Są takie sytuacje, kiedy podmioty publiczne (np. samorządy terytorialne) stają się nabywcami towarów i usług. Zawierają wówczas umowy w trybiezamówień publicznych zwane potocznie przetargami. Tryb i zasady i zamówień reguluje ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych wraz z nowelizacjami. Procedura przetargowa powinna być przygotowana i zrealizowana tak, by zapewnić uczciwą konkurencję oraz równe traktowanie wszystkich wykonawców-kandydatów. Przyjrzyjmy się, jak wygląda procedura przetargowa w przypadku zamówienia na budowę lub modernizację zewnętrznego oświetlenia LED. Jeszcze do niedawna czynnikiem decydującym o wyborze oferenta była najczęściej cena oraz czas gwarancji. Nie istniały jednoznaczne kryteria zamówień, minimalnych wymagań, ani przykłady gotowych inwestycji, zrealizowanych z ich uwzględnieniem. Opracowano je dopiero w 2017 roku, w ramach unijnego projektu PremuimLight_Pro. Zgodnie z zaleceniami zespołów projektowych PremuimLight_Pro, przy analizowaniu ofert powinno uwzględniać obowiązkowe dla wszystkich kryteria minimalne (dotyczące zarówno całego systemu oświetlenia, jak i poszczególnych jego komponentów), kryteria udzielenia zamówienia oraz możliwość spełnienia wymogów technicznych. W opracowanych kryteriach zamówień zawarte są szczegółowe parametry. Ważna jest tzw. specyfikacja ogólna, obejmująca kilka zasadniczych wymagań strony zamawiającej, które należy wziąć pod uwagę na wstępnym etapie przetargu. Przede wszystkim należy w oparciu o normy krajowe lub międzynarodowe określić system dróg i przestrzeni, dla których zostanie zaprojektowane oświetlenie, ogólny układ oświetlenia, właściwości systemu sterowania oraz funkcje pomiaru zużycia energii. Kryteria wyboru określają podstawowe wymagania, które oferent musi spełnić w całości. Kryteria obejmują zazwyczaj doświadczenie, kwalifikacje i certyfikację oferenta. Projektowanie i instalacja oświetlenia mogą być wykonywane przez jednego bądź kilku oferentów. Niezależnie od wariantu, wszyscy oferenci muszą potwierdzić, że zadania projektowe i instalacyjne zostaną przeprowadzone przez zespół projektantów z odpowiednią wiedzą i doświadczeniem. Powinni oni wykazać się realizacją przynajmniej pięciu (w ciągu trzech ostatnich lat) projektów oświetlenia zewnętrznego o podobnym stopniu złożoności, wykorzystujących technologię LED. Oferent powinien potwierdzić zdolność do realizacji projektu w określonym czasie, określić zasoby zasoby przeznaczone na jego realizację, a także przedstawić konkretny harmonogram projektu. Wymagania techniczne obejmują wymagania jakościowe i energetyczne, które częściowo określa się jako kryteria obowiązkowe i kryteria oceny.
W tym punkcie pod uwagę bierze się: a) główne wskaźniki oceny zużycia i efektywności energetycznej, tj. roczny wskaźnik zużycia energii (AECI, obejmujący ściemnianie, nadmierne oświetlenie lub stały strumień świetlny w czasie życia) i/lub wskaźnik gęstości mocy" (PDI) b) minimalną skuteczność opraw LED, uwzględniając przy tym coroczną aktualizacje tych wymagań. Oferent powinien w dokumentacji technicznej określić skuteczność, strumień świetlny i moc poszczególnych komponentów. c) współczynnik mocy dla ogólnej wydajności energetycznej proponowanego oświetlenia w dwóch wariantach (przy obciążeniu 100 i 50%. Kryteria energetyczne Kryteria Wymaganie Wymó g obowią Kryterium oceny Komentarze C.1 Wskaźnik rocznego zużycie energii AECI i wskaźnik gęstości mocy PDI Wartość gęstości mocy PDI: D p P = n = ( E A ) i 1 i Roczne zużycie energii AECI: D E = ( P t ) m j = j 1 A DP (PDI): Wskaźnik gęstości mocy j PDI i AECI oparte są na normie PN-EN 13201-5: 2016 i unijnym projekcie GPP dotyczącym oświetlenia ulicznego. PDI i AECI będą stosowane jako kryterium zamówienia, które oferent będzie obliczał w sposób przejrzysty i będzie weryfikowany za pomocą pomiarów dla określonego segmentu drogi. Zamawiający, którzy chcą obliczyć przybliżone poziomy odniesienia, które nie zostały określone w specyfikacji przetargów, mogą wykorzystać stosowanie formuł uproszczonych do obliczeń referencyjnych, podobnie jak zaproponowano w unijnej GPP (projekt 2017). PDI < M/(ƞ x Fm x 0.07 x RW) AECI < M x PDI x Fdim x Em x T x 1 kw/1000 W DE (AECI): Wskaźnik rocznego zużycia energii P: Moc (W) Ei: średnie natężenie oświetlenia na powierzchni poziomej (lx) A: Powierzchnia (m 2 ) Fm: współczynnik utrzymania RW: szerokość drogi Fdim: Współczynnik ściemnienia Em: Natężenie oświetlenia T: Czas (h) ƞ: Skuteczność oprawy M: Współczynnik dopasowania: M = 1.3 dla istniejących systemów oświetleniowych, M = 1.2 1.2 dla nowego sysytemu
C.2 Efektywność energetyczna opraw oświetleniowych Minimalna skuteczność (2017-2018): Temperatura barwowa 4000K: 120 lm/w Temperatura barwowa 2700K 3000K: 105 lm/w Temperatura barwowa 2000K: 80 lm/w Wartości docelowe korygowane raz w roku. W wyjątkowych przypadkach, gdy ze względów ekologicznych wymagana jest szczególnie niska temperatura barwowa, dopuszczalna jest mniejsza skuteczność> 75 lm / W. Specjalne diody LED o niskiej temperaturze są obecnie oferowane w okolicach lub poniżej 2000K dla aplikacji, w których ochrona przyrody odgrywa ważną rolę. C.3 Efektywność energetyczna modułu LED Minimalna efektywność 160 lm/w Wartości docelowe korygowane raz w roku. C.4 Współczynnik mocy Pełne obciążenie: cos fi 0.9 50 % obciążenia (ściemnienie): cos phi 0.8 C.5 Funkcje sterowania oświetleniem Opcjonalnie: zgodnie z ogólną specyfikacją techniczną Opcje cech sterowania oświetleniem należy oceniać dla każdego projektu, a w razie potrzeby należy określić wymagania. C.6 Pomiar zużycia energii Opcjonalnie: zgodnie z ogólną specyfikacją techniczną Właściwość funkcji pomiarowych należy oceniać dla każdego projektu. d) temperaturę barwową (barwa światła), przy uwzględnieniu obszaru, w którym ma być zastosowana (kolor światła ulicznego wymaga różnej temperatury barwowej w różnych miejscach zastosowania najczęściej z zakresu 3000-4000K). e) wskaźnik oddawania barw (CRI). Dla autostrad i głównych powinien wynosić Ra 70, zaś w przypadku dróg o złożonej strukturze, ruchu mieszanym, oraz oświetleniu dróg dla rowerzystów i pieszych, wynosić powinien (Ra 80) f) zgodność kolorów, czyli o odchylenie światła od standardowego koloru. W momencie uruchomienia systemu, zgodność kolorystyczna światła/oprawy powinna wynosić maksymalnie pięć z pięciu kroków elipsy MacAdamsa, zaś w czasie eksploatacji oprawy, powinna ona być na poziomie sześciu kroków elipsy MacAdamsa g) proponowany poziom luminancji i natężenia oświetlenia dla konkretnych typów dróg. Kryteria energetyczne Kryteria Wymaganie Wymóg obowiązkowy Kryterium oceny Komentarze C.7 Temperatura barwowa Dla obszarów zamieszkania i głównych ciągach dla pie- szych: 3000 K Dla głównych dróg, autostrad i terenów o h i Pożądaną temperaturę barwową należy określić zgodnie z rodzajem drogi.
C.8 Wskaźnik oddawania barw Dla autostrad i głównych dróg: Ra 70 Dla dróg o złożonej strukturze, w tym ruchu mieszanego, rowerzystów i pieszych: Ra 80 Pożądany poziom oddawania barw należy określić zgodnie z typem drogi. C.9 Zgodność kolorów (nasycenie) Zgodność kolorystyczna powinna wynosić co najwyżej pięć z pięciu kroków elipsy MacAdamsa C.10 Luminancja i natężenie oświetlenia Zgodnie z PN EN 13201 Zgodnie z wymogami normy. h) stopień zanieczyszczenia światłem, czyli emisję światła nie obsługującego określonego zadania oświetleniowego, ale rozjaśniającego obszary niepożądane. Najważniejszym wskaźnikiem będzie tu współczynnik udziału światła wysyłanego ku górze (ULOR), określający ilość światła emitowanego ponad płaszczyznę poziomą oprawy. Dla wszystkich klas dróg i dla wszystkich sytuacji oświetleniowych powinien on wynosić 0%. Należy pamiętać, że zanieczyszczenie światłem zmniejsza efektywność oświetlenia i może negatywnie wpływać na funkcjonowanie ludzi i zwierząt, dlatego dobrze zaprojektowane oświetlenie powinno być całkowicie od niego wolne. i) olśnienie, mające bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo i komfort. W przypadku obu rodzajów olśnień - oślepiającego (uniemożliwiającego widzenie) i przykrego (powodującego dyskomfort) stosuje się tę samą, sześciostopniową skalę (G1-G6 dla olśnień oślepiających i D1-D6 dla przykrych). Dla olśnień oślepiających, oferent powinien zaproponować produkty o klasie co najmniej G4 lub wyższej, dla przykrych z kolei - produkty o klasie D6. j) jakość, wydajność światła oraz ochrona przed uderzeniami. Proponowane oprawy powinny zapewniać wystarczającą wytrzymałość w przypadku uderzeń oraz ochronę przed wnikaniem brudu i wody. k) zabezpieczenie elektryczne (IEC), zapewniające dostateczną izolację części w razie awarii. Wszystkie proponowane oprawy powinny posiadać zabezpieczenie elektryczne klasy II, co oznacza, że w przypadku awarii, ochronę części znajdujących się pod napięciem zapewnią dwie warstwy izolacji. l) ochrona przepięciowa (IEC), zapewniająca ochronę przed wysokim napięciem. Oferent powinien zaproponować zabezpieczenie przeciwprzepięciowe na poziomie 10kV, które -w porównaniu z powszechnie stosowanym zabezpieczeniem >4kV ochroni lampy przed wszystkimi, nawet najbardziej skrajnymi przejściowymi przepięciami. Kryteria energetyczne Kryteria Wymaganie Wymóg obo- Kryteriu m Komentarze C.11 Rozkład światła (równomierno ść światła dystrybucja) Klasa drogi Uo Ul M1 0.4 0.7 M2 0.4 0.7 M3 0.4 0.6 M4 0.4 0.6 M5 0.35 0.4 M6 0.35 0.4 Według standardu PN-EN 13201. Ul (podłużna jednolitość) ma znaczenie tylko na długiej nieprzerwanej drodze.
C.12 Zanieczyszczenie światłem RULO i odpowiednio ULOR = 0% W określonych przypadkach może być inny UROL, ale powinien być uzasadniony. C.13 Ochrona przed olśnieniem Olśnienia oślepiające: G4 lub wyższej. Olśnienia przykre D6 lub D5 C.14 Ochrona przed wnikaniem Minimalne wymaganie IP 65 dla wszystkich klas dróg. Jedna klasa niższa może być dopuszczalna, jeśli jest uzasadniona. C.15 Ochrona przed uderzeniami Minimalne wymagania: IK 07 dla wszystkich typów dróg Poziom może być dostosowa- ny dla konkretnych zastosowań. C.16 Zabezpieczenie elektryczne (IEC) Klasa II C.17 Ochrona przed przepięciem 10 kv C.18 Oznaczenie zgodności ENEC I krajowe regulacje C.19 Trwałość Trwałość systemu L80B10 100.000h. m) Znaki zgodności, zapewniające, że proponowane komponenty systemu oświetleniowego spełniają podstawowe normy dla produktów elektrycznych. n) modyfikowalność, czyli możliwość modernizacji w razie potrzeby (wprowadzenie dodatkowych funkcjonalności, niebędących częścią oryginalnego systemu). o) zadeklarowany przez oferenta czas życia oprawy i modułu LED. Zaleca się, by szacowany czas życia oprawy był na poziomie co najmniej L80B10 = 100 tys. godzin. Wskaźnik awaryjności urządzeń sterujących powinien być niższy niż 0,1% na 1000 godzin, zaś prawdopodobieństwo wystąpienia awarii po 100 tys. godzin. nie powinno być wyższe, niż 10%. p) Zasady gwarancji udzielanej na system oświetleniowy oraz jego komponenty systemu. Gwarancja i/lub umowa serwisowa powinna być udzielana na okres co najmniej dziesięciu lat i obejmować dostępność wszystkich części zamiennych w tym okresie czasu, wymianę wadliwych źródeł światła, sprzętu sterowniczego i oprawy bez ponoszenia kosztów, bądź całkowitą wymianę partii opraw w przypadku, gdy więcej niż 10% jednostek w tej partii jest uszkodzonych. q) obliczenie i przedstawienie przez oferenta całkowitych kosztów cyklu życia, które są dowodem na ekonomiczna opłacalność nowego oświetlenia LED. Obliczenia powinny być wykonane według metody wskazanej przez zamawiającego i uwzględniać takie parametry jak koszt pracy, koszt energii elektrycznej, cena zakupu, przewidywany czas żywotności opraw i koszty utrzymania. Ponadto, przy składaniu ofert przetargowych powinno się uwzględnić kilka innych kwestii, należących do specyfikacji zamówienia, ale niebędących wymogami technicznymi. Mowa o tzw. kryteriach udzielania zamówień, które powinny obejmować sprawy instalacji oraz opracowania i przekazania pełnej dokumentacji, potwierdzającej, że wszystkie urządzenia oświetleniowe (w tym lampy, oprawy, sterowanie oświetleniem i systemy pomiarowe) są zainstalowane dokładnie tak, jak zostało to
określone w projekcie, a także innych, istotnych informacji, niezbędnych do poprawnego działania i utrzymywania funkcji kontrolnych. Każda oferta spełniająca co najmniej wymagania minimalne, podlega ocenie komisji konkursowej, powołanej przez podmiot zamawiający. Komisja stwierdza zgodność ofert z wymaganiami formalnymi oraz ocenia je pod względem technicznym oraz finansowym. Po szczegółowej analizie, spośród wszystkich ofert spełniających wymagania formalne, komisja wyłania zwycięzcę przetargu. Fakt zakończenia procedury przetargowej, wraz ze wskazaniem zwycięskiej oferty i uzasadnieniem wyboru podaje się do publicznej wiadomości (głównie za pośrednictwem Biuletynu Informacji Publicznej podmiotu zamawiającego). Artykuł opracowany w ramach europejskiego projektu Premium Light Pro, wspierającego najlepsze rozwiązania zmierzające do poprawy efektywności energetycznej oraz budowy lub modernizacji oświetlenia w technologii LED. www.efektywneoswietlenie.pl