Niekonsekwencje w nazewnictwie filatelistycznym

JANUSZ BERBEKA ekspert i rzeczoznawca PZF, sekretarz Kolegium Ekspertów, od 1988r biegły sądowy w zakresie filatelistyki, badacz i autor kilkudziesięciu monograficznych artykułów badawczych. Od 2000 roku jest aktywnym członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Filatelistyki prezentując rokrocznie w czasie Konferencji PAF w Ciechocinku referaty badawcze o różnorodnej tematyce. Niekonsekwencje w nazewnictwie filatelistycznym Próba systematyzacji pojęć W katalogach, opracowaniach, referatach, artykułach i rozmowach indywidualnych posługujemy się często słownictwem filatelistycznym, które nie zawsze jest precyzyjne, a czasami wręcz wieloznaczne. Może to doprowadzać do różnych nieporozumień. Nawet Encyklopedia filatelistyki [1] nie uchroniła się od tego typu potknięć. Niech niniejszy artykuł będzie początkiem dyskusji nad przyjęciem jednoznacznego nazewnictwa wybranych haseł, gdzie bazą będą podane poniżej ich propozycje. Weryfikacja dotychczasowego słownictwa jest konieczna, gdyż panuje w tym zakresie duży bałagan i brak jednoznaczności. W katalogu Fischera [5] np. wymiennie stosuje się określenia błąd i makulatura: niektóre znaczki określa się jako błąd, inny identyczny błąd dla innego znaczka jest już makulaturą. W tej klasyfikacji niestety nie istnieje też podstawowy podział błędów na błędy formy drukarskiej (np. brak przecinka na znaczku Fi 1011 czyli 250 zamiast 2,50zł, cienkie Z na znaczkach I formy wydania krakowskiego czy duża głowa na znaczku 1zł serii Wodzów Fi 341) i błędy procesu druku lub wykończenia wydrukowanego już znaczka (np. abklacze, nadruki odwrócone lub podwójne, braki barw, podwójne ząbkowania lub ich braki, itd.). Formalnie każdy błąd jako odstępstwo od zatwierdzonego projektu jest makulaturą. To jednak zbyt rygorystyczne traktowanie naszego hobby. W wyniku takiego podziału mielibyśmy w swoich kolekcjach tylko znaczki definitywne (= abonamentowe) i makulaturę Na początek proponuję sprecyzowanie następujących kilku podstawowych, a często kontrowersyjnych określeń: Próba Próba jest odbitką obrazu znaczka lub znaku wartości całostki z pojedynczej kliszy lub pełnej formy drukowej: wykonana może być w różnych barwach (próby barw), na różnych papierach (dobór papieru), w różnym stanie wykończenia (próby robocze), w celu ustalenia wyrazistości odwzorowania definitywnego rysunku znaczka, sposobu oddzielania lub dla kontroli poszczególnych faz produkcji. Wprawdzie Encyklopedia Filatelistyki [1] definiuje jeszcze dwa podobne hasła (próbnodruk i esej), ale różnice między nimi są albo tak płynne i niejednoznaczne, albo tak enigmatyczne, że moim zdaniem są nie do przyjęcia. Często niemożliwe jest odróżnienie próby wykonanej przed jej zatwierdzeniem od próby już zaakceptowanej, a jedna z trzech definicji eseju, mówiąca o prywatnym druku eksperymentalnym projektantów lub rytowników znaczków wprowadza tylko zamieszanie, gdyż nie dotyczy walorów filatelistycznych. Takich kontrolnych odbitek autorskich nie gwarantuje się można jedynie wystawić Opinię z odpowiednim opisem. Dopiero próby arkuszowe początkują proces druku znaczka i są z nim nierozerwalnie związane. Hasło próba jest pojemnym hasłem i w jej skład wchodzi kilka ich rodzajów, o czym poniżej. Odbitki próbne są umownie uznawane za pełnowartościowe walory filatelistyczne, chociaż z teoretycznego punktu widzenia nimi nie powinny być, bo nie są materiałem pocztowym przeznaczonym dla filatelistów i do sprzedaży okienkowej. Są one raczej archiwalnym materiałem drukarskim lub ewentualnie muzealnym, dokumentującym drogę powstającego znaczka wewnątrz drukarni. Mimo tych zastrzeżeń, próby są poszukiwane przez zaawansowanych filatelistów, głównie do zbiorów specjalizowanych. Próby znaczków i całostek są rzadkim materiałem, głównie ze względu na ich niewielkie ilości: najczęściej od kilku do kilkuset sztuk. W polskiej filatelistyce pod tym względem wyjątek stanowią dwa wydania: ministerialne koronowe i markowe z 1919 r. (nr kat. 73-96) oraz obiegowe Zabytki Krakowa z 1945 r. (nr kat. 362-366), których próby arkuszowe są bardzo popularne ze względu na ich ogromną ilość, która wydostała się na rynek filatelistyczny. Ich przeciwieństwem są skrajnie rzadkie próby wykonane z pojedynczych form drukowych, znane w jednym dwóch egzemplarzach, a pochodzące naj- 328

częściej z archiwów drukarni takie nieznane dotąd próby są ostatnio czasem prezentowane na łamach prasy filatelistycznej. Niestety, duża część różnego rodzaju prób dostała się na rynek filatelistyczny nielegalną nieoficjalną drogą. Nielegalna polegała na wynoszeniu przez niektórych nieuczciwych pracowników drukarni najczęściej niewykończonych prób roboczych, które sprzedawali filatelistom, znając wysoki popyt na tego rodzaju walory. Duża partia różnego rodzaju prób i makulatury dostała się do rąk filatelistów w czasie wojny. Ze zbombardowanego w Warszawie Muzeum PiT oraz PWPW S.A. wyniesiono i uratowano od zniszczenia cenne, często unikatowe walory, z których niestety tylko część powróciła do zbiorów muzealnych. Po kilkudziesięciu latach najczęściej nie sposób dowieść jednoznacznie legalnego ich pochodzenia w zbiorach filatelistycznych. Zatarła się też granica ich oceny moralnej, gdyż katalogi przy wycenie, podobnie jak jurorzy przy ocenie eksponatów wystawowych, wcale nie uwzględniają tego kryterium. Z różnego rodzaju prób zdecydowanie najczęściej spotykane są próby barw wykonywane w celu doboru i ustalenia barw definitywnych znaczka lub całostki. Czasem próby barw wykonywane są w połączeniu z doborem papieru. Odbitek próbnych nie należy mylić z różnego rodzaju makulaturą, której definicja w Encyklopedii [1] jest równie niejasna, jak i niejednoznaczna. Dodatkowo trudne, a często niemożliwe jest odróżnienie makulatury znaczka od makulatury próby, czyli niewykończonej lub usterkowej próby roboczej. W dużym uproszczeniu można podać etapy powstawania znaczka drukowanego w stalorycie: projekt kontrolne odbitki rytownika (w różnych stanach zaawansowania) autorska ostateczna próba grawerska z pramatrycy próby arkuszowe znaczki definitywne. Mimo, że wszystkie etapy są ściśle powiązane z procesem powstawania znaczka, tylko produkty dwu ostatnich są walorami sensu stricte filatelistycznymi. techniczna kontrolna odbitka drukarska nadruku il.1 znaczków Fi 441 i 442 oraz il. 2 (odbitka całej formy drukowej do przedruku zn. Fi 376). il. 2. Powyższe odbitki nie są walorami filatelistycznymi, nie są próbami, a jedynie technicznymi odbitkami wykonywanymi w drukarni na różnych papierach (nie na arkuszach znaczków). Tego typu odbitki niszczy się w drukarni po akcepcie, a znajdujące się w dość dużej ilości na rynku filatelistycznym zapewne musiały wypłynąć z drukarni nielegalną drogą. Nie gwarantuje się ich, można je jedynie opiniować (z odpowiednim opisem); stalorytowe robocze odbitki techniczne z pramatrycy (czyli z pojedynczej kliszy il. 3 7) wykonywane były na różnych papierach. Nie były produktem finalnym rytownik pracował na pramatrycy, na różnych etapach swojej pracy dodając różne szczegóły rytu i wykonując z nich swoje odbitki robocze. Dopiero wykończoną pramatrycę (formę pierwotną) hartowano i powielano. Ostateczną formę drukową sporządzano poprzez mechaniczne zwielokrotnienie pramatrycy przy pomocy moletki do określonej liczby wklęsłych wizerunków znaczka znajdującego się na formie drukowej. il. 1. il. 3, 4. 329

BADANIA FILATELISTYCZNE Il.7a,b,c pokazuje trzy niewykończone (w różnym stopniu) odbitki robocze znaczków serii 1659-60 wykonane na różnych papierach. Niektórzy nieprawidłowo, bo dość nieprecyzyjnie nazywali takie odbitki próbami fazowymi. Takich odbitek nie gwarantuje się można je opiniować z odpowiednim opisem; stalorytowe finalne (autorskie) odbitki z pramatrycy il. 7 a, b, c. (Nowa Huta) jest na papierze grubym, druga (Niobe) w kolorze czarnej sepii wykonana została na kremowym kartonie (0,25mm). Wymiary odbitki z pramatrycy (il.9) różniły się od wymiarów znaczków definitywnych (il.9a), co tłumaczy przeniesienie rysunku przez moletkę na ostateczną formę (matrycę). W przypadku tego znaczka wymiary ramki rysunku wynosiły 34,9 x 45 mm (definitywny znaczek ma wymiary 35,5 x 47,2 mm. Znaczek definitywny drukowano później stalorytem z walca dwusektorowego w układzie 8x4. Identyczna sytuacja ma miejsce na prezentowanych znaczkach z il.10 i 10a. Na il. 13 i 14 przedstawione są dwa znaczki Fi 583: pierwszy to nieząbkowana odmiana znaczka definitywnego, drugi to wcześniejsza, czarna odbitka matrycowa projektu Cz.Słani, a rytu E.Koneckiego podobnie jak prawie wszystkie prezentowane wyżej przykłady tego rytownika. Odbitki przedstawione na il. 8-12 i il.14 nie są walorami filatelistycznymi, więc nie gwarantuje się ich można jedynie wystawiać na nie Opinię z odpowiednim opisem; il.8 il.9 il.9a. il. 13, 14. il. 10, 10a. il. 11, 12. Il. 8 12 przedstawiają już wykończone drukarsko, nieząbkowane stalorytowe autorskie odbitki wzorcowe, wykonane z pramatryc, a będące próbami drukarskimi (nie próbami znaczków) w barwach odbiegających od definitywnych, zatwierdzonych później barw znaczków. Są to wykonane przez grawera ostateczne odbitki autorskie będące wzorami druku z pramatrycy, a nie próbami znaczków, które drukowano arkuszowo. Pierwsza odbitka w barwie czarnej 330 Próby z nadrukiem PRÓBA znaczków i bloków wydanych w 1955 komplet to 118 szt. Wykonano je na zlecenie Min. Łączności z oryginalnych form drukowych, jednak jako nieząbkowane i w odmiennych barwach po zakończeniu druku, więc nie są to próby, które zawsze drukuje się przed drukiem znaczków definitywnych. Są to NOWODRUKI. Ukośne nadruki PRÓBA unieważniały jedynie i zabezpieczały te odbitki przed ich użyciem pocztowym. Wykonano je wyłącznie dla celów komercyjnych. Przykładowo prezentowane jest 6 szt tych nowodruków z Chopinem Fi 759-760 (il.15). Od lat katalogi wprowadzają kolekcjonerów w błąd numerując te nowodruki jako próby. il. 15. wzorcowe próby maszyn drukarskich czyli wpmd nie są walorami filatelistycznymi, a jedynie

technicznymi próbami maszyn drukarskich przygotowywanych do druku znaczków pocztowych. Wprawdzie wpmd wyglądem przypominają znaczki pocztowe (wymiary, ząbkowanie, gumowanie), ale nie mają ani nazwy emitenta, ani nominału. Na il.16 przedstawione są wpmd tzw. Łazienki wydrukowane w 14 barwach w 1936r, a na il. 17 powojenny Engels z napisem SPE- CIMENT i bez tego napisu. Nie są gwarantowane ani atestowane przez ekspertów PZF, którzy mogą wystawić jedynie Opinię z odpowiednim opisem. il. 16. il. 17. odbitki wykonane w PWPW w 1949 r. zwane dotąd esejami (il.18). Nie odpowiadają one pod żadnym względem definicjom eseju z Encyklopedii Filatelistyki i nie powinny być traktowane jako walory filatelistyczne. Fakt drukowania ich w PWPW, gdzie drukowano też banknoty NBP czy inne druki wartościowe nie dowodzi, że odbitki te podobne do znaczków pocztowych są nimi faktycznie. są też odbitkami, które nie zostały przyjęte do produkcji ze wzgl. na rysunek lub wykonanie. Definicja zawarta w Podręczniku specjalizowanym S.Fołty i A.Kielbasy- -Schoeni [2] stwierdzająca, że są to próbne odbitki nie zrealizowanych projektów znaczków z lat 1945-1949 jest błędna. Każda odbitka zawierała 12 nieząbkowanych projektów wykonanych na pap. średnim szarobiałym z gumą żółtawą lub bezbarwną. Odbitka taka nie odpowiada też definicji zawartej w Encyklopedii Filatelistyki [1]. Status tych odbitek zbliżony jest do wzorcowych prób maszyn drukarskich. Podobnie jak w przypadku wpmd eksperci mogą je jedynie opiniować. Wtórnodruki. Do wydanej w 1981 r. książki pt. Poczta polska w 1944 r. (praca zbiorowa pod red. A. Myślickiego wydana przez KAW) dołączono komplet arkuszy nowodruków Wodzów. Na rewersie każdego ze znaczków tych arkuszy umieszczono napis: Nowodruk wykonano w 1978r za zgodą Ministerstwa Łączności na podstawie oryginalnych form drukarskich. Niestety nie jest to zgodne z prawdą, gdyż odbitki te nie są nowodrukami, a wtórnodrukami, czyli odbitkami z odtworzonych, nieoryginalnych form. Oryginalne formy tych znaczków pod koniec druku były już mocno zużyte i zostały zniszczone. Wtórnodruki wykonuje się w celach ilustracyjnych, pamiątkowych lub handlowych i nie nadają się one np. do wykonywania platingu (rekonstrukcji) arkuszy. Z przyczyn oczywistych nie gwarantuje się ich. Dużo zamieszania wprowadził zarówno katalog Fischera katalogując i wyceniając próby offsetowe znaczka Fi 332, jak i artykuł B.Subocza z ubiegłego roku [6] drukowany w Przeglądzie Filatelistycznym. Podstawową czteroznaczkową serię znaczków FIS wydrukowano wklęsłodrukiem kreskowym w 1939r. Odbitki offsetowe powstały w 1948r w PWPW jako próby nowej maszyny offsetowej, gdzie jedynie wykorzystano rysunek znaczka o nominale 30gr znaczka FIS z 1939r. Były one próbami offsetowej maszyny drukującej. W błąd wprowadza Czytelników Bohdan Subocz w swoim artykule stwierdzając, że próby powstały z wykorzystaniem posiadanej formy drukowej o gabarytach umożliwiających jej umocowanie w zespole drukującym. Podobno pasowała akurat wklęsłodrukowa forma, z której drukowano stalorytem il. 18. Przedstawione odbitki nie posiadają w rysunku ani nazwy emitenta, ani nominału (5 szt. ma wprawdzie nominał), nie są też żadnymi projektami znaczków wykonanymi jako materiał poglądowy dla oceny zn. pocztowych, nie są prywatnymi drukami eksperymentalnymi projektantów lub rytowników znaczków i nie il. 19. 331

znaczek o wartości 30 gr z serii wydanej 6 lutego 1938r z okazji Międzynarodowych Zawodów Narciarskich FIS w Zakopanem. Do offsetu nie można przecież wykorzystać stalorytniczej formy drukowej, a serię wprowadzono do obiegu nie w 1938, a w lutym 1939r! Omawiane tu odbitki nie są one walorami filatelistycznymi, a więc nie gwarantuje się ich (można je opiniować) i nie powinno się ich katalogować. Il. 19 przedstawia taką odbitkę w wersji nieząbkowanej (po lewej stronie) w porównaniu ze znaczkiem definitywnym Fi 332. il. 20. il. 23. il. 21. projekty niezrealizowane tu ich wybór i różnorodność jest ogromna. Terminem tym określa się najczęściej ILUSTRACJE pochodzące z różnych wydawnictw, np. Katalogu prac konkursowych na marki pocztowe Królestwa Polskiego. Warszawa 1918, który zawiera 144 ilustracje projektów jednobarwnych (il. 20 i il. 21) oraz 13 barwnych (il. 22 i il. 23). Wycięte z tych il. 22. il. 24. katalogów ILUSTRACJE krążą wśród kolekcjonerów jako projekty. Wyjaśnić tu należy, że projekt wykonywany najczęściej w ołówku lub tuszu w dużym formacie nie jest walorem filatelistycznym, nie może być eksponowany w zbiorach wystawowych ani gwarantowany przez ekspertów. Bliższe prawdy jest tu określenie ilustracje projektów. Krytyczna ich ocena nie wynika z oceny graficznej czy historycznej (wręcz przeciwnie), a formalnej tych walorów. Podobne trudności w nazewnictwie mogą występować przy zaprezentowanych na il. 24 ilustracjach niezrealizowanych prób wydania Konstytucji z 1921 r. Wydrukowano je w 6-znaczkowych arkusikach w ograniczonym nakładzie (po 50 szt) w kilku barwach. 332

BADANIA FILATELISTYCZNE stempelki WZÓR, ANULOWANO, UNIEWAŻNIONO, pieczęć MPiT Wydz. Wydań, itp. stosowano na arkuszach przedwojennych znaczków zdeponowanych w Ministerstwie Poczty w celach archiwalnych. Najczęściej były to arkusze znaczków niewykończonych (nieząbkowanych) il. 25,26,29,30 a także ząbkowanych (il.27) czy prób (il.28). Duża część arkuszy była dodatkowo kreślona poziomo lub pionowo atramentem lub kredką, by nie użyto ich do frankowania korespondencji. Oprócz stempelków pod koniec lat 30. stosowano też perforację WZÓR (il. 31). Znaczki te gwarantuje się lub wystawia na nie atesty. WZORY zamieszczone w książce 400 lat Poczty Polskiej z 1958 r. barwne WZORY wykonane na papierze grubym niegumowanym z napisem na rewersie WZÓR są tylko ILUSTRACJAMI do tej książki, a nie wzorami tych znaczków. W większości nawet nie były wykonywane tymi samymi technikami druku Il. 32 i il. 33 przedstawia il. 25, 26. il. 32. il. 33. Il. 34 przedstawia jedną z nich (z lewej strony) obok ząbkowanego znaczka definitywnego (il.34a). To również nie są walory filatelistyczne, a ilustracje znaczków. il. 34, 34a. PRZYWIESZKI PUSTOPOLA MIĘDZYPOLA MARGINESY PRZEPERFOROWANE il. 27, 28, 29. il. 31. wybrane egzemplarze. Nie są one walorami filatelistycznymi. il. 30. O wiele lepiej technicznie wykonane zostały stalorytowe ilustracje jednobarwne umieszczone zbiorczo w dwóch tablicach w/w książki (tabl.1 i 2) te ilustracje wykonano faktycznie z oryginalnych form drukowych. przywieszka Hasło przywieszka podobnie jak próba jest bardzo trudne do zdefiniowania ze względu na wielką różnorodność ich rodzajów oraz pomysłowość projektantów i grafików znaczków pocztowych. Jest to też bardzo pojemne hasło, które poniżej rozbite jest na 4 podgrupy. Wg Encyklopedii Filatelistyki [1] przywieszka to pole przylegające do znaczka o co najmniej jednym boku równym bokowi tego znaczka, zazwyczaj oddzielone od niego perforacją, nie zadrukowane (pustopole) lub zawierające napisy, ilustracje il. 35, 36. 333

il. 37. firmowe, reklamowe, hasła poczt. itp. Przywieszka bywa stosowana w różnych celach. ( ). Formy wydawnicze mogą mieć różne układy zn. i p., w których albo każdy zn. w arkuszu ma p., albo tylko niektóre. ( ) P. mogą zawierać także dopłaty na cele społeczne (il. 36). Niektóre przywieszki w wydaniach z lat 60. (Fi 1447,1630-1632,1832-1838, 2012) gdzie arkusz sprzedażny zawierał 50 znaczków miał przywieszki w następującym układzie: 2 + 8x6 + przywieszka o długości 6 znaczków (tzw. długie przywieszki ). Il. 37 przedstawia tzw. mostek czyli komplet czterech przywieszek z serii Bojowników (Fi 489-91). Na il.38 przedstawiona jest ciekawa graficznie długa przywieszka w postaci ilustracyjnego ozdobnego paska w arkusiku Fi 3405-6. Pustopola wg Encyklopedii Filatelistyki [1] to niezadrukowane pole w arkuszu sprzedażnym w wielkości równej wielkości zn. powstałe z różnych przyczyn, czasem z niemożności dostosowania urządzenia perforującego do liczby zn. w arkuszu, często z dążenia do zaokrąglenia zn. w arkuszu lub do zaokrąglenia wartości nominalnej arkusza; wyrwane z przylegającym zn. z arkusza stanowi rodzaj przywieszki. Po korekcie hasło powinno brzmieć: niezadrukowane pole z marginesu arkusza sprzedażnego przeperforowane ze wszystkich stron, najczęściej o wielkości znaczka lub mniejszej. Pustopola mogą występować z każdej strony znaczka (z lewej, prawej, u góry i u dołu) i połączone z przylegającym zn. stanowią rodzaj niezadrukowanej przywieszki. Nie mają one nic wspólnego z drukiem znaczka, a z jego wykończeniem (perforacją). Jeżeli znajdują się na nich nadrukowane jakiekolwiek informacje (np. tytuł wydania, data druku, wzorniki barw, liczby rozrachunkowe, etc) nie są już pustopolami tylko przeperforowanymi marginesami, gdyż jak sama nazwa wskazuje mają to być puste, czyli niezadrukowane pola. Pustopola mogą być zaplanowane, czyli występują we wszystkich arkuszach danego wydania i przypadkowe, np. przedstawione na il.46 czy na niektórych arkusikach GG z Kopernikiem (Fi GG Ark.104). Na il.44 mamy pustopole przy lewym znaczku i przeperforowane pole marginesowe (z oznaczeniem daty druku) przy prawym. Na kolejnej il.45 u góry mamy znaczek z dwoma pustopolami (pod znaczkiem i pod przywieszką), natomiast u dołu dwa przeperforowane pola marginesowe. Podobnie jest z parką znaczków il. 38. il. 39. il. 40, 41. il. 42. 334

BADANIA FILATELISTYCZNE il. 48. il. 43. il. 44, 45. il. 44, 46. Fi 1286 (il.46), gdzie lewy znaczek ma pustopole (przypadkowe), prawy należy traktować jako przeperforowany margines z napisem (fragmentem napisu z tytułem wydania). Powyższy podział uwzględnia stronę formalną i semantyczną definicji, nieistotną z punktu widzenia procesu druku znaczka. Pustopolem nie jest jednak przedstawiona na il.47 parka znaczków Fi 886, gdzie mamy do czynienia z wyraźnie widocznym przypadkowym błędem ząbkowania grzebieniowego Międzypola. Hasła międzypole nie ma w Encyklopedii [1]. Definicja tego hasła jest podobna do definicji pustopola, a można ją wyil. 47. miennie stosować z określeniem margines wewnętrzny. Do tej pory wszystkie te walory określano mianem pustopoli. Nie znając budowy definitywnego arkusza sprzedażnego można łatwo pomylić międzypole (występujące wyłącznie wewnątrz arkusza) z pustopolem (występującym wyłącznie jako przeperforowany margines arkusza). To najczęściej niezadruil. 49. kowane pole, ale pochodzące ze środka arkusza drukarskiego rozdzielające najczęściej jego sektory. Międzypole może mieć wielkość znaczka, być mniejsze lub większe od niego, ale musi być przeperforowane minimum z dwóch stron (częściej z czterech). Oto kilka przykładów: Sienkiewicz (Fi 240) i Sobieski (Fi 245), drukowano w arkuszach dwusektorowych 150-znaczkowych (80+70). Między sektorami przebiegał pas niezadrukowanego międzypola o długości 10 znaczków, a szerokości jednego znaczka, perforowany z dwóch stron (poziomo). Pełną wartość ma pionowa parka znaczków rozdzielonych takim międzypolem (il.50). Jak jednak nazwać pojedynczy znaczek z takim międzypolem (il.49)? Czy pojedynczy znaczek z pełnym międzypolem jest znaczkiem z międzypolem? Moim zdaniem tak. Można więc w katalogu rozgraniczyć pełne międzypole (między dwoma znaczkami) od znaczka z międzypolem. Czy go katalogować i wyceniać? Znaczek z Konarskim (Fi 165) drukowano w kilku wersjach, m.in. w sektorach 4 x 20szt., gdzie po poziomym ich rozcięciu pozostawały dwa sektory 2x20szt. oraz w arkuszach składających się z dwóch sektorów po 100 znaczków, gdzie każdy sektor był podzielony na dwie grupy po 50 znaczków. Obie te kombinacje zawierały pionowe niezadrukowane pasy o szerokości 34 mm. ząbkowane z 4 stron (zwane tutaj międzypolem il.48). Znaczki z serii 10-lecia PRL drukowano walcami 1-sekt. w arkuszach 6x10 zn. (2 bloki po 3x10 zn.) rozdzielone były międzypolem o szerokości 24 mm.(il.51) perforowanym z dwóch stron. il. 50. il. 51. W 1961 r. z okazji rocznicy UNICEF-u ukazała się seria zn. z międzypolami drukowana w ark. dwublokowych po 6x6 zn. (międzypola perforowane były z dwu stron) il.52. 335

BADANIA FILATELISTYCZNE Serię Wielcy Polacy z 1962r (Fi 1164-9) drukowano walcami 2-sektorowymi w arkuszach 7x10 zn. oraz walcami 1-sektorowymi w 2 blokach 6x6 zn. z międzypolem (ale tylko dla 4 wartości: Fi 1166-9) il.53. Te międzypola perforowane też były z dwóch stron. (100+100 szt) rozdzielonych międzypolem, które mogło być wąskie lub szerokie (il.56-58). Powyższe znaczki drukowano też w arkuszach 100 i 90 znaczkowych. il. 56, 57. il. 52. il. 58. il. 53. Ciekawy przypadek mamy przy znaczkach dopłaty z 1949r o nominałach 2 i 3zł oraz 100 i 150zł. Były one drukowane rotograwiurą po dwa nominały na jednym arkuszu (3+2zł czyli Fi D113+D112) i 100+150zł (Fi D116+117). Il.54 i il.55 przedstawiają dwa międzypola tych znaczków pochodzące z dwóch różnych nakładów (N.2 W.I i N.3 W.I) drukowanych w arkuszach 100-znaczkowych w układzie 30+70 (il.55) lub 50+50 (il.54). Znaczki urzędowe U21 i U22 drukowano najczęściej w dużych sprzedażnych arkuszach 200-znaczkowych Całkiem inaczej drukowane były niewprowadzone do obiegu znaczki GG serii Widoki popularnie zwanej Góralami. Drukowano je stalorytem w Wiedniu (jak wszystkie pozostałe znaczki GG) walcami 4-sektorowymi w arkuszach 140 znaczkowych w układzie 40 zn. (4x10zn) + 10 międzypól 10 + 100 zn. (10x10zn). Na il.59 przedstawiona jest seria znaczków z międzypolem z prawej strony, na il. 60 znaczek z międzypolem z lewej strony. Międzypola mają napisy z nazwą serii i liczbami rozrachunkowymi. Wyglądem i funkcją przypominają przywieszkę, ale nią nie są. il. 60 il. 54. il. 59 il. 55. 336 Niektóre znaczki drukowano w arkuszach 100-znaczkowych, ale w il. 61 czterech 25-blokach rozdzielonych międzypolami w formie tzw. krzyża (il.61).

Tak drukowano np. Polskę nr 1 z 1860r, znaczki podstawowe Korpusu Muśnickiego (Fi 1-11) czy trzy pierwsze wartości serii żałobnej z 1935r (Fi 273-5). Specyficznym rodzajem międzypola są tzw. zawiasy pierwszej serii Polski Ludowej, tzw. Wodzów. Znaczki drukowano obustronnie w arkuszach 60-znaczkowych (2 x 30 szt w tzw. półarkuszach A i B) 30 szt z jednej strony i 30 szt z drugiej. Każdy 60-znaczkowy arkusz sprzedażny zawierał 6 zawiasów. Zawiasową parkę znaczków z tym międzypolem nazywamy zawiasem (il.62), natomiast pojedynczy znaczek z tym międzypolem przeperforowanym z czterech stron, a przedstawionym na il.63 powinno się przez analogię nazywać znaczkiem z międzypolem (przeperforowanym z 4 stron). Proponuję wprowadzić to rozwiązanie do katalogu i wyceniać takie walory (podobnie jak Sobieskiego z il. 49, Sienkiewicza Fi 240). Spotyka się też znaczki z różnymi odstępstwami od podanych definicji. Il. 67 przedstawia znaczek Fi 523 ze zwykłym pustopolem po lewej stronie, a obok na il. 68 przedstawiony jest il. 66. taki sam znaczek z błędem perforacji (z opuszczoną perforacją poziomą marginesu). Znaczek Fi 67 przedstawiony na il. 69 nie posiada pustopola z lewej strony, jak to przedstawia katalog Fischera, a jedynie przeperforowany częściowo (tylko pionowo) boczny margines z lewej strony znaczka, gdyż pustopole powinno być przeperforowane ze wszystkich czterech (w znaczkach trójkątnych z trzech) stron. il. 67, 68. il. 62, 63. perforowane pola marginesu. Od pewnego czasu znaczki przedstawione np. na il. 64-66 zaczęto katalogować i wysoko wyceniać jako znaczki z pustopolem u góry lub u dołu ). Sprzeczne jest to z logiką i samą definicją pustopola, gdyż mamy na nich wydrukowane różne informacje, np. o technice druku, kolejnej kolumnie, kolejnym nominale, nazwie emisji, o krzyżykach markacyjnych, oznaczeniach barw, itp. Nie są to więc pustopola tylko przeperforowane pola marginesu o różnych wielkościach i z różnymi oznaczeniami. il. 64. il. 65. il. 69. Na zakończenie składam podziękowania kol. Lesławowi Schmutzowi za merytoryczne wsparcie przy opracowaniu niniejszego tekstu. Liczę na to, że opracowanie to zainicjuje dyskusję i pozwoli wypracować nowe i jednoznaczne terminy z zakresu filatelistyki. Zawsze trzeba się jednak liczyć z nowymi trudnościami, gdyż graficy pracujący na zlecenie Poczty Polskiej uraczyć nas mogą nowymi, a trudnymi do sprecyzowania kombinacjami LITERATURA [1] Encyklopedia filatelistyki. Praca zbiorowa pod red. T.Hampla. PZF. Wyd. Naukowe PWN Warszawa 1993; [2] Kielbasa-Schoeni A., Fołta S.: Podręcznik specjalizowany polskich znaczków pocztowych 1944 1999. U Marka, Basel Gliwice 2000; [3] 400 lat Poczty Polskiej. Praca zbiorowa Ministerstwa Łączności. Wyd. Komunikacyjne, Warszawa 1958; [4 ] Berbeka J.: Nieznane lub mało znane próby znaczków polskich. Filatelista 9/2002; [5] Katalog polskich znaków pocztowych Fischer 2015 tom I; [6] Subocz B.: Próby offsetowe znaczka nr 332 Przegląd Filatelistyczny 7/2014 337