BOTANIKA LEŚNA PĘDY ZDREWNIAŁE Czesław Hołdyński Typy budowy łodyg TYP TILIA wąskie promienie rdzeniowe 1
Kolejne etapy rozwoju łodygi zdrewniałej typu TILIA w pierwszym roku SEZONOWOŚĆ DZIAŁANIA KAMBIUM SŁOJE PRZYROSTÓW ROCZNYCH 4 1 2 1 3 2 1 roczna dwuletnia trzyletnia ŁODYGA 2
Budowę wtórną kształtują dwa merystemy boczne: kambium i fellogen. granica przyrostu rocznego łyko wtórne dylatujący miękisz PERYDERMA (fellem, fellogen, felloderma) KORA WTÓRNA kambium 3 rok ksylem wtórny 2 rok KP drewno letnie 1 rok słoje przyrostu rocznego drewno wiosenne ksylem pierwotny miękisz RDZENIA KP- zachowane tkanki kory pierwotnej SEZONOWE RÓŻNICE BUDOWY KSYLEMU WTÓRNEGO W ŁODYGACH DRZEW granica przyrostu rocznego drewno wiosenne drewno letnie 3
SEZONOWE RÓŻNICE BUDOWY KSYLEMU WTÓRNEGO W ŁODYGACH DRZEW DREWNO WCZESNE (WIOSENNE) Cechy budowy: - NACZYNIA i CEWKI duże średnice - WŁÓKNA DRZEWNE mała liczba DREWNO PÓŹNE (LETNIE) Cechy budowy: - NACZYNIA i CEWKI małe średnice - WŁÓKNA DRZEWNE duża liczba FUNKCJA lepiej przewodzi granica przyrostu rocznego FUNKCJA lepiej wzmacnia 4
BIEL I TWARDZIEL BUDOWA I FUNKCJE BIEL komórki miękiszu są żywe! Biel Funkcje bielu: przewodzenie spichrzowa mechaniczna TWARDZIEL komórki miękiszu obumarły! Funkcja twardzieli: mechaniczna WCISTKI Twardziel nie pełni funkcji: przewodzącej spichrzowej 5
Rodzaje drewna: 1. Drewno bielaste, np.: brzoza brodawkowata, grab pospolity, olsza szara, klon pospolity, topola osika, kasztanowiec zwyczajny, leszczyna 2. Drewno z bielą i twardzielą niezabarwioną, np.: świerk pospolity, jodła pospolita, buk zwyczajny, lipa drobnolistna, głóg 3. Drewno z bielą i twardzielą zabarwioną, np.: dąb szypułkowy, sosna zwyczajna, cis pospolity, modrzew europejski robinia akacjowa (u jesionu wyniosłego i wiązu szypułkowego tylko najstarsza twardziel jest zabarwiona) 4. Drewno z twardzielą fałszywą może tworzyć się u drzew z rodzaju: buk, brzoza, grab, klon, olsza Drzewa mogą tworzyć twardziel w różnym wieku. np. robinia akacjowa po 2,3 latach sosna zwyczajna po 20, 30 latach tylko BIEL brzoza brodawkowata olsza szara grab pospolity 6
BIEL i TWARDZIEL NIEZABARWIONA świerk pospolity buk pospolity głóg jednoszyjkowy BIEL i TWARDZIEL ZABARWIONA dąb szypułkowy cis pospolity sosna zwyczajna 7
TWARDZIEL FAŁSZYWA (wada drewna) Ciemniej zabarwiona, wewnętrzna strefa, która powstaje jako wynik obrony drzewa przed: mechanicznymi uszkodzeniami działaniem patogenów FAŁSZYWA TWARDZIEL TYPY DREWNA w zależności od średnicy naczyń i ich rozmieszczenia w obrębie przyrostu rocznego 1. Pierścieniowonaczyniowe - duży udział naczyń o znacznej średnicy - naczynia drewna późnego są znacznie mniejsze - wyraźne zróżnicowanie na drewno wiosenne i letnie, - w drewnie dominują włókna drzewne nadające mu specyficzne cechy fizyczne. dąb szypułkowy, jesion wyniosły, wiąz szypułkowy, robinia akacjowa 8
W drewnie pierścieniowo-naczyniowym wyraźnie widać szerokie naczynia drewna wczesnego ułożone w pierścień wokół obwodu, a luźnie naczyniami drewna późnego o znacznie mniejszym wymiarze promieniowym. http://www.ffpri.affrc.go.jp/en/index.html 9
TYPY DREWNA w zależności od średnicy naczyń i ich rozmieszczenia w obrębie przyrostu rocznego 2. Rozpierzchłonaczyniowe - liczne i jednakowej średnicy naczynia - naczynia są rozmieszczone równomiernie w granicy przyrostu (w słoju drzewnym) - duży udział innych elementów ksylemu (włókna, miękisz) - słabo odróżniające się słoje przyrostu rocznego (brak wyraźnej granicy pomiędzy drewnem wiosenny i letnim) brzoza brodawkowata, buk zwyczajny, grab pospolity, olsza czarna,, klon pospolity, lipa drobnolistna, topola 10
Drewno rozpierzchłonaczyniowe charakteryzuje się równomiernym układem naczyń i często nierozpoznawalną granicą przyrostu. http://www.ffpri.affrc.go.jp/en/index.html 11
TYPY drewna Drewno iglaste (cewkowe) - zbudowane z głównie z cewek ułożonych w promieniowych rzędach - wyraźnie widoczne granice słojów rocznych a w obrębie ich różnicę między drewnem wczesnym późnym, choć samo to przejście może przebiegać bardzo płynnie sosna zwyczajna, świerk pospolity, modrzew europejski, jodła pospolita, daglezja zielona Przekrój poprzeczny łodygi sosny 12
Drewno świerka z przekrojem poprzecznym na górnej płaszczyźnie wykonane mikroskopem skaningowym SEM (fotografia lewa). Zielonym kolorem zaznaczono granice przyrostu rocznego, czerwonym jego szerokość. Widać wyraźnie różnicę między drewnem wczesnym i późnym w jednym słoju. Fotografia prawa, przekrój poprzeczny tego samego okazu spod mikroskopu świetlnego. Okrągłe otwory to przewody żywiczne. http://www.ffpri.affrc.go.jp/en/index.html 13
Zestawienie trzech podstawowych typów drewna Należy zwrócić uwagę na wielkość komórek i grubość ich ścian, rozmieszczenie komórek drewna wczesnego i późnego, udział włókien drzewnych, szerokość promieni drzewnych. http://www.ffpri.affrc.go.jp/en/index.html 14
DREWNO IGLASTE = cewkowe sosna zwyczajna świerk pospolity jodła pospolita modrzew europejski daglezja zielona DREWNO ROZPIERZ- CHŁONACZYNIOWE buk pospolity grab pospolity olsza czarna klon pospolity brzoza brodawkowata lipa drobnolistna DREWNO PIERŚCIE- NIOWONACZYNIOWE dąb szypułkowy robinia akacjowa wiąz szypułkowy jesion wyniosły TYPY DREWNA - wzajemne rozmieszczenie układu przewodzącego i wzmacniającego w drewnie Typ cewkowy cewki naczynia włókna Typ naczyniowo - cewkowy Typ Naczyniowo - Cewkowo - włóknowe 15
TYPY DREWNA - wzajemne rozmieszczenie układu przewodzącego i wzmacniającego w drewnie Typ naczyniowo - włóknowy Typ naczyniowy cewki naczynia włókna Kora wtórna wybranych gatunków drzew 16
ROZWÓJ FELLOGENU W ŁODYGACH ZDREWNIAŁYCH Fellem Fellogen Felloderma Peryderma Floem wtórny Kambium Ksylem wtórny FELLOGEN powstaje blisko powierzchni łodygi, z odróżnicowania się komórek: epidermy kolenchymy miękiszu łyka wtórnego Ponowne powstanie FELLOGENU rozwój MARTWICY KORKOWEJ FELLEM sosna zwyczajna MARTWICA KORKOWA 17
FELLEM MARTWICA KORKOWA brzoza brodawkowata peryderma 1-9 - kolejne pokłady fellemu MARTWICA KORKOWA aktualnie działający FELLOGEN floem wtórny Sezonowość fellogenu i ROZWÓJ MARTWICY KORKOWEJ 18
KORA WTÓRNA potocznie zwana Korą są to wszystkie tkanki na zewnątrz od cylindra kambium CZĘŚĆ MARTWA! CZĘŚĆ ŻYWA! KAMBIUM FELLOGEN KORA WTÓRNA - wszystkie tkanki na zewnątrz od cylindra kambium MARTWICA KORKOWA = KORA ZEWNĘTRZNA: kolejne perydermy, otaczające pokłady przekształconego łyka + aktualnie wytworzony korek (fellem) KORA WEWNĘTRZNA: aktualnie działający fellogen, wytwarzający fellodermę + łyko wtórne wytworzone przez kambium KAMBIUM FELLOGEN 19
ANATOMIA STARSZYCH ŁODYG DRZEW MARTWICA KORKOWA = KORA ZEWNĘTRZNA KORA WEWNĘTRZNA twardziel kambium MARTWICA KORKOWA = KORA ZEWNĘTRZNA biel KORA WTÓRNA KORA WEWNĘTRZNA KAMBIUM FELLOGEN W anatomii drewna drzemie nie tylko historia drzewa, ale jego wspaniałe możliwości wykorzystywane przez człowieka Dziękuję 20