKiS najbardziej niezadowolone są osoby w wieku 36-45 lat i 46 55 lat. Z kolei największy problem z dotarciem do organizowanych wydarzeń mają osoby najstarsze i najmłodsze, niesamodzielne. Mieszkańcy mają zróżnicowane potrzeby kulturalne. Chęć zabawy dominuje u najmłodszych badanych. Na niezobowiązujące spędzanie czasu najczęściej wskazywały osoby w przedziale wiekowym 26 45 lat. Ta grupa wiekowa również najczęściej wskazała na chęć nauczenia się i dowiedzenia czegoś nowego. Największą gotowość do dzielenia się z innymi swoją wiedzą, umiejętnościami czy zainteresowaniami mają osoby w wieku 36-45 lat oraz osoby powyżej 56 lat. Jest to przesłanka, na której warto zacząć budować działania międzypokoleniowe. Nieco ponad połowa badanych wskazuje, że ma hobby, zainteresowania, bądź zajmuje się czymś pozazawodowo. Na podstawie analizy wyników można stwierdzić, że nie jest to związane z wiekiem, płcią czy miejscem zamieszkania, a wynika raczej z kwestii indywidualnych osób badanych. Należy zwrócić uwagę, że zaledwie 37% osób biorących udział w badaniu deklaruje gotowość podzielenia się swoją pasją czy zainteresowaniami z innymi mieszkańcami. Gotowość do podjęcia inicjatywy nie jest mocno zróżnicowana ze względu na wiek, chociaż osoby w wieku 56 65 lat najczęściej deklarowały, że chciałyby podzielić się swoją wiedzą i umiejętnościami. Co po raz kolejny świadczy o dużym potencjale seniorów i możliwych działaniach międzypokoleniowych. Dużą gotowość mają także osoby w wieku 26 35 lat i 36 45. Warto odnotować, że spora część mieszkańców nie jest zdecydowana co do podejmowania własnych inicjatyw, co można potraktować jako potencjał mieszkańców wymagający większego wzmocnienia. Mieszkańcy, którzy byliby gotowi podjąć własną inicjatywę w zakresie działań kulturalnych najczęściej potrzebowaliby pomocy w organizacji, z czego można pośrednio wnioskować o 3

ich niewielkim doświadczeniu w zakresie podejmowania takich działań. Ważną kwestią są także środki na materiały, które umożliwiłyby podjęcie działań. Analizując pozostałe odpowiedzi widać, że mieszkańcy potrzebują kompleksowego wsparcia i prowadzenia za rękę podczas pierwszych doświadczeń we współtworzeniu kultury. Mieszkańców do podejmowania własnych działań kulturalnych najbardziej zachęciłaby pewność, że dostaną wsparcie organizacyjne w podejmowanych inicjatywach. Informacji o tym, jak powinno się organizować wydarzenia potrzebują młodsi mieszkańcy oraz ci już aktywni zawodowo do 45 roku życia. Z kolei informacji o tym, jakie działania można podejmować potrzebują najstarsze osoby oraz mieszkańcy między 21 a 36 rokiem życia. Najmłodsi oraz najstarsi mieszkańcy potrzebują wzorca w postaci innej osoby z najbliższego otoczenia, która dotąd podejmowała takie działania. Na obszarach wiejskich barierą uczestnictwa w kulturze jest dostęp do świetlic wiejskich oraz wyraźna potrzeba animatora, który nie tylko będzie odpowiadać za organizację wydarzeń kulturalnych, ale przede wszystkim będzie potrafił wykorzystać lokalne zasoby do tworzenia kultury w unikatowy dla danej miejscowości sposób. Barierą uczestnictwa w kulturze jest także dotarcie do świetlic (gospodarstwa na wsiach są w dużej odległości od siebie). Dotyczy to szczególnie osób starszych i najmłodszych mieszkańców obszarów wiejskich. Konieczne jest zadbanie o różnorodne kanały komunikacji i pozyskanie informacji zwrotnych od mieszkańców odnośnie prowadzonych działań kulturalnych. 4

Szczegółowe wyniki badania Uczestnictwo w kulturze Nieco ponad połowa osób biorących udział w badaniu wskazuje, że nie uczestniczy w wydarzeniach kulturalnych organizowanych w świetlicach wiejskich. Na uczestnictwo w wydarzenia odbywających się w świetlicy w zdecydowanej większości wskazują mieszkańcy spoza Jabłonowa (81,5% wskazań) niż z terenu miasta (22, 5% odpowiedzi). Zdecydowanie bardziej aktywne kulturalnie są kobiety w stosunku do mężczyzn 66,9% kobiet deklaruje uczestnictwo w stosunku do 33,1% mężczyzn. W wydarzeniach w świetlicach uczestniczą zróżnicowani wiekowo mieszkańcy, na podstawie zebranych wyników badań można stwierdzić, że grupami deficytowymi są najstarsi mieszkańcy obszaru wiejskiego gminy oraz młodzież. Najwięcej aktywnych mieszkańców znajduje się w przedziale wiekowym 36-45 lat (19,4% uczestniczących), 56-65 lat (17,7% deklarujących uczestnictwo) oraz poniżej 18 lat (16,1%). Jednocześnie grupą mieszkańców, która najczęściej wskazywała, że nie uczestniczy w wydarzeniach organizowanych w świetlicach są osoby w wieku 19 25 lat (9,7% wskazań), 46 55 lat (10,5% odpowiedzi) oraz powyżej 65 lat (10,5% wskazań). Czy uczestniczysz w wydarzeniach kulturalnych (np. zabawach, spotkaniach, występach) organizowanych w świetlicach wiejskich? nie 58% tak 42% Odwrotne proporcje możemy zaobserwować w poziomie uczestnictwa mieszkańców w wydarzenia organizowanych w Centrum Kultury i Sportu w Jabłonowie Pomorskim. Nieco ponad poła osób biorących udział w badaniu wskazuje, że uczestniczy w wydarzeniach (wskazało tak 26,3% mieszkańców Jabłonowa i 68,8% mieszkańców spoza Jabłonowa). Równie podobny procent mieszkańców miasta i obszarów poza miastem nie uczestnicy w wydarzeniach (odpowiednio 24,1% i 73,7%). Podobnie w przypadku aktywność kulturalnej w samym Jabłonowie to kobiety częściej biorą udział w organizowanych wydarzeniach 71,9% w stosunku do 26,9% mężczyzn. W przypadku działań kulturalnych w Jabłonowie ich najczęstszymi uczestnikami są osoby poniżej 18 lat (20%) oraz 36-45 lat (21,3%). Jednocześnie grupami wiekowymi, które najrzadziej uczestniczą w organizowanych wydarzeniach są mieszkańcy w wieku 19-25 lat (11,3%) oraz 46-55 lat (7,5% wskazań) i powyżej 65 lat (9,4% odpowiedzi). 5

Czy uczestniczysz w wydarzeniach kulturalnych (np. zabawach, spotkaniach, występach itp.) organizowanych w CKiS? nie 45,1% tak 54,2% W przypadku niskiego poziomu uczestnictwa w organizowanych wydarzeniach lub nieuczestniczenia organizowanych zarówno w świetlicach jak i w CKiS najczęściej wskazywanym przez badanych mieszkańców powodem jest brak czasu. Najbardziej na brak czasu na aktywność kulturalną poza Jabłonowem wskazują osoby w wieku 26 35 lat (23,6% wskazań) i 36 45 lat (16,7% wskazań), wśród mieszkańców Jabłonowa wygląda to podobnie (osoby w wieku 26 35 lat 21,1% wskazań, 36-45 i 46 54 po 17,1% odpowiedzi). Na brak dostępu do informacji o tym co dzieje się w świetlicach najczęściej wskazują osoby w wieku 26-35 lat (30,4% wskazań) i osoby w wieku 46 65 (44,4%) w przypadku działań CKiS. Grupy mieszkańców, które najczęściej wskazywały, że nie odpowiadają im wydarzenia organizowane w świetlicach to najmłodsi mieszkańcy obszarów wiejskich (poniżej 18 lat 26,7% wskazań, 19-36 26,9% odpowiedzi). W przypadku oferty CKiS najbardziej niezadowolone są osoby w wieku 36-45 lat (25% wskazań) i 46 55 lat (37,5% odpowiedzi). Z kolei na brak towarzystwa w organizowanych wydarzeniach w świetlicy wskazują najczęściej najmłodsze osoby do 18 roku życia (22,2% odpowiedzi) i w wieku 56 65 lat (16,7% odpowiedzi). Największy problem z dotarciem do organizowanych wydarzeń w świetlicach mają osoby najstarsze powyżej 65 roku życia (33,3% odpowiedzi) i najmłodsze, niesamodzielne (20% wskazań). W przypadku uczestnictwa w wydarzeniach organizowanych w CKiS na problem braku towarzystwa również wskazują osoby w wieku 56 65 lat (35,7% odpowiedzi). Osoby te również najczęściej wskazywały na problem z dotarciem na wydarzenia (28,6% odpowiedzi). 6

Dlaczego nie uczestniczysz w wydarzeniach kulturalnych organizowanych w świetlicach? problemem jest dotarcie (dojazd) na organizowane wydarzenia nie mam z kim uczestniczyć w organizowanych wydarzeniach organizowane wydarzenia mi nie odpowiadają nie mam czasu, żeby uczestniczyć w wydarzeniach nie wiem, że coś się dzieje świetlicach, nie otrzymuję informacji 5% 6% 5% 8% 24% Dlaczego nie uczestniczysz w wydarzeniach kulturalnych organizowanych w CKiS? problemem jest dotarcie nie mam z kim uczestniczyć w organizowane wydarzenia mi 3% 5% 5% nie mam czasu, żeby 26% nie wiem, że coś się dzieje 9% Informowanie Osoby biorące udział w badaniu chciałaby być informowane przez wszystkie dostępne kanały informacyjne. Osoby najstarsze najrzadziej wskazywały, że chcą być informowane przez stronę internetową oraz profil na Facebook u. Są to jednak kanały informacji, na które często wskazywały osoby w do 45 roku życia (strona internetowa 69,3%, Facebook 87,8%). Tablice ogłoszeń najczęściej wskazywały z kolei osoby w wieku od 36 lat wzwyż (72% wskazań). Na ogłoszenia w szkole najczęściej wskazywały osoby poniżej 18 lat, czyli dzieci chodzące do szkół w gminie (30,5% odpowiedzi) oraz w wieku 36 45 lat, najprawdopodobniej rodzice mający dzieci w szkole (22% wskazań). 7

W jaki sposób chciał(a)byś być informowany(a) o wydarzeniach kulturalnych? 20% 45% przez stronę internetową CKiS przez Facebook CKiS 45% tablice ogłoszeń 44% ogłoszenia w szkole Badani mieszkańcy mają różnorodne potrzeby w zakresie uczestnictwa w kulturze, deklarują, że są zainteresowani zarówno pozyskiwaniem nowej wiedzy jak i spędzaniem czasu bardziej niezobowiązująco integrując się i wzmacniając relacje ze społecznością gminy. Ze względu na duże dysproporcje w próbie badawczej (zdecydowana przewaga kobiet oraz osób z obszaru gminy w stosunku do samego Jabłonowa) trudno określić, czy te predyspozycje mieszkańców są zróżnicowane ze względu na płeć czy miejsce zamieszkania. Kwestia, która różnicuje preferencje mieszkańców to z pewnością wiek. Chęć zabawy dominuje u najmłodszych badanych (do 25 lat - 43% odpowiedzi). Niezobowiązujące spędzanie czasu najczęściej wskazywały osoby w przedziale wiekowym 26 45 lat (42% odpowiedzi). Ta grupa wiekowa również najczęściej wskazała na chęć nauczenia się i dowiedzenia czegoś nowego (40% wskazań). Największą gotowość do dzielenia się z innymi mają osoby w wieku 36-45 lat (20,5% wskazań) oraz osoby powyżej 56 lat (35,9%). Najmniejszą gotowość mają z kolei badani w wieku 46-55 lat (5,1%) oraz w wieku szkolnym (7,7%). Jest to przesłanka, na której warto zacząć budować działania międzypokoleniowe. Te grupy mieszkańców również najczęściej wskazywały, że chciałyby posłuchać ciekawych ludzi (56,5% odpowiedzi), najmniejszą gotowość mają z kolei osoby najmłodsze. Najstarsi mieszkańcy oraz osoby w wieku 36 45 lat wskazują także najczęściej, że chciałyby poznać nowych ludzi (51,1%). W tym przypadku najbardziej zamkniętą grupą wiekową okazują się osoby w 46-55 lat (8,7% wskazań). 8

Uczestnicząc w wydarzeniach kulturalnych w gminie chciał(a)byś: poznać nowych ludzi 31% posłuchac ciekawych ludzi 50% podzielić się z innymi swoimi umiejętnościami i wiedzą/nauczyć czegoś innych 13% dowiedzieć się/nauczyć się czegoś nowego niezobowiązująco spędzić czas ze znajomymi/rodziną (za)bawić się 39% 42% 39% Potencjał Nieco ponad połowa badanych wskazuje, że ma hobby, zainteresowania, bądź zajmuje się czymś pozazawodowo. Na podstawie analizy wyników można stwierdzić, że nie jest to związane z wiekiem, płcią czy miejscem zamieszkania, a wynika raczej z kwestii indywidualnych osób badanych. Należy zwrócić uwagę, że zaledwie 37% osób biorących udział w badaniu deklaruje gotowość podzielenia się swoją pasją czy zainteresowaniami z innymi mieszkańcami. Gotowość do podjęcia inicjatywy nie jest mocno zróżnicowana ze względu na wiek, chociaż osoby w wieku 56 65 lat najczęściej deklarowały, że chciałyby podzielić się swoją wiedzą i umiejętnościami (39,5% odpowiedzi). Co po raz kolejny świadczy o dużym potencjale seniorów i możliwych działaniach międzypokoleniowych. Dużą gotowość mają także osoby w wieku 26 35 lat i 36 45 (odpowiednio 33,7% i 32,8%). Warto odnotować, że 20% osób wskazało kategorię trudno powiedzieć, co można potraktować jako potencjał mieszkańców wymagający większego wzmocnienia. 9

Czy masz jakieś hobby, czymś się interesujesz, coś trenujesz lub po prostu jesteś w czymś dobry(a)? nie 42% tak 57% Czy był(a)byś gotowy(a), żeby podzielić się swoimi umiejętnościami i wiedzą w tym temacie z innymi mieszkańcami? Zdecydowanie nie 12% Raczej nie 25% Trudno powiedzieć Raczej tak 18% 20% Zdecydowanie tak 12% Mieszkańcy, którzy byliby gotowi podjąć własną inicjatywę w zakresie działań kulturalnych najczęściej potrzebowaliby pomocy w organizacji (37% wskazań), z czego można pośrednio wnioskować o ich niewielkim doświadczeniu w zakresie podejmowania takich działań. Ważną kwestią są także środki na materiały, które umożliwiłyby podjęcie działań (27%). Analizując pozostałe odpowiedzi widać, że mieszkańcy potrzebują kompleksowego wsparcia i prowadzenia za rękę podczas pierwszych doświadczeń we współtworzeniu kultury. Ciekawe zestawienie pokazujące gotowość mieszkańców do angażowania się w działania kulturalne i podejmowanie własnej inicjatywy pokazują wyniki akcji animacyjnej zorganizowanej przez pracowników CKiS. Mieszkańcy zaczepieni przez pracowników w tzw. tunelu w Jabłonowie Pomorskim wskazywali odnosząc się do konkretnych obszarów kultury (projektów kulturalnych) swój stopień zaangażowania mogli wybrać rolę widza, uczestnika lub organizatora. 10

Wyniki działania animacyjnego przedstawia poniższy wykres, który potwierdza stosunkowo niską gotowość mieszkańców do współtworzenia kultury. 11

30 25 24 20 16 15 10 5 0 9 5 13 12 9 4 1 1 1 0 2 4 1 3 7 10 2 2 1 3 6 2 WIDZ UCZESTNIK ORGANIZATOR Gdybyś sam(a) miał(a) podejmować działania kulturalne w gminie dzieląc się swoimi umiejętnościami i zainteresowaniami jakiego wsparcia byś potrzebował(a): środków finansowych na materiały 27% informacji o tym, jak powinno się organizować takie działania/wydarzenia informacji do kogo mam się zgłosić, aby samemu coś zorganizować pomocy w prowadzeniu takiego spotkania z mieszkańcami pomocy w promocji, poinformowaniu o tym, co chcę zrobić/pokazać 15% 16% 18% 18% pomocy w organizacji 37% Mieszkańców do podejmowania własnych działań kulturalnych najbardziej zachęciłaby pewność, że dostaną wsparcie organizacyjne w podejmowanych inicjatywach (35% wskazań). Informacji o tym, jak powinno się organizować wydarzenia potrzebują młodsi mieszkańcy oraz ci już aktywni zawodowo do 45 roku życia (łącznie 67,3% wskazań). Z kolei informacji o tym, jakie działania można podejmować potrzebują najstarsze osoby (15,2% wskazań osób powyżej 65 roku życia) oraz mieszkańcy między 21 a 36 rokiem życia (21,7% odpowiedzi). Najmłodsi oraz najstarsi mieszkańcy 12

potrzebują wzorca w postaci innej osoby z najbliższego otoczenia, która dotąd podejmowała takie działania (52% łącznych odpowiedzi osób wieku szkolnym i po 56 roku życia). Co skłoniłoby Cię do podejmowania takich działań? wiedza, że ktoś inny już to zrobił 9% pomoc w prowadzeniu takiego spotkania 17% pomoc w organizacji 35% przykłady tego, co mogę zorganizować informacja o tym, że będą środki finansowe informacji o tym, jak powinno się informacja do kogo mam się zgłosić, aby 16% 18% 18% 18% Bariery uczestnictwa w kulturze Zagadnienia podjęte w badaniu kwestionariuszowym zostały pogłębione podczas spotkań otwartych z mieszkańcami w Jabłonowie Pomorskim, Lembargu, Kamieniu, Płowężu, Górznie, Góralach. Szczególnie na obszarach wiejskich udało się zdiagnozować bariery uczestnictwa w kulturze. Należy zaznaczyć, że problemy dotyczące dostępności i zaangażowania mieszkańców w życie kulturalne są podobne dla wszystkich badanych miejscowości, dlatego zostaną podsumowane ogólnie. Na końcu tego rozdziału zamieszczone zostały tabele, które wskazują na zdiagnozowane przez mieszkańców zasoby osobowe i pozaosobowe, które stanowią potencjał kulturalny każdej miejscowości. W podsumowaniu znajdują się natomiast odniesienia do zmapowanych zasobów. Tradycyjne działanie świetlic Mieszkańcy wskazują, że świetlice są dostępne, to znaczy, wszyscy wiedzą, kto ma klucz, ale nie są otwarte na co dzień. Świetlice działają okazjonalnie organizując wydarzenia związane z Dniem Matki, Dziecka, świętami. Brak regularności oraz dostępności do lokalnych miejsc aktywności społecznej stanowi barierę dla angażowania mieszkańców w życie kulturalne. Zdanie uczestników spotkań stałe otwarcie świetlic oraz cykliczność odbywających się tam zajęć mogłaby zwiększyć aktywność kulturalną mieszkańców i wpłynąć na polepszenie ich relacji społecznych. 13

Barierą w korzystaniu świetlic jest brak opiekuna animatora, który organizowałby życie społeczne i kulturalne wokół świetlic oraz ich zły stan techniczny (na przykład brak ogrzewania) i niewystarczające wyposażenie. Warto zauważyć, że mieszkańcy biorący udział w spotkaniach postrzegają uczestnictwo i udział w kulturze w dość tradycyjny sposób, uważając, że potrzebny jest budynek ośrodek kultury, aby organizować życie kulturalne mieszkańców. Pomimo wskazanych wielu zasobów przyrodniczych i zagospodarowanych miejsc publicznych mieszkańcy nie postrzegają ich jako możliwych miejsc stałej aktywności kulturalnej. Rosnąca popularność mobilnych domów kultury czy leśnych przedszkoli dowodzi, że takie formy aktywizacji kulturalnej i społecznej oraz angażowania w życie kulturalne ma szanse powodzenia. Przy zdiagnozowanych ograniczeniach infrastrukturalnych warto rozważyć taki kierunek działań kulturalnych, a w przypadku Jabłonowa Pomorskiego potraktować je jako działania uzupełniające i zachęcające mieszkańców do uczestnictwa w kulturze poprzez bezpośrednie wyjście z kulturą do mieszkańców. Wątek ten nabiera znaczenia szczególnie w kontekście zdiagnozowanych obaw mieszkańców przed uczestnictwem i angażowaniem się w działania kulturalne. Czasami łatwiej jest mieszkańcom włączyć się w pozornie niezobowiązującą sytuację na przykład jakieś działanie animacyjne organizowane w znanych dla mieszkańców przestrzeniach, w których pojawiając się mimowolnie niż wejście w zinstytucjonalizowaną formę organizacji kultury. Niewykorzystanie potencjału lokalnych liderów i niski poziom integracji społecznej Uczestnicy spotkań wyraźnie wskazują na lokalny potencjał osobowy każdej z miejscowości. Bez problemu potrafią wskazać lokalnych nieformalnych liderów, artystów czy rzemieślników. W dużej mierze są to osoby działające w organizacjach, grupach formalnych bądź nieformalnych, sołtysi czy osoby związane z działaniami parafii. Często jednak mieszkańcy wskazują pojedynczych mieszkańców, których rola lidera nie jest umocowana instytucjonalnie. Kwestią, którą należy podjąć jest wykorzystanie zdiagnozowanego potencjału. Obecnie zdaniem mieszkańców w organizację i uczestnictwo życia społeczno kulturalnego angażuje się stała grupa mieszkańców, skupiona najczęściej wokół tradycyjnych liderów sołtysów, kół gospodyń wiejskich czy grup parafialnych. Potencjał twórców kultury jest natomiast znacznie większy. Na obszarach wiejskich potrzeba animatora, który nie tylko będzie odpowiadać za organizację wydarzeń kulturalnych, ale przede wszystkim będzie potrafił wykorzystać lokalne zasoby do tworzenia kultury w unikatowy dla danej miejscowości sposób. Mieszkańcy wskazują, że zadaniem animatora powinno być także zachęcanie już aktywnych mieszkańców do wciągania w działania następnych osób oraz angażowanie mieszkańców przez zaciekawienie na przykład organizując inne działania niż dotychczas. Animator 14

powinien zadbać, aby mieszkańcy mieli wyznaczone małe role, które pozwolą im się utożsamić z działaniem. Mieszkańcy wskazują na potrzebę różnorodnych zajęć i wydarzeń. W świetlicach powinny być prowadzone zajęcia wokalne, artystyczne, rękodzielnicze, kabaretowe, sportowe, taneczne, warsztaty, ale również wyjazdy i wycieczki. Mieszkańcy postulują, aby świetlice były także niezobowiązującymi miejscami spotkań mieszkańców przy herbacie, niekoniecznie z ustalonym programem zajęć. Uczestnicy spotkań podkreślają, że sposób funkcjonowania świetlic i oferta wydarzeń powinna być wypracowana i uzgodniona z mieszkańcami. Mieszkańcy wskazują także na brak integracji między poszczególnymi wsiami, które dość mocno koncentrują się na własnych działaniach wokół świetlic wiejskich. Uczestnicy spotkań wskazują, że współpraca między poszczególnymi wsiami oraz samymi świetlicami byłaby wartościowym wzmocnieniem relacji społecznych. Sugerują, aby zacząć od małych działań, na przykład przeglądu działań świetlic czy wzajemnego zapraszania się na wydarzenia. Dostępność i komunikacja Mieszkańcy uczestniczący w spotkaniach wskazują, że częstą barierą uczestnictwa w kulturze jest dotarcie do świetlic (gospodarstwa na wsiach są w dużej odległości od siebie). Dotyczy to szczególnie osób starszych i najmłodszych mieszkańców obszarów wiejskich (na co wskazują również wyniki badania kwestionariuszowego). Mieszkańcy sugerują, aby na większe wydarzenia był organizowany transport zbiorowy. Komunikacja i informacja o wydarzeniach oceniona została przez mieszkańców pozytywnie. Najczęściej wykorzystywanym źródłem informacji jest dla mieszkańców Internet (informacje docierają poprzez strony internetowe i profile Facebook owe, które prowadzą również niektóre sołectwa). Informacje na wsiach przekazywane są również przez wiadomości sms, pocztę pantoflową i parafie. Ważną rolę w komunikacji pełnią plakaty, które jednak nie zawsze docierają do odbiorców, zdarza się, że są zawieszane w złych miejscach. Problemem jest również brak tablic ogłoszeniowych, zwłaszcza tam, gdzie nie ma sklepu. Szczególnie dla osób starszych informacje przekazywane przez księży oraz za pośrednictwem plakatów odgrywają główny kanał komunikacji. W związku ze znacznym wykluczeniem cyfrowym osób starszych na obszarach wiejskich gminy mieszkańcy wskazali, że dobrym pomysłem jest przeprowadzenie w świetlicach szkoleń dla osób starszych z obsługi internetu i urządzeń multimedialnych oraz pomoc w założeniu kont na portalu Facebook lub zainstalowaniu aplikacji SISMS. Mieszkańcy wskazują, że dobrym kanałem komunikacyjnym mogłyby być szkoły, gdzie poprzez radiowęzeł lub wywieszone plakaty czy rozdane ulotki można informować o wydarzeniach uczniów, a przez nich ich rodziców i dziadków. Ważny jest także czas docierania wiadomości do mieszkańców. 15

Informacja powinna ukazywać się z dużym wyprzedzeniem i być powtarzana na kilka dni przed samym wydarzeniem. Uczestnicy spotkań zwrócili też uwagę na istotną rolę informacji zwrotnej, na którą obecnie nie kładzie się dużego nacisku. Istotnie ewaluacja prowadzonych obecnie i w przyszłości działań mogłaby być pomocna w ich udoskonalaniu i budowaniu zaangażowania mieszkańców. Mapa zasobów i potencjałów kulturotwórczych w badanych miejscowościach GÓRALE Ludzie/organizacje: - straż pożarna, - KGW, - aktywna młodzież i dzieci, - Młodzieżowa Drużyna Pożarnicza, - nauczyciele, - najstarsi mieszkańcy, - stare samochody (Konojady) Klub Seniora Konojady, - Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Miejsca: - stara remiza strażacka Górale, - Pałace Góraliki Ośrodek Edukacji Ekologicznej, Przyroda: - las, - cmentarz niemiecki Górale, Buk Góralski, - Aleja Dębowa w Konojadach, - dąb pomnik przyrody, - Dębołęcki Konojady, - pomnik Lotnika, - wiadukt nad torami kolejowymi, - dawna szkoła w Konojadach, - klon pomnik przyrody Konojady. Tradycje: - regionalne potrawy, - wieńce i palmy, - uroczystości cykliczne, - konkurs Obyrżało (Scrabble), - Dni Góral, - Zawod Strażackie (Konojady, zlot starych pojazdów), - Jasełka Górale, - Dożynki Parafialne, - 1411 wojska Jagiełły spaliły pałac w Konojadach. 16

MIASTO I GMINA JABŁONOWO POMORSKIE Ludzie/organizacje: Miejsca: - produkcja serów, produkcja kołder, - powstanie nowego Orlika w miejscu rękodzieło - Buk Pomorski, starego boiska, - zdjęcia Zenon Zgliński, - park kolejowy, - harcerstwo Jabłonowo Pomorskie, Górale, - wieża ciśnień, - koła wiejskie, KGW, - pałac na wzgórzu, - Zenon Śmigowski, - osada rybacka, - Paweł Jagusz, - dworzec PKP, - kolarze Mateusz i Paweł Mikulicz, - plac przy gimnazjum, - burmistrz MiG Jabłonowa Pomorskiego - plaża, jeziora Nowa Wieś, Przemysław Górskie, - park przy CKiS, - LKS Naprzód, - budynki szkolne, - chór Lira, - stare kamienice, - schole parafialne, - stary cmentarz w Kamieniu, - grupa Pod Niebem, - cmentarz niemiecki w Jabłonowie, - Młodzieżowa Rada Miejska, - cmentarz w Góralach, - Jakub Matejkowski, - Kościół w Góralach, - Krzysztof Kamiński i Izba Tradycji - boisko w Mileszewach, Rybackich, - stare boisko w Jaguszewicach, - dyrektor CKiS Justyna Prajs, - plac zabaw Konojady, - Michał Adamski, - astrobaza, - Paweł Orzech. - Centrum Kultury i Sportu, - osiedle Jabłonki, - boisko w Buku Pomorskim, - boisko na Szczepankach, - stadion miejski, - szkoła w Konojadach, - stara świetlica w Jaguszewicach, - zalew za nowym osiedlem, - remont świetlic wiejskich. 17

Przyroda: - dąb w Konojadach, - lasy (Górale, Buk Pomorski), - jeziora (Płowęż, Nowa Wieś, Gorzechówko), - rzeka Osa i rzeka Lutryna, - parki, - szaniec, - łąka w Jaguszewicach, - tama w Lembargu, - skarpa parowa w Jaguszewicach. Tradycje: - święto ziemniaka w Mileszewach, - turniej w scrabble w Konojadach, - ZHP, - gry miejskie, - festyn na zakończenie sezonu piłki nożnej, - miting lekkoatletyczny, - kolędnicy misyjni, - wyścigi kolarskie, - pochód Trzech Króli, - dawne rozpoczęcie lata nad jeziorem w Nowej Wsi, - turniej siatkówki, - festyny gminne, - narodowe czytanie, - misterium, - dawny festyn w Jaguszewicach, - konkurs dożynkowy, - konkurs pieśni Maryjnej, - konkurs piosenki turystycznej i kolejowej, - konkurs ortograficzny, plastyczny, - konkurs piosenki angielskiej. KAMIEŃ Ludzie/organizacje: - p. Bońkowska wyszywanie, - p. Sodel, p. Sikorska stroiki, - aktywna młodzież i dzieci, - p. Karasiewicz zumba, - p. Jadzia organizatorka imprez, - p. Kuśmierczyk origami, - p. Roszkowska wiersze, - p. Witkowska sołtys, - p. Olech muzyk, - p. Marek Berendt, Miejsca: - świetlica wiejska, - plac na ognisko, - przystanek, - plac zabaw, - boisko, - sklep (Szczepanki, Jaguszewice), - cmentarz (Szczepanki), - sklep. 18

- p. Katarzyna Fiszer, - p. Jadzińska (Jaguszewice), - KGW Kamień, - społeczność zaangażowana w działalność świetlicy, - KGW Sczepanki, - Hydrofornia Szczepanki, - KGW Piecewo, - grupa producentów mleka. Przyroda: - miejsce nad Lutrynką, - pomnik przyrody (żywotnik x2, p. Jankowscy), - dąb u państwa Kuśmierczyk i Fajkowskich, - tama bobrów. Tradycje: - wieńce dożynkowe, - Dzień Kobiet, Dzień Dziecka, Mikołajki, - rozpoczęcie i zakończenie roku szkolnego (ogniska), - Święto Truskawki (Piecewo), - imprezy integracyjne. PŁOWĘŻ Ludzie/organizacje: - KGW Płowęż, Nowa Wieś, Buk Pomorski, - OSP Płowęż - sołtysi, - Adam Kuba Matejkowski, - Emilia Bielik (malowanie ceramiki), - uzdolniona młodzież i dzieci. Miejsca: - przystań kajakowa, - kościół, - pałac w Nowej Wsi, - Izba Tradycjo Rybackich, - świetlica wiejska Płowęż, Nowa Wieś, Płowężek, Buk Pomorski, - szkoła w Płowężu, - orlik, - warsztat u p. Matejkowskiego, - szaniec, - plaża, grill. 19

Przyroda: - jezioro w Nowej Wsi i Płowężu, - rzeka Osa przepływająca przez Płowęż, - aleje dębów w Płowężu, - plaża w Nowej Wsi, - pomost rybacki w Płowężu, - tama w Płowężku, - pomost w Nowej Wsi, - aleja lipowa w Nowej Wsi. Tradycje: - związane z Wielkanocą i Bożym Narodzeniem, - powrót do tradycji rybackiej (wędzarnia ryb, tkanie sieci), - dożynki, - zabawy wiejskie, - powrót święta kapusty, - bieg na jedną milę, - szaniec, - zawody wędkarskie, - powitanie lata nad jeziorem, - puszczanie wianków na św. Jana, - Mikołajki, - Dzień Kobiet, - wigilie Kół Gospodyń, - Festyn Rodzinny w szkole, - udział w organizowanych konkursach kulinarnych KGW. Jabłonowo Ludzie/organizacje: - Nordic walking, - teatr Grażyna Jankowska, Gosia Markowska, - musical - harcerze, - praca z dziećmi Danuta Kulisz, - biegacze, - Naprzód Jabłonowo (sportowcy: Rafał Gałuszewski, Barbara Czachor), - Szkoła Sztuk Walki Paweł Jagusz, - artyści (malarstwo, śpiew, taniec) Kuba Matejkowski, Tomek Wójtowicz, Natalia Miejsca: - Urząd Miasta i Gminy, - Centrum Kultury i Sport, - MGOPS, - szkoły, - biblioteka, - straż pożarna Jabłonowo Pomorskie, Górale, Konojady, Płowęż, Bukowiec, - świetlice wiejskie Lembarg, Bukowiec, Budziszewo, Mileszewy, Konojady, Kamień, Jabłonowo Zamek, Górale, Buk Góralski, Szczepanki, Nowa Wieś, Buk Pomorski, Płowęż, Płowężek, 20

Orzechowska, Wiktoria Jagusz(cyrk), Michał Adamski, Anna Bzowa, Basia Kopaczewska, Danuta Świętalska, Barbara Bielik, Kamil Klonowski, Paula Mroczkowska, Paweł Orzech, Monika Łukasik, Krzysztof Malinowski, Marlena Smaga Byrwa, Tina Klingerberg, Jerzy Tęcza, Anna Wasilewska, p. Cholewa, Piotr Kulesza, - instrumentaliści i wokaliści Radek Koprowski, Sebastian Małkowski, Karol Małkowski, Barbara Kuhn, Ola Śliwowska, Alicja Monczkowska, Agata Berent, - koło łowieckie, - KGW, - Krewniacy, - Stowarzyszenie Razem dla Miasta i Gminy Jabłonowo Pomorskie, - Młodzieżowa Drużyna Pożarniczna, - Fitness, Zumba, - Stowarzyszenie Eksploracyjno Historyczne ziemi michałowskiej Cultura, - kabaret Lembarskie Kokardy, - Młodzieżowa Rada Miasta i Gminy Jabłonowo Pomorskie, - koło wędkarskie, - Klub Seniora Złote Kłosy, Zamkowe Gosposie, - schole, - fotografia: Bartek Rakoczy, Zenek Zgliński, Paweł Orzech, Gala Marta Berent, - lokalni historycy: Leszek Turowski, Ewa Rzepka, - badmintoniści: Zbigniew Sowiński, Krzysztof Bogucki, - Klub Kolarski, - chór Lira, - klasztor Jabłonowo Zamek, - Zakład Wodociągów i Kanalizacji, - Rodzinne Ogrody Działkowe, - policja, - PKP, - Klub Sportowy Naprzód Jabłonowo, - PKP, - poczta, - banki: PKO, BS, - firmy: Agrocomex, Bo- Ro, WIlary Konojady, K.P. Śliwowscy, Mar-Stef, - Wzgórze Zamkowe, - wieża ciśnień, - Pałac w Jaguszewicach, - plaża w Nowej Wsi, - Osada Rybacka w Płowężu, - Cmentarz niemiecki, - Klub Seniora i park w Konojadach, - park przed CKiS, - 2 stadiony sportowe, - hale sportowe, - astorbaza, - stare targowisko, - Osada Wojów Piastowskich Mileszewy, - kościoły. 21

- Związek Pszczelarzy, Wędkarzy, Myśliwych. Przyroda: - Wzgórze Zamkowe, - Jeziora: Płowęż, Nowa Wieś, Gorzechówko, Żalin, - Lasy: Górale, - Dolina Lutryny, - Aleja Dębowa (Płowęż), - Zespół pałacowy Nowa Wieś, - bobry, bociany, - szańce, - parowa. Tradycje: - Izba Tradycji Rybackiej, - Osada Wojów Piastowych, - Ośrodek Ekologii, - gwara, - tradycje kolejarskie, - Stachura bywalec poczekalni dworcowych i restauracji Popularnej, - regionalne potrawy, - św. Wojciech i Matka Karłowska, - międzywojnie: klub sportowy, towarzystwo gimnastyczne Sokół, chór męski Lira, hokej i kręgle, skauci, grupa teatralna, potańcówki na świeżym powietrzu, - kino. Jak dalej popełniać kulturę? Słowo podsumowania Przeprowadzone badanie wśród mieszkańców Jabłonowa Pomorskiego i okolicznych miejscowości pozwala stwierdzić, że wśród społeczności lokalnej istnieje duży, choć jeszcze w znacznej mierze uśpiony, potencjał budowania kultury w oparciu o lokalne zasoby. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na praktykowane od niedawna w Polsce podejście do kultury jako narzędzia społecznej aktywizacji, wzmacniania integracji społecznej, dowartościowywania tego, co ważne i twórcze dla wspólnoty lokalnej. Takie podejście do kultury stosowane konsekwentnie pozwala nie tylko na wzmocnienie zaangażowania i kapitału społecznego mieszkańców, ale także pośrednio pozwala na zmniejszenie problemów społecznych (związanych na przykład z bezrobociem). Prowadzenie działań kulturalnych w duchu aktywizacji społecznej wydaje się być bliskie i potrzebne mieszkańcom badanych miejscowości w gminie. Prowadząc dalsze działania kulturalne należałoby przyjąć podejście kroczące w zakresie tematyki i formy oferty kulturalnej, ale także w zakresie organizacji kultury. Należy stopniowo zapoznawać 22

mieszkańców z nowymi tematami i formami kultury, ale także wzmacniać i rozszerzać zakres współpracy przy tworzeniu kultury w gminie. Warto podkreślić, że mieszkańcy oczekują zróżnicowanej oferty kulturalnej - zarówno w lekkiej i niezobowiązującej formie wydarzeń czy spotkań, jak i udziału w bardziej wymagających formach poznawania nowych rzeczy i osób czy wymiany wiedzy. Z pewnością możemy stwierdzić, że jest pewna grupa mieszkańców gotowa do dzielenia się swoimi osobistymi zasobami wiedzy, umiejętności i zainteresowań oraz współtworzenia lokalnego życia kulturalnego. Wyraźnie zarysowuje się także potencjał działań międzypokoleniowych. Te osoby wymagają wzmocnienia, wyposażenia w wiedzę oraz umiejętności. W konsekwencji pozwoli to na zbudowanie nie tylko liderów społecznych na poziomie poszczególnych miejscowości, ale także często animatorów życia lokalnego. Wydaje się, że w tym kontekście Centrum Kultury i Sportu powinno przyjąć rolę swoistego parasola, pod którym budowane są relacje współpracy pomiędzy poszczególnymi świetlicami wiejskimi bądź innymi skupiskami lokalnej społeczności w poszczególnych miejscowościach w gminie. W ich obrębie powinni działać nieformalni przywódcy, inicjujący większość działań. Jak się wydaje, taki model działania pozwoli na zbudowanie wspólnot, w których satysfakcję przynosić będzie zarówno realizowanie społecznego celu, jakim jest organizowanie życia kulturalnego, jak i po prostu bycie z innymi, podobnie odczuwającymi świat osobami. Na zakończenie warto jeszcze zwrócić uwagę na dwie szczególnie wykluczone z uczestnictwa w kulturze grupy mieszkańców. Jedną z nich są osoby w wieku 55+, poszukujące możliwości uczestnictwa w kulturze, ale zmagające się z barierami wynikającymi z podeszłego wieku, niepełnosprawności, kłopotów zdrowotnych, wykluczenia cyfrowego czy problemami z dotarciem na organizowane wydarzenia kulturalne. Druga grupa, to osoby aktywne zawodowo, które w badaniu deklarowały, że nie mają czasu, aby uczestniczyć w kulturze. Ta grupa mieszkańców najczęściej skoncentrowana jest na karierze zawodowej, zapewnieniu dostatku, zdrowia i bezpieczeństwa sobie i swojej rodzinie (dzieciom), często w powiązaniu z koniecznością spłaty kredytów lub podejmowania dodatkowych prac zarobkowych. Kultura schodzi tu na dalszy plan jako mniej istotna wobec potrzeb ekonomicznomaterialnych, nie ma już na nią czasu z powodu innych zajęć, bądź oferta kulturalna jawi się tej grupie jako niedopasowana do oczekiwań. Obie te grupy odgrywają rolę przekaźników kulturowych. Osoby starsze mogą przekazać swoją wiedzę i doświadczenia najmłodszym pokoleniom jest to ważne zwłaszcza w kontekście procesu starzenia się społeczeństwa. Z kolei osoby w średnim wieku mają bezpośredni wpływ na edukację kulturalną dzieci i młodzieży, a szerzej ich wzory uczestnictwa w kulturze. Z tego względu należy myśleć o organizacji życia kulturalnego jako całości oraz kształtowania w jej ramach relacji wewnątrz społeczności. Świadome działanie z wykorzystaniem lokalnych zasób i 23

dialogu społecznego pozwoli zminimalizować ryzyko pogłębiania wykluczenia określonych grup mieszkańców z uczestnictwa w kulturze i wzmocni ich partycypację w tym obszarze życia. Autorka opracowania: Joanna Suchomska, Pracownia Zrównoważonego Rozwoju Realizacja badania: Zespół Centrum Kultury i Sportu w Jabłonowie Pomorskim oraz Młodzieżowa Rada Miejska Przygotowanie narzędzi badawczych oraz nadzór nad badaniem: Joanna Suchomska Jabłonowo Pomorskie, czerwiec 2017 24