1
Publikacja jest wydana w ramach realizowanego projektu pn: Udzielenie wsparcia prawnego mieszkańcom powiatów: poznańskiego, gnieźnieńskiego i miasta Poznania. Projekt jest realizowany ze środków unijnych w ramach działania 5.4. Rozwój potencjału trzeciego sektora Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w okresie od stycznia 2011 roku do czerwca 2014 roku. Publikacja stanowi zbiór najczęściej pojawiających się problemów prawnych z jakimi zgłaszają się do biur mieszkańcy ww. powiatów oraz miasta Poznania. Biuro Projektu Poznań ul. Ratajczaka 26/6 godziny otwarcia - poniedziałek i środa; godz. 9.00-19.00, Tel. 61 666 03 16 Porada prawna: poradyprawne@taurus.org.pl; Informacja: poznan@taurus.org.pl Biuro Projektu Gniezno ul. Reymonta 10 godziny otwarcia - wtorek i piątek; godz. 9.00-19.00, Tel. 61 666 03 23 Porada prawna: poradyprawne@taurus.org.pl; Informacja: gniezno@taurus.org.pl Biuro Projektu Swarzędz os.cegielskiego 10 godziny otwarcia - poniedziałek i środa; godz. 9.00-19.00, Tel. 61 666 03 09 Porada prawna: poradyprawne@taurus.org.pl; Informacja: swarzedz@taurus.org.pl REALIZATOR PROJEKTU: Fundacja "Taurus", os. Stare śegrze 143/10, 61-249 Poznań PARTNERZY: CENTRUM DORADZTWA UNIJNEGO S.C. 61-815 Poznań, ul. Ratajczaka 26/3, tel. (+48 61) 835 45 92 (83), fax. (+48 61) 835 17 01,e-mail: szkolenia@cdu.edu.pl, www.cdu.edu.pl KANCELARIA RADCÓW PRAWNYCH M.MAJKA, W.PIOTROWSKA-TARAPACZ S.C., 61-815 Poznań, UL.Ratajczaka 26/3 Publikacja bezpłatna Stan prawny na grudzień 2011 roku. 2
Spis treści ROZDZIAŁ 1. - SPRAWY Z ZAKRESU PRAWA RODZINNEGO...5 1.1. UMOWNE USTROJE MAJĄTKOWE...5 1.2. PRZYMUSOWY USTRÓJ MAJĄTKOWY...6 1.3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUGI MAŁśONKA...6 1.4. JAK UZYSKAĆ ROZWÓD? (WYMAGANIA FORMALNE POZWU ROZWODOWEGO, WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU)...7 1.5. ROZWÓD BEZ ORZEKANIA O WINIE ROZKŁADU POśYCIA BĄDŹ Z ORZECZENIEM O WINIE ROZKŁADU POśYCIA MAŁśEŃSKIEGO (RÓśNICE I SKUTKI)...8 1.6. ODMIENNOŚĆ SEPARACJI OD ROZWODU...9 1.7. POJĘCIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ. PRZYCZYNY I SKUTKI JEJ OGRANICZENIA BĄDŹ POZBAWIENIA...11 1.8. SĄDOWE USTALENIE OJCOSTWA...14 1.9. JAKIE ELEMENTY POWINIEN ZAWIERAĆ POZEW O ALIMENTY I DO JAKIEGO SĄDU NALEśY GO WNIEŚĆ?...17 1.10. PODWYśSZENIE, OBNIśENIE, ZNIESIENIE OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO..20 1.11. CZY MOśNA WNIEŚĆ POZEW O ALIMENTY W CZASIE TRWANIA MAŁśEŃSTWA?...23 1.12. JAKIE PRAWA PRZYSŁUGUJĄ MAŁśONKOWI W SYTUACJI, GDY JEGO WSPÓŁMAŁśONEK NIE PRZYCZYNIA SIĘ DO ZASPOKAJANIA POTRZEB RODZINY?.24 1.13. CO STANIE SIĘ ZE WSPÓLNIE ZAJMOWANYM MIESZKANIEM MAŁśONKÓW PO ROZWODZIE?...26 1.14. PRZESŁANKI I SKUTKI UBEZWŁASNOWOLNIENIA...29 1.15. PRAWA I OBOWIĄZKU PIEKUNA/KURATORA OSOBY UBEZWŁASNOWOLNIONEJ...30 ROZDZIAŁ 2. EGZEKUCJA...32 2.1. EGZEKUCJA Z WYNAGRODZENIA ZA PRACĘ.OCHRONA WYNAGRODZENIA...32 2.2. POWÓDZTWO PRZECIWEGZEKUCYJNE...32 2.3. OBRONA PRZED ZAJĘCIEM WYNAGRODZENIA ZA PRACĘ...34 2.4. PRAWO I POSTĘPOWANIE CYWILNE DOPUSZCZALNOŚĆ EKSMISJI LOKATORA...34 2.5. UPRAWNIENIA DO LOKALU SOCJALNEGO...36 2.6. ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI...38 2.7. W JAKI SPOSÓB MOśNA DOCHODZIĆ ODSZKODOWANIA I ZADOŚĆUCZYNIENIA ZA SZKODĘ NA OSOBIE?...40 2.8. WYMAGANIA FORMALNE POZWU...41 2.9. POZEW NA FORMULARZU W POSTĘPOWANIU UPROSZCZONYM...42 2.10. SPRZECIW OD NAKAZU ZAPŁATY W POSTĘPOWANIU UPOMINAWCZYM / ZARZUTY W POSTĘPOWANIU NAKAZOWYM...42 2.11. JAK SIĘ BRONIĆ PRZED NAKAZEM ZAPŁATY WYDANYM W POSTĘPOWANIU ELEKTRONICZNYM?...43 2.12. UCHYBIENIE I PRZYWRÓCENIE TERMINU...43 2.13. ZWOLNIENIE OD KOSZTÓW SĄDOWYCH...44 ROZDZIAŁ 3. SPADKI...45 3.1. DZIEDZICZENIE USTAWOWE...45 3.2. DZIEDZICZENIE USTAWOWE A PRZYSPOSOBIENIE...46 3.3. DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE...46 3
(RODZAJE TESTAMENTÓW, JAK PRAWIDŁOWO SPORZĄDZIĆ TESTAMENT)...46 3.4. STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU...48 3.5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUGI SPADKOWE. JAK JEJ UNIKNĄĆ?...50 3.6. DZIAŁ SPADKU...52 3.7 ZACHOWEK - CZYM JEST, KOMU PRZYSŁUGUJE, TERMINY...53 3.8. JAK ZABEZPIECZYĆ SPADKOBIERCĘ PRZED ROSZCZENIAMI O ZACHOWEK?...54 3.9. ZAPIS WINDYKACYJNY I INNE NOWOŚCI W PRAWIE SPADKOWYM, KTÓRE WESZŁY W śycie 23.10.2011R...54 ROZDZIAŁ 4. PRAWO PRACY...56 4.1. WYNAGRODZENIE ZA PRACĘ...56 JAK DOCHODZIĆ ZALEGŁEGO WYNAGRODZENIA ZA PRACĘ?...56 4.2. WYPOWIEDZENIE ZMIENIAJĄCE...57 4.3. ROSZCZENIA PRZYSŁUGUJĄCE PRACOWNIKOWI W ZWIĄZKU Z NIEUZASADNIONYM LUB NIEZGODNYM Z PRAWEM WYPOWIEDZENIEM UMOWY O PRACĘ PRZEZ PRACODAWCĘ...59 4.4. ROSZCZENIA PRZYSŁUGUJĄCE PRACOWNIKOWI W ZWIĄZKU Z NIEWYDANIEM, BĄDŹ WYDANIEM ŚWIADECTWA PRACY O NIEWŁAŚCIWEJ TREŚCI...60 4.5. CZY PRACODAWCA MOśE WYPOWIEDZIEĆ UMOWĘ O PRACĘ GDY PRACOWNIK PRZEBYWA NA ZWOLNIENIU LEKARSKIM?...62 4.6. UMOWA O ZAKAZIE KONKURENCJI...63 4.7. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA PRACOWNIKA...64 4.8. URLOPY PRACOWNICZE (ZASADY, WYMIAR, EKWIWALENT)...66 4.9. URLOP MACIERZYŃSKI...68 4.10. PODNOSZENIE KWALIFIKACJI PRACOWNIKA NA KOSZT PRACODAWCY (UREGULOWANIA PRAWNE ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM TZW. UMOWY LOJALNOŚCIOWEJ)...69 ROZDZIAŁ 5. - UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE...70 5.1. RENTA RODZINNA...70 5.2.POSTĘPOWANIE SĄDOWE W PRZYPADKU ODMOWY PRZYZNANIA RENTY PRZEZ ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH...72 5.3 PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ ZUS O ZAPŁATĘ SKŁADEK NA UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE...73 ROZDZIAŁ 6. - PRAWO I POSTĘPOWANIE KARNE...74 6.1. CO GROZI ZA JAZDĘ POD WPŁYWEM ALKOHOLU, NARKOTYKÓW? PROBLEMATYKA ZWIĄZANA Z PRZESTĘPSTWEM Z ART. 178A KK...74 6.2. CZY I W JAKI SPOSÓB MOśNA DOCHODZIĆ ROSZCZEŃ CYWILNYCH (ODSZKODOWANIA ZA SZKODĘ NA OSOBIE, ZADOŚĆUCZYNIENIA) W POSTĘPOWANIU KARNYM?...74 6.3. DOPUSZCZALNOŚĆ WZNOWIENIA POSTĘPOWANIA KARNEGO...75 4
ROZDZIAŁ 1. - SPRAWY Z ZAKRESU PRAWA RODZINNEGO 1.1. UMOWNE USTROJE MAJĄTKOWE MałŜonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka moŝe poprzedzać zawarcie małŝeństwa. Podstawowe cechy majątkowej umowy małŝeńskiej są następujące: 1) forma: akt notarialny; 2) rodzaje: a) rozszerzająca wspólność ustawową (art. 48-50¹ KRO), b) ograniczająca wspólność ustawową (brak ustawowych wymogów dodatkowych), c) wprowadzająca rozdzielność majątkową (art. 51-51¹ KRO), d) wprowadzająca rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. MoŜe ona poprzedzać zawarcie małŝeństwa. Jest to tzw. umowa majątkowa. Cechuje ją dopuszczalność jej: zmiany, albo rozwiązania: jeŝeli w czasie małŝeństwa, to powstaje wówczas między małŝonkami, co do zasady, wspólność ustawowa. NaleŜy pamiętać, Ŝe zasada swobody umów nie obowiązuje w prawie rodzinnym, a treść intercyzy podlega istotnym ograniczeniom. Trzeba mieć na uwadze, Ŝe istnieje jedynie moŝliwość modyfikacji albo zniesienia ustroju ustawowego i wprowadzenie rozdzielności. Nie moŝna wprowadzić innego, nieznanego kodeksowi rodzaju ustroju majątkowego Rozszerzenie wspólności ustawowej oznacza objęcie majątkiem dorobkowym małŝonków nie tylko składników majątkowych, określonych w art. 31 KRO, ale równieŝ składników określonych w art. 33 KRO, z wyjątkiem składników określonych w art. 49. Ograniczenie wspólności ustawowej oznacza umowne wyłączenie z majątku dorobkowego małŝonków dowolnej części składników majątkowych, określonych w art. 31 KRO, przy zachowaniu jednak pewnej wspólnoty majątkowej. Ustrój rozdzielności majątkowej charakteryzuje się następującymi cechami: występują w nim tylko dwa osobne majątki kaŝdego z małŝonków. majątki te są samodzielnie zarządzane przez kaŝdego z małŝonków. w miejscu dotychczasowego majątku wspólnego znajdują się dwie oddzielne części tych osobnych majątków. W skład kaŝdej z tych części wchodzą: 1. przedmioty majątkowe nabyte samodzielnie przez małŝonka po powstaniu rozdzielności, 2. udziały ułamkowe w ustalonej przez małŝonków wysokości (zwykle w 1/2, ale małŝonkowie mogą postanowić o innej proporcji np. 1/3 i 2/3) w przedmiotach nabytych wspólnie w czasie trwania ustroju rozdzielności na zasadach współwłasności ułamkowej na podstawie przepisów k.c., 3. udziały ułamkowe w wysokości 1/2 w kaŝdym ze składników tworzących przed powstaniem rozdzielności majątek wspólny małŝonków. 4. pełna samodzielność w tworzeniu swojego majątku oraz zarządzaniu nim i rozporządzaniu jego składnikami. 5
Umowne ustanowienie rozdzielności majątkowej. Wywołuje ono skutek tylko na przyszłość od chwili zawarcia umowy lub we wskazanym w niej późniejszym terminie. Wykluczony jest jakikolwiek skutek wsteczny (skutek taki moŝe jednak orzec sąd wprowadzając rozdzielność majątkową na podstawie art. 52 k.r.o.). Wyrównanie dorobków polega na tym, Ŝe małŝonkowi, którego dorobek jest mniejszy niŝ dorobek drugiego małŝonka, przysługuje roszczenie o wyrównanie dorobków przez zapłatę lub przeniesienie na jego rzecz praw o wartości odpowiadającej róŝnicy dorobków. W konsekwencji większy dorobek zostaje "umniejszony" w taki sposób, aby wysokość mniejszego "uzupełnionego" dorobku ostatecznie się z nim zrównała (wyrównanie dorobków do takiej samej wielkości). Ustrój umoŝliwia więc nie tylko kaŝdemu z małŝonków samodzielne zarządzanie swoim majątkiem, ale ponadto zapewnia kaŝdemu z nich sprawiedliwy udział w dorobku współmałŝonka, w szczególności na wypadek ustania małŝeństwa przez rozwód. 1.2. PRZYMUSOWY USTRÓJ MAJĄTKOWY Do zmiany ustroju majątkowego, który obowiązuje w małŝeństwie, potrzebna jest zgoda obojga małŝonków, w sytuacji gdy zmiana następuje w trybie umownym. JednakŜe w pewnych wyjątkowych sytuacjach do zmiany ustroju moŝe dojść wbrew woli jednego z małŝonków czy nawet obojga. Te zmiany ustroju określa się zbiorczo mianem przymusowego ustroju majątkowego. Przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej powstaje przez: 1. wyrok sądu ustanawiający rozdzielność majątkową. Wystąpić o ustanowienie rozdzielności moŝe z waŝnych powodów kaŝdy z małŝonków. Powodami mogą być m.in: alkoholizm, trwonienie majątku, hazard. Nie moŝna powoływać się na powody nie zawinione (np. wynikające z choroby.) Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej moŝe Ŝądać takŝe wierzyciel jednego z małŝonków, jeŝeli uprawdopodobni, Ŝe nie moŝe uzyskać zapłaty za swoją naleŝność od dłuŝnika i gdy sytuacja wymagać będzie dokonania podziału majątku wspólnego małŝonków. W tym przypadku ustrój przymusowy moŝe zostać wprowadzony nawet wbrew woli obojga małŝonków. Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który je ustanawia, 2. ubezwłasnowolnienie małŝonka, 3. orzeczenie separacji, 4. orzeczenie upadłości małŝonka. W wyjątkowych sytuacjach sąd moŝe z waŝnych powodów ustanowić rozdzielność majątkową z datą wsteczną, w szczególności gdy małŝonkowie Ŝyli w rozłączeniu. 1.3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUGI MAŁśONKA W większości związków małŝeńskich obowiązuje ustrój wspólności ustawowej. Intercyzy nie są bowiem w polskiej praktyce popularne. Wiele zapytań wiąŝę się jednak z problem odpowiedzialności małŝonków za zobowiązania, które są zaciągane: tylko przez jednego małŝonka, za zgodą lub bez zgody drugiego z nich. Przyjmując, Ŝe między małŝonkami istnieje wspólność majątkowa, wskazać naleŝy, Ŝe jeŝeli oboje małŝonkowie zaciągnęli zobowiązanie, to wierzyciel moŝe domagać się zaspokojenia zarówno z ich majątku wspólnego, jak i z majątku osobistego kaŝdego z małŝonków. 6
JeŜeli jednak czynność będąca źródłem długu została dokonana tylko przez jednego z małŝonków, ale za zgodą drugiego z nich, wierzyciel moŝe dochodzić swoich praw nie tylko z majątku osobistego małŝonka dokonującego czynności, lecz takŝe z majątku wspólnego obojga małŝonków. Natomiast, jeŝeli czynność została dokonana przez jednego ze współmałŝonków, bez zgody drugiego z nich, to wierzyciel moŝe windykować jedynie z majątku osobistego dłuŝnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych z innej działalności zarobkowej, a jeŝeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, takŝe z przedmiotów wchodzących w skład przedsiębiorstwa (nawet jeŝeli stanowią one majątek wspólny małŝonków). Takie rozwiązanie ma słuŝyć ochronie prywatnego (tj. nie słuŝącego prowadzeniu działalności gospodarczej) majątku, który w większości przypadków jest przeznaczony do codziennej egzystencji rodziny (w tym małŝonka) przedsiębiorcy. 1.4. JAK UZYSKAĆ ROZWÓD? (WYMAGANIA FORMALNE POZWU ROZWODOWEGO, WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU ) Rozwiązania małŝeństwa przez rozwód moŝe Ŝądać kaŝdy z małŝonków. Postępowanie rozwodowe prowadzone jest przez sąd okręgowy (art. 17 pkt 1 k.p.c.) w trybie procesowym jako postępowanie odrębne (art. 425-446 k.p.c.). Powództwo ze stosunku małŝeństwa wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małŝonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeŝeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeŝeli i tej podstawy nie ma - sąd miejsca zamieszkania powoda (art. 41 k.p.c.) Artykuł 187 k.p.c. określa zarówno warunki pozwu jak i jego treść. Pozew jest pismem procesowym, a jego warunki obligatoryjne - jak wynika z brzmienia art. 187 1 k.p.c. - obejmują: a) ogólne warunki przewidziane dla kaŝdego pisma procesowego (kaŝde pismo procesowe powinno zawierać: oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników; oznaczenie rodzaju pisma;; osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności; podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika; wymienienie załączników). b) warunki wymagane dla pierwszego pisma procesowego zgodnie z art. 126 2 k.p.c. (powinno zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu sporu, pisma kolejne - sygnaturę akt). Jako obligatoryjne elementy pozwu wskazane zostało w art. 187 1 pkt 1 - dokładne określenie Ŝądania. W przypadku pozwu rozwodowego będzie to Ŝądanie rozwiązania małŝeństwa przez rozwód, Ŝądanie ustalenia obowiązku alimentacyjnego w określonej wysokości, itp. Obligatoryjnym elementem pozwu, niezaleŝnie od treści zgłoszonego w nim powództwa, jest przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających Ŝądanie. NaleŜy więc wskazać, Ŝe nastąpił trwały i zupełny rozkład poŝycia (w warstwie duchowej czy emocjonalnej, ekonomicznej i fizycznej). Nie trzeba natomiast podawać podstawy prawnej, gdyŝ ustalenie podstawy prawnej merytorycznego rozstrzygnięcia pozostaje w wyłącznej dyspozycji sądu orzekającego. W procesie rozwodowym, naleŝy pamiętać o następujących odrębnościach w stosunku do procesu zwykłego: a) zgodnie z art. 426 k.p.c., do reprezentacji strony konieczne jest pełnomocnictwo udzielone do danej sprawy; b) posiedzenia sądowe odbywają się przy drzwiach zamkniętych, chyba Ŝe obie strony Ŝądają publicznego rozpoznawania, a sąd uzna, Ŝe jawność nie zagraŝa moralności (art. 427 k.p.c.); c) jeŝeli istnieją widoki na utrzymanie małŝeństwa, sąd moŝe skierować strony do mediacji (art. 436 1 k.p.c.); d) istnieją specyficzne rygory w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda na pierwsze 7
posiedzenie merytoryczne (art. 428 k.p.c.); strona moŝe być ukarana grzywną, jeśli będąc wezwaną do osobistego stawiennictwa, nie stawi się na posiedzeniu bez usprawiedliwionych powodów (art. 429 k.p.c.); e) wprowadzono ograniczenia dotyczące dowodu ze świadków małoletnich; mianowicie małoletni, którzy nie ukończyli lat trzynastu, a zstępni stron, którzy nie ukończyli lat siedemnastu - nie mogą być przesłuchani w charakterze świadków (art. 430 k.p.c.); f) jeŝeli sąd nabierze przekonania, Ŝe istnieją widoki na utrzymanie poŝycia małŝeńskiego, zawiesza postępowanie (art. 440 k.p.c.); g) w kaŝdej sprawie o rozwód sąd zarządza (obligatoryjnie) przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron (art. 432 k.p.c.); h) wyrok zaoczny moŝe być wydany, ale po przeprowadzeniu postępowania dowodowego (art. 431 k.p.c.); i) powództwo wzajemne o rozwód jest niedopuszczalne, ale strona pozwana moŝe - w formie wniosku - Ŝądać rozwodu (art. 439 k.p.c.); j) zachodzą specjalne wymagania ustawowe co do postępowania dowodowego; sąd moŝe teŝ przeprowadzić wywiad środowiskowy w celu ustalenia, w jakich warunkach Ŝyją i wychowują się dzieci stron (art. 441 i 434 k.p.c.); k) jeŝeli pozwany uznaje Ŝądanie pozwu, sąd moŝe ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania stron (art. 442 k.p.c.); l) w razie śmierci jednego z małŝonków postępowanie się umarza (art. 446 k.p.c.); m) gdy po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego strona zawrze nowy związek małŝeński, nie jest dopuszczalne wznowienie postępowania, przywrócenie terminu do złoŝenia środka odwoławczego lub rozpoznanie kasacji; Od pozwu o rozwód pobiera się opłatę stałą wynoszącą 600 zł (art. 26 ust. 1 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Dotyczy to takŝe apelacji. W sprawie o rozwód strona ma prawo do uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych na zasadach ogólnych, jeśli - oczywiście - spełnione są warunki określone przez art. 113 k.p.c. Strona powodowa zwraca całe koszty stronie pozwanej wtedy, gdy Ŝadne z jej zasadniczych Ŝądań (rozwód, wina) nie zostało przez sąd uwzględnione. Natomiast pozwany ponosi koszty wówczas, gdy Ŝądania strony powodowej (rozwód, wina) zostały w całości uwzględnione. W praktyce sądowej powstają często sytuacje, do których nie zawsze będzie moŝna odnieść podany wyŝej schemat. MoŜe np. się zdarzyć, Ŝe obie strony wnoszą o orzeczenie rozwodu, a sąd powództwo oddala. W tym wypadku koszty powinny być wzajemnie zniesione. Albo powód cofa Ŝądanie rozwodu, ale pozwana nie wyraŝa na to zgody i wnosi o orzeczenie rozwodu, sąd zaś powództwo oddali. W tym wypadku pozwana przegrała proces i ona ponosi koszty. 1.5. ROZWÓD BEZ ORZEKANIA O WINIE ROZKŁADU POśYCIA BĄDŹ Z ORZECZENIEM O WINIE ROZKŁADU POśYCIA MAŁśEŃSKIEGO (RÓśNICE I SKUTKI) Zgodnie z art. 57 1 k.r.o, orzekając rozwód, sąd orzeka równieŝ z urzędu, czy i który z małŝonków ponosi winę rozkładu poŝycia. Sąd ma obowiązek wypowiedzenia się w tej kwestii (co do winy jednego, bądź obojga małŝonków), chyba Ŝe małŝonkowie wyraŝą zgodnie odmienną wolę. Na podstawie art. 57 2 k.r.o mogą oni bowiem zgodnie Ŝądać zaniechania przez sąd orzekania o winie. śądanie to jest dla sądu wiąŝące. Orzeczenie o winie niesie za sobą daleko idące skutki prawne. Dotyczą one przede wszystkim obowiązku alimentacyjnego. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje dwie postaci obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małŝonkami: 1) zwykłą postać (art. 60 1 k.r.o.) oraz 2) szerszą postać tego obowiązku (art. 60 2 k.r.o.). 8
Przesłanki zwykłej postaci obowiązku alimentacyjnego polegają na wystąpieniu niedostatku oraz braku wyłącznej winy rozkładu poŝycia po stronie małŝonka uprawnionego, podczas gdy zobowiązany musi mieć moŝliwości zarobkowe i majątkowe do świadczenia w odpowiednim zakresie. Gdy zaistnieją łącznie te trzy przesłanki, sąd zobowiązany jest orzec alimenty na podstawie art. 60 1 k.r.o. Zakres świadczeń jest "odpowiedni" do potrzeb uprawnionego i moŝliwości zobowiązanego. Przesłanki szerszej postaci obowiązku alimentacyjnego są inne i bardziej złoŝone. Zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych moŝe być mianowicie tylko rozwiedziony małŝonek, który ponosi wyłączną winę rozkładu poŝycia - uprawnionym moŝe być więc tylko małŝonek niewinny. Dalej, rozwód pociągnąć musi za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej uprawnionego. Przepis art. 60 2 nie wspomina natomiast nic o moŝliwościach zobowiązanego. Wskazuje jednak, Ŝe zakres świadczeń zobowiązanego musi być "odpowiedni" w stosunku do usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Gdy zaistnieją powyŝsze przesłanki, sąd moŝe, ale nie musi, zasądzić alimenty na podstawie przepisu art. 60 2 k.r.o. (por. wyrok SN z dnia 15 lutego 2001 r., II CKN 391/00, LEX nr 52629). Zgodnie z przepisem art. 60 3 k.r.o. co do zasady czas trwania obowiązku alimentacyjnego nie jest z góry ograniczony terminem. Jedynie wyjątkowo, jeŝeli zobowiązanym do świadczeń jest małŝonek, który nie został uznany za winnego rozkładu poŝycia, jego obowiązek wygasa po pięciu latach od orzeczenia rozwodu. Przepis art. 60 3 k.r.o. przewiduje jednak, z uwagi na szczególne okoliczności, moŝliwość przedłuŝenia tego terminu przez sąd na Ŝądanie uprawnionego. Obowiązek alimentacyjny względem rozwiedzionego małŝonka ograniczony jest takŝe czasem trwania przesłanek (na przykład niedostatku). Wygaśnięcie obu postaci omawianego obowiązku następuje zawsze w przypadku zawarcia nowego małŝeństwa przez uprawnionego do alimentów (art. 60 3 zd. pierwsze k.r.o.). 1.6. ODMIENNOŚĆ SEPARACJI OD ROZWODU Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małŝeństwa przez rozwód, chyba Ŝe ustawa przewiduje inne skutki. zgodnie z zasadą rozwodowych skutków separacji ustaje między małŝonkami obowiązek wspólnego poŝycia, nie moŝna czasie separacji zawrzeć nowego małŝeństwa (małŝeństwo trwa) obowiązek wierności trwa pomimo orzeczenia separacji, a wyłączyć moŝe go jedynie rozwód (stanowisko takie wyrazili równieŝ: B. Czech (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks, 2009, s. 607-608; J. Gręźlikowski, Separacja - zło mniejsze niŝ rozwód, Homo Dei 2002, nr 2, s. 49; J. Panowicz-Lipska, Separacja (w:) Z. Radwański (red.), Studia Prawa Prywatnego, Warszawa 2007, nr 1, s. 66). małŝonkowie w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy, jeŝeli wymagają tego względy słuszności. Jest to jeden z wyjątków od zasady, Ŝe separacja wywołuje skutki takie jak rozwód. Obowiązek pomocy moŝe przybierać zarówno aspekt majątkowy, jak i osobisty, np. pomoc w gospodarstwie domowym, pielęgnacja w czasie choroby itp. nie znajduje zastosowania regulacja, zgodnie z którą roszczenie alimentacyjne wygasa, gdy uprawniony zawiera związek małŝeński. Rozwiązanie takie jest oczywiście uzasadnione, skoro małŝonkowie separowani nie mogą zawierać nowych małŝeństw. w razie orzeczenia separacji, w odróŝnieniu od sytuacji porozwodowej, nie znajduje zastosowania art. 59 k.r.o., wprowadzający uproszczony tryb powrotu do poprzedniego nazwiska, o ile na skutek małŝeństwa uległo ono zmianie. powstaje między małŝonkami z mocy prawa ustrój rozdzielności majątkowej (art. 54 1 k.r.o.); 9
po upływie 300 dni od uprawomocnienie się orzeczenia separacji ustaje domniemanie pochodzenia dziecka od męŝa matki (art. 62 1 k.r.o.); ustaje moŝliwość przysposobienia wspólnego przez małŝonków separowanych, powierzenia im wspólnego sprawowania opieki oraz wspólnego wykonywania zadań rodziny zastępczej ustaje solidarna odpowiedzialność małŝonków za zobowiązania zaciągnięte w celu zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny (art. 30 k.r.o.); w akcie małŝeństwa zostaje wpisana wzmianka dodatkowa o orzeczeniu separacji, a takŝe o jej zniesieniu (art. 62 ust. 5 p.a.s.c.); ustaje dziedziczenie ustawowe małŝonków (art. 935¹ k.c.); spadkobiercy ustawowi powołani do dziedziczenia w zbiegu z małŝonkiem mogą zaŝądać wyłączenia małŝonka od dziedziczenia, jeŝeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a Ŝądanie to było uzasadnione (art. 940 k.c.). W jaki sposób moŝna przeprowadzić podział majątku wspólnego (dorobkowego) małŝonków i jakie są koszty takiego postępowania? Podział majątku wspólnego małŝonków moŝe nastąpić bądź : 1. na mocy umowy pomiędzy obojgiem małŝonków (byłych małŝonków) lub ich następcami prawnymi, 2. na mocy orzeczenia sądu wydanego na Ŝądanie (wniosek) któregokolwiek z małŝonków (byłych małŝonków). Wybór pomiędzy tymi drogami zaleŝy wyłącznie od woli samych małŝonków (byłych małŝonków), ewentualnie od ich następców prawnych. Zawarcie umowy regulującej podział majątku wspólnego będzie rozwiązaniem umoŝliwiającym szybsze załatwienie sprawy, o ile pomiędzy małŝonkami (byłymi małŝonkami) panuje zgoda co do sposobu podziału majątku. Podział umowny jest bowiem o wiele szybszy, gdyŝ unika się długotrwałego postępowania sądowego. Dodatkowym atutem podziału umownego jest teŝ fakt, Ŝe strony mogą go ograniczyć tylko do niektórych składników, odkładając podział pozostałych na później, co w przypadku podziału sądowego jest niemoŝliwe. a) małŝonkowie (byli małŝonkowie) mogą wybrać jeden z następujących sposobów podziału: Podział fizyczny rzeczy z ewentualnym wyrównaniem (poprzez dopłaty)róŝnicy wartości części powstałych z podziału. b) przyznanie całej rzeczy jednemu z małŝonków (byłych małŝonków) na wyłączną własność z ewentualnym zastrzeŝeniem spłat na rzecz drugiego małŝonka (byłego małŝonka). c) sprzedaŝ przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego i podział sumy uzyskanej ze sprzedaŝy (podział cywilny). JeŜeli małŝonkowie nie potrafią dojść do porozumienia w sprawie umownego podziału majątku, wówczas występują ze stosownym wnioskiem do sądu, który przeprowadza podział majątku zainteresowanych. Zgodnie z art. 566 kpc, w sprawie o podziale majątku wspólnego rozstrzyga sąd miejsca połoŝenia majątku, a jeŝeli jeden z małŝonków zmarł - sąd spadku. Właściwy do rozpoznania wniosku jest sąd rejonowy. We wniosku o podział majątku naleŝy określić składniki majątku, podlegające podziałowi oraz przedstawić dowody prawa własności. Wraz z wnioskiem o podział majątku naleŝy sądowi przedstawić dokument, który potwierdza ustanie wspólności majątkowej, np. wyrok rozwodowy, małŝeńską umowę majątkową (w formie notarialnej), wyrok sądu ustanawiający rozdzielność majątkową w trakcie małŝeństwa. Podejmując decyzję o sądowym podziale majątku naleŝy się liczyć się z następującymi kosztami: opłatą 10
sądowa i wynagrodzeniem biegłego. Zgodnie z art. 38 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1398), od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małŝeńskiej wspólności majątkowej pobiera się opłatę stałą w kwocie 1 000 zł. JeŜeli zaś wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku, opłata stała wynosi 300 zł. Opłatę uiszcza się bądź w formie przelewu na konto sądu lub znaków sądowych, które moŝna nabyć w kasie sądu i nakleić je na wniosek. Skład i wartość majątku ulegającego podziałowi ustala sąd. Skład majątku ustala się według stanu na dzień ustania wspólności majątkowej, zaś jego wartość według cen rynkowych z daty podziału. Jeśli między małŝonkami istnieje rozbieŝność co do wartości majątku, niezbędne moŝe się okazać powołanie biegłego sądowego, który wyceni majątek. Koszty wynagrodzenia biegłego mogą wahać się od kilkuset do nawet kilku tysięcy złotych. Podejmując decyzję o wyborze jednego ze sposobów podziału majątku tj.: a) fizycznego podziału rzeczy, b) przyznaniem rzeczy jednemu z małŝonków na wyłączną własność wraz z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego małŝonka, c) sprzedaŝy rzeczy i podziału sumy uzyskanej ze sprzedaŝy sąd uwzględnia sposób podziału zgłoszony na zgodny wniosek małŝonków. Sąd dokonuje podziału majątku według własnego przekonania dopiero wówczas, gdy zainteresowani nie potrafią dojść w tym względzie do porozumienia. 1.7. POJĘCIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ. PRZYCZYNY I SKUTKI JEJ OGRANICZENIA BĄDŹ POZBAWIENIA. Czym jest władza rodzicielska? Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 Nr 9, poz. 59 ze zm.) zwana dalej k.r.o. nie zawiera definicji władzy rodzicielskiej. Jednak w oparciu o treść przepisów k.r.o. przyjmuje się, Ŝe władza rodzicielska stanowi całokształt uprawnień i obowiązków rodziców względem małoletniego dziecka w celu zapewnienia pieczy nad jego osoba i majątkiem 1. Zgodnie z art. 92 k.r.o. Dziecko pozostaje aŝ do pełnoletniości pod władzą rodzicielską. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyraŝa zasadę równouprawnienia rodziców w wykonywaniu władzy rodzicielskiej stanowiąc w art. 93 1, Ŝe przysługuje ona, co do zasady, obojgu rodzicom. K.r.o. formułuje w art. 95 3 ogólną dyrektywę wykonywania przez rodziców władzy rodzicielskiej zgodnie z dobrem dziecka i interesem społecznym. Niezgodne z przepisami k.r.o. wykonywanie przez rodziców władzy rodzicielskiej powoduje konieczność ingerencji sądu opiekuńczego w sprawowanie tej władzy, co moŝe doprowadzić do zmian polegających m.in. na ograniczeniu bądź pozbawieniu rodziców władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dzieckiem. Ograniczenie władzy rodzicielskiej. K.r.o. nie posługuje się wprost pojęciem ograniczenie władzy rodzicielskiej, jednakŝe dopuszczenie przez Ustawodawcę moŝliwości ingerencji sądu opiekuńczego w sferę wykonywania tej władzy przez rodziców skutkuje w rzeczywistości jej ograniczeniem. Przyczyną ograniczenia władzy rodzicielskiej moŝe być: 1) zagroŝenie dobra dziecka co zostało uregulowanie w art. 109 k.r.o. 2) sytuacja, w której nie mamy do czynienia z bezpośrednim zagroŝeniem dobra dziecka, jednak ze względu na szczególną sytuację faktyczną rodziców, np. konflikt między nimi, konieczna jest interwencja sądu opiekuńczego (art. 58, 107 k.r.o.). 1. ZagroŜenie dobra dziecka. a) Działanie sądu w przypadku zagroŝenia dobra dziecka ma na celu wydanie zarządzeń dyscyplinujących rodziców oraz ustanowienie kontroli nad ich postępowaniem. K.r.o. 1 T. Smyczyński Prawo rodzinne i opiekuńcze, wyd. 5 uzupełnione i uaktualnione Warszawa 2009 s. 212 11
przewiduje równieŝ ostrzejsze formy ograniczenia władzy rodzicielskiej, np. umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej. Wykaz środków, które sąd opiekuńczy moŝe zastosować zawiera art. 109 2 pkt 1 5 k.r.o. Sąd opiekuńczy ma w świetle przywołanego przepisu bardzo szeroki wachlarz moŝliwości, stąd wydając zarządzenie powinien dostosować formę ograniczenia władzy rodzicielskiej adekwatną do stopnia zagroŝenia dobra dziecka. W pierwszej kolejności naleŝy stosować środki mniej dolegliwe, przed ostrzejszymi formami ograniczającymi władzę rodzicielską, chyba Ŝe w konkretnym przypadku konieczne jest bardziej zdecydowane działanie. b) Ingerencja sądu moŝe dotyczyć zarówno pieczy nad osobą dziecka, jak równieŝ nad jego majątkiem. Zarządzenia sądu opiekuńczego mogą mieć trwały bądź jedynie doraźny charakter. Skutek trwały moŝe polegać np. na powierzeniu kuratorowi zarządu majątkiem dziecka bądź poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego. Skutkiem doraźnym jest z kolei polecenie dokonania określonej czynności, np. wyraŝenia zgody na zabieg operacyjny, skierowanie dziecka na leczenie, itp. 2. Szczególna sytuacja faktyczna rodziców uzasadniająca ograniczenie władzy rodzicielskiej. a) W pewnych, wskazanych w k.r.o. sytuacjach, wykonywanie władzy rodzicielskiej moŝe być znacznie utrudnione. Sytuacje te powstają na skutek rozłączenia rodziców dziecka, gdy: - rodzice dziecka Ŝyją w rozłączeniu po prawomocnym orzeczeniu rozwodu, separacji bądź uniewaŝnieniu małŝeństwa; - rodzice są nadal małŝeństwem, ale przebywają w separacji faktycznej; - obojgu rodzicom dziecka pozamałŝeńskiego, Ŝyjącym w rozłączeniu, przysługuje władza rodzicielska. b) Zgodnie z art. 58 1 k.r.o.: W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małŝonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości kaŝdy z małŝonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia porozumienie małŝonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeŝeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba Ŝe dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Zatem sąd orzekając rozwód (separację) ma obowiązek rozstrzygnąć kwestię dalszego wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców. Z kolei zgodnie z art. 58 1a k.r.o. Sąd moŝe powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd moŝe pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na ich zgodny wniosek, jeŝeli przedstawili porozumienie, o którym mowa w 1, i jest zasadne oczekiwanie, Ŝe będą współdziałać w sprawach dziecka. c) Jeśli chodzi o małŝonków pozostających w separacji faktycznej sąd, jeŝeli uzna to za koniczne, moŝe wydać podobne rozstrzygnięcie dotyczące władzy rodzicielskiej. Na ogół większość kompetencji przysługuje temu z rodziców, z którym dziecko przebywa na stałe, natomiast drugi rodzic uczestniczy w realizacji istotniejszych zadań wchodzących w zakres władzy rodzicielskiej, np. współdecyduje o wyborze kierunku kształcenia dziecka, zmianie miejsca pobytu, w szczególności wyjazdu za granicę itp. Wynika stąd, Ŝe w praktyce, w przypadku drugiego rodzica mamy do czynienia z ograniczeniem jego władzy rodzicielskiej. 3. Sąd opiekuńczy rozstrzyga o ograniczeniu władzy rodzicielskiej w postępowaniu nieprocesowym. Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej naleŝy wnieść do sądu rejonowego, wydziału rodzinnego i nieletnich, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. JeŜeli nie moŝna ustalić miejsca zamieszkania dziecka sądem właściwym jest sąd rejonowy, w okręgu którego dziecko przebywa. W braku tej podstawy sądem właściwym jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy (art. 569 1 k.p.c). 4. Z wnioskiem o ograniczenie władzy rodzicielskiej moŝe wystąpić kaŝdy z rodziców jeŝeli np. z wnioskiem o ograniczenie władzy rodzicielskiej wystąpi matka jest ona wnioskodawczynią; natomiast uczestnikiem postępowania jest ojciec dziecka. Uczestnikiem moŝe być prokurator 12
natomiast nie moŝe nim być dziecko poniewaŝ sprawa dotyczy wyłącznie praw rodziców i polega ona na ocenie tego, czy prawa rodziców są wykonywane zgodnie z dobrem dziecka. 5. Zgodnie z art. 23 pkt. 1Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej podlega opłacie stałej w wysokości 40 zł. Pozbawienie władzy rodzicielskiej. 1. Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najostrzejszą formą ingerencji sądu opiekuńczego w sferę jej wykonywania przez rodziców dziecka. NaleŜy jednak pamiętać o tym, iŝ utrata uprawnień składających się na władzę rodzicielską nie narusza innych praw rodziców wobec dzieci, które leŝą poza sferą władzy rodzicielskiej. W konsekwencji rodzice mają prawo do alimentów od dziecka, przysługuje im prawo dziedziczenia po nim, pod warunkiem Ŝe nie zostali uznani za niegodnych. podobnie rzecz się ma z prawem osobistej styczności z dzieckiem jednak sąd opiekuńczy moŝe pozbawić rodziców tego prawa. Analogicznie dziecko moŝe Ŝądać alimentów od rodzica pozbawionego władzy rodzicielskiej, moŝe równieŝ dziedziczyć po takim rodzicu. 2. Prawną podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej jest art. 111 1 k.r.o., w którym zostały wskazane trzy rodzaje przyczyn pozbawienia władzy rodzicielskiej: a) trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej. Przeszkoda moŝe zostać uznana za trwałą, jeŝeli według wiedzy i doświadczenia Ŝyciowego będzie ona istnieć przez długi czas i nie ma szans na to by ustała przed uzyskaniem przez dziecko pełnoletniości. Taką przeszkodą jest m. in. odbywanie przez rodzica wieloletniej bądź doŝywotniej kary pozbawienia wolności. b) NaduŜywanie władzy rodzicielskiej, co moŝe polegać na stosowaniu kar cielesnych zagraŝających Ŝyciu lub zdrowiu dziecka, zmuszaniu go do nieodpowiedniej pracy, wychowywanie we wrogości do drugiego z rodziców, bezprawne zatrzymanie dziecka co uniemoŝliwia wykonywanie władzy rodzicielskiej przez drugiego z rodziców. c) Zaniedbywanie przez rodziców ich obowiązków względem dziecka przyczyna ta uzasadnia pozbawienie władzy rodzicielskiej tylko wówczas gdy ma charakter raŝący np. pijaństwo, prowadzenie rozwiązłego trybu Ŝycia, uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych. Zaniedbania obowiązków względem dziecka w mniejszym stopniu stanowią uzasadnienie ograniczenia władzy rodzicielskiej, chyba Ŝe cechuje je nasilenie złej woli. 3. Zgodnie z art. 112 k.r.o. pozbawienie władzy rodzicielskiej lub jej zawieszenie moŝe być orzeczone takŝe w wyroku orzekającym rozwód, separację albo uniewaŝnienie małŝeństwa. 4. Powstaje pytanie o to, co się dzieje w przypadku gdy przyczyna pozbawienia władzy rodzicielskiej ustanie? Odpowiedzi dostarcza art. 111 2 k.r.o., zgodnie z którym : w razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy moŝe władzę rodzicielską przywrócić. Sąd opiekuńczy przywróci władzę rodzicielską jedynie wówczas gdy przemawiać za tym będzie dobro dziecka. Tym samym nie moŝe być mowy o tzw. automatycznym przywróceniu władzy rodzicielskiej w wypadku ustania przyczyny, która spowodowała pozbawienie rodziców dziecka tej władzy. 5. W sprawach o pozbawienie władzy rodzicielskiej właściwość sądu a takŝe tryb postępowania jest analogiczny do trybu postępowania w sprawach o ograniczenie władzy rodzicielskiej. 6. Podobnie wygląda kwestia opłaty od wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej. Opłata ta wynosi 40 zł. 7. Od postanowienie sądu rejonowego w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej przysługuje apelacja do sądu okręgowego. Apelację naleŝy wnieść w terminie dwutygodniowym od doręczenia skarŝącemu odpisu postanowienia wraz z uzasadnieniem. JeŜeli w ciągu tygodnia od ogłoszenia postanowienia nie zgłoszono Ŝądania sporządzenia jego uzasadnienia, termin do wniesienia apelacji wynosi dwa tygodnie i jest liczony od dnia, w którym upłynął termin do Ŝądania uzasadnienia. 13
8. Od prawomocnego postanowienia sądu drugiej instancji w świetle art. 519 1 2 k.p.c. skarga kasacyjna nie przysługuje. 1.8. SĄDOWE USTALENIE OJCOSTWA Proces o ustalenie ojcostwa. 1. Ustalenia ojcostwa przez sąd moŝna domagać się w sytuacji, gdy pochodzenie dziecka od ojca: a) nie wynika z domniemania ojcostwa męŝa matki, b) nie wynika z faktu uznania dziecka. 2. W związku z powyŝszym naleŝy przyjąć, Ŝe kodeks rodzinny i opiekuńczy pod pojęciem sądowego ustalenia ojcostwa rozumie stwierdzenie w wyroku sądowym, Ŝe dziecko urodzone poza małŝeństwem pochodzi od określonego męŝczyzny. 3. Postępowanie w sprawie o ustalenie ojcostwa odbywa się w trybie procesowym według przepisów postępowania odrębnego w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi (art. 425 do art. 435 oraz art. 453 do art. 458 k.p.c.). 4. Zgodnie z art. 84 1 k.r.o. sądowego ustalenia ojcostwa moŝe Ŝądać: a) dziecko, b) jego matka, c) domniemany ojciec dziecka, d) a na podstawie art. 86 k.r.o. takŝe prokurator jeŝeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. 5. Istotne jest ustalenie przeciwko komu naleŝy wnieść powództwo w sprawie o sądowe ustalenie ojcostwa. Sytuacja w tej kwestii kształtuje się róŝnie w zaleŝności od tego kto wytacza powództwo: a) jeŝeli powództwo wytacza dziecko to pozwanym jest ojciec a jeŝeli ojciec nie Ŝyje pozwanym jest kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy, b) jeŝeli powództwo wytacza matka to pozwanym jest ojciec a jeŝeli ojciec nie Ŝyje pozwanym jest kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy, c) jeŝeli powództwo wytacza domniemany ojciec dziecka to pozwanymi są dziecko i matka, a gdy matka nie Ŝyje pozwanym jest dziecko. 6. Zgodnie z art. 454 1 1 k.p.c. powództwo wzajemne w sprawie o ustalenie ojcostwa jest niedopuszczalne. Dopuszczalne jest jednak w świetle art. 454 1 3 Ŝądanie ustalenia ojcostwa przez stronę pozwaną. Art. 454 1 2 wyklucza moŝliwość wszczęcia odrębnej sprawy o ustalenie ojcostwa w trakcie trwania postępowania o ustalenie ojcostwa. 7. Po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości zarówno matka jak i domniemany ojciec dziecka nie mogą wszcząć procesu o ustalenie ojcostwa. Z kolei w wypadku śmierci dziecka, które było powodem w sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia ojcostwa mogą dochodzić zstępni dziecka. Prokurator oraz dziecko mogą Ŝądać ustalenia ojcostwa bez ograniczenia w czasie. 8. Powstaje pytanie, czy dopuszczalne jest pozwanie przez matkę w sprawie o ustalenie ojcostwa kilku męŝczyzn jednocześnie, z tej tylko przyczyny, Ŝe matka w okresie poczęcia dziecka współŝyła w kilkoma partnerami? Odpowiadając na tak postawione pytanie mamy do czynienia z rozbieŝnością poglądów doktryny (nauki prawa) z orzecznictwem sądowym. Przedstawiciele doktryny stoją na stanowisku, Ŝe dopuszczalne jest jednoczesne pozwanie kilku męŝczyzn. Natomiast orzecznictwo sądowe konsekwentnie stoi na stanowisku, zgodnie z którym matka moŝe pozwać tylko jednego męŝczyznę, co nie wyklucza w przypadku gdyby jego ojcostwo nie zostało ustalone pozwania innego męŝczyzny. Przesłanki sądowego ustalenia ojcostwa. 14
1. Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 85 1 wprowadza domniemanie, zgodnie z którym domniemywa się, Ŝe ojcem dziecka jest ten kto obcował z matką dziecka nie dawniej niŝ w trzechsetnym a nie później niŝ w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka. 2. Przewidziane w art. 85 1 k.r.o. domniemanie prawne stanowi domniemanie usuwalne, co oznacza, Ŝe zainteresowany męŝczyzna moŝe wykazywać, iŝ wbrew temu domniemaniu nie jest ojcem dziecka. Przeprowadzenie dowodów mających na celu usunięcie domniemania jest moŝliwe jedynie w tym samym procesie, w którym została wykazana podstawa domniemania, to jest fakt obcowania w okresie koncepcyjnym. Po uprawomocnieniu się wyroku ustalającego ojcostwo pozwanego, zarówno on jak i kaŝda inna osoba nie moŝe tego kwestionować. Domniemani e moŝe być obalone przy pomocy tzw. dowodów przyrodniczych np. dowodu zbadania grup krwi, dowodu z badań DNA. Obalenie domniemania jest moŝliwe równieŝ poprzez udowodnienie, Ŝe matka dziecka współŝyła w okresie poczęcia z innym męŝczyzną bądź męŝczyznami. W świetle orzecznictwa Sądu NajwyŜszego posłuŝenie się omawianym dowodem jest skuteczne tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, Ŝe ojcostwo innego męŝczyzny jest bardziej prawdopodobne np. bardziej prawdopodobne jest ojcostwo męŝczyzny, z którym kobieta współŝyła częściej niŝ ojcostwo męŝczyzny, z którym współŝyła tylko raz. 3. Zgodnie z art. 96 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych strona dochodząca ustalenia ojcostwa nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Zaprzeczenie ojcostwa. I. Domniemania prawne. 1. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przyjmuje jako regułę, iŝ ojcem dziecka urodzonego przez matkę w trakcie trwania małŝeństwa jest jej mąŝ. Zasada ta znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 62 1 zd. 1 k.r.o.: JeŜeli dziecko urodziło się w czasie trwania małŝeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub uniewaŝnienia, domniemywa się, Ŝe pochodzi ono od męŝa matki. PowyŜsze domniemanie jest skonstruowane na korzyść dziecka bowiem jeśli urodzi się ono nawet w tym samym dniu, w którym rodzice zawarli związek małŝeński to jest ono objęte tym domniemaniem. Z drugiej strony jeŝeli dziecko urodziło się niedługim czasie po ustaniu małŝeństwa np. jako pogrobowiec to mogło być i najczęściej zostało poczęte w czasie trwania małŝeństwa. 2. Zgodnie z art. 62 1 zd. 2 Domniemania tego nie stosuje się, jeŝeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. Orzeczenie separacji nie powoduje rozwiązania małŝeństwa, mimo to zakłada zupełny rozkład poŝycia. Dlatego ustawodawca zdecydował się na uczynienie wyjątku dotyczącego pochodzenia dziecka urodzonego po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. Ojcostwo takiego dziecka moŝe być ustalone w drodze uznania dziecka bądź sądowego ustalenia ojcostwa. 3. MoŜe się zdarzyć, Ŝe w okresie 300 dni po ustaniu bądź uniewaŝnieniu małŝeństwa matka dziecka urodzonego w tym okresie wstąpiła w nowy związek małŝeński. Powstaje wówczas pytanie o to kogo naleŝy uznawać za domniemanego ojca dziecka poprzedniego męŝa czy teŝ obecnego. Zgodnie z art. 62 2 k.r.o. w takiej sytuacji domniemywa się, Ŝe dziecko pochodzi od drugiego męŝa. 4. opisane powyŝej domniemania są domniemaniami wzruszalnymi. Zgodnie z art. 62 3 mogą być one obalone jedynie w drodze powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Wykluczone jest natomiast uboczne rozstrzyganie w kwestii obalenia powyŝszych domniemań w trakcie rozstrzygania innej sprawy np. rozwodowej, alimentacyjnej czy spadkowej. II. Zaprzeczenie ojcostwa. 1. Legitymacja czynna. a) W charakterze powoda w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa moŝe wystąpić: mąŝ matki, matka dziecka, dziecko, prokurator. 15
b) Uprawnienie do wystąpienia z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa ma charakter osobisty toteŝ wykluczone jest wystąpienie kuratora z takim powództwem w imieniu nieznanego z miejsca pobytu bądź nieobecnego męŝa matki. K.r.o. chroni interes męŝa matki, który został ubezwłasnowolniony całkowicie z powodu choroby psychicznej lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych, na które zapadł w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. W takiej sytuacji powództwo moŝe wytoczyć jego przedstawiciel ustawowy. Z kolei dziecko moŝe wytoczyć powództwo dopiero po osiągnięciu pełnoletniości. JeŜeli jednak wymaga tego interes małoletniego dziecka w jego imieniu powództwo o zaprzeczenie ojcostwa wytacza prokurator w sytuacji gdy Ŝadna z pozostałych osób nie podejmuje działań w tym zakresie. 2. Legitymacja bierna. a) krąg pozwanych w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa jest zróŝnicowany w zaleŝności od tego kto występuje z powództwem: MąŜ matki powinien wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a jeŝeli matka nie Ŝyje przeciwko dziecku (art. 66 k.r.o.) Matka dziecka powinna wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko męŝowi i dziecku, a jeŝeli mąŝ nie Ŝyje przeciwko dziecku ( art. 69 2 k.r.o. Dziecko powinno wytoczyć powództwo przeciwko męŝowi swojej matki i matce, a jeŝeli matka nie Ŝyje przeciwko jej męŝowi. JeŜeli mąŝ matki nie Ŝyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy (art. 70 2 k.r.o.). Zgodnie z art. 71 k.r.o. zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. 3. Terminy do wytoczenia powództwa. MąŜ matki powinien wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez Ŝonę, nie później jednak niŝ do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości ( art. 63 k.r.o.). Matka dziecka powinna wnieść powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swojego męŝa w terminie 6 miesięcy od chwili urodzenia dziecka (art. 69 1 k.r.o.). Dziecko moŝe wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swej matki w terminie 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości (art. 70 1 k.r.o.). Wniesienie powództwa przez prokuratora nie jest ograniczone Ŝadnym terminem. 4. Właściwość sądu i koszty sądowe. Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa naleŝy wnieść do sądu rejonowego, w okręgu którego pozwany ma miejsce zamieszkania. JeŜeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwość oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leŝy w Polsce według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce (art. 16 w zw. z art. 17 pkt 1 w zw. z art. 27 1 w zw. z art. 28 k.p.c.). Gdy brak jest podstaw do wytoczenia powództwa według wymienionych przepisów, powództwo wytacza się wyłącznie przed sąd zamieszkania powoda (art. 42 k.p.c). W sprawie o zaprzeczenie ojcostwa odpis pozwu doręcza się prokuratorowi, którego zawiadamia się o terminach rozprawy, stąd do pozwu naleŝy dołączyć dodatkowy odpis dla prokuratora (art. 457 k.p.c.). Zgodnie z art. 27 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, od pozwu w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa pobiera się opłatę stałą w kwicie 200 zł. 5. Przesłanki zaprzeczenia ojcostwa. a) K.r.o. w obecnym brzmieniu przewiduje jedną przesłankę zaprzeczenia ojcostwa. Zgodnie z art. 67 k.r.o. zaprzeczenie ojcostwa następuje przez wykazanie, Ŝe mąŝ matki nie jest ojcem dziecka. W praktyce sądowej szczególnego znaczenia nabiera więc dowód z badań DNA. 16
b) III. Skutki wyroku. Prawomocny wyrok obalający domniemanie ojcostwa męŝa matki nie tworzy nowego stosunku prawnorodzinnego, a jedynie stwierdza, Ŝe stosunek rodzicielski między dzieckiem a męŝem matki w ogóle nie istniał. Z mocą wsteczną ustają: a) władza rodzicielska nad dzieckiem; b) dziedziczenie; c) obowiązek alimentacyjny męŝa. Sąd NajwyŜszy w Uchwale z 11.10.1982 r. III CZP 22/82 stwierdził, Ŝe mąŝ matki jest wolny od obowiązku alimentacyjnego co do świadczeń niespełnionych do dnia prawomocnego zaprzeczenia ojcostwa. Świadczenia spełnione w czasie trwania domniemania były zgodne z ustawą i nie moŝna Ŝądać ich zwrotu. 1.9. JAKIE ELEMENTY POWINIEN ZAWIERAĆ POZEW O ALIMENTY I DO JAKIEGO SĄDU NALEśY GO WNIEŚĆ? Pozew o alimenty powinien, tak jak kaŝde pismo wnoszone do sądu odpowiadać pewnym wymogom formalnym. PoniŜsze wyjaśnienia mają stanowić ogólny instruktaŝ jego sporządzenia. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe w kaŝdym konkretnym przypadku istnieją róŝne okoliczności faktyczne uzasadniające fakt wystąpienia z roszczeniem o alimenty. Istotne jest ich prawidłowe wskazanie i uzasadnienie w pozwie oraz potwierdzenie stosownymi dowodami. I. Miejsce i data sporządzenia pozwu. Pozew o alimenty naleŝy, jak kaŝde pismo urzędowe, rozpocząć od określenia miejscowości i daty jego sporządzenia, np. Poznań, dnia 13 grudnia 2011 r.. II. Oznaczenie stron. Dochodzenie alimentów przed sądem odbywa się w postępowaniu procesowym uregulowanym w Ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 Nr 43 poz. 296 ze zm.) zwana dalej k.p.c. W takim postępowaniu występują dwie strony: 1) Powód powodem w postępowaniu o zasądzenie alimentów jest zawsze osobauprawniona do alimentów. Zgodnie z art. 128 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 Nr 9, poz. 59 ze zm.) zwana dalej k.r.o. Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby takŝe środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąŝa krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Krewni w linii prostej to np. dziecko rodzic (gdy powodem w procesie o alimenty będzie małoletnie dziecko albo dziecko pełnoletnie uczące się i nie mogące samodzielnie się utrzymać pozwanym będzie ojciec lub matka; moŝliwa jest równieŝ sytuacja odwrotna tzn. matka lub ojciec (gdy znajdą się w niedostatku zob. art. 133 2 k.r.o.) mogą dochodzić alimentów od swoich dzieci. Poza obowiązkami alimentacyjnymi krewnych w linii prostej i rodzeństwa k.r.o. przewiduje m. in.: - obowiązki alimentacyjne między małŝonkami, małŝonkami w separacji bądź byłymi małŝonkami; - obowiązki alimentacyjne pomiędzy powinowatymi (art. 144 k.r.o.), po spełnieniu przesłanek określonych w tym przepisie osobą dochodzącą alimentów moŝe być np. dziecko, które Ŝąda świadczeń alimentacyjnych od męŝa swojej matki niebędącego jego ojcem; - obowiązek alimentacyjny między osobami związanymi przysposobieniem (podobnie jak przy pokrewieństwie) a takŝe po jego rozwiązaniu (art. 125 1 k.r.o.). JeŜeli alimentów dochodzi osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych to w procesie jest ona reprezentowana przez przedstawiciela ustawowego, np. gdy powodem jest małoletnie dziecko, to zaznaczamy, Ŝe jest ono reprezentowane przez matkę, ojca bądź innego opiekuna prawnego. Sporządzając pozew naleŝy równieŝ wskazać adres zamieszkania powoda i jego reprezentanta. 17
Powództwo o alimenty moŝe zostać wytoczone przez prokuratora (art. 55 k.p.c.) bądź przez organizację społeczną (art. 61 1 k.p.c.). 2) Pozwany pozwanym w postępowaniu o zasądzenie alimentów jest osoba, od której powód domaga się świadczeń alimentacyjnych. Art. 129 k.r.o. ustala kolejność alimentacji. Zgodnie z jego treścią: 1. Obowiązek alimentacyjny obciąŝa zstępnych przed wstępnymi a wstępnych przed rodzeństwem; jeŝeli jest kilku zstępnych lub wstępnych obciąŝa bliskich stopniem przed dalszymi. 2. Krewnych w tym samym stopniu obciąŝa obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich moŝliwościom zarobkowym i majątkowym. Przykład 1: Przyjmijmy, Ŝe A, który znajduje się w niedostatku ma dziecko B, matkę C i brata D. Zgodnie z art. 129 w pierwszej kolejności A moŝe domagać się alimentów od swojego dziecka, czyli B. JeŜeli uzyskanie alimentów nie byłoby moŝliwe wówczas podmiotem zobowiązanym do świadczeń wobec A byłaby C. Jeśli i tutaj nie udałoby się A uzyskać pomocy, moŝe skierować roszczenie wobec D. Przykład 2: Przyjmijmy, Ŝe znajdujący się w niedostatku A ma dorosłego syna B i pełnoletnie utrzymujące się samodzielnie wnuki C i D. Roszczenie o alimenty powinien skierować w pierwszej kolejności wobec B (jako krewnego bliŝszego stopniem). Jeśli B nie mógłby spełnić obowiązku alimentacyjnego wówczas A mógłby domagać się alimentów zarówno od C jak i od D. Jeśli jednak istniałaby duŝa rozbieŝność w moŝliwościach finansowych osób zobowiązanych, to ich obowiązek alimentacyjny powinien być odpowiednio zróŝnicowany, pomimo Ŝe zobowiązani są de facto wspólnie. Pisząc pozew naleŝy równieŝ wskazać adres zamieszkania pozwanego lub pozwanych. III. Oznaczenie sądu. Sprawy o alimenty naleŝą zawsze w myśl art. 17 pkt. 4 k.p.c. do właściwości sądów rejonowych (właściwość rzeczowa). W przypadku właściwości miejscowej istnieją dwie moŝliwości ustalenia sądu właściwego miejscowo w sprawie o alimenty: 1) zgodnie z zasadą ogólną zawartą w art. 27 1 k.p.c. powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania, lub 2) w sprawach o alimenty istnieje równieŝ tzw. właściwość przemienna; w świetle art. 32 k.p.c. powództwo o roszczenie alimentacyjne moŝna wytoczyć przed sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do alimentów czyli powoda. Sprawy o alimenty są rozpoznawane przez sądy rejonowe w składzie jednego sędziego. IV. Oznaczenie wartości przedmiotu sporu ( w.p.s.). Wnosząc pozew o alimenty zasądzane na przyszłość powód obowiązany jest oznaczyć wartość przedmiotu sporu. PoniewaŜ alimenty stanowią przykład świadczenia powtarzającego się, zastosowanie znajduje art. 22 k.p.c., zgodnie z którym w sprawach o prawo do świadczeń powtarzających się wartość przedmiotu sporu stanowi suma świadczeń za jeden rok, a jeŝeli świadczenia trwają krócej niŝ jeden rok za cały czas ich trwania. Np. matka w imieniu małoletniego dziecka występuje o zasądzenie alimentów w kwocie 500 zł. miesięcznie. PoniewaŜ czas wypłacania alimentów nie jest z góry oznaczony, naleŝy podać jako wartość przedmiotu sporu sumę świadczeń za jeden rok, czyli 500 zł. x 12 miesięcy = 6000 zł. Jeśli natomiast matka dochodziłaby zaległych świadczeń alimentacyjnych za okres 7 miesięcy to wartość przedmiotu sporu wynosiłaby 500 zł. x 7 miesięcy = 3500 zł. JeŜeli matka dochodziłby zarówno świadczeń zaległych jak i świadczeń przyszłych to wówczas wartość przedmiotu sporu w podanych wyŝej przykładach wynosiłaby 9500 zł. Natomiast zawsze z treści pozwu musi wynikać, co składa się na dochodzoną pozwem kwotę. I tak w ostatnim przypadku matka powinna wskazać w pozwie, Ŝe dochodzi alimentów zaległych w kwocie 3500 zł. oraz alimentów na przyszłość w kwocie 500 zł. miesięcznie. Zgodnie z art. 20 k.p.c.: do wartości przedmiotu sporu nie wlicza się odsetek, poŝytków i kosztów, Ŝądanych obok roszczenia głównego. A zatem kwota stanowiąca wartość przedmiotu sporu nie 18
obejmuje m.in. Ŝądanych w pozwie odsetek od zaległych rat alimentacyjnych oraz kosztów postępowania o zasądzenie alimentów. V. Oznaczenie rodzaju pisma. Dochodząc zasądzenia alimentów powód powinien złoŝyć do sądu pismo zatytułowane: Pozew o alimenty. JeŜeli pozew o alimenty zawiera równieŝ wniosek o udzielenie zabezpieczenia to jego oznaczenie powinno brzmieć: Pozew o alimenty wraz z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia. VI. śądanie pozwu. Pisząc pozew powód powinien określić czego się domaga od pozwanego, np. w sytuacji, gdy pozew pisze matka reprezentująca małoletnie dziecko a pozwanym jest ojciec dziecka, Ŝądanie moŝe wyglądać w następujący sposób: Działając w imieniu małoletniego powoda wnoszę o: 1) zasądzenie od pozwanego na rzecz małoletniego powoda (imię i nazwisko dziecka) alimentów w kwocie 500 zł. miesięcznie, płatnych do rąk matki (imię i nazwisko matki) do dnia 10 kaŝdego miesiąca z góry poczynając od dnia 10 grudnia 2011 roku z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminu płatności, którejkolwiek z rat; 2) zasądzenie od pozwanego na rzecz małoletniego powoda do rąk matki kosztów procesu według norm przepisanych. Warto zauwaŝyć, Ŝe pozew o alimenty moŝe zawierać wniosek o udzielenie zabezpieczenia, w którym naleŝy wskazać sposób zabezpieczenia oraz w przypadku roszczeń pienięŝnych sumę zabezpieczenia. Powód powinien równieŝ uprawdopodobnić istnienie dochodzonego roszczenia. Tytułem przykładu oprócz wskazanych powyŝej Ŝądań pozwu powód mógłby dodatkowo wnieść o: 3) zabezpieczenie poprzez zobowiązanie pozwanego do wypłacania na rzecz powoda (imię i nazwisko dziecka) przez czas trwania procesu kwoty po 400 zł. miesięcznie do ukończenia sporu, przy czym kwota ma być płatna do rąk matki małoletniego powoda (imię i nazwisko matki) do dnia 10 kaŝdego miesiąca z góry z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminu płatności którejkolwiek z rat. Udzielenie zabezpieczenia jest korzystne dla powoda z tego względu, Ŝe sąd w pierwszej kolejności musi rozpoznać wniosek o zabezpieczenie, tj. niezwłocznie nie później niŝ w terminie tygodnia od dnia złoŝenia pozwu. JeŜeli wniosek zostanie uwzględniony, wówczas powód uzyskuje kwotę zabezpieczenia przed wydaniem wyroku zasądzającego alimenty. Dopuszczalne jest złoŝenie innych Ŝądań np. rozpoznania sprawy pod nieobecność reprezentującego powoda przedstawiciela ustawowego. Powód moŝe równieŝ zaŝądać wezwania przez sąd świadków. VII. Uzasadnienie pozwu. W uzasadnieniu pozwu wskazujemy okoliczności faktyczne uzasadniające wystąpienie z roszczeniem o alimenty. Kontynuując przedstawienie przykładu pozwu o alimenty na rzecz małoletniego dziecka reprezentowanego przez matkę, gdzie pozwanym jest ojciec dziecka, naleŝy przedstawić następujące fakty: 1) wskazać datę urodzenia dziecka oraz osoby jego rodziców potwierdzając to dowodem w postaci dokumentu np. odpisu skróconego aktu urodzenia dziecka; 2) wskazać koszty utrzymania dziecka, m. in. wydatki na edukację, wyŝywienie, ubiór, leczenie (np. koszty wizyt lekarskich, leków), jeŝeli jest to moŝliwe naleŝy dołączyć do pozwu kserokopie rachunków dokumentujących poniesione wydatki, dokumentację medyczną, orzeczenie o niepełnosprawności dziecka itp. 3) wskazać kto i w jaki sposób dotychczas ponosił koszty utrzymania i wychowania dziecka, 4) wskazanie moŝliwości zarobkowych osoby, pod której opieką dziecko się znajduje, w tym wypadku matki reprezentującej dziecko (dowód w postaci np. zaświadczenia o zarobkach), 5) wskazanie moŝliwości finansowych pozwanego, jego wykształcenia i źródła utrzymania. VIII. Podpis osoby wnoszącej pozew. 19
Pozew powinien być własnoręcznie podpisany przez powoda. Jeśli jednak tak jak w analizowanym przypadku powodem jest małoletnie dziecko pozew podpisuje przedstawiciel ustawowy. IX. Załączniki do pozwu. Pozew o alimenty powinien być wniesiony do sądu wraz z załącznikami w postaci dokumentów stanowiących dowód przytoczonych w uzasadnieniu pozwu okoliczności. Pozew powinien zostać wniesiony w dwóch egzemplarzach wraz z załącznikami, tj. jeden egzemplarz dla sądu oraz drugi jako odpis dla pozwanego. JeŜeli pozwanych jest w danej sprawie kilku, naleŝy sporządzić większą liczbę odpisów odpowiednią do liczby pozwanych. X. Koszty postępowania. Wniesienie pozwu o alimenty nie wiąŝe się z Ŝadnymi kosztami, gdyŝ strona dochodząca alimentów korzysta z ustawowego zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych. Wynika to z art. 96 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekstjednolity Dz.U.2010nr90poz.594ze zm.). 1.10. PODWYśSZENIE, OBNIśENIE, ZNIESIENIE OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO Wysokość alimentów powinna przede wszystkim odpowiadać uzasadnionym potrzebom osoby uprawnionej, natomiast nie bez znaczenia pozostają takŝe moŝliwości finansowe osoby zobowiązanej do płacenia alimentów. Pewne okoliczności uzasadniają zatem zmianę raz orzeczonego obowiązku alimentacyjnego. Prawną podstawę zmiany obowiązku alimentacyjnego stanowi art. 138 k.r.o., przewidujący, iŝ: W razie zmiany stosunków moŝna Ŝądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Pojęcie zmiana stosunków oznacza zarówno zwiększenie bądź zmniejszenie się potrzeb osoby uprawnionej do alimentów, jak i zwiększenie albo zmniejszenie się moŝliwości zarobkowych osoby zobowiązanej. Zmiana stosunków moŝe prowadzić takŝe do uchylenia obowiązku alimentacyjnego. Wyjaśnienia wymaga takŝe kwestia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego. PodwyŜszenie alimentów. a) Z Ŝądaniem podwyŝszenia alimentów moŝe wystąpić osoba uprawniona (bądź jej przedstawiciel ustawowy). Uzasadnieniem podwyŝszenia alimentów mogą być rozmaite zdarzenia powodujące zwiększone potrzeby uprawnionego. Do takich okoliczności bez wątpienia moŝna zaliczyć zwiększenie wydatków na leczenie, rehabilitację, konieczność zakupu odzieŝy, odpowiedniej Ŝywności, konieczność dojazdu (np. dziecka do szkoły) itp. śądanie wyŝszych alimentów jest uzasadnione takŝe w wypadku istotnego zwiększenia się moŝliwości płatniczych zobowiązanego (np. w wyniku podwyŝszenia dotychczasowego wynagrodzenia, uzyskiwania dodatkowych dochodów itp.). Naturalnie nie moŝna wykluczyć sytuacji, w której mamy do czynienie zarówno ze zwiększeniem się potrzeb uprawnionego jak i wzrostem moŝliwości finansowych zobowiązanego. b) Pozew o podwyŝszenie alimentów sporządza się w zasadzie w podobny sposób, co pozew o alimenty. Pozew moŝna wnieść do sądu rejonowego w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania (art. 27 1 k.p.c.) bądź do sądu rejonowego w którego okręgu mieszka osoba uprawniona do alimentów (art. 32 k.p.c.). Wartość przedmiotu sporu, którą powód winien wskazać w pozwie stanowi dochodzona przez niego kwota podwyŝszonych alimentów za 1 rok; jeśli natomiast świadczenia trwają krócej za cały okres ich trwania. c) Powód powinien rozpocząć pisanie uzasadnienia pozwu od wskazania orzeczenia sądu bądź umowy, na podstawie których uzyskuje alimenty, by następnie wskazać w jaki sposób zwiększyły się potrzeby uprawnionego bądź zmieniły się okoliczności, które mają wpływ na wzrost obowiązku alimentacyjnego. d) Przy okazji analizowania zagadnienia podwyŝszenia alimentów pojawia się pytanie o moŝliwość dochodzenia wyŝszych świadczeń za okres poprzedzający wytoczenie powództwa. Odpowiedzi dostarcza aktualna w obecnym stanie prawnym Uchwała (7) Sądu NajwyŜszego z dnia 28 20