Ogólnopolski raport o klientach wysokiego i podwyższonego ryzyka w obrocie gospodarczym MAJ 2009 Spis treści O raporcie 3 Łączna kwota zaległych płatności 5 Liczba klientów podwyższonego ryzyka 7 Liczba klientów podwyższonego ryzyka na 1000 mieszkańców 9 Liczba klientów podwyższonego ryzyka a kwota zadłużenia 10 10 najbardziej zadłużonych osób w Polsce 11 Spłacalność kredytów mieszkaniowych 12 Eksperci dla InfoMonitora 14 Krótko InfoDług w liczbach 17 Tabele 18 1
Wstęp Szanowni Państwo, Po raz ósmy InfoMonitor Biuro Informacji Gospodarczej wspólnie z Biurem Informacji Kredytowej i Związkiem Banków Polskich analizuje opóźnienia w regulowaniu zobowiązań przez konsumentów w Polsce. Staramy się pokazać kim jest klient podwyższonego ryzyka i jaki jest stan jego zobowiązań płatniczych. Najnowszy raport InfoDług niestety potwierdza negatywne zjawiska w gospodarce, z którymi mamy do czynienia od kilku miesięcy. Wzrost liczby dłużników i ogólnej kwoty przeterminowanych zobowiązań jest największy odkąd rozpoczęliśmy publikowanie raportu. Rośnie nie tylko kwota przeterminowanych zobowiązań, która podwoiła się w ciągu niespełna dwóch lat, ale także liczba klientów podwyższonego ryzyka. W ostatnich trzech miesiącach przybyło 69 tysięcy osób, które nie radzą sobie z terminowym regulowaniem swoich zobowiązań. Należy jednak podkreślić, że nadal przeważają tak zwani mali dłużnicy ponad 70% osób, którym poświęcamy nasz raport, ma zadłużenie nieprzekraczające 5 tysięcy złotych. W najnowszej edycji raportu InfoDług przedstawiamy także kolejną analizę Głównego Ekonomisty Biura Informacji Kredytowej Andrzeja Topińskiego poświęconą spłacalności kredytów mieszkaniowych w złotówkach i walutach obcych. Będziemy Państwu wdzięczni za wszelkie uwagi co do dalszego rozwoju zakresu raportu InfoDług, które będziemy starali się uwzględniać w jego kolejnych edycjach. W tym celu uruchomiliśmy specjalny adres e-mail:, pod który mogą Państwo kierować sugestie i pytania. Zapraszam do lektury! Mariusz Hildebrand Prezes Zarządu InfoMonitor Biuro Informacji Gospodarczej S.A. 2
O raporcie Raport InfoDług powstaje w oparciu o informacje zgromadzone w Centralnej Ewidencji Dłużników InfoMonitora, bazie Biura Informacji Kredytowej i bankowym rejestrze dłużników Związku Banków Polskich. Jest to pierwszy w Polsce tego typu raport o nierzetelnych konsumentach oraz ich zaległych zobowiązaniach, pokazujący podział na województwa, wiek i płeć nierzetelnych klientów. Raport powstał w oparciu o dane o dłużnikach, których minimalna kwota zadłużenia wynosi 200 zł, a czas zaległości to minimum 60 dni. Raport publikowany co kwartał, ukazał się po raz pierwszy w sierpniu 2007 roku. Zachowanie wcześniej wypracowanego standardu opracowania danych, pozwala na wskazanie dynamiki zmian zjawiska przeterminowanego zadłużenia opisywanego przez raport. Jak pokazują dane bankowe 95% uczestników obrotu gospodarczego spłaca zobowiązania terminowo, budując swoją pozytywną historię kredytową i biznesową. Istnieje jednak wśród konsumentów grupa klientów podwyższonego ryzyka, która czasowo nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Należy jednak podkreślić różnicę pomiędzy osobami, które często nie z własnej winy znalazły się czasowo w trudnym położeniu, a osobami, które już zaciągając zobowiązanie wiedziały, że nie będą mogły lub wręcz nie będą chciały się z niego wywiązać. InfoMonitor Biuro Informacji Gospodarczej S.A. wspiera banki i przedsiębiorców w minimalizowaniu ryzyka biznesowego i odzyskiwaniu zaległych należności poprzez prowadzenie Centralnej Ewidencji Dłużników oraz oferowanie dostępu do baz zawierających informacje gospodarcze na temat rzetelności płatniczej przedsiębiorców i konsumentów. Korzystanie z tych informacji daje przedsiębiorcom i konsumentom możliwość minimalizowania ryzyka związanego z podejmowaniem współpracy z nowymi partnerami przy sprzedaży usług i produktów z wydłużonym terminem płatności, czyli ochronę przed niewypłacalnymi i nieuczciwymi kontrahentami. Współpraca z Biurem Informacji Gospodarczej umożliwia także uzyskanie przewagi nad konkurencją w danej branży poprzez unikanie współpracy z nierzetelnymi kooperantami, zapewnia również najtańszą, skuteczną formę odzyskiwania należności od kontrahentów zalegających ze spłatą zobowiązań. Raport jest opracowywany przez zespół w składzie: 1. Marta Suchocka, Manager Zespołu Zarządzania Jakością Danych, InfoMonitor Biuro Informacji Gospodarczej 2. Lidia Roman, Rzecznik Prasowy, InfoMonitor Biuro Informacji Gospodarczej 3. Michał Karasek, Inspektor w Departamencie Jakości Danych Biura Informacji Kredytowej. Każdorazowe wykorzystanie i cytowanie danych zawartych w niniejszym raporcie wymaga podania źródła oraz wiodącego autora raportu InfoMonitor Biuro Informacji Gospodarczej S.A. 3
Profil klienta podwyższonego ryzyka Klient podwyższonego ryzyka to mężczyzna, w wieku pomiędzy 30 a 39 rokiem życia, mieszkający w województwie śląskim lub mazowieckim, w mieście do 500 000 mieszkańców, a w przypadku dwóch powyższych województw w Warszawie i w Katowicach. Jego średnie zaległe zadłużenie wobec banków, firm pożyczkowych, telekomunikacyjnych oraz firm dostarczających usługi masowe wynosi aż 7237 zł. W porównaniu z poprzednią edycją raportu sprzed trzech miesięcy średnie zaległe zadłużenie wzrosło o 601 zł, czyli o około 9%. Wiek: 30-39 7237 zł 4
Łączna kwota zaległych płatności Łączna kwota zaległych płatności klientów podwyższonego ryzyka w Polsce, odnotowanych w Centralnej Ewidencji Dłużników InfoMonitora oraz w Biurze Informacji Kredytowej wyniosła w maju 2009 roku: 9,87 miliarda złotych. Są to zobowiązania wynikające z niezapłaconych rachunków za energię elektryczną, gaz, usługi telekomunikacyjne, czynsz za mieszkanie, opłaty leasingowe, a także z niespłacanych kredytów hipotecznych i konsumpcyjnych. Kwota zaległych płatności stale wzrasta od sierpnia 2007 roku, kiedy rozpoczęto badanie, podwoiła się. W najnowszej edycji raportu zauważalne jest gwałtowne zwiększenie dynamiki tego wzrostu. Kwota zadłużenia powiększyła się o 1,28 miliarda złotych. 11 10 9 8 7 6 5 9,87 miliarda 8,59 miliarda 8,12 miliarda zł 7,06 6,73 miliarda zł 6,16 miliarda zł 5,6 miliarda zł miliarda zł 4,9 miliarda zł 4 sie-07 lis-07 lut-08 maj-08 lip-08 lis-08 lut-09 maj-09 Łączna kwota zaległych płatności klientów czasowo niewywiązujących się z zobowiązań od sierpnia 2007 do maja 2009 (źródło: InfoMonitor, BIK) Zgodnie z danymi opublikowanymi rok wcześniej, w maju 2008 roku, zaległe płatności wynosiły 6,73 miliarda, wzrost rok do roku wyniósł więc 47%. 5
Najwyższy poziom zadłużenia, mierzony kwotą zaległości, niezmiennie notuje się w województwie śląskim. Jego mieszkańcy nie spłacają zobowiązań na łączną kwotę 2 mld 171 mln złotych, czyli o 15%, natomiast w województwie mazowieckim kwota zaległych zobowiązań osiągnęła 1 mld 309 mln złotych. Najrzetelniej ze swoich zobowiązań wywiązują się mieszkańcy województwa podlaskiego zaległe zobowiązania w tym województwie to w tej chwili 135 milionów złotych. Województwem, w którym miał miejsce największy procentowy wzrost niespłacanego zadłużenia jest podkarpackie. Zadłużenie wzrosło tam o 27%, czyli dwuipółkrotnie więcej niż w zachodniopomorskim, gdzie wzrost ten był najniższy. Województwo Łączna kwota w zł śląskie 2 171 405 436 mazowieckie 1 309 117 079 wielkopolskie 884 230 721 dolnośląskie 765 134 978 pomorskie 680 321 162 łódzkie 631 503 103 kujawsko-pomorskie 620 035 884 zachodniopomorskie 585 733 483 małopolskie 572 975 029 lubelskie 308 106 916 warmińsko-mazurskie 306 143 838 lubuskie 255 489 420 podkarpackie 245 391 124 opolskie 201 388 805 świętokrzyskie 180 737 559 podlaskie 134 514 691 nieznane 20 466 797 Suma 9 872 696 024 6
Liczba klientów podwyższonego ryzyka Liczba klientów, którzy zalegają z płatnością zobowiązań powyżej 60 dni wynosi: 1,36 miliona. W ciągu trzech miesięcy wzrosła aż o 69 808 osób czyli o 5,4%. Tu także odnotowujemy większy przyrost niż w poprzednich kwartałach. 1 400 000 1 364 244 1 350 000 1 300 000 1 264 210 1 294 436 1 250 000 1 190 711 1 199 247 1 205 487 1 200 000 1 150 000 lut-08 maj-08 lip-08 lis-08 lut-09 maj-09 Łączna liczba klientów czasowo niewywiązujących się z zobowiązań od lutego 2008 do maja 2009 (źródło danych: InfoMonitor, BIK, ZBP). 7
Liderem w tym rankingu jest niezmiennie województwo śląskie, w którym takich osób jest łącznie ponad 237 tysięcy. Ponad 151 tysięcy pochodzi z województwa mazowieckiego. Najmniej klientów czasowo niewywiązujących się z zobowiązań jest natomiast w województwie podlaskim, w którym odnotowano około 23 tysiące osób, które nie spłacały swoich zobowiązań powyżej 60 dni. Województwo Liczba klientów podw. ryzyka śląskie 237 427 mazowieckie 151 067 wielkopolskie 126 027 dolnośląskie 124 128 łódzkie 99 848 kujawsko-pomorskie 95 663 pomorskie 91 850 zachodniopomorskie 87 055 małopolskie 71 996 warmińsko-mazurskie 56 074 lubelskie 55 114 lubuskie 46 194 podkarpackie 37 560 opolskie 31 171 świętokrzyskie 29 168 podlaskie 23 514 nieznane 388 Suma 1 364 244 8
Liczba klientów podwyższonego ryzyka na 1000 mieszkańców Biorąc pod uwagę stosunek liczby klientów czasowo niewywiązujących się z zobowiązań do liczby mieszkańców, okazuje się, że największy odsetek takich osób mieszka w województwach zachodniopomorskim i śląskim, najmniejszy natomiast w województwach podkarpackim, podlaskim i małopolskim. Średnio 36 na 1000, czyli 3,6% Polaków nie reguluje swoich zobowiązań terminowo Województwo Liczba klientów podw. ryzyka na 1000 mieszk. zachodniopomorskie 51 śląskie 51 kujawsko-pomorskie 46 lubuskie 46 dolnośląskie 43 pomorskie 41 warmińsko-mazurskie 39 łódzkie 39 wielkopolskie 37 opolskie 30 mazowieckie 29 lubelskie 25 świętokrzyskie 23 małopolskie 22 podlaskie 20 podkarpackie 18 9
Liczba klientów podwyższonego ryzyka a kwota zadłużenia Najwięcej osób czasowo niewywiązujących się z zobowiązań ma zadłużenie mieszczące się w przedziale 2001-5000 zł. Jak się jednak okazuje liczebnie przeważają drobni dłużnicy. Niemal połowa (820 560 czyli 46%) osób czasowo niewywiązujących się z zobowiązań posiada zadłużenie nieprzekraczające 2000 zł. Kwota zaległości Liczba osób * <= 500 211 550 501-1 000 281 056 1 001-2 000 327 954 2 001-5 000 459 510 5 001-10 000 262 137 > 10000 219 104 Suma 1 761 311 }820 560 * zestawienie zostało przygotowane pod kątem unikalnych transakcji zgromadzonych w BIK i InfoMonitor, nie pojedynczych osób 10
10 najbardziej zadłużonych osób w Polsce Listę 10 największych dłużników (osób fizycznych) otwiera mieszkaniec województwa mazowieckiego, którego ogólna suma zadłużenia wynosi ponad 75 milionów. Kwota zadłużenia drugiej osoby na liście wynosi już zaledwie 30 milionów, trzeciej 11 milionów. We wszystkich przypadkach źródłem zadłużenia są niespłacone kredyty na zakup towarów, usług, papierów wartościowych, pożyczki i kredyty mieszkaniowe. Kwota zaległości dłużnika Wojewódzrwo 1 75 mln 775 tys. zł mazowieckie 2 30 mln 727 tys. zł mazowieckie 3 11 mln 278 tys. zł mazowieckie 4 10 mln 419 tys. zł dolnośląskie 5 7 mln 242 tys., zł wielkopolskie 6 6 mln 267 tys. zł kujawsko-pomorskie 7 6 mln 13 tys. zł śląskie 8 5 mln 104 tys. zł mazowieckie 9 4 mln 604 tys. zł dolnośląskie 10 4 mln 404 tys. zł małopolskie 11
Analiza Spłacalność kredytów mieszkaniowych Kredyty mieszkaniowe, co pokazujemy w InfoDługu w kolejnych edycjach, spłacają się znacznie lepiej niż inne kredyty udzielane przez banki gospodarstwom domowym. Pokazuje to analiza zmiany w spłacalności zobowiązań bankowych. W jesiennym wydaniu InfoDługu przyjrzeliśmy się dokładniej jak kredytobiorcy spłacają swe kredyty. Istniało podejrzenie, że wysoki, sięgający 99% odsetek terminowo obsługiwanych kredytów to rezultat znacznej ilości świeżo udzielonych kredytów w portfelach banków, które jeszcze nie zdążyły się zepsuć, a złe, starsze kredyty rozpływają się w masie nowo udzielonych. Jest rzeczą znaną, nie tylko w Polsce, że jakość portfela długoterminowych kredytów mieszkaniowych można ocenić po 3-4 latach od ich udzielenia, kiedy odpadną najsłabsi kredytobiorcy, którzy wcześniej przeszli przez sito ocen zdolności kredytowej. Badanie oparte na bazach Biura Informacji Kredytowej z września ubiegłego roku powtórzyliśmy na bazach grudniowych, a potem marcowych, aby zobaczyć, jak pogorszenie nastojów i sytuacji gospodarczej wpływa na obsługę kredytów mieszkaniowych. Andrzej Topiński Główny Ekonomista Biura Informacji Kredytowej S.A. Przyjrzeliśmy się zaległościom w spłatach kolejnych roczników kredytów mieszkaniowych oddzielnie kredytom złotowym i walutowym, te ostatnie zostały poddane w ostatnim półroczu silnemu stress testowi umacniającego się gwałtownie franka szwajcarskiego, w którym nominowana jest przytłaczająca większość mieszkaniowych kredytów walutowych. Kredyty mieszkaniowe w złotych W ciągu ostatniego półrocza spłacalność tej grupy kredytów pogorszyła się nieznacznie. We wrześniu ubiegłego roku opóźnienia odnotowywano na 1,36% rachunków, w marcu tego roku na 1,43% rachunków. Na wykresie łączną spłacalność roczników 2004-2008 obrazuje linia czerwona. Dwa najświeższe roczniki 2007-2008 zgodnie z oczekiwaniami psuły się ale umiarkowanie, rocznik 2007 z 0,97% do 1,15%, zaś rocznik najświeższy 2008 z 0,42% do 0,56% udziału rachunków z zaległościami w spłacie w ogóle rachunków. Ciekawe, że najstarsze dwa tu prezentowane roczniki 2004 i 2005 w ciągu ostatniego półrocza ustabilizowały poziom niespłacalności na poziomie 1,75% opóźnionych rachunków. Udział rachunków z zaległościami powyżej 30 dni (w %) 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Rachunki kredytowe w złotych z zaległościami w spłacie powyżej 30 dni wrzesień 2008 grudzień 2008 marzec 2009 WSZYSTKIE ROCZNIKI ROCZNIK 2004 ROCZNIK 2005 ROCZNIK 2006 ROCZNIK 2007 ROCZNIK 2008 12
O raporcie Kredyty mieszkaniowe w walutach obcych Takiej stabilizacji poziomu niespłacalności starszych kredytów mieszkaniowych nie obserwuje się w kredytach walutowych. Wzrost kursu franka szwajcarskiego spowodował wzrost rat, skutkiem czego wszystkie frankowe roczniki odnotowały wyraźny, choć nie dramatyczny wzrost zaległych w spłatach rachunków. Nastąpiło to także we wcześniejszych rocznikach, gdzie raty nie tyle wzrosły, co wróciły do poprzednich, wyjściowych, poziomów. W ujęciu sumarycznym (wszystkich roczników) ilość rachunków z zaległościami wzrosła z 0,63% wszystkich czynnych mieszkaniowych kredytowych walutowych rachunków we wrześniu do 1,04 w marcu bieżącego roku. Wzrost jest wyraźny, ale jak na skalę umocnienia się franka (ok. 50%) nie niepokojący. Udział rachunków z zaległościami powyżej 30 dni (w %) 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Rachunki kredytowe w waluta obcych z zaległościami w spłacie powyżej 30 dni wrzesień 2008 grudzień 2008 marzec 2009 WSZYSTKIE ROCZNIKI ROCZNIK 2004 ROCZNIK 2005 ROCZNIK 2006 ROCZNIK 2007 ROCZNIK 2008 Zwracam uwagę, ze mimo pogorszenia portfela kredytów walutowych, kredyty te spłacane są ciągle wyraźnie lepiej niż złotowe. Opóźnienia spłaty kredytów występują w marcu na 1,04% walutowych rachunków kredytowych, opóźnienia w spłacie mieszkaniowych kredytów udzielonych w złotych występują na 1,43% rachunków. Jest dobrze, ale co dalej? Portfele kredytów mieszkaniowych obroniły się w trudnych warunkach gospodarczych ostatnich miesięcy. Dotyczy to także portfela mieszkaniowych kredytów walutowych, gdzie gospodarstwa domowe dobrze zniosły dość ekstremalną naukę z ryzyka kursowego, prawda, że osłodzoną obniżeniem stóp procentowych. Wydaje się jednak, ze prawdziwy stress test dla obu portfeli dopiero nastąpi wraz ze spodziewanym wzrostem bezrobocia i zahamowaniem wzrostu, a może i spadkiem płac. Kondycja portfeli zależy bardzo mocno od kosztów obsługi kredytów i poziomu dochodów. Kredyty we frankach spłacane są lepiej niż złotowe gdyż w latach 2004 2008 raty były od nich niższe. Spadek dochodów ludności, wzrost marż i oprocentowania kredytów mogą popsuć znacząco portfele. Biuro Informacji Kredytowej będzie te procesy w swoich bazach śledziło. 13
Eksperci dla InfoMonitora Krzysztof Jasiecki, Dariusz Przybysz Polska Akademia Nauk Zmiany w spłacalności zobowiązań bankowych W ostatnich kwartałach mamy do czynienia z pogorszeniem spłacalności zobowiązań we wszystkich typach produktów bankowych. Warto prześledzić, jak zmieniała się ta tendencja i podjąć próbę zdiagnozowania jej przyczyn. Z pogorszeniem spłacalności mamy do czynienia w przypadku każdego z typów rachunków. Wyjątek stanowią kredyty odnawialne, jeśli porównamy sytuację w lutym z sytuacją jaka miała trzy miesiące wcześniej. Niemniej w dłuższej perspektywie spłacalność tego rodzaju kredytów również uległa osłabieniu. Daje się też zauważyć, że osłabienie spłacalności jest zdecydowanie bardziej widoczne w okresie luty - maj 2009 niż w okresie listopad 2008 - luty 2009. Wyjątkiem są kredyty na zakup towarów, usług i papierów wartościowych (zob. Tabela 1). Najbardziej widoczne jest pogorszenie spłacalności zobowiązań wynikających z limitów debetowych w ROR (odsetek rachunków nie spłacanych w terminie zwiększył się prawie dwukrotnie). Wyraźne jest również pogorszenie spłacalności kredytów niecelowych i studenckich. Zwraca uwagę fakt, że w maju 2009 prawie jeden na 10 kredytów tego typu nie był regulowany na czas. Pogorszenie spłacalności dotyczy również kredytów hipotecznych, niemniej zmiany te są stosunkowo niewielkie. Można przypuszczać, że ten rodzaj zobowiązań kredytowych jest związany z najpoważniejszymi konsekwencjami, stąd też klienci przykładają największą wagę do regulowania tego rodzaju należności w terminie. Tabela 1. Porównanie odsetka rachunków przeterminowanych względem wszystkich rachunków w listopadzie 2008, lutym i maju 2009 Kredyt na zakup towarów, usług i papierów wartościowych Kredyty niecelowe oraz studencki Kredyty mieszkaniowe Stosunek rachunków przeterminowanych do wszystkich w miesiącu 11-2008 02-2009 05-2009 Zmiana kwartalna mierzona między 11-2008 i 02-2009: różnicą procentową stosunkiem Zmiana kwartalna mierzona między 11-2008 i 02-2009: różnicą procentową stosunkiem 9,16% 9,55% 9,82% 0,39% 104,26% 0,27% 102,83% 8,75% 8,99% 9,99% 0,24% 102,74% 1,00% 111,12% 0,88% 0,90% 1,00% 0,02% 102,27% 0,10% 111,11% Kredyt odnawialny 2,79% 2,70% 2,92% -0,09% 96,77% 0,22% 108,15% Karta kredytowa 3,00% 3,23% 3,70% 0,23% 107,67% 0,47% 114,55% Limit debetowy w ROR 1,02% 1,54% 1,87% 0,52% 150,98% 0,33% 121,43% Przyczyny zmian w spłacalności kredytów. Stopa bezrobocia Aby znaleźć przyczynę zmian, tj. pogorszenia spłacalności kredytów można odwoływać się do czynników różnego rodzaju. Jednym z nich są czynniki ekonomiczne. Można przypuszczać, że kryzys ekonomiczny przekłada się, lub może się przełożyć w przyszłości, na trudności w terminowej regulacji zobowiązań 14
finansowych. Z drugiej strony na wskaźniki spłacalności mogą wpływać czynniki instytucjonalne, zwłaszcza działania banków. Mogą one w pewnym zakresie motywować swoich klientów - mniej lub bardziej intensywnie - by ci regulowali swoje długi. Ponadto, to banki decydują czy udzielić kredytu, ocenić na ile klient wydaje się wiarygodny oraz jakie są szanse, że będzie on wywiązywał się rzetelnie z zobowiązań finansowych. Innego rodzaju czynniki, które mogą warunkować zmiany w spłacalności kredytów dotyczą sfery mentalnej i aspektów psychologicznych. Przykładowo, wśród kredytobiorców może upowszechniać się styl życia na kredyt, podyktowany chęcią realizacji różnych aspiracji i potrzeb konsumpcyjnych. Na tego typu zmiany wpływ wywiera m.in. świat mediów, reklamy telewizyjne i lansowany w nich styl życia. Trudno przesądzać, czy przemiany mentalne dokonują się na tyle szybko by mogły one znaleźć odzwierciedlenie we wskaźnikach spłacalności obserwowanych w odstępie kwartalnym. Jednak informacje medialne dotyczące pogarszania się sytuacji gospodarczej w wielu państwach, a także w Polsce, nie pozostają bez wpływu na zachowania kredytobiorców. Poziom bezrobocia a spłacalność kredytów Trudno przesądzić, które przyczyny mają wpływ najważniejszy w odniesieniu do analizowanego okresu. W poniższych analizach skupiliśmy się na odpowiedzi na pytanie, na ile zmiany w spłacalności kredytów w poszczególnych województwach mogą wynikać ze zmian w poziomie bezrobocia. Sytuacja na rynku pracy raczej sprzyja ograniczeniom w zakresie zaciągania kredytu, a równocześnie kłopoty finansowe związane z bezrobociem mogą utrudniać spłatę zaciągniętych już zobowiązań. Co więcej, poziom bezrobocia w danym województwie może być rozpatrywany jako bardziej ogólny wskaźnik zdający sprawę z różnych aspektów sytuacji ekonomicznej. Tabela 2 porównuje zmiany w spłacalności w miesiącach luty-maj 2009. Zmiany w spłacalności w tym okresie zostały zestawione ze zmianami sytuacji na rynku pracy, które miały miejsce kilka miesięcy wcześniej (Główny Urząd Statystyczny, www.stat.gov.pl). Po pierwsze, jako nierzetelne definiowane są te osoby, które zalegają z płatnościami co najmniej dwa miesiące. Ponadto sytuacja na rynku pracy przekłada się na nierzetelność w spłacalności z pewnym opóźnieniem. Z jak dużym opóźnieniem? Okazało się, że najlepszym predyktorem osłabienia spłacalności w województwach są zmiany, jakie zaszły pomiędzy czerwcem a wrześniem 2008, czyli około pół roku wcześniej. W tym okresie bezrobocie spadało. Spłacalność kredytów obserwowana pół roku później malała, daje się jednak zaobserwować następująca zależność. W województwach, w których bezrobocie zmalało w najmniejszym stopniu po pół roku spłacalność pogorszyła się relatywnie najbardziej (lubuskie, warmińsko-mazurskie, podkarpackie). I na odwrót: w województwach, w których bezrobocie spadło najbardziej, sytuacja ze spłacalnością pogorszyła się w najmniejszym stopniu (pomorskie, zachodniopomorskie, opolskie, śląskie, kujawsko-pomorskie). Ujmując to inaczej, mimo, że pogorszenie spłacalności dotyczy wszystkich województw, to stosunkowo najbardziej odporne okazały się te, w których pół roku wcześniej bezrobocie spadło w największym stopniu. Zależność tę ilustruje poniższy wykres. Na osi poziomej zamieszczono wskaźnik dotyczący zmian w odsetku nierzetelnych kredytobiorców pomiędzy lutym i majem 2009, na osi pionowej zamieszony jest wskaźnik zdający sprawę ze zmian w stopie bezrobocia pomiędzy czerwcem i wrześniem roku poprzedniego. Jak widać zgodność pomiędzy obydwoma wskaźnikami jest znacząca 1. 1. Współczynnik korelacji rangowej tau-b opisujący zgodność między uporządkowaniami wynosi 0,5. 15
Tabela 2. Porównanie odsetka klientów nierzetelnych w lutym i maju 2009 (dane BIK) a stopa bezrobocia w czerwcu i wrześniu 2008 (dane GUS) Spłacalność kredytów Stopa bezrobocia* stosunek stosunek Województwo 02-2009 05-2009 05-2009/ 02-2009 06-2008 09-2008 09-2009/ 06-2009 dolnośląskie 6,00% 6,91% 115,2% 9,8 9,3 94,9% kujawsko-pomorskie 6,80% 7,64% 112,4% 13,0 12,3 94,6% lubelskie 4,50% 5,20% 115,6% 11,0 10,5 95,5% lubuskie 6,20% 7,25% 117,0% 11,5 11,4 99,1% łódzkie 5,90% 6,80% 115,2% 9,6 8,9 92,7% małopolskie 4,60% 5,24% 113,9% 7,3 7,0 95,9% mazowieckie 4,50% 5,15% 114,4% 7,6 7,2 94,7% opolskie 5,60% 6,38% 113,9% 9,5 8,9 93,7% podkarpackie 3,70% 4,32% 116,7% 12,6 12,3 97,6% podlaskie 4,50% 5,21% 115,7% 9,1 8,8 96,7% pomorskie 5,70% 6,41% 112,4% 8,7 8,0 92,0% śląskie 8,30% 9,47% 114,2% 7,3 6,7 91,8% świętokrzyskie 5,20% 5,97% 114,8% 13,4 13,2 98,5% warmińsko-mazurskie 6,00% 6,98% 116,3% 15,7 15,4 98,1% wielkopolskie 5,40% 6,24% 115,6% 6,2 5,8 93,5% zachodniopomorskie 7,00% 7,92% 113,2% 13,2 12,3 93,2% *Odniesienie procentowe do aktywnych zawodowo. 100,0% 99,0% lubuskie 98,0% świętokrzyskie warmińsko-mazurskie 97,0% podkarpackie podlaskie 96,0% małopolskie lubelskie 95,0% dolnośląskie kujawsko-pomorskie mazowieckie 94,0% 93,0% opolskie zachodniopomorskie wielkopolskie łódzkie 92,0% pomorskie śląskie 91,0% 112,0% 113,0% 114,0% 115,0% 116,0% 117,0% 118,0% O autorach: zmiany w stopie bezrobocia czerwiec-wrzesień 2008 Porównanie zmian stopy bezrobocia i zmian spłacalności zobowiązań finansowych zmiany w spłacalności zobowiązań finansowych luty-maj 2009 dr hab. Krzysztof Jasiecki, socjolog gospodarki, docent w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, profesor w Wyższej Szkole Menedżerskiej w Warszawie. Dariusz Przybysz, asystent w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, zajmuje się zastosowaniem metod statystycznych w naukach społecznych. Do powyższych ustaleń warto dodać kilka uwag. Trudno przesądzać, czy opisane powyżej tendencje mają charakter trwały, tj. czy związek pomiędzy bezrobociem da się zaobserwować również w kolejnych miesiącach. Ponadto, trzeba zaznaczyć, że porównywane wskaźniki dotyczą województw 2. Nie jest to równoznaczne z opisem zachowań kredytobiorców. Powyższa zależność sugeruje co prawda, że sytuacja na rynku pracy danego kredytobiorcy może wpływać na spłacalność kredytów, niemniej ustalenia dotyczą województw. Wskaźnik bezrobocia - jak zaznaczyliśmy powyżej - może pośrednio wskazywać na inne aspekty zmian ekonomicznych w badanym okresie, stąd też zaobserwowaną zależność można interpretować w bardziej ogólnych kategoriach. Trzeba podkreślić, że silny związek zmian spłacalności z tym, co działo się na rynku pracy pół roku wcześniej sugeruje, że być może jest za wcześnie by wiązać to zjawisko jednoznacznie z kryzysem gospodarczym. Niewykluczone, że ewentualny wpływ kryzysu da się zaobserwować dopiero w najbliższych miesiącach. 2. Co więcej, w wielu wymiarach m.in. wysokości dochodów i stopy bezrobocia, duże aglomeracje odbiegają znacząco od wskaźników dla całych województw. Stąd wśród danych dotyczących charakterystyk poziomu rozwoju gospodarczego i społecznego często wyszczególniane są zróżnicowania wewnątrzregionalne W Polsce istnieją dysproporcje pomiędzy regionami i województwami (zachodnimi bądź wschodnimi), jak również zróżnicowania w ramach województw. Na przykład w województwie mazowieckim stopy bezrobocia wahają się od 3% w Warszawie do 20% w Radomiu. Przeglądy terytorialne OECD. Polska. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Warszawa 2008, s. 44-48. 16
Krótko InfoDług w liczbach 9,87 mld zł 1,36 mln 7237 zł 46% 75,77 mln zł 2,06 mln 5,9 mln zł to łączna kwota zaległych płatności Polaków w maju 2009 to liczba klientów podwyższonego ryzyka w Polsce tyle wynosi średnie, zaległe zadłużenie Polaka nierzetelnych dłużników ma do oddania mniej niż 2 tys. złotych na taką kwotę zalega największy dłużnik zanotowany w bazach BIK, InfoMonitor i ZBP raportów udostępnił InfoMonitor od początku 2009 roku odzyskał InfoMonitor od dłużników alimentacyjnych od początku 2009 roku 17
Tabele Liczba klientów podwyższonego ryzyka i średnie zaległe zadłużenie w województwach Województwo Liczba dłużników Łączna kwota w złotych Średnia zaległość w złotych dolnośląskie 124 128 765 134 978 6 164 kujawsko-pomorskie 95 663 620 035 884 6 481 lubelskie 55 114 308 106 916 5 590 lubuskie 46 194 255 489 420 5 531 łódzkie 99 848 631 503 103 6 325 małopolskie 71 996 572 975 029 7 958 mazowieckie 151 067 1 309 117 079 8 666 opolskie 31 171 201 388 805 6 461 podkarpackie 37 560 245 391 124 6 533 podlaskie 23 514 134 514 691 5 721 pomorskie 91 850 680 321 162 7 407 śląskie 237 427 2 171 405 436 9 146 świętokrzyskie 29 168 180 737 559 6 196 warmińsko-mazurskie 56 074 306 143 838 5 460 wielkopolskie 126 027 884 230 721 7 016 zachodniopomorskie 87 055 585 733 483 6 728 nieznane 388 20 466 797 suma 1 364 244 9 872 696 024 7 237 Procentowy podział klientów podwyższonego ryzyka ze względu na płeć Województwo/Płeć Mężczyźni Kobiety dolnośląskie 59% 41% kujawsko-pomorskie 59% 41% lubelskie 60% 40% lubuskie 59% 41% łódzkie 56% 44% małopolskie 61% 39% mazowieckie 58% 42% opolskie 60% 40% podkarpackie 64% 36% podlaskie 62% 38% pomorskie 60% 40% śląskie 58% 42% świętokrzyskie 60% 40% warmińsko-mazurskie 61% 39% wielkopolskie 59% 41% zachodniopomorskie 60% 40% średnia dla kraju 59% 41% 18
Płeć klientów podwyższonego ryzyka w podziale na województwa Województwo Mężczyźni Kobiety Suma dolnośląskie 72 841 51 287 124 128 kujawsko-pomorskie 56 205 39 458 95 663 lubelskie 32 801 22 313 55 114 lubuskie 27 369 18 825 46 194 łódzkie 55 729 44 119 99 848 małopolskie 43 973 28 023 71 996 mazowieckie 88 202 62 865 151 067 opolskie 18 731 12 440 31 171 podkarpackie 24 218 13 342 37 560 podlaskie 14 617 8 897 23 514 pomorskie 55 480 36 370 91 850 śląskie 138 817 98 610 237 427 świętokrzyskie 17 453 11 715 29 168 warmińsko-mazurskie 33 994 22 080 56 074 wielkopolskie 74 483 51 544 126 027 zachodniopomorskie 52 023 35 032 87 055 nieznane 265 123 388 suma 807 201 557 043 1 364 244 Wiek klientów podwyższonego ryzyka w podziale na województwa Województwo/Wiek <=20 21-30 31-40 41-50 51-60 >60 Suma dolnośląskie 645 26095 31966 24260 24373 16789 124 128 kujawsko-pomorskie 457 18545 24705 19847 18479 13630 95 663 lubelskie 208 10915 14583 11509 10251 7648 55 114 lubuskie 228 10540 12186 9283 8296 5661 46 194 łódzkie 451 18961 25264 20424 19866 14882 99 848 małopolskie 340 14181 18555 15829 13208 9883 71 996 mazowieckie 652 31339 40192 29969 29203 19712 151 067 opolskie 131 6184 8020 6858 5875 4103 31 171 podkarpackie 136 7675 10132 8581 6616 4420 37 560 podlaskie 132 5768 5850 5151 3780 2833 23 514 pomorskie 485 19016 24646 18868 17166 11669 91 850 śląskie 866 41612 57491 52222 49273 35963 237 427 świętokrzyskie 102 5720 7064 5979 5606 4697 29 168 warmińsko-mazurskie 268 12979 14846 11332 9968 6681 56 074 wielkopolskie 550 26175 33076 26700 23559 15967 126 027 zachodniopomorskie 320 18306 23471 17752 16698 10508 87 055 nieznane 2 38 112 91 93 52 388 suma 5 973 274 049 352 159 284 655 262 310 185 098 1 364 244 19
Płeć nierzetelnych klientów w podziale na miasta powyżej i poniżej 500 tys. mieszkańców Województwo/Płeć Mężczyźni Kobiety Suma miasta > 500 tysięcy mieszkańców 99 081 76 108 175 189 miasta i wsie < 500 tysięcy mieszkańców 708 120 480 935 1 189 055 suma 807 201 557 043 1 364 244 Płeć nierzetelnych klientów w podziale na miasta powyżej i poniżej 100 tys. mieszkańców Województwo/Płeć Mężczyźni Kobiety Suma miasta > 100 tysięcy mieszkańców 500 356 327 862 828 218 miasta i wsie < 100 tysięcy mieszkańców 306 845 229 181 536 026 suma 807 201 557 043 1 364 244 Liczba nierzetelnych klientów w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Miasto/Płeć Mężczyźni Kobiety suma Białystok 3 953 2 613 6 566 Bielsko-Biała 4 461 3 234 7 695 Bydgoszcz 11 419 8 786 20 205 Bytom 6 967 5 145 12 112 Chorzów 4 383 3 444 7 827 Częstochowa 6 777 5 606 12 383 Dąbrowa Górnicza 3 897 2 744 6 641 Elbląg 4 606 3 573 8 179 Gdańsk 11 959 8 480 20 439 Gdynia 7 814 5 186 13 000 Gliwice 6 052 4 159 10 211 Gorzów Wielkopolski 4 093 3 231 7 324 Kalisz 3 444 2 835 6 279 Katowice 27 151 21 055 48 206 Kielce 3 484 2 454 5 938 Koszalin 2 529 1 930 4 459 Kraków 14 458 10 213 24 671 Legnica 4 583 3 489 8 072 Lublin 7 186 5 716 12 902 Łódź 21 786 19 270 41 056 Olsztyn 5 813 3 995 9 808 Opole 3 029 2 248 5 277 Płock 3 595 2 753 6 348 Poznań 15 129 11 443 26 572 Radom 4 523 3 347 7 870 Ruda Śląska 4 796 3 405 8 201 Rybnik 3 753 2 324 6 077 Rzeszów 2 445 1 536 3 981 Sosnowiec 6 929 5 117 12 046 Szczecin 13 294 9 422 22 716 Tarnów 2 242 1 381 3 623 Toruń 6 626 4 934 11 560 Tychy 3 651 2 244 5 895 Wałbrzych 7 572 5 814 13 386 Warszawa 32 916 24 573 57 489 Włocławek 4 662 3 818 8 480 Wrocław 14 792 10 609 25 401 Zabrze 6 902 4 785 11 687 Zielona Góra 3 173 2 269 5 442 20