K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 48 Wprowadzenie Mobbing w pracy jest dość rozpowszechnionym zjawiskiem we współczesnym świecie. Problem, z którym spotyka się coraz więcej ludzi, pełni funkcję wykluczenia społecznego. Niniejsza praca ma na celu przedstawienie aspektów prawnych mobbingu, gdzie jest to oparte na dwóch różnych sytuacjach, które zaistniały w życiu codziennym. W artykule zostanie wyjaśniona definicja mobbingu, a także wskazanie, jak zjawisko mobbingu odnosi się do regulacji aktów prawnych. Należy zauważyć, iż w obecnych czasach wyeliminowanie na rynku pracy nasila się szczególnie w stosunku do najsłabszych grup społecznych 1 (niewykwalifikowanych pracowników, samotnych matek itp.), jednak nie oznacza to bowiem, że mobbing nie rozszerza się na inne kategorie osób. Najczęstszym przykładem podmiotów dotkniętych owym problemem są młode kobiety podległe swojemu pracodawcy. Skutkami mobbingu są najczęściej: zaniżona samoocena, utrata przydatności zawodowej 2, a w najcięższych sytuacjach myśli samobójcze. Definicja mobbingu Według art. 943 2 k.p. mobbing oznacza działania i zachowania dotyczące pracownika lub skierowanych przeciwko pracownikowi, polegających na systematycznym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników 3. Mobbing w regulacjach prawa cywilnego i prawa pracy Stosunki cywilnoprawne to relacje społeczne pomiędzy podmiotami, które charakteryzują się regułą równorzędności stron. Reguły te mogą przyjąć charakter majątkowy, (gdy mowa jest o stosunkach ekonomicznych powstających na podstawie przynależności wartości majątkowych do danego podmiotu), albo charakter niemajątkowy, (gdy przedmiotem relacji stają się dobra nie posiadające bezpośredniej wartości ekonomicznej), co też nie oznacza, że nie są ściśle powiązane z dobrami majątkowymi. Jedną z głównych "zalet" prawa cywilnego stanowi fakt, że jego przepisy nie ograniczają regulacji, które sięgają tylko do zakresu życia społecznego. Również takie nowe zastosowania odnajdziemy w wielu relacjach pomiędzy ludźmi, jak i w ich indywidualnych środowiskach. W tej kwestii mamy do czynienia przede wszystkim z normami dotyczącymi ochrony dóbr osobistych 4. Potwierdzeniem tej kwestii jest art. 23 k.c., który stanowi: "Dobra osobiste lub pseudonim człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach." Jest to zagadnienie, które pozostawia nam szeroki aspekt rozważań na ten temat. W tej sprawie swoje zdanie wyraził także Sąd Najwyższy w wyroku z 10.06.77. (II CR 187/77, niepublikowany), który bowiem słusznie stwierdził, iż za dobra osobiste należy uważać "ogół czynników mających na celu zapewnienie obywatelowi rozwoju jego osobowości, jego egzystencji i zapewnienia mu prawa do korzystania z tych dóbr, które są dostępne na danym etapie rozwoju społeczno-ekonomicznego społeczeństwa". W takim przypadku zachowanie prześladowców będą oznaczać zamach na dobra osobiste prześladowanego i to niezależnie od tego, czy godzą one w jedną z tych wartości, jakie wymienione zostały wprost, w art. 23 k.c., czy też jeżeli zakwalifikujemy "wolność od prześladowania" do ochrony cywilnoprawnej, uznając ją za swoiste dobro osobiste. 1 J.Blicharz, Problem mobbingu jako formy wykluczenia społecznego i prawnego, Wrocław 2014, s.11. 2 Kodeks Pracy, art. 943 2. 3 Ibidem. 4 W.Cieślak, K.Kmiecik-Baran, Bez zgody na przemoc- w szkole i pracy, Gdańsk 2001, s.121.
49 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Osobie, której dobro osobiste zostało naruszone określa art. 24 k.c. stanowiący zakres uprawnień, jakie może podjąć poszkodowany. Art. 24 1 k.c. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. W przypadku roszczeń o charakterze niemajątkowym (np. o ustalenie, że ma miejsce prześladowanie, o zaprzestaniu działań naruszających lub stanowiących zagrożenie dla dóbr osobistych prześladowanego) dla ofiary mobbingu przysługuje dochodzenie roszczeń majątkowych, bliżej te kwestie reguluje art. 448 k.c. Art. 448 k.c. W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 3 stosuje się. Większość przypadków prześladowania dotyczy jednak relacji w zespołach pracowniczych. Zgodnie z art. 94, Kodeksu pracy to pracodawca odpowiada za pojawienie się mobbingu w zakładzie pracy, niezależnie od tego, kto jest sprawcą, a kto ofiarą. Art. 94 k.p.: 1. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi. 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. 3. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. 4. Pracownik, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za prace, ustalane na podstawie odrębnych przepisów. Mobbing w regulacjach prawa karnego Istnieje również możliwość przypisania prześladowcy odpowiedzialności karnej w niektórych wypadkach. Posłużymy się tym prawem w sytuacji, gdy sprawca użyje szczególnie drastycznych środków tj. przemoc, zniewaga, groźba, które stanowią naruszenie dóbr prawnych tej rangi, co zdrowie, godność, wolność czy elementarne prawa pracownicze. Z charakteru prawa karnego wynikają różnorodne ograniczenia: kary i inne sankcje karne. Są to środki już ostateczne, po które należy sięgać wtedy, gdy nie zadziałają inne metody, pozwalające rozwiązać społeczne konflikty 5. Jeżeli uznamy, że prześladowanie przybierze tak ostry charakter, to uznać będzie trzeba je za przestępstwo, które będą mogły znaleźć swe zastosowanie: w odniesieniu do zamachów na zdrowie Art. 156 k.k. 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci: 1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, 2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Art. 157. (uszkodzenie ciała czy rozstrój zdrowia) 5 Ibidem, s.125.
K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 50 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. w odniesieniu do działań skierowanych przeciwko wolności Art. 190 1 k.k. (groźba) 1. Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Art. 191 1 k.k. (tzw. zmuszanie do określonego zachowania) 1. Kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. w odniesieniu do zamachów na cześć, godność i nietykalność cielesną Art. 212 1 i 2 k.k. (pomówienie) 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w 1 za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Art. 216 1 i 2 k.k. (znieważenie) 1. Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. 2. Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Art. 217 1 (naruszenie nietykalności cielesnej) 1. Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. w odniesieniu do działań skierowanych przeciwko prawom pracowniczym Art. 218 1 i 2 k.k. 1. Kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. 2. Osoba określona w 1, odmawiająca ponownego przyjęcia do pracy, o której przywróceniu orzekł właściwy organ, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Art. 219 k.k. Kto narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego, wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Art. 220 1 k.k. 1. Kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Należy również podkreślić, że część owych przestępstw są ścigane z oskarżenia publicznego. W tym przypadku pokrzywdzony może być tu oskarżycielem posiłkowym, czy też powodem cywilnym.większość jednak przestępstw jest ścigana z oskarżenia prywatnego. W tej sytuacji od pokrzywdzonego wymaga się pewnej aktywności w postaci skierowania prywatnego aktu oskarżenia i popierania go w charakterze oskarżyciela prywatnego. Zjawisko mobbingu w życiu Mobbing jest często stosowany przez pracodawców wobec swoich pracowników. Dowodem takiego zachowania jest opisana poniżej sytuacja pomiędzy nauczycielką matematyki a dyrektorem szkoły. Poszkodowana została zatrudniona przez Publiczne Gimnazjum na czas określony od dnia 1 września 2011 r. do dnia 31 sierpnia 2013 r. Od tej pory pracuje na stanowisku nauczycielka (wychowawca) przedmiotu matematyka. Kobieta ukończyła wyższe studnia magisterskie na kierunku matematyka w 2006 r., a rok później uzyskała stopień
51 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y nauczyciela kontraktowego. Do miesiąca lutego 2013 r. jej współpraca z Dyrektorem Publicznego Gimnazjum układała się bardzo dobrze. Poszkodowana na bieżąco relacjonowała dla pracodawcy swoje osiągnięcia zawodowe w poszczególnych okresach zatrudnienia, które były akceptowane bez zastrzeżeń. Pomiędzy stronami do tego czasu były tak dobre porozumienia, że dyrektor zawarł z nauczycielką matematyki umowę przedwstępną dotyczącą nawiązania w przyszłości, tj. po upływie czasu trwania umowy na czas określony, stosunku pracy na czas nieokreślony. W tym czasie ustalono plan pracy wychowawczej i pedagogicznej na następne lata, ze szczególnym uwzględnieniem planu pracy w klasie drugiej, w której kobieta jest wychowawcą od klasy pierwszej. Dyrektor doceniał pracę poszkodowanej, czego wyrazem było przyznanie jej w 2012 r. dodatku motywacyjnego w wysokości 100 zł brutto. Koszmar kobiety zaczął się od miesiąca lutego 2013 r. Mężczyzna rozpoczął serię działań i zachowań mających na celu ośmieszenie pracownicy w oczach uczniów oraz współpracowników. Nagminne stało się zwracanie jej uwagi przy uczniach, podważanie jej kompetencji w obecności współpracowników, a także kwestionowanie wydanych przez nauczycielkę poleceń. Zwierzchnik kobiety, podejmując takie działania, zawsze głośno i w obecności innych osób, uzasadniał to brakiem wiedzy i doświadczenia pracownicy. Poszkodowana podkreślała, iż przez wszystkie lata pracy wykonywała sumiennie i dokładnie swoje obowiązki, a dodatkowo z racji wykształcenia oraz stażu pracy posiada olbrzymi zasób wiedzy i doświadczenia z zakresu nauczania tak trudnego przedmiotu jak matematyka. Przeprowadzane do tej pory hospitacje jej zajęć lekcyjnych, nie wykazały żadnych nieprawidłowości. Próbując wyjaśnić nagłą zmianę zachowania swojego zwierzchnika, dowiedziała się, po części od niego, iż zamierza on na jej stanowisko zatrudnić żonę kolegi, radnego. Planowane zatrudnienie ma dotyczyć osoby posiadającej jedynie uzupełniające wykształcenie z matematyki studia podyplomowe, dotychczas zatrudnionej zgodnie z wykształceniem kierunkowym jako katechetka. Z biegiem czasu ataki na poszkodowaną przybrały na sile. Kobieta każdego dnia była przedmiotem bezpodstawnych ataków ze strony dyrektora. Zastraszana przez niego, nękana i publicznie poniżana, bała się przebywać w pokoju nauczycielskim. Przerwy i wolny czas spędzała siedząc w samochodzie na parkingu pod szkołą. Dyrektor zaś nakazał uczniom z jej klasy oraz ich rodzicom napisać na kobietę przeróżne skargi i wnioski o jej usunięcie z pracy. Dzieci same przyznały nękanej kobiecie, iż dyrektor domagał się od nich takich wniosków oraz sugerował lub też wręcz mówił, co powinni pisać.. Nauczycielka, która była stale nękana przez pracodawcę, miała zaprzestać ujawnienia zamierzonego planu dyrektora, który chciał zatrudnić na jej stanowisko małżonkę radnego sąsiedniej gminy. W wyniku zaistniałej sytuacji, kobieta złożyła skargę na swego opiekuna. Jednakże nie dostała żadnej odpowiedzi, a także nie wszczęto żadnego postępowania. Pracodawca napisał pismo procesowe, w którym odmówił ponownego zatrudnienia kobiety na stanowisko nauczyciela matematyki. Pisemnie wprawdzie nie uzasadnił swojej decyzji, to jednak zrobił to słownie. Do tego zdarzenia doszło podczas wolnej dla poszkodowanej godziny od zajęć, kiedy przebywała w pokoju nauczycielskim. Dyrektor Publicznego Gimnazjum wyzywał ją słowami wulgarnymi, głośnym, podniesionym głosem określił zawodowym nieudacznikiem, zapowiadał zniszczenie jej opinii w środowisku nauczycielskim i straszył, że postara się, aby nigdzie nie znalazła pracy. Zachowanie mężczyzny było tak ubliżające, że kobieta roztrzęsiona zatelefonowała do swego męża, aby ten odebrał ją ze szkoły. Interweniowała także policja.na skutek zachowania pozwanego, w maju 2013 r. lekarz stwierdził u kobiety problemy zdrowotne o podłożu neurologicznym, wywołane bardzo dużym stresem i napięciem. W związku z zaistniałą sytuacją kobieta musiała podjąć stosowne leczenie i przebywać na zwolnieniu lekarskim. Zgodnie z art. 943 3 pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę 6. Stosownie zaś do 2 tego artykułu mobbing oznacza działania i zachowania dotyczące pracownika lub skierowanych przeciwko pracownikowi, polegających na systematycznym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników 7. Stan faktyczny w przedstawionej sprawie wskazuje, iż nauczycielka padła ofiarą mobbingu ze strony swojego zwierzchnika. Z nieuzasadnionych z punktu widzenia pracodawcy przyczyn rozpoczęto w stosunku do niej swego rodzaju kampanię. Miała ona na celu poniżenie i umniejszenie jej własnej oceny jako nauczyciela. Powyższe zachowania trwały już od kilku miesięcy i z biegiem czasu nasilały się. Ciągła krytyka i niestosowne uwagi co do jej wykształcenia i kompetencji zawodowych, były przejawem nękania. Zmierzały one do zastraszenia kobiety w celu zrezygnowania z własnej pracy. Poza tym poniosła liczne straty moralne w postaci stresu, podważenia reputacji zawodowej wobec uczniów, rodziców i nauczycieli. 6 Kodeks Pracy, art. 943 3. 7 Ibidem.
K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 52 Odwołując się do przepisów kodeksu karnego zgodnie z art.212 1 osoba pomawiająca o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Stan faktyczny w przedmiotowej sprawie wskazuje, iż zachowanie sprawcy polega na bezpodstawnym zarzucie. Jednocześnie wynika, że sprawca przypisuje pomawianemu coś negatywnie ocenianego, co w konsekwencji może doprowadzić do poniżenia w opinii publicznej lub narazić go na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Powołując się również na art.216 k.k. nauczycielka może domagać się zadośćuczynienia z oskarżenia prywatnego, gdyż zachowanie sprawcy polega na znieważeniu jej osoby. Z art.218 1a k.k. zostały naruszone prawa pracownika. Jest to przestępstwo niewłaściwe z zaniechania. Pracodawca powinien ponieść sankcję za uporczywe naruszanie praw swojego pracownika wynikające ze stosunku pracy. Kolejnym dowodem przedstawiającym potęgę pojęcia mobbingu jest sytuacja, kiedy doszło do dopuszczenia się mobbingu również wobec młodej, atrakcyjnej kobiety przez Dyrektora Środowiskowego Domu Samopomocy Raj". Poszkodowana była zatrudniona przez instytucję publiczną na czas nieokreślony na stanowisko terapeuta zajęciowy w pełnym wymiarze czasu pracy. Kobieta od samego początku swego zatrudnienia stała się obiektem molestowana przez pracodawcę. Mimo jej sprzeciwów, była przez niego całowana, dotykana, głaskana po włosach, obejmowana, zapraszana do gabinetu pod nieobecność innych osób i bez związku ze sprawami służbowymi. Dyrektor bardzo często przebywał w jej pracowni, a przechodząc obok niej, podchodził na tyle blisko, aby się o nią otrzeć lub ją trącić. Terapeutka wielokrotnie informowała swojego przełożonego, że tego rodzaju (powyżej opisane zachowania) nie są przez nią akceptowane. Mężczyzna negatywnie, nawet w jej obecności, wypowiadał się o kobiecie przy innych pracownikach, obarczał nadmiernymi, nie do wykonania obowiązkami, a także zakazywał rozmów ze wskazanymi przez siebie współpracownikami pod groźbą zwolnienia z pracy. Wkrótce zaczął ignorować jej osobę, nie odpowiadać na zwyczajowe pozdrowienia, zakazał uczestniczenia w imprezach organizowanych w Domu Samopomocy Raj ",zaprzestając informowania o wszystkich sprawach organizacyjnych oraz zawodowych. Pracodawca posunął się do takiego stopnia, że zlecił przygotować zajęcia z karaoke i wiedząc, że kobieta nie umie śpiewać, zmuszał ją do śpiewu. Następnie wyśmiewał się ze swojej pracownicy i z jej braku głosu, umiejętności wokalnych, komentując przy tym te całe zdarzenie z podtekstem seksualnym. Ewidentnie było widać, że Dyrektor placówki zachowywał się odmiennie w stosunku do tej kobiety niż wobec innych pracowników. Wydawał sprzeczne polecenia, utrudniał dostęp do koniecznej do pracy dokumentacji uczestników. Bez zachowania procedury wypowiedzenia warunków pracy i płacy, przeniósł ją z pracowni plastycznej do pracowni technicznej, mimo że jest plastykiem. Nie zezwolił na zakup materiałów, jednakże wcześniej kazał sporządzić ich zestawienie, a materiały kupił do innej sali. Po pewnym czasie terapeutka otrzymała zawiadomienie o zastosowaniu wobec niej kary porządkowej za rzekomo niewłaściwe postępowanie, co do prowadzenia dokumentacji uczestników danej organizacji. Poszkodowana natychmiast złożyła sprzeciw. Jednakże jej wniosek został odrzucony, więc kobieta postanowiła odwołać się do Sądu Pracy. Ponadto na skutek zachowania zwierzchnika, udała sie do lekarza, gdzie stwierdzono u kobiety problemy zdrowotne, wywołane bardzo dużym stresem i napięciem. Poszkodowana musiała podjąć stosowne leczenie i udać się na zwolnienie lekarskie. Kobieta poniosła przy tym także wszelkie koszty zakupu leków. Z porównania przepisu art. 943 2 k.p. z przepisem art. 183a 5 k.p. wynika, że mobbing może być uznany za rodzaj molestowania, czyli zachowania, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności albo poniżenie lub upokorzenie pracownika 8. Wspólną cechą molestowania (również molestowania seksualnego) i mobbingu jest krzywda moralna, wyrządzona pracownikowi będącemu ofiarą tego rodzaju zachowań. Przepis art. 943 2 k.p. odnosi się do uzewnętrznionych aktów (zachowań), które muszą obiektywnie zaistnieć, aby powiązane z subiektywnymi odczuciami pracownika złożyły się na zjawisko mobbingu. Stan faktyczny w przedmiotowej sprawie wskazuje, iż terapeutka padła ofiarą mobbingu ze strony swojego zwierzchnika, a dodatkowo molestowania. Wszelkie opisane powyżej zachowania w stosunku do pokrzywdzonej, mają miejsce od kilku miesięcy i z biegiem czasu nasilają się. Przepisy regulujące uprawnienia pracowników poddanych mobbingowi nie wyłączają możliwości dochodzenia roszczeń na podstawie odrębnych przepisów. Wobec osoby prześladowcy pracownika (a więc pracodawcy bądź innej osoby nękającej pracownika w miejscu pracy) mogą znaleźć zastosowanie również w następujących roszczeniach cywilnoprawnych: a) o ustalenie, że ma (lub miał) miejsce mobbing (art. 189 k.p.c.), b) o zaniechanie naruszania dóbr osobistych (art. 24 1 zdanie pierwsze k.c.), c) o dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności przez złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (art. 24 1 zdanie drugie k.c.), d) o zadośćuczynienie 8 Kodeks Pracy, art. 183a 5.
53 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y pieniężne za krzywdę doznaną wskutek naruszenia dóbr osobistych lub zapłatę odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny (art. 24 1 zdanie trzecie i art. 448 k.c.), e) o naprawienie szkody wyrządzonej naruszeniem dóbr osobistych (art. 24 2 i art. 415 i nast. k.c.), co uzasadnia roszczenia wywiedzione w pkt. 3 artykułu. Zgodnie z art. 943 3 k.p. pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Wskutek zachowań ich przełożonego, obniżone zostało poczucie własnej wartości, a powrót do równowagi psychicznej wymaga czasu i intensywnej terapii medycznej. Poza tym kobieta poniosła liczne straty moralne w postaci stresu, podważenia reputacji zawodowej, koszty leków i obniżenia dochodów.. Na zasadach przewidzianych w kodeksie poszkodowana może żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. W przypadku roszczeń o charakterze niemajątkowym (np. o ustalenie, że ma miejsce prześladowanie, o zaprzestaniu działań naruszających lub stanowiących zagrożenie dla dóbr osobistych prześladowanego) dla ofiary mobbingu przysługuje dochodzenie. Art. 448 k.c. W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 3 stosuje się 9. W obu przedstawionych sytuacjach wyraźnie zauważono zjawisko mobbingu pomiędzy pracodawcą a swym pracownikiem. Takie psychiczne znęcanie doprowadziło do poważnych konsekwencji. Kobiety, które trwały przez dłuższy czas w tak destrukcyjnej dla psychiki sytuacji, stały się niezadowolone, nie tylko z pracy w tej instytucji, ale także pojawiły się obawy, co do wykonywania własnego, wyuczonego, wymarzonego zawodu. W tym przypadku także zostało naruszone zdrowie fizycznego, jak i psychiczne. Poszkodowane skarżyły sie na bóle głowy, bezsenność, depresję i niepokój. W rezultacie takie stany mogą prowadzić do długotrwałej choroby. Zakończenie Mobbing jest istotnym problemem spotykanym w dzisiejszych czasach. Osoby dotknięte ową trudnością często są w dużym stopniu zastraszane przed wypowiedzeniem światu prawdy. Poddane są długotrwałej przemocy. Osoba, która uległa mobbingowi nie wie, dlaczego jest maltretowana. Terror psychiczny ze strony silniejszego od niej przeciwnika jest dla niej w większości przypadków niezrozumiały i niesprawiedliwy. Po dłuższym czasie trwania w takich warunkach, utrzymujących się nawet po kilkanaście lat, stan psychiczny ofiary zbliżony jest do stanu psychicznego ofiar wielkich katastrof. Ofiara mobbingu podaje także w wątpliwość swoją wartość oraz własne możliwości i kompetencje. Zostają zaburzone jej zdolności nawiązywania i podtrzymywania relacji interpersonalnych, w wyniku czego może mieć problemy z zaspokajaniem własnych potrzeb społecznych: przebywania i komunikowania się z ludźmi, budowania trwałych relacji i związków. *** The following paper is devoted to present mobbing in the workplace phenomenon. The work presents analysis of regulations from Polish labour law along with civil and penal law regarding mobbing. The main aim of this article is to present the reader with the scale of described issue. Within this article there has been presented two leading to mobbing situations, including the commentary on the legal consequences that follow. Moreover, authors objective is to raise consciousness and present legal means that victim of mobbing may undertake. 9 Kodeks Cywilny, art. 448.