NOTATKI I DONIESIENIA

NOTATKI I DONIESIENIA Dubelt 1 (2009) Dubelt 1 (2009), 53-78 Wyniki inwentaryzacji ptaków z Dyrektywy Ptasiej gniazdujących na polanach i w dolinach rzecznych Puszczy Białowieskiej w 2008 roku W 2008 r. na zlecenie Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków zinwentaryzowałem ptaki z Dyrektywy Ptasiej UE gniazdujące na polanach i w dolinach rzecznych Puszczy Białowieskiej. Badaniami objąłem wszystkie środowiska tego typu, poza znajdującymi się w granicach Białowieskiego Parku Narodowego. Całkowita powierzchnia kontrolowanych terenów wyniosła około 55 km 2. Badania terenowe prowadziłem od końca marca do końca lipca, z największym nasileniem w maju i czerwcu. Poświęciłem im 308 godzin w ciągu 42 dni. Na większości terenów wykonałem 3-4 kontrole. Miejsca o najbogatszej awifaunie odwiedziłem 6-7 razy, a najmniejsze polanki o słabo zróżnicowanym środowisku tylko raz. Kontrole terenowe prowadziłem najczęściej od wczesnych godzin rannych do południa oraz po południu i wieczorem, a w warunkach wysokiej aktywności ptaków niekiedy przez cały dzień. Kontrole wieczorno-nocne, czasem obejmujące całą noc, wykonałem podczas 16 wizyt w terenie, w drugiej połowie kwietnia, maju i czerwcu. Prace terenowe polegały na aktywnym wizualno-słuchowym wyszukiwaniu ptaków objętych inwentaryzacją, prowadzonym podczas dokładnej pieszej penetracji terenu. Ponadto prowadziłem bierną obserwację i nasłuch z dogodnych punktów zlokalizowanych w różnych środowiskach. Obie metody stosowałem zwykle naprzemiennie. Jedynie na niedostępnym dla swobodnej pieszej penetracji górnym odcinku doliny Leśnej i na zbiornikach wodnych stosowałem tylko tę drugą metodę. Do wykrywania chruścieli Rallidae wykorzystałem stymulację magnetofonową. Szczególną uwagę zwracałem na równoczesne stwierdzenia przedstawicieli różnych par i wszelkie zachowania wskazujące na okupowanie rewiru i gniazdowanie w danym miejscu. Dodatkowo, w miejscach o wysokim zagęszczeniu gąsiorka Lanius collurio, wyszukiwałem jego gniazda. Wszystkie spostrzeżenia terenowe notowałem na mapach topograficznych w skali 1:10000 i 1:25000. Poniżej omówiłem występowanie wszystkich gatunków dyrektywowych stwierdzonych na polanach osadniczych i w dolinach rzecznych Puszczy Białowieskiej w latach 1985-2008 (tab. 1). 53

E. Pugacewicz Wyniki inwentaryzacji ptaków z Dyrektywy Ptasiej... Bocian biały Ciconia ciconia. W 2008 r. stwierdziłem 21 par lęgowych (HPa), co oznacza spadek liczebności o 56% w stosunku do 1994 r., gdy zarejestrowano 48 par (Pugacewicz 1997). Regres liczebny zaczął się w drugiej połowie lat 1990., wraz z nasileniem się procesu zaniku rolnictwa i zarastania odłogowanych pól i nieużytków łąkowych. Łabędź krzykliwy Cygnus cygnus. Pierwsza para zagnieździła się w Puszczy Białowieskiej w 1996 r., na J. Basen koło Topiła (Pugacewicz 1997). W 2006 r. znalazłem kolejne gniazdo, przy ujściu Chwiszczeja do Leśnej. W 2008 r. były zasiedlone oba stanowiska. Osiedlenie się i wzrost liczebności łabędzia krzykliwego w Puszczy jest związany z postępującą progresją ilościową całej północnopodlaskiej populacji tego gatunku. Błotniak stawowy Circus aeruginosus. W latach 1987-1994 w całej Puszczy gniazdowały 3-4 pary (Pugacewicz 1997). W 2006 r. liczebność wzrosła do 9-10 par (dane własne niepubl.). W 2008 r. gnieździło się 6 par, z tego 5 w granicach badanych terenów. Wzrost liczebności nastąpił pomimo znacznego zmniejszenia się powierzchni terenów łowieckich na terenie Puszczy. Był on natomiast pozytywnie skorelowany z rozwojem rozległych trzcinowisk w dolinach rzecznych. Tendencja wrostowa miejscowej populacji prawdopodobnie uległa już trwałemu odwróceniu. Błotniak łąkowy Circus pygargus. Po przejściowym wzroście liczebności w pierwszej połowie lat 1990., gdy zanotowano nawet 6 par w 1994 r. (Pugacewicz 1997), pod koniec tej dekady rozpoczął się regres liczebny. W 2008 r. stwierdziłem tylko 1 zajęty rewir, w dolinie Chwiszczeja. Jego przyczyn trzeba upatrywać w ciągłym zmniejszaniu się powierzchni środowisk otwartych po zaprzestaniu ich użytkowania rolniczego. Jarząbek Bonasa bonasia. W 2008 r. stwierdziłem 7,5 rewirów. Dawniej nie gniazdował poza kompleksem leśnym Puszczy (Pugacewicz 1997). Pierwszego prawdopodobnie lęgowego ptaka samicę stwierdziłem w 2001 r. na Polanie Masiewskiej, gdzie ostatnio zlokalizowałem już 5 rewirów. Pozostałe stwierdziłem na polanach Skupowskiej 1,5 i Białowieskiej 1. Do zasiedlenia polan osadniczych przez jarząbka przyczyniło się głównie powiększanie się powierzchni leśnej na terenach opuszczonych przez rolnictwo. Istotne znaczenie w tym względzie trzeba też przypisać dobrej kondycji całej białowieskiej populacji tego gatunku, którego liczebność wzrosła z 1600-1800 par w latach 1985-1994 do 2000-2500 par w latach 2000-2004 (Pugacewicz 1997, 2004). Cietrzew Tetrao tetrix. W 2008 r. nie stwierdzony. Cietrzew już w latach 1985-1994 był w Puszczy Białowieskiej gatunkiem bardzo rzadkim (Pugacewicz 1997). W drugiej połowie lat 1990. przejściowo zasiedlił Polanę Masiewską, gdzie w 2002 r. naliczono 5 kogutów i 4-5 kur (Pugacewicz 2002), 54

Dubelt 1 (2009) ale już w 2006 r. nie słyszano tokujących ptaków. Do zaniku lokalnej populacji przyczynił się zapewne w największym stopniu wzrost presji drapieżnictwa, zwłaszcza ze strony lisa Vulpes vulpes, którego liczebność ostatnio znacznie wzrosła. Tab. 1. Liczebność (w parach) ptaków z Dyrektywy Ptasiej na polanach i w dolinach rzecznych Puszczy Białowieskiej w latach 1987-1994 i 2008. Liczby w nawiasach dotyczą całej powierzchni polan i dolin rzecznych (62 km 2 ). Table 1. Number of breeding pairs of species listed in Birds Directive on glades and in the river valleys of the Białowieża Forest in 1987-1994 and 2008. Numbers in parentheses apply to total area of glades and river valleys (62 km 2 ). Gatunek Species 1987-1994 2008 Ciconia ciconia 46-48 21 Cygnus cygnus 2 Circus aeruginosus (3-4) (6) Circus pygargus (3-6) (1) Bonasa bonasia 7,5 Tetrao tetrix + Porzana porzana 45-50 25 Porzana parva 8-10 Crex crex (120-140) (240-250) Grus grus 1-4 34,5 Gallinago media 3-8 Sterna hirundo 0-1 Caprimulgus europaeus 1 1 Alcedo atthis 1-3 4 Picus canus 6,5 Dendrocopos medius 2-3 Dendrocopos leucotos + 5 Lullula arborea 14 41 Anthus campestris 4-6 1 Luscinia svecica 2-4 3 Sylvia nisoria 145 151 Ficedula albicollis 8 21 Lanius collurio 260-300 828 Emberiza hortulana 6-8 55

E. Pugacewicz Wyniki inwentaryzacji ptaków z Dyrektywy Ptasiej... Kropiatka Porzana porzana. W 2008 r. większość spośród 25 stwierdzonych par występowała w górnej części doliny Leśnej, gdzie na powierzchni 49 ha trzęsawisk zasilanych nielegalnie żyznymi osadami z oczyszczalni ścieków w Hajnówce, naliczono aż 19 wołających samców. Większość pozostałych lęgowisk znanych z lat 1987-1994, gdy w Puszczy było 45-50 par (Pugacewicz 1997), zanikła wskutek rozwoju trzcinowisk, starzenia się szuwarów wielkoturzycowych prowadzącego do zmniejszania się zalanych wodą przestrzeni międzykępowych, a także z powodu ogólnego obniżenia poziomu wody w dolinach rzecznych. Zielonka Porzana parva. W 2008 r. nie stwierdziłem ptaków lęgowych. W latach 1987-1994 w Puszczy było 8-10 par (Pugacewicz 1997). Opuszczenie śródpuszczańskich lęgowisk przez zielonkę jest następstwem zarośnięcia zasiedlonych przez nią niegdyś starorzeczy w dolinie Leśnej oraz degradacji szuwarów na J. Basen wskutek częstych ostatnio i długotrwałych niskich stanów wody na tym zbiorniku. Derkacz Crex crex. W 2008 r. stwierdziłem 231 terytorialnych samców, a liczebność w całej Puszczy oceniłem na 240-250 samców, czyli prawie dwukrotnie więcej, aniżeli w latach 1987-1994 (Pugacewicz 1997). Wzrost liczebności zanotowałem przede wszystkim na polanach, gdzie poza torfowiskami oraz łąkami i nieużytkami na siedliskach łęgowych, derkacz zasiedlał już powszechnie zbiorowiska trawiaste na dawnych polach, a nawet wnikał w luźne zapusty brzozowe, jak też w obręb zabudowy. W dolinach rzecznych, poza doliną Narewki poniżej ujścia Hwoźnej i krótkim górnym odcinkiem doliny Chwiszczeja, liczebność spadła z powodu rozprzestrzenienia się wysokich zbiorowisk szuwarowych i zakrzewień wierzbowych. Żuraw Grus grus. W 2008 r. na terenach objętych inwentaryzacją, stwierdziłem 34,5 zajętych rewirów, podczas gdy w latach 1987-1994 było ich tylko 1-4. Wzrost ten odzwierciedla progresję żurawia w całej Puszczy, z 24-25 par w latach 1985-1987 (Pugacewicz 1997) do 110-120 par w latach 2004-2007 (dane własne niepubl.). Wraz ze wzrostem liczebności zmniejszyły się wymagania siedliskowe tego ptaka, czego wyrazem było jego zagnieżdżenie się w niskich turzycach na wysiękowym źródlisku Łutownianki w uroczysku Kobyla Szyja. Dubelt Gallinago media. W 2008 r. nie stwierdzony. W latach 1982-1994 jego liczebność oceniono na 3-8 tokujących samców (Pugacewicz 1997). Przyczyn zaniku tego gatunku trzeba upatrywać w zaprzestaniu użytkowania rolniczego terenów bagiennych, co uwolniło proces sukcesji roślinnej, w którego rezultacie dawne lęgowiska dubelta zarosły wysokimi szuwarami i krzakami, a nawet młodym lasem. Negatywną rolę odegrało także ogólne obniżenie poziomu wód gruntowych. 56

Dubelt 1 (2009) Rybitwa rzeczna Sterna hirundo. Gatunek gniazdujący w Puszczy Białowieskiej tylko wyjątkowo, w warunkach wysokiego poziomu wody w dolinie Narewki. W 2008 r. nie gnieździł się. Lelek Caprimulgus europaeus. W 2008 r. stwierdziłem samca na Polanie Masiewskiej, nieopodal miejsca, w którym zajęty rewir wykryto w 1987 r. (Pugacewicz 1997). Dawniej zasiedlał tam młode zapusty osikowo-brzozowe z haliznami, a obecnie nieduży młodnik sosnowo-dębowy, z jednej strony przylegający do zwartych lasów, a z drugiej sąsiadujący z terenami otwartymi. Zimorodek Alcedo atthis. W 2008 r. w obrębie badanych terenów stwierdziłem 4 pary, 3 w dolinie Narewki i 1 na zbiorniku wodnym koło Gnilca. Niewykluczone było też gniazdowanie w karpach wywróconych drzew na rozlewiskach górnego odcinka Leśnej. W latach 1987-1994 na tych terenach gnieździły się 1-3 pary (Pugacewicz 1997). Dzięcioł zielonosiwy Picus canus. W 2008 r. w granicach badanych terenów stwierdziłem 6,5 zajętych terytoriów. W latach 1987-1994 jeszcze na nich się nie gnieździł (Pugacewicz 1997). Zasiedlenie polan i dolin rzecznych jest związane z dynamicznym progresem tego dzięcioła w całej Puszczy, w której w latach 1985-1987 było tylko 20-25 rewirów (Pugacewicz 1997), a w latach 2004-2007 liczebność oceniono na 60-75 par (dane własne niepubl.). Przyczyniło się do niego głównie rozrzedzenie starych i średniowiekowych drzewostanów na skutek procesów naturalnych i działalności gospodarczej człowieka. Zasiedleniu polan i dolin sprzyjał rozwój lasów na terenach opuszczonych przez rolnictwo oraz znaczny wzrost ilości martwych i zamierających drzew. Dzięcioł średni Dendrocopos medius. W 2008 r. stwierdziłem 2-3 rewiry z dziuplami, 1-2 w Parku Pałacowym w Białowieży i 1 w dolinie Leśnej. Dawniej nie gniazdował poza kompleksem leśnym Puszczy (Pugacewicz 1997). Pojawienie się lęgowych dzięciołów średnich na tych terenach trzeba wiązać ze znacznym zwiększeniem się liczby suchych i obumierających drzew w parkach i zadrzewieniach. Dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos. W 2008 r. w obrębie badanych terenów stwierdziłem 5 pełnych rewirów, 2 w średniowiekowych olszynach bagiennych w dolinie Chwiszczeja i po 1 na polanach Białowieskiej, Masiewskiej i Teremyskiej. Dawniej notowano tylko nieliczne przypadki gniazdowania w kępach drzew oddalonych nieznacznie (do 60 m) od zwartego lasu (Pugacewicz 1997). Tymczasem w 2008 r. na Polanie Teremyskiej stwierdziłem udany lęg nawet w terenie luźno zadrzewionym, w odległości 200 m od zwartego lasu. Zasiedlenie polan i wnętrza dolin rzecznych przez tego dzięcioła jest następstwem starzenia się drzewostanów i znacznego 57

E. Pugacewicz Wyniki inwentaryzacji ptaków z Dyrektywy Ptasiej... zwiększenia się w nich ilości martwych i obumierających drzew z powodu zmiany stosunków wodnych, działalności bobrów Castor fiber i zanieczyszczenia środowiska. Lerka Lullula arborea. W 2008 r. zlokalizowałem 41 rewirów, co w porównaniu z 14 rewirami wykrytymi w latach 1987-1994 (Pugacewicz 1997 i dane niepubl.) oznacza 3-krotny wzrost liczebności. Progresowi liczebnemu lerki niewątpliwie sprzyjało zadrzewianie się suchych ugorów i odłogów oraz ogólne obniżenie poziomu wód gruntowych prowadzące do powiększania się powierzchni terenów przesuszonych. Jednak szereg stanowisk stwierdzono w miejscach o dość dużej wilgotności, mianowicie na zaoranych ubogich pastwiskach i zrekultywowanych łąkach grądowych (gniazdo z jajami w 2007 r.), co wskazuje na zmniejszenie przez tego ptaka wymagań siedliskowych. Świergotek polny Anthus campestris. W 2008 r. stwierdziłem tylko 1 parę, na Polanie Krynickiej. W latach 1987-1994 gniazdował w liczbie 4-6 par (Pugacewicz 1997). Zanikanie świergotka polnego jest rezultatem naturalnej sukcesji leśnej i sztucznych zalesień na suchych odłogach i ugorach, które stanowiły jego biotop lęgowy. Podróżniczek Luscinia svecica. Gatunek o liczebności ustabilizowanej na niskim poziomie. W 2008 r. stwierdziłem 3 terytorialne samce w dolinie Chwiszczeja, w niedużej odległości od dawnych lęgowisk w dolinie Leśnej, gdzie w latach 1987-1994 notowano 2-4 pary (Pugacewicz 1997). W obu okresach podróżniczki zasiedlały podobne biotopy, czyli obrzeża młodych olszyn bagiennych na trzęsawiskach. Jarzębatka Sylvia nisoria. W 2008 r. stwierdziłem 151 rewirów, co w porównaniu ze 145 rewirami wykrytymi w latach 1987-1994 wskazuje na brak wyraźnych zmian liczebności ogólnej jarzębatki na badanych terenach. Jednak w rzeczywistości na polanach i w dolinach ptak ten wykazywał przeciwstawne tendencje liczebności. Na polanach liczba par wzrosła z 81 w latach 1987-1994 do 123 w 2003 r.. Tymczasem w dolinach (leżących w części w obrębie polan) liczebność spadła z 85 par dawniej do 33 par obecnie. Wzrost liczebności jarzębatki na polanach był uwarunkowany powiększeniem się powierzchni zakrzewień i luźnych zadrzewień na terenach porzuconych przez rolnictwo. Natomiast spadek liczebności w dolinach wynikał z naturalnych procesów starzenia się zadrzewień i gęstnienia zakrzewień, a lokalnie też z likwidacji zadrzewień przez bobry. Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis. W 2003 r. stwierdziłem 21 zajętych rewirów, na polanach Białowieskiej i Masiewskiej oraz w dolinach Łutowni, Leśnej i Chwiszczeja. Poza kompleksem leśnym Puszczy jako lęgową muchołówkę tę stwierdzono po raz pierwszy w 1994 r. (Pugacewicz 1997). Wzrost jej liczebności na polanach i w dolinach jest związany z dynamicznym rozwojem i ekspansją ekologiczną białowieskiej populacji, która 58

Dubelt 1 (2009) w połowie lat 1980. była szacowana na 5000-5500 par, w połowie lat 1990. na 8000-9000 par, a w latach 2004-2007 już na 10000-13000 par (Pugacewicz 1997 i dane niepubl.). Gąsiorek Lanius collurio. W 2008 r. stwierdziłem 828 zajętych rewirów, co wskazuje na 3-krotny wzrost liczebności w porównaniu z latami 1987-1994, gdy na badanych terenach gniazdowało 260-300 par. Progresję liczebności zanotowałem zarówno na polanach, jak i w dolinach rzecznych. Najwyższe zagęszczenie odnotowałem w dolinie Leśnej i Chwiszczeja 28,4 par/km 2. Do dynamicznego wzrostu populacji gąsiorka w największym stopniu przyczynił się rozwój zakrzaczeń i zadrzewień na terenach opuszczonych przez rolnictwo oraz wzrost ogólnej trofii siedlisk. Ortolan Emberiza hortulana. W 2008 r. nie stwierdziłem ptaków lęgowych. W latach 1987-1994 gnieździł się w liczbie 6-8 par na największych polanach (Pugacewicz 1997). Wycofanie się ortolana z Puszczy Białowieskiej nastąpiło wskutek postępującego zaniku rolnictwa i zarośnięcia jego dawnych lęgowisk drzewami i krzakami. W analizowanym okresie zmiany jakościowe i ilościowe w faunie ptaków zagrożonych na białowieskich polanach i w dolinach rzecznych były w największym stopniu determinowane przez przeobrażenia środowiska zachodzące z powodu stopniowego wycofywania się rolnictwa z tych terenów, którego pierwotną przyczyną są przemiany społeczno-gospodarcze. Proces ten postępował już w latach 1970., ale dopiero ostatnio przybrał na sile. Początkowo obejmował tylko trudnodostępne fragmenty dolin rzecznych, ale od połowy lat 1990. rozpowszechnił się na niemal wszystkie tereny odlesione niegdyś dla celów rolniczych. W jego rezultacie tereny te są obecnie w dużym stopniu pokryte rozmaitymi formacjami krzewiastymi i zadrzewieniami przekształcającymi się stopniowo w zwarte lasy, a w dolinach rzecznych dominujące kiedyś zbiorowiska turzycowe, ziołoroślowe i trawiaste zostały na dużych powierzchniach zastąpione przez szuwary trzcinowe i wielkoturzycowe. Proces wtórnej sukcesji roślinnej na dawnych terenach rolniczych był dodatkowo wspomagany sztucznymi zalesieniami i powszechną eutrofizacją siedlisk powodowaną głównie przez imisję pyłów przemysłowych ze związkami biogennymi i w mniejszym stopniu przez lokalne zanieczyszczenia, pochodzące nawet z oczyszczalni ścieków (! ). Eutrofizacja doprowadziła do podwyższenia trofii niemal wszystkich rodzajów siedlisk, co przyniosło przede wszystkim zmiany w szacie roślinnej a w dolinach rzecznych przyśpieszyło zarastanie starorzeczy. Sukcesję roślinności niewątpliwie stymulowało też ocieplanie się klimatu i wynikające z niego wydłużanie się okresu wegetacyjnego roślin. 59

E. Pugacewicz Wyniki inwentaryzacji ptaków z Dyrektywy Ptasiej... Istotny wpływ na warunki bytowania niektórych zagrożonych gatunków miał też ciągły proces obniżania się poziomu wód gruntowych, który od końca lat 1980. uległ przyśpieszeniu. Przy tym lokalne odwodnienia, od wielu lat na terenie Puszczy nie ponawiane, miały nań raczej nieduży wpływ. Decydującą rolę pod tym względem odegrały rozległe melioracje i inwestycje hydrotechniczne wykonane w przeszłości poza jej obszarem, zarówno w Polsce, jak i na Białorusi. Działalność hydrotechniczna bobrów i wykonane lokalnie sztuczne podpiętrzenia wody poprawiały stosunki wodne tylko miejscowo i często jedynie krótkookresowo. W przypadku dzięciołów Picidae istotne znaczenie miało poważne zwiększenie się ilości martwych i obumierających drzew. Doszło do tego głównie wskutek osłabienia kondycji miejscowych drzewostanów z powodu obniżenia poziomu wód gruntowych oraz zanieczyszczenia powietrza i gleb. Lokalnie przyczyniły się do tego również bobry. Nie bez znaczenia było też ograniczenie użytkowania rębnego lasów na polanach i w dolinach rzek. Mniejsze znaczenie dla omawianych gatunków miał prawdopodobnie wzrost presji drapieżnych ssaków, w szczególności lisa, norki amerykańskiej Mustela vison oraz kun leśnej Martes martes i domowej M. foina, których liczebność obecnie jest zauważalnie wyższa, aniżeli 20 lat temu. Czynnik ten zapewne odegrał decydującą rolę tylko w przypadku zaniku populacji cietrzewia. Wymienione czynniki miały zróżnicowany wpływ na poszczególne zagrożone gatunki. Niewątpliwie generalnie korzystnie wpływały one na warunki bytowania gatunków wzrastających liczebnie (błotniak stawowy, derkacz, żuraw, zimorodek, dzięcioł białogrzbiety, lerka, muchołówka białoszyja, gąsiorek) i nowo osiadłych na białowieskich polanach i w dolinach rzek (łabędź krzykliwy, jarząbek, dzięcioły zielonosiwy i średni). Chociaż w przypadku łabędzia krzykliwego i żurawia czynniki o zasięgu lokalnym mogły mieć znikome znaczenie, ponieważ gatunki te wykazują ekspansję terytorialną i ekologiczną w skali całego kraju (Tomiałojć, Stawarczyk 2003, Sikora et al. 2007). Ogólnie niekorzystnie czynniki te wpłynęły na warunki bytowania bociana białego, błotniaka łąkowego, kropiatki i świergotka polnego, które znacznie obniżyły swą liczebność, a zwłaszcza na warunki egzystencji cietrzewia, zielonki, dubelta i ortolana, które za ich sprawą opuściły białowieskie lęgowiska. Status rybitwy zwyczajnej jest inny, bowiem ptak ten nigdy nie był stałym elementem tutejszej awifauny lęgowej. Dla stanu ilościowego lelka, podróżniczka i jarzębatki zachodzące na badanych terenach zmiany były na razie obojętne. Ogólny bilans zmian, jakie w latach 1987-2008 zaszły w grupie ptaków zagrożonych gniazdujących na polanach i w dolinach rzecznych Puszczy Białowieskiej jest dość wyrównany. Liczba gatunków, które obniżyły liczebność bądź przestały gniazdować jest tylko nieznacznie mniejsza od liczby gatunków progresywnych i nowo przybyłych. Jednak pod względem 60

Dubelt 1 (2009) sozologicznym jest on nieznacznie ujemny, bowiem wartość sozologiczna gatunków z grupy regresywnej jest w sumie większa aniżeli gatunków progresywnych (por. Głowaciński 2001, Burfield, van Bommel 2004). Literatura Burfield I., van Bommel F. 2004. Birds in Europe. Population estimates, trends and conservation status. BirdLife International. Cambridge. Głowaciński Z. (red.) 2001. Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL. Warszawa. Pugacewicz E. 1997. Ptaki lęgowe Puszczy Białowieskiej. Wyd. PTOP. Białowieża. Pugacewicz E. 2002msc. Stan populacji cietrzewia (Tetrao tetrix) w 2002 roku na tokowiskach objętych ochroną strefową w południowo-wschodniej części województwa podlaskiego. PTOP, Białystok. Pugacewicz E. 2004. Puszcza Białowieska. W: Sidło P.O., Błaszkowska B., Chylarecki P. (red.). Ostoje ptaków o randze europejskiej w Polsce. OTOP. Warszawa. Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (red.) 2007. Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004. Bogucki Wyd. Nauk. Poznań. Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. I. PTPP pro Natura. Wrocław. Results of the inventory of species listed in Birds Directive, breeding on glades and in the river valleys of the Białowieża Forest in 2008 Summary In 2008 on glades and in the river valleys of the Białowieża Forest 19 species of birds listed in UE Birds Directive were recorded (Table 1). Breeding status of Black Grouse, Little Crake, Great Snipe, Common Tern and Ortolan Bunting, which used to breed in 1987-1994, have not been confirmed, and strong decline was observed in the case of White Stork, Montagu s Harrier, Spotted Crake and Tawny Pipit. There were 4 new breeding species recorded (Whooper Swan, Hazel Hen, Greyheaded Woodpecker and Middle Spotted Woodpecker), and the number of breeding pairs of Marsh Harrier, Corncrake, Crane, Kingfisher, White-backed Woodpecker, Woodlark, Collared Flycatcher and Red-backed Shrike number of breeding pairs increased. Quantitative and qualitative changes in the bird community were mainly affected by transformation of their habitats due to abandonment of farming on settlement glades and in the river valleys. Other factors were drop of the groundwater level, eutrophication of habitats, increase of abundance of dead and dying trees, and an increase of predation pressure. Autor: Eugeniusz Pugacewicz, ul. Botaniczna 3, 17-200 Hajnówka 61