Tworzenie programów studiów z wykorzystaniem efektów kształcenia (warsztaty) Andrzej Kraśniewski Seminarium Bolońskie Uczelnia Łazarskiego, 21 listopada 2011 r. A. Kraśniewski - 1
Cel Wyrobienie (w ograniczonym zakresie) umiejętności korzystania z - zawartych w rozporządzeniach ą MNiSW - opisów obszarowych efektów kształcenia wzorcowych efektów kształcenia do projektowania kierunkowych efektów kształcenia efektów kształcenia przedmiotu matrycy efektów kształcenia (zorientowanej obszarowo) A. Kraśniewski - 2
Opis efektów kształcenia EFEKTY KSZTAŁCENIA OBSZARÓW KSZTAŁCENIA link tabela odniesień EK tabela pokrycia EK EFEKTY KSZTAŁCENIA link PROGRAMU KSZTAŁCENIA zorientowana obszarowo matryca EK matryca EK tabela EK modułu moduł n EFEKTY KSZTAŁCENIA MODUŁÓW KSZTAŁCENIA A. Kraśniewski - 3
Zadania zadanie 1: Projektowanie efektów kształcenia programu kształcenia (efektów kierunkowych) zadanie 2: Projektowanie efektów kształcenia przedmiotu (tworzenie fragmentu matrycy efektów kształcenia) A. Kraśniewski - 4
Projektowanie efektów kształcenia programu kształcenia A. Kraśniewski - 5
Sposób i forma opisu definicja efektów kształcenia zobrazowanie relacji między efektami kierunkowymi i efektami obszarowymi (uwzględnienie/pokrycie efektów obszarowych) tabela odniesień efektów kierunkowych do efektów obszarowych tabela pokrycia efektów obszarowych przez efekty kierunkowe uzasadnienie wyboru - pominięcia określonych efektów obszarowych dodatkowe elementy w przypadku studiów prowadzących do tytułu inż. lub mgra inż. A. Kraśniewski - 6
definicja efektów kształcenia programu Tabela odniesień efektów kierunkowych do efektów obszarowych nazwa kierunku studiów:... poziom kształcenia: ł studia I stopnia profil kształcenia: ł ogólnoakademicki ki symbol efekty kształcenia kierunku WIEDZA K_W01 ma wiedzę w zakresie... T1A_W01 odniesienie link do efektów kształcenia obszaru (obszarów) przykłady: opisy wzorcowych efektów kształcenia K_W02 zna i rozumie... T1A_W05, T1A_W06...... UMIEJĘTNOŚCIĘ K_U01 potrafi... T1A_U01, T1A_U01 K_U02 ma umiejętność... T1A_U11...... KOMPETENCJE SPOŁECZNE K_K01 ma świadomość ważności i zrozumienie... T1A_K01 K_K02 wykazuje gotowość... T1A_K02, T1A_K03...... A. Kraśniewski - 7
efekty kształcenia - tabele i matryce EFEKTY KSZTAŁCENIA OBSZARÓW KSZTAŁCENIA tabela odniesień EK tabela pokrycia EK EFEKTY KSZTAŁCENIA PROGRAMU KSZTAŁCENIA zorientowana obszarowo matryca EK matryca EK tabela EK modułu moduł n EFEKTY KSZTAŁCENIA MODUŁÓW KSZTAŁCENIA A. Kraśniewski - 8
uwzględnienie (pokrycie) efektów obszarowych Tabela pokrycia efektów obszarowych przez efekty kierunkowe nazwa kierunku studiów: elektronika poziom kształcenia: ł studia I stopnia profil kształcenia: ł ogólnoakademicki ki symbol T1A_W01...... T1A_U01...... efekty kształcenia obszaru kształcenia w zakresie nauk technicznych WIEDZA ma wiedzę z zakresu matematyki, fizyki, chemii i innych obszarów właściwych studiowanego kierunku studiów przydatną do formułowania i rozwiązywania prostych zadań... UMIEJĘTNOŚCIŚ potrafi pozyskiwać informacje z literatury, baz danych oraz innych właściwie dobranych źródeł, także w języku angielskim... KOMPETENCJE SPOŁECZNE T1A_K01 rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie; potrafi K_K01K01 inspirować i organizować proces uczenia się innych osób...... odniesienie do efektów kształcenia kierunku K_W01, K_W02, K_W03, K_ W04, K_ W05, K_ W06 K_U01, K_U05 A. Kraśniewski - 9
efekty kształcenia - tabele i matryce EFEKTY KSZTAŁCENIA OBSZARÓW KSZTAŁCENIA tabela odniesień EK tabela pokrycia EK EFEKTY KSZTAŁCENIA PROGRAMU KSZTAŁCENIA zorientowana obszarowo matryca EK matryca EK tabela EK modułu moduł n EFEKTY KSZTAŁCENIA MODUŁÓW KSZTAŁCENIA A. Kraśniewski - 10
Definiowanie/Projektowanie EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA OBSZARÓW KSZTAŁCENIA KOMPETENCJE INŻYNIERSKIE UZGODNIENIA ŚRODOWISKOWE USTALENIA NA POZIOMIE UCZELNI PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK WYMAGANIA KOMISJI AKREDYTACYJNYCH ZALECENIA STOWARZYSZEŃ ZAWODOWYCH EFEKTY KSZTAŁCENIA PROGRAMU KSZTAŁCENIA ZASOBY, MOŻLIWOŚCI REALIZACJI WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA MISJA I STRATEGIA UCZELNI WZORCE MIĘDZYNARODOWE MONITOROWANIE KARIER ABSOLWENTÓW POTRZEBY RYNKU PRACY OPINIE INTERESARIUSZY przepisy rozporządzeń (WPS, WOPiI) A. Kraśniewski - 11
Wymagania formalne zakładane efekty kształcenia uwzględniają efekty kształcenia wybrane z efektów kształcenia obszaru lub obszarów kształcenia ł przyporządkowanych rozpatrywanemu programowi (kierunkowi studiów) pełny zakres efektów kształcenia określonych kompetencji inżynierskich w przypadku studiów prowadzących do uzyskania tytułu inż. lub mgra inż. A. Kraśniewski - 12
Wymagania formalne - interpretacja efekty kierunkowe uwzględniają wybrane efekty obszarowe - interpretacja studiów I stopnia (1) kierunek jednoobszarowy efekty kierunkowe pokrywają wszystkie efekty obszarowe (2) kierunek wieloobszarowy efekty kierunkowe pokrywają pokrywają wszystkie efekty z wirtualnego obszaru odniesienia, utworzonego przez odpowiednią ą kompilację dwóch lub większej ę liczby obszarów w obu przypadkach - odstępstwa wymagają uzasadnienia A. Kraśniewski - 13
Zalecenia i wskazówki realistyczna ocena możliwości osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia właściwy stopień szczegółowości opisu efektów kształcenia właściwa proporcja efektów kształcenia w poszczególnych kategoriach (W, U, KS) odpowiednia treść wyrażeń opisujących efekty kształcenia A. Kraśniewski - 14
realistyczna ocena możliwości osiągnięcia efektów Warunek uzyskania kwalifikacji (dyplomu): osiągnięcie wszystkich założonych w programie kształcenia efektów kształcenia [rozporządzenie_wps] Zdefiniowane przez uczelnię efekty kształcenia nie powinny odzwiercieć oczekiwań i ambicji kadry, lecz realne możliwości osiągnięcia tych efektów przez najsłabszego studenta, który - według przyjętych przez uczelnię (wydział) kryteriów - powinien uzyskać dyplom Zdefiniowanie efektów kształcenia: nie tyle założenie czy zamierzenie ( zakładane efekty kształcenia), lecz egzekwowalne zobowiązanie A. Kraśniewski - 15
liczba pozycji w opisie efektów kształcenia przykład: wybrane kierunki studiów technicznych st. I stopnia EK(W-U-KPS) st. II stopnia EK(W-U-KPS) BUDOWNICTWO A: 48(17-21-10) 10) 50(19-18-13) 18 13) P: 49(17-21-11) TECHNOLOGIA A: 49(17-26-6) 40(13-20-7) CHEMICZNA P: 52(17-29-6) INFORMATYKA A: 51(15-29-7) 44(14-24-6) (techniczna) P: 48(13-24-7) ELEKTRONIKA A: 57(24-27-6) 56(10-22-1) ENERGETYKA A: 54(27-21-6) 21 37(15-16-6) 16 6) P: 54(27-21-6) INŻYNIERIA A: 64(10-48-6) 91(32-53-6) MECHANICZNA P: 72(24-42-6) A. Kraśniewski - 16
Specyfika studiów II stopnia studia I stopnia studia II stopnia efekty kształcenia efekty kształcenia studiów I stopnia studiów II stopnia (kierunkowe) (kierunkowe)? efekty kształcenia efekty kształcenia odpowiadające odpowiadające kwalifikacji I stopnia kwalifikacji II stopnia (obszarowe) (obszarowe) A. Kraśniewski - 17
Specyfika studiów II stopnia studia I stopnia studia II stopnia efekty kształcenia kompetencje efekty kształcenia studiów I stopnia kandydata studiów II stopnia (kierunkowe) na studia II stopnia (kierunkowe) efekty kształcenia odpowiadające kwalifikacji I stopnia (obszarowe) efekty kształcenia odpowiadające kwalifikacji II stopnia (obszarowe) wymagania wobec kandydata -w języku kompetencji nie można stworzyć listy kierunków pokrewnych (na studiach I stopnia) A. Kraśniewski - 18
Definiowanie efektów jako proces iteracyjny iteracyjne doskonalenie PROGRAM STUDIÓW EFEKTY KSZTAŁCENIA programu kształcenia MK_1 efekty kszt. MK_2 efekty kszt. MK_m... efekty kszt. PORÓWNANIE analiza matrycy efektów kształcenia Warunek uzyskania kwalifikacji (dyplomu) [rozporządzenie_wps]: osiągnięcie i i wszystkich założonych ł w programie kształcenia ł efektów kształcenia A. Kraśniewski - 19
matryca efektów kształcenia efekty kształcenia programu kształcenia moduły kształcenia (przedmioty) MK_1 MK_2 MK_3... MK_m K_W01: ma wiedzę w zakresie... + K_W02: zna i rozumie... +... K_ U01: potrafi... ++ +++ + K_U02: ma umiejętność... ++... K_K01: K01 ma świadomość i d ść ważności ś... ++ K_K02: wykazuje gotowość... + możliwa inna postać matrycy efektów kształcenia - oparta na wykorzystaniu do opisu efektów kształcenia programu studiów czasowników opisujących działanie (action verbs) A. Kraśniewski - 20
efekty kształcenia - tabele i matryce EFEKTY KSZTAŁCENIA OBSZARÓW KSZTAŁCENIA tabela odniesień EK tabela pokrycia EK EFEKTY KSZTAŁCENIA PROGRAMU KSZTAŁCENIA zorientowana obszarowo matryca EK matryca EK tabela EK modułu moduł n EFEKTY KSZTAŁCENIA MODUŁÓW KSZTAŁCENIA A. Kraśniewski - 21
analiza matrycy efektów kształcenia przesłanki do modyfikacji efektów kształcenia programu lub modyfikacji zestawu modułów kształcenia pusty wiersz matrycy - pewien założony efekt kształcenia nie jest osiągalny w wyniku realizacji programu studiów słabo wypełniony wiersz matrycy - pewien założony efekt kształcenia może być osiągnięty jedynie w znikomym, być może niedostatecznym stopniu(*) mocno wypełniony wiersz matrycy - pewien założony efekt kształcenia jest nadmiernie eksponowany w programie studiów (być może kosztem innych niedostatecznie pokrytych efektów) słabo wypełniona kolumna matrycy - pewien moduł nie wnosi zbyt istotnego wkładu w osiągnięcie kierunkowych efektów kształcenia (niezbyt pasuje do wizji programu kształcenia) (*) niektóre kierunkowe efekty kształcenia mogą być osiągane nie tylko w wyniku realizacji i zaliczenia konkretnych modułów kształcenia A. Kraśniewski - 22
Projektowanie efektów kształcenia przedmiotu A. Kraśniewski - 23
Sposób i forma opisu definicja efektów kształcenia odniesienie do efektów kształcenia programu (do efektów kierunkowych) określenie sposobu sprawdzania A. Kraśniewski - 24
forma opisu i odniesienie do programu tabela efektów kształcenia przedmiotu/modułu nazwa przedmiotu:... numer (symbol) efekty kształcenia student, który zaliczył przedmiot, potrafi odniesienie do efektów kształcenia programu 01 sformułować... K_ W07+, K_ W10+, K_U16+, K_K02++ 02 wyznaczyć... K_W13+, K_U07+, K_U10++, K_U15+++ 03 zaprojektować... K_W03+, K_W18++, K_U09+, K_U10++, K_U15+++ 04 pracować w zespole K_U03+...... A. Kraśniewski - 25
efekty kształcenia - tabele i matryce EFEKTY KSZTAŁCENIA OBSZARÓW KSZTAŁCENIA tabela odniesień EK tabela pokrycia EK EFEKTY KSZTAŁCENIA PROGRAMU KSZTAŁCENIA zorientowana obszarowo matryca EK matryca EK tabela EK modułu moduł n EFEKTY KSZTAŁCENIA MODUŁÓW KSZTAŁCENIA A. Kraśniewski - 26
problem Projektowanie programu kształcenia ł EFEKTY KSZTAŁCENIA (zakładane) rok akademicki 2011/12? PROGRAM STUDIÓW EFEKTY KSZTAŁCENIA (osiągnięte) ę rok akademicki 2012/13 i kolejne Realizacja programu kształcenia A. Kraśniewski - 27
problem tabela efektów kształcenia przedmiotu/modułu nazwa przedmiotu:... numer (symbol) efekty kształcenia student, który zaliczył przedmiot, potrafi odniesienie do efektów kształcenia programu 01 sformułować... K_ W07+, K_ W10+, K_U16+, K_K02++ 02 wyznaczyć... K_W13+, K_U07+, K_U10++, K_U15+++ 03 zaprojektować... K_W03+, K_W18++, K_U09+, K_U10++, K_U15+++ 04 pracować w zespole K_U03+...... niezdefiniowane A. Kraśniewski - 28
forma opisu i odniesienie do programu tabela efektów kształcenia przedmiotu/modułu nazwa przedmiotu:... numer (symbol) efekty kształcenia student, który zaliczył przedmiot, potrafi odniesienie do efektów kształcenia programu odniesienie do efektów kształcenia obszaru 01 sformułować... T1A_W04+, T1A_U09+, T1A_K02++ 02 wyznaczyć... T1A_W04+, T1A_U08+, T1A_U15++ 03 zaprojektować ć... T1A_W03+, T1A_U07+, T1A_U16++ 04 pracować w zespole T1A _ K03+...... A. Kraśniewski - 29
efekty kształcenia - tabele i matryce EFEKTY KSZTAŁCENIA OBSZARÓW KSZTAŁCENIA tabela odniesień EK tabela pokrycia EK EFEKTY KSZTAŁCENIA PROGRAMU KSZTAŁCENIA zorientowana obszarowo matryca EK matryca EK tabela EK modułu moduł n EFEKTY KSZTAŁCENIA MODUŁÓW KSZTAŁCENIA A. Kraśniewski - 30
zorientowana obszarowo matryca efektów kształcenia efekty kształcenia obszaru kształcenia moduły kształcenia (przedmioty) MK_ 1 MK_ 2 MK_ 3... MK_ m T1A_W01: ma wiedzę w zakresie matematyki, fizyki, chemii... T1A_W02: ma podstawową wiedzę w zakresie kierunków studiów...... T1A _U01: potrafi pozyskiwać informacje z literatury, baz danych,... T1A _U02: potrafi porozumiewać się ++ przy użyciu różnych technik...... + + ++ +++ + T1A _ K01: rozumie potrzebę ę uczenia ++ się przez całe życie; potrafi... T1A _K02: ma świadomość ważności i zrozumienie pozatechnicznych aspektów... + A. Kraśniewski - 31
efekty kształcenia - tabele i matryce EFEKTY KSZTAŁCENIA OBSZARÓW KSZTAŁCENIA tabela odniesień EK tabela pokrycia EK EFEKTY KSZTAŁCENIA PROGRAMU KSZTAŁCENIA zorientowana obszarowo matryca EK matryca EK tabela EK modułu moduł n EFEKTY KSZTAŁCENIA MODUŁÓW KSZTAŁCENIA A. Kraśniewski - 32
analiza matrycy efektów kształcenia przesłanki do modyfikacji zestawu modułów pusty wiersz matrycy - pewien obszarowy efekt kształcenia ł nie jest osiągalny w wyniku realizacji programu studiów słabo wypełniony y wiersz matrycy y - pewien obszarowy efekt kształcenia może być osiągnięty jedynie w znikomym, być może niedostatecznym stopniu modyfikacja (dodanie d modułu/modułów ł d łó lub przeprojektowanie istniejących modułów) konieczna, jeśli ten efekt obszarowy nie może być pominięty przy definiowaniu efektów kształcenia programu (efektów kierunkowych) mocno wypełniony wiersz matrycy - pewien obszarowy efekt kształcenia jest nadmiernie eksponowany w programie studiów (być może kosztem innych niedostatecznie pokrytych efektów) A. Kraśniewski - 33
Zalecenia i wskazówki weryfikowalność (mierzalność) efektów kształcenia wszystkie założone efekty kształcenia muszą być sprawdzalne/sprawdzone Formułowanie ł efektów kształcenia, ł których nie można opracować metody sprawdzenia, czy zostały osiągnięte przez studenta, jest błędem metodycznym właściwy sposób formułowania wyrażeń opisujących efekty kształcenia rozpoczynać do czasownika identyfikuje, porównuje, analizuje (dokonuje analizy), definiuje, opisuje, demonstruje, stosuje, rozwiązuje, szacuje,... potrafi (z)identyfikować, porównać, (prze)analizować (dokonać analizy), (z)definiować, opisać, zademonstrować, (za)stosować, rozwiązywać (rozwiązać), (o)szacować,... A. Kraśniewski - 34
Zalecenia i wskazówki realizm - zakładane efektów kształcenia muszą być osiągalne przez średniego studenta w zakładanym czasie (odniesienie do ECTS) i przy dostępnych środkach koncentracja na umiejętnościach (nie wiedzy) niezależnie od tego, czy dzielimy efekty na kategorie (wiedza, umiejętności, kompetencje społeczne) czy nie właściwy poziom szczegółowości informacyjność, w miarę wyczerpujący charakter zwięzłość ł nie więcej niż 10 pozycji (wszystkie trzeba sprawdzić!) A. Kraśniewski - 35
Sprawdzanie/ocena efektów kształcenia określenie sposobów sprawdzenia, czy student osiągnął zakładane efekty kształcenia określenie sposobów oceny, w jakim stopniu student osiągnął ł zakładane efekty kształcenia ł ocena formatywna ocena wspomagająca przede wszystkim proces uczenia się jej wyniki powinny służyć nie tylko uczącemu się, ale również prowadzącemu zajęcia w celu bieżącej analizy efektywności stosowanych metod dydaktycznych ocena sumatywna ocena podsumowująca stopień osiągnięcia przez studenta zakładanych efektów kształcenia A. Kraśniewski - 36
Sprawdzanie/ocena efektów kształcenia Warunek zaliczenia przedmiotu/modułu osiągnięcie i i wszystkich założonych ł ż efektów kształcenia ł (w minimalnym akceptowalnym stopniu) Przykład Dla przedmiotu XXX zdefiniowano 5 efektów kształcenia: dwa efekty sprawdzane głównie na kolokwiach dwa efekty sprawdzane głównie na zajęciach laboratoryjnych jeden efekt sprawdzany na zajęciach projektowych Student, który nie oddał projektu, nie powinien zaliczyć przedmiotu, bez względu na wyniki pozostałych sprawdzianów A. Kraśniewski - 37
Przykłady przedmiot 1 Projektowanie wiarygodnych systemów cyfrowych (pokaż) przedmiot 2 Techniki prezentacji (pokaż) A. Kraśniewski - 38
efekty kształcenia - tabele i matryce EFEKTY KSZTAŁCENIA OBSZARÓW KSZTAŁCENIA tabela odniesień EK tabela pokrycia EK EFEKTY KSZTAŁCENIA PROGRAMU KSZTAŁCENIA zorientowana obszarowo matryca EK matryca EK tabela EK modułu moduł n EFEKTY KSZTAŁCENIA MODUŁÓW KSZTAŁCENIA A. Kraśniewski - 39
Zadania zadanie 1: Projektowanie efektów kształcenia programu kształcenia (efektów kierunkowych) zadanie 2: Projektowanie efektów kształcenia przedmiotu (tworzenie fragmentu matrycy efektów kształcenia) A. Kraśniewski - 40
Projektowanie efektów kształcenia programu (kierunku) k zadanie 1 Mając dane obszarowe efekty kształcenia studiów I stopnia o profilu ogólnoakademickim (obszar kształcenia ł w zakresie nauk... ) sformułować kilka kierunkowych efektów kształcenia z zakresu (kategorii) umiejętności konkretnego konkretnego programu kształcenia (nowo tworzonego lub istniejącego) oraz odnieść je do obszarowych efektów kształcenia A. Kraśniewski - 41
zadanie 1 Sugerowane efekty odniesienia ( obszarów) humanistyczne społeczne ścisłe przyrodnicze techniczne rolnicze,... H1A_U02, H1A_U04 S1A_U03, S1A_U04 X1A_U01, X1A_U03 P1A_U05, P1A_U06 T1A_U08, T1A_U15 S1A_U03, S1A_U04 wskazówka: wykorzystać jako wzór jeśli to możliwe wzorcowe efekty kształcenia A. Kraśniewski - 42
Projektowanie efektów kształcenia przedmiotu zadanie 2 Dla konkretnego przedmiotu (istniejącego lub projektowanego), obejmującego istotny komponent zajęć praktycznych (laboratorium, projekt,...) określić efekty kształcenia - mając na uwadze sposoby ich sprawdzenia ich odniesienie do efektów kształcenia obszaru (obszarów) kształcenia określa zawartość kolumny w zorientowanej obszarowo matrycy efektów kształcenia ł A. Kraśniewski - 43
zorientowana obszarowo matryca efektów kształcenia efekty kształcenia obszaru kształcenia moduły kształcenia (przedmioty) MK_ 1 MK_ 2 MK_ 3... MK_ m T1A_W01: ma wiedzę w zakresie matematyki, fizyki, chemii... T1A_W02: ma podstawową wiedzę w zakresie kierunków studiów...... T1A _U01: potrafi pozyskiwać informacje z literatury, baz danych,... T1A _U02: potrafi porozumiewać się ++ przy użyciu różnych technik...... + + ++ +++ + T1A _ K01: rozumie potrzebę ę uczenia ++ się przez całe życie; potrafi... T1A _K02: ma świadomość ważności i zrozumienie pozatechnicznych aspektów... + A. Kraśniewski - 44