UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE W POLSCE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE W POLSCE Warszawa

Zakład Ubezpieczeń Społecznych UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE W POLSCE Warszawa 2012

Opracowanie Anna Siporska Departament Współpracy Międzynarodowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przy współpracy Departamentu Finansów Zakładu Departamentu Legislacyjno-Prawnego Departamentu Orzecznictwa Lekarskiego Departamentu Prewencji i Rehabilitacji Departamentu Realizacji Dochodów Departamentu Rent Zagranicznych Departamentu Statystyki i Prognoz Aktuarialnych Departamentu Świadczeń Emerytalno-Rentowych Departamentu Ubezpieczeń i Składek Departamentu Zasiłków Gabinetu Prezesa oraz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej Ministerstwa Zdrowia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Zakład Ubezpieczeń Społecznych Warszawa 2012 Skład i druk: Biuro Poligrafi i ZUS w Warszawie. Nakł. 1000 egz. Zam. nr 1585/12

SPIS TREŚCI Wstęp.................................................................. 7 1. Organizacja polskiego systemu zabezpieczenia społecznego..................... 8 1.1. Schemat organizacyjny............................................... 8 1.2. Działy administracji rządowej.......................................... 8 2. Ramy prawne systemu zabezpieczenia społecznego............................ 10 2.1. Ustawodawstwo krajowe.............................................. 10 2.2. Międzynarodowe ramy prawne wiążące Polskę............................ 12 3. Zakład Ubezpieczeń Społecznych informacje podstawowe...................... 16 3.1. Zadania ZUS....................................................... 16 3.2. Struktury ZUS...................................................... 18 3.3. Rodzaje ubezpieczeń społecznych i zasady podlegania tym ubezpieczeniom w ZUS... 19 3.4. Rodzaje świadczeń realizowanych przez ZUS............................. 21 4. Finanse ubezpieczeń społecznych........................................... 23 4.1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych..................................... 23 4.1.1. Składki...................................................... 24 4.1.2. Konta ubezpieczonych.......................................... 26 4.1.3. Dochody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych...................... 29 4.1.4. Wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych....................... 30 4.1.5. Dochodzenie należności od płatników składek....................... 31 4.2. Fundusz Rezerwy Demografi cznej...................................... 35 4.3. Fundusz Emerytur Pomostowych....................................... 36 5. Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS.................. 38 5.1. Ogólne informacje o świadczeniach emerytalnych i rentowych z FUS.......... 38 5.1.1. Waloryzacja emerytur i rent...................................... 39 5.1.2. Minimalne gwarantowane emerytury i renty......................... 40 Ubezpieczenia społeczne w Polsce 3

Spis treści 5.1.3. Maksymalne emerytury i renty.................................... 41 5.1.4. Łączenie emerytury lub renty z pracą.............................. 41 5.2. Emerytury......................................................... 42 5.2.1. Emerytury w starym systemie emerytalnym......................... 43 5.2.2. Emerytury w nowym systemie emerytalnym......................... 45 5.2.3. Emerytury pomostowe.......................................... 49 5.2.4. Emerytury przyznawane z urzędu................................. 50 5.3. Renty z tytułu niezdolności do pracy.................................... 52 5.4. Renty szkoleniowe.................................................. 55 5.5. Renty rodzinne..................................................... 56 5.6. Rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji rentowej....................... 57 5.6.1. Prewencja rentowa............................................. 57 5.6.2. Prewencja wypadkowa.......................................... 59 5.7. Renty socjalne...................................................... 59 5.8. Świadczenia przedemerytalne......................................... 60 5.9. Wynagrodzenia chorobowe i zasiłki chorobowe........................... 62 5.9.1. Kontrola prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy..... 64 5.10. Świadczenia rehabilitacyjne........................................... 65 5.11. Zasiłki wyrównawcze................................................ 66 5.12. Zasiłki macierzyńskie................................................ 67 5.13. Zasiłki opiekuńcze................................................... 70 5.14. Dodatki pielęgnacyjne............................................... 71 5.15. Dodatki do rent rodzinnych dla sierot zupełnych........................... 72 5.16. Zasiłki pogrzebowe.................................................. 72 5.17. Jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy.................. 73 5.18. Inne świadczenia i refundacje z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej..... 74 4 Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Spis treści 6. Wsparcie dla rodzin z dziećmi............................................... 75 6.1. Świadczenia rodzinne................................................ 75 6.1.1. Zasiłki rodzinne i dodatki do zasiłków rodzinnych..................... 75 6.1.2. Świadczenia opiekuńcze........................................ 77 6.1.3. Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka................ 78 6.1.4. Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka wypłacana przez gminy................................................... 79 6.2. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego................................ 79 7. Świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników............................. 81 7.1. Organizacja systemu................................................. 81 7.2. Funkcjonowanie systemu............................................. 82 8. Powszechne ubezpieczenie zdrowotne......................................... 87 9. Świadczenia z tytułu bezrobocia............................................... 89 Ubezpieczenia społeczne w Polsce 5

WSTĘP Oddajemy w Państwa ręce zaktualizowane wydanie opracowania Ubezpieczenia społeczne w Polsce. Znajdą w nim Państwo bieżące wiadomości dotyczące zadań realizowanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), wysokości bieżących składek oraz świadczeń przewidzianych w polskim systemie zabezpieczenia społecznego. Informacje zawarte w niniejszej publikacji zostały przedstawione tematycznie w możliwie prosty sposób. Dotyczą one świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz niektórych świadczeń, które nie należą do systemu ubezpieczeń społecznych, jednakże którymi ZUS, jako instytucja publiczna działająca na rzecz systemu zabezpieczenia społecznego w Polsce, administruje. Ponadto w opracowaniu tym omówiono podstawowe zasady funkcjonowania odrębnych systemów, którymi ZUS nie administruje, takich jak: system ubezpieczenia zdrowotnego, świadczenia rodzinne, świadczenia z tytułu bezrobocia oraz świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników. Informacje dotyczące wymienionych systemów wydały się nam niezbędne do całościowego ujęcia wszystkich świadczeń bez względu na charakter przynależności do danego systemu. W opracowaniu naszym został pominięty system ubezpieczeń społecznych służb mundurowych. W celu zdobycia dokładniejszych informacji o ZUS i o systemie ubezpieczeń społecznych w Polsce zapraszamy na stronę internetową www.zus.pl. Ubezpieczenia społeczne w Polsce 7

1. ORGANIZACJA POLSKIEGO SYSTEMU ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO 1.1. Schemat organizacyjny MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI MINISTERSTWO ZDROWIA Bezrobocie Świadczenia rodzinne Pomoc społeczna Emerytury i renty Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Choroba i macierzyństwo Ochrona zdrowia Wojewódzkie Urzędy Pracy (16) Powiatowe (Miejskie) Urzędy Pracy (341) Wydziały Polityki Społecznej Urzędów Wojewódzkich (16) oraz Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej (16) Dla pracowników i osób zrównanych Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) Oddziały (43) Dla rolników Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) Oddziały Regionalne (16) Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) Oddziały Wojewódzkie NFZ (16) Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie (379) Inspektoraty (214) Placówki Terenowe (256) Delegatury Oddziałów Wojewódzkich Ośrodki Pomocy Społecznej (2494) Biura Terenowe (68) 1.2. Działy administracji rządowej Ustawa z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej (Dz.U. z 2007 r. nr 65, poz. 437 z późn. zm.) określa zadania i kompetencje właściwych ministrów, m.in. w sferze zabezpieczenia społecznego. 8 Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Organizacja polskiego systemu zabezpieczenia społecznego Dział zabezpieczenie społeczne obejmuje sprawy ubezpieczeń społecznych i zaopatrzenia społecznego, funduszy emerytalnych, pomocy społecznej i świadczeń na rzecz rodziny, świadczeń socjalnych, zatrudnienia, rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych, kombatantów i osób represjonowanych oraz koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, z wyjątkiem rzeczowych świadczeń leczniczych, działalności pożytku publicznego, w tym nadzoru nad prowadzeniem tej działalności przez organizacje pożytku publicznego, z wyłączeniem nadzoru nad działalnością w zakresie ratownictwa i ochrony ludności, i podlega ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego. Ubezpieczenia społeczne rolników znajdują się w dziale rozwój wsi. Dział ten podlega ministrowi właściwemu do spraw rozwoju wsi, który w zakresie ubezpieczenia społecznego rolników współdziała z ministrem właściwym do spraw zabezpieczenia społecznego. Problemy zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu mieszczą się w dziale praca, kierowanym przez ministra właściwego do spraw pracy. Dział zdrowie obejmuje m.in. sprawy ochrony zdrowia i organizacji opieki zdrowotnej, nadzoru nad produktami leczniczymi i wyrobami medycznymi, lecznictwa uzdrowiskowego oraz koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w zakresie rzeczowych świadczeń leczniczych. Dział ten podlega ministrowi właściwemu do spraw zdrowia. Ubezpieczenia społeczne w Polsce 9

2. RAMY PRAWNE SYSTEMU ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO 2.1. Ustawodawstwo krajowe Na system zabezpieczenia społecznego w Polsce składają się: system ubezpieczenia i zaopatrzenia społecznego, system ubezpieczenia zdrowotnego, świadczenia z tytułu bezrobocia oraz świadczenia rodzinne. Zadania z zakresu zabezpieczenia społecznego realizują liczne podmioty, do których należą m.in.: r Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego, r Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników, r Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS) świadczenia na wypadek bezrobocia, świadczenia rodzinne i świadczenia socjalne (z pomocy społecznej), r Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) świadczenia rzeczowe z ubezpieczenia zdrowotnego, r otwarte fundusze emerytalne (OFE) gromadzą i inwestują środki na sfi nansowanie części nowej emerytury w ramach II fi laru, r pracownicze programy emerytalne (PPE) gromadzą i inwestują środki na sfi nansowanie uzupełniającej (dobrowolnej) części nowej emerytury w ramach III fi laru. Obowiązek ubezpieczenia na wypadek określonych ryzyk socjalnych oraz gwarancje świadczeń w przypadku zaistnienia danego ryzyka zapisane są w wielu aktach prawnych, poczynając od aktu prawnego najwyższego rzędu, czyli Konstytucji RP. Szczegółowe regulacje dotyczące poszczególnych obszarów zabezpieczenia społecznego określają odrębne ustawy, z których najważniejsze to: ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 z późn. zm.), ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 z późn. zm.), ustawa z dnia 21 listopada 2008 roku o emeryturach kapitałowych (Dz.U. nr 228, poz. 1507 z późn. zm.), ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U. z 2010 r. nr 34, poz. 189 z późn. zm.), 10 Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Ramy prawne systemu zabezpieczenia społecznego ustawa z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz.U. nr 237, poz. 1656 z późn. zm.), ustawa z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 z późn. zm.), ustawa z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322 z późn. zm.), ustawa z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2006 r. nr 139, poz. 992 z późn. zm.), ustawa z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej (Dz.U. nr 135, poz. 1268 z późn. zm.), ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. nr 120, poz. 1252 z późn. zm.), ustawa z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r. nr 50, poz. 291 z późn. zm.). Świadczenia lecznicze udzielane są na podstawie: ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej fi nansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 z późn. zm.). Świadczenia na wypadek bezrobocia przysługują na mocy: ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2008 r. nr 69, poz. 415 z późn. zm.). Świadczenia z pomocy społecznej udzielane są na podstawie: ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz.U. z 2009 r. nr 175, poz. 1362 z późn. zm.). Świadczenia rodzinne udzielane są na podstawie: ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2006 r. nr 139, poz. 992 z późn. zm.). Świadczenia z funduszu alimentacyjnego udzielane są na podstawie: ustawy z dnia 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2009 r. nr 1, poz. 7 z późn. zm.). Ubezpieczenia społeczne w Polsce 11

Ramy prawne systemu zabezpieczenia społecznego Rehabilitacja zawodowa i społeczna oraz zatrudnianie osób niepełnosprawnych odbywa się na podstawie: ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2011 r. nr 127, poz. 721). 2.2. Międzynarodowe ramy prawne wiążące Polskę Artykuł 87 Konstytucji RP wymienia jako źródło powszechnie obowiązującego prawa m.in. ratyfi kowane umowy międzynarodowe. Umowy takie stanowią więc część krajowego porządku prawnego i mają pierwszeństwo stosowania w przypadku ewentualnej kolizji z ustawami krajowymi, jeżeli zostały ratyfi kowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie (art. 91 ust. 2 Konstytucji RP). Od 1 maja 2004 roku, tj. od uzyskania przez Polskę statusu członka Unii Europejskiej, normą prawa krajowego stały się unijne akty prawne, a przede wszystkim traktaty, rozporządzenia i dyrektywy. Przepisy wspólnotowe mają wyższą rangę niż przepisy ustawodawstwa polskiego (przepisy krajowe) i pierwszeństwo stosowania w sytuacji, gdyby okazało się, że polskie przepisy regulują daną kwestię odmiennie niż przepisy unijne. Przepisy zawarte w traktatach i rozporządzeniach stają się automatycznie częścią porządku prawnego państw członkowskich. Rozporządzenia obowiązują wprost, bez konieczności ich ratyfi kacji, natomiast dyrektywy powinny być wprowadzane do krajowego porządku prawnego zwykle w okresie od jednego roku do trzech lat. Podstawowymi aktami prawnymi Wspólnot Europejskich w sferze zabezpieczenia społecznego są traktaty Wspólnoty Europejskiej oraz wydane na ich podstawie: r rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, umożliwiające korzystanie ze świadczeń przysługujących w ramach systemu zabezpieczenia społecznego podczas przemieszczania się obywateli państw członkowskich UE w ramach jej granic, 12 Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Ramy prawne systemu zabezpieczenia społecznego r rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, r rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1231/2010 z dnia 24 listopada 2010 roku rozszerzające rozporządzenie (WE) nr 883/2004 i rozporządzenie (WE) nr 987/2009 na obywateli państw trzecich, którzy nie są jeszcze objęci tymi rozporządzeniami jedynie ze względu na swoje obywatelstwo, r dyrektywa Rady (EWG) nr 79/7 z dnia 19 grudnia 1978 roku w sprawie stopniowego realizowania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie zabezpieczenia społecznego. Ponadto nadal pozostają w mocy następujące przepisy: r rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 roku w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, r rozporządzenie Rady (EWG) nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 roku w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, dla celów realizacji: r rozporządzenia Rady (WE) nr 859/03 z dnia 14 maja 2003 roku rozszerzającego przepisy rozporządzeń nr 1408/71 i nr 574/72 na obywateli państw trzecich, którzy nie są jeszcze objęci tymi przepisami wyłącznie ze względu na ich obywatelstwo postanowienia tego rozporządzenia mają zastosowanie wyłącznie do obywateli państw trzecich zamieszkałych legalnie na terytorium Wielkiej Brytanii lub do obywateli państw trzecich, którzy posiadają okresy ubezpieczenia przebyte w Wielkiej Brytanii i zamieszkują na terenie innego państwa członkowskiego, r porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym i umowy zawartej między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i jej państwami członkowskimi z jednej strony a Konfederacją Szwajcarską z drugiej w sprawie swobodnego przepływu osób dopóki porozumienia te nie zostaną zmienione w świetle przepisów rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Ubezpieczenia społeczne w Polsce 13

Ramy prawne systemu zabezpieczenia społecznego Rozporządzenia wspólnotowe z zakresu koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego zastąpiły z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym, które dotychczas łączyły Polskę z państwami członkowskimi. Obecnie obowiązują następujące umowy o zabezpieczeniu społecznym: Umowa z 16 stycznia 1958 roku między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o ubezpieczeniu społecznym w odniesieniu do: Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii oraz Czarnogóry. Od 1 lipca 2007 roku obowiązuje polsko-macedońska umowa o zabezpieczeniu społecznym, która w stosunkach pomiędzy tymi państwami zastąpiła umowę zawartą między Rządem Polskiej Republiki Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii w 1958 roku. Od 1 marca 2009 roku obowiązuje umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki, podpisana w Warszawie 2 kwietnia 2008 roku, oraz porozumienie administracyjne w sprawie stosowania tej umowy, podpisane w tym samym dniu. Od 1 października 2009 roku obowiązuje umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Kanadą, podpisana w Warszawie 2 kwietnia 2008 roku, oraz porozumienie administracyjne w sprawie stosowania tej umowy, podpisane w tym samym dniu. Od 1 marca 2010 roku obowiązuje umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Korei (Korea Południowa), podpisana w Warszawie 25 lutego 2009 roku, oraz porozumienie administracyjne w sprawie stosowania tej umowy, podpisane w tym samym dniu. Od 1 października 2010 roku obowiązuje umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Australią, podpisana w Warszawie 7 października 2009 roku, oraz porozumienie administracyjne w sprawie stosowania tej umowy, podpisane w tym samym dniu. Mimo obowiązywania od 1 maja 2004 roku w polsko-austriackich oraz w polsko-niemieckich stosunkach przepisów wspólnotowych z zakresu zabezpieczenia społecznego nadal obowiązują 14 Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Ramy prawne systemu zabezpieczenia społecznego pewne szczególne, korzystne dla polskich obywateli, regulacje, wynikające z obowiązujących do 30 kwietnia 2004 roku między Polską a Austrią oraz Polską a Niemcami umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym: r art. 33 ust. 3 umowy z dnia 7 września 1998 roku między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Austrii o zabezpieczeniu społecznym, r umowa z dnia 9 października 1975 roku między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym pod warunkami i w zakresie określonym w art. 27 ust. 2-4 umowy z dnia 8 grudnia 1990 roku między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym, r art. 11 ust. 3, art. 19 ust. 4, art. 27 ust. 5, art. 28 ust. 2 umowy z dnia 8 grudnia 1990 roku między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym. 18 maja 2012 roku została podpisana umowa o zabezpieczeniu społecznym pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą oraz porozumienie administracyjne w sprawie stosowania tej umowy. Umowa wejdzie w życie po przeprowadzeniu procedury ratyfi kacji. Przewidywany czas wejścia w życie umowy to IV kwartał 2012 roku. Ponadto Polska jest związana międzynarodowymi konwencjami i zaleceniami Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz postanowieniami Europejskiej Karty Społecznej Rady Europy. Ubezpieczenia społeczne w Polsce 15

3. ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH INFORMACJE PODSTAWOWE Zakład Ubezpieczeń Społecznych powstał w 1934 roku na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 roku o zmianie ustawy z dnia 28 marca 1933 roku o ubezpieczeniu społecznym. Zgodnie z rozporządzeniem połączono 5 instytucji ubezpieczeniowych (Izbę Ubezpieczeń Społecznych, Zakład Ubezpieczenia na Wypadek Choroby, Zakład Ubezpieczenia od Wypadków, Zakład Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych, Zakład Ubezpieczenia Emerytalnego Robotników). Reforma z 1999 roku postawiła przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych największe w jego historii wyzwanie, nakładając nań kilkakrotnie większe obowiązki w stosunku do zadań realizowanych wcześniej. Strukturalny charakter reform systemu ubezpieczenia społecznego oraz systemu ochrony zdrowia, jakie nastąpiły z dniem 1 stycznia 1999 roku, sprawiły, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest jednym z głównych ogniw nowego systemu zabezpieczenia społecznego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostką organizacyjną i posiada osobowość prawną. Jego zadania są określone w ustawie z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. ZUS spełnia również liczne funkcje powierzone mu do realizacji na mocy innych ustaw. 3.1. Zadania ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych: r ustala uprawnienia i wypłaca każdego miesiąca emerytury i renty dla około 7,3 mln osób, r ustala uprawnienia i wypłaca zasiłki chorobowe, zasiłki macierzyńskie, zasiłki opiekuńcze, zasiłki wyrównawcze, świadczenia rehabilitacyjne, zasiłki pogrzebowe, r przeprowadza badania lekarskie i wydaje orzeczenia dla potrzeb ustalenia uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, innych świadczeń wypłacanych przez ZUS oraz dla celów pozaubezpieczeniowych; w 2011 roku ZUS wydał około 864,4 tys. takich orzeczeń, r kontroluje prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności do pracy; w 2011 roku wydanych zostało 472,6 tys. orzeczeń w tych sprawach, 16 Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Zakład Ubezpieczeń Społecznych informacje podstawowe r nadaje upoważnienia lekarzom do wystawiania zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy, a w przypadku stwierdzenia rażących uchybień przy orzekaniu o czasowej niezdolności do pracy cofa powyższe upoważnienia; na koniec 2011 roku do wystawiania zaświadczeń lekarskich było uprawnionych 132,2 tys. lekarzy, r realizuje zadania z zakresu prewencji rentowej, w tym rehabilitacji leczniczej, oraz prewencji wypadkowej; w 2011 roku rehabilitacji leczniczej poddano 73 828 osób, r ustala obowiązek ubezpieczeń społecznych, wymierza i pobiera składki na te ubezpieczenia; w 2011 roku kwota zebranych składek na powyższe ubezpieczenia wyniosła 102 548,9 mln zł, r z części składki na ubezpieczenie emerytalne pobiera składkę na II kapitałowy fi lar ubezpieczenia emerytalnego i przekazuje ją do otwartych funduszy emerytalnych (OFE); w 2011 roku ZUS przekazał do OFE składki na kwotę 15,0 mld zł, r pobiera i rozlicza składkę na ubezpieczenie zdrowotne i przekazuje ją do Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ); w 2011 roku ZUS przekazał z tego tytułu do NFZ składki na kwotę 54,9 mld zł, r pobiera składkę na Fundusz Pracy; za 2011 rok ZUS przekazał z tego tytułu do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej kwotę 8,9 mld zł, r pobiera składkę na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych; za 2011 rok kwota przekazanych z tego tytułu składek wyniosła 363,1 mln zł, r pobiera i rozlicza składkę na Fundusz Emerytur Pomostowych; w 2011 roku kwota przekazanych z tego tytułu składek do FEP wyniosła 209,7 mln zł, r prowadzi rozliczenia na kontach płatników składek i ewidencjonuje składki na indywidualnych kontach ubezpieczonych, r kontroluje płatników składek w zakresie wywiązywania się przez nich z obowiązku opłaty składek i poprawności realizacji zadań ustawowo powierzonych płatnikom (np. wypłata różnego rodzaju zasiłków) oraz prowadzi przymusowe dochodzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, r prowadzi indywidualne konta ubezpieczonych oraz Centralny Rejestr Ubezpieczonych, r prowadzi Centralny Rejestr Członków Otwartych Funduszy Emerytalnych, r prowadzi system ewidencji płatników składek oraz Centralny Rejestr Płatników Składek, r zarządza Funduszem Rezerwy Demografi cznej, Ubezpieczenia społeczne w Polsce 17

Zakład Ubezpieczeń Społecznych informacje podstawowe r w imieniu emerytów i rencistów odprowadza do urzędów skarbowych należny podatek dochodowy od osób fi zycznych (w 2011 roku na kwotę 11,3 mld zł) oraz odprowadza do Narodowego Funduszu Zdrowia należną od emerytów i rencistów składkę na ubezpieczenie zdrowotne (w 2011 roku na kwotę 13,1 mld zł), r przyznaje oraz wypłaca renty socjalne; w 2011 roku ZUS wypłacił świadczenia dla 252,0 tys. osób w kwocie 1 830,1 mln zł, r przyznaje oraz wypłaca świadczenia przedemerytalne; w 2011 roku ZUS wypłacił świadczenia dla 87,1 tys. osób w kwocie 984,7 mln zł, r współpracuje z organami administracji rządowej, z zagranicznymi instytucjami ubezpieczeniowymi oraz organizacjami międzynarodowymi, r pełni funkcję instytucji właściwej i instytucji łącznikowej przy realizacji międzynarodowych umów i porozumień w dziedzinie ubezpieczeń społecznych oraz zajmuje się obsługą świadczeń realizowanych na podstawie tych umów i porozumień, r pełni funkcję instytucji właściwej i instytucji łącznikowej w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w obszarze realizowanym przez ZUS. Zakres zadań realizowanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych czyni zeń jedną z największych instytucji publicznych w Polsce. ZUS łączy funkcje instytucji fi nansowej (pobór składek, wypłata świadczeń, pobór podatków w imieniu emerytów i rencistów) z funkcjami instytucji mającej przynieść swym klientom świadczeniobiorcom i płatnikom składek poczucie bezpieczeństwa związane z wiarygodnym wypełnianiem powierzonych społecznych misji. 3.2. Struktury ZUS Działalnością Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kieruje Prezes, który stoi na czele Zarządu składającego się z 2-4 członków. Prezes ZUS powoływany jest przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. Prezes Rady Ministrów odwołuje Prezesa ZUS na wniosek ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Członków Zarządu powołuje i odwołuje Rada Nadzorcza ZUS, na wniosek Prezesa ZUS. 18 Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Zakład Ubezpieczeń Społecznych informacje podstawowe Rada Nadzorcza jest organem opiniodawczo-decyzyjnym. Powoływana jest przez Prezesa Rady Ministrów na 5-letnią kadencję z klucza trójstronnego, tzn. że członkami Rady Nadzorczej zostają osoby delegowane przez partnerów dialogu społecznego działających w Trójstronnej Komisji do spraw Społeczno-Gospodarczych przedstawiciele związków zawodowych, organizacji pracodawców oraz rządu 1. Dodatkowo w skład Rady wchodzi też przedstawiciel organizacji emerytów i rencistów. Oznacza to, że liczba członków Rady jest uzależniona od liczby funkcjonujących w danym czasie reprezentatywnych (ogólnokrajowych) organizacji pracodawców i pracowników. Obecnie Rada liczy 12 członków. Realizacja zadań ZUS jest zapewniona przez Centralę i terenowe jednostki organizacyjne (43 oddziały, 214 inspektoratów i 68 biur terenowych). 3.3. Rodzaje ubezpieczeń społecznych i zasady podlegania tym ubezpieczeniom w ZUS Polski system ubezpieczeń społecznych obejmuje: r ubezpieczenie emerytalne, r ubezpieczenia rentowe, r ubezpieczenie chorobowe, r ubezpieczenie wypadkowe. Ubezpieczonym jest osoba fizyczna, która podlega chociaż jednemu z ubezpieczeń społecznych. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadziła ubezpieczenia obowiązkowe, dobrowolne, a także możliwość kontynuowania ubezpieczeń. Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają m.in.: r pracownicy, z wyłączeniem prokuratorów, a także: r członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, r zleceniobiorcy, 1 Czterej członkowie Rady Nadzorczej (w tym przewodniczący) powoływani są na wniosek ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego (art. 75 ust. 1 pkt 1 ustawy o s.u.s.). Ubezpieczenia społeczne w Polsce 19