Śpiewajmy tej, co nie zginęła Karol Wojtyła napisał: Ojczyzna: wyzwanie tej ziemi rzucone przodkom i nam, by stanowić o wspólnym dobru i mową własną jak sztandar wyśpiewać dzieje. Śpiewajmy zatem dzieje Ojczyzny, udając się w przeszłość śladami polskich pieśni patriotycznych: utworów hymnicznych i zakazanych piosenek, jednoczących naród w chwilach próby. Narodowe Święto Niepodległości to świetna ku temu okazja. Rok szkolny 2013/2014 Strona 1
Hymn pieśń, która jednoczy Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. Mazurek Dąbrowskiego Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród. Nie damy pogrześć mowy, Polski my naród, polski lud, Królewski szczep piastowy. Nie damy, by nas gnębił wróg. Tak nam dopomóż Bóg! Tak nam dopomóż Bóg! Rota wydarzenia we Wrześni germanizacja Boże, coś Polskę przez tak liczne wieki Otaczał blaskiem potęg i chwały, Coś ją osłaniał tarczą swej opieki Od nieszczęść, które przygnębić ją miały. Przed Twe ołtarze zanosim błaganie: Ojczyznę wolną racz nam wrócić, Panie! powstanie styczniowe Boże, coś Polskę (Warszawianka 1863 roku) Oto dziś dzień krwi i chwały, Oby dniem wskrzeszenia był! W tęczę Franków Orzeł Biały Patrząc, lot swój w niebo wzbił. Warszawianka 1931 roku powstanie listopadowe Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja, U twego Syna Gospodzina matko zwolena, Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kyrieleison. Bogurodzica bitwa pod Grunwaldem Każda z pieśni pełniących kiedykolwiek w naszej historii rolę carmen patrium pieśni ojczystej, hymnu państwowego, odsyła nas w głąb dziejów, pozwala dotrzeć do korzeni, przypomina o zwycięstwach i klęskach, o dniach chwały i rozpaczy. Kształtuje naszą narodową tożsamość. Zagłębia się w myśli pokoleń i ziemię naszą opływa i staje się dachem domu, w którym jesteśmy razem (Karol Wojtyła). Rok szkolny 2013/2014 Strona 2
Mazurek Dąbrowskiego pieśń sercu miła Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. Marsz, marsz Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski. Za twoim przewodem Złączym się z narodem. Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, Będziem Polakami. Dał nam przykład Bonaparte, Jak zwyciężać mamy. Marsz, marsz... Jak Czarniecki do Poznania Po szwedzkim zaborze, Dla ojczyzny ratowania Wrócim się przez morze. Marsz, marsz... Już tam ojciec do swej Basi Mówi zapłakany - Słuchaj jeno, pono nasi Biją w tarabany. Marsz, marsz... Liczący 216 lat Mazurek Dąbrowskiego powstał jako wyraz protestu przeciwko wymazaniu Polski z mapy Europy. Towarzyszył Polakom w czasie zrywów niepodległościowych, bitew i wojen (podczas powstania listopadowego i styczniowego, rewolucji 1905 roku, a także w czasie pierwszej i drugiej wojny światowej). W chwili swojego powstania, czyli w 1797 roku, nosił tytuł Pieśń Legionów Polskich we Włoszech i był poświęcony twórcy i dowódcy Legionów generałowi Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu. Mazurek Dąbrowskiego był znany w siedemnastu językach. W 1848 roku został uznany za hymn wszechsłowiański i jako taki stał się w latach 1939 1945 hymnem państwowym Słowacji, po 1945 roku hymnem Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii, w 1992 roku hymnem Federalnej Republiki Jugosławii, a w latach 2003 2006 hymnem Serbii i Czarnogóry. Ta pieśń żołnierska została uznana za hymn odrodzonej Polski od razu po zakończeniu pierwszej wojny światowej, ale oficjalnie zaczęła pełnić tę funkcję dopiero 26 lutego 1927 roku. W oryginalnym tekście pieśni dokonano pewnych zmian: zrezygnowano z dwóch zwrotek oraz zmieniono rymy: nie umarła wydarła na: nie zginęła wzięła. Poza tym poprawiono tekst pod względem stylistycznym. Obok zamieszczamy obowiązującą dziś wersję naszego hymnu narodowego. Art.14. Ustawy o godle, barwach i hymnie RP Podczas wykonywania lub odtwarzania hymnu państwowego obowiązuje zachowanie powagi i spokoju. Osoby obecne podczas publicznego wykonywania lub odtwarzania hymnu stoją w postawie wyrażającej szacunek, a ponadto mężczyźni w ubraniach cywilnych zdejmują nakrycia głowy, zaś osoby w umundurowaniu obejmującym nakrycie głowy, nie będące w zorganizowanej grupie oddają honory przez salutowanie. Poczty sztandarowe podczas wykonywania lub odtwarzania hymnu oddają honory przez pochylenie sztandaru. Rok szkolny 2013/2014 Strona 3
Sławiły czyny i śmierć bezimiennych bohaterów, podnosiły na duchu, rozbudzały nadzieję, pomagały przetrwać trudne chwile, stanowiły oręż w walce z wrogiem. Czasem naiwne, wesołe i nieskomplikowane, czasem wyrafinowane i wzruszające, składają się na swoistą kronikę dramatycznych losów Polaków, przekazują prawdę o minionych czasach, ludziach, wydarzeniach, uczuciach. Zakazane piosenki. Zakazane piosenki 1914 1918 Pieśni legionowe są świadectwem dążeń niepodległościowych Polaków, pozwalają też poznać odczucia i nastroje tych, którzy w latach zmagań o suwerenność poszli czynem wojennym budzić Polskę do zmartwychwstania. Pieśni te powstawały w różnych okolicznościach w marszu i bitwie, w okopach i przy ogniskach leśnych, dlatego oddają najlepiej klimat wydarzeń, których świadkami i twórcami byli żołnierze Józefa Piłsudskiego. Któż z nas nie słyszał pieśni: Pierwsza Kadrowa, Przybyli ułani pod okienko, Wojenko, wojenko, O mój rozmarynie, Rozkwitały pąki białych róż, Ułani, ułani, malowane dzieci, My, Pierwsza Brygada. Nie wszyscy wiedzą jednak, że ostatnia spośród wymienionych po zakończeniu pierwszej wojny światowej pretendowała do roli hymnu narodowego, zaś w całym okresie międzywojennym była uznawana za hymn Wojska Polskiego. Do chwili obecnej jest hymnem piłsudczyków. W 2007 roku Minister Obrony Narodowej ustanowił ją pieśnią reprezentacyjną Wojska Polskiego. 1939 1945 Pieśni i piosenki śpiewali wszyscy dzieci i dorośli, żołnierze i cywile. Utwory te nie miały ambicji hymnicznych czy politycznych, nie nadużywały także słowa ojczyzna. Mówiły o ukochanej dziewczynie i rozstaniu, o ćwiczeniach i marszach w leśnych podchorążówkach, o konieczności walki z wrogiem i poświęceniu. Rok szkolny 2013/2014 Strona 4
Do najbardziej znanych pieśni żołnierskich tamtych czasów należą: Dziś do ciebie przyjść nie mogę, Rozszumiały się wierzby płaczące, Deszcz, jesienny deszcz i Czerwone maki na Monte Cassino. Ta ostatnia pieśń powstała w czasie bitwy o Monte Cassino w nocy z 17 na 18 maja 1944 roku. Jej autor Feliks Konarski pisał w swoich wspomnieniach: Śpiewając po raz pierwszy Czerwone maki u stóp klasztornej góry, płakaliśmy wszyscy. Żołnierze płakali z nami. Czerwone maki, które zakwitły tej nocy, stały się jeszcze jednym symbolem bohaterstwa i ofiary i hołdem ludzi żywych dla tych, którzy przez miłość wolności polegli dla wolności ludzi... Konarski stworzył niechcący jeden z hymnów niepodległościowych, który egzystował przez dziesięciolecia istnienia PRL. Szczególnie w latach 1945 1956, a więc w czasach stalinowskiej dyktatury, był to utwór, którego w opinii większości społeczeństwa należało słuchać z powagą i do którego nie wolno było tańczyć. Warszawo ma, o Warszawo ma, Wciąż płaczę, gdy ciebie zobaczę, Warszawo, Warszawo ma. Tam w getcie głód I nędza, i chłód, I gorsza od głodu, od chłodu tęsknota, Warszawo ma. Warszawo ma Wstrząsający tekst piosenki Warszawo ma napisał za murami getta Andrzej Włast, polski poeta żydowskiego pochodzenia, autor tekstów ponad 2000 piosenek, twórca wielu szlagierów dwudziestolecia międzywojennego, dziennikarz, satyryk, reżyser kabaretowy i krytyk filmowy, w czasie pierwszej wojny światowej żołnierz 5 Pułku Piechoty I Brygady Legionów Polskich. Pod koniec 1942 lub na początku 1943 roku przyjaciele próbowali go wyprowadzić za mury getta, jednak na widok strażników Włast wpadł w panikę i rzucił się do ucieczki, podczas której został zastrzelony. Dokładna data jego śmierci nie jest znana. Hymnem powstania warszawskiego była pieśń Warszawskie dzieci. Jej refren brzmiał następująco: Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój, Za każdy kamień Twój, Stolico, damy krew! Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój, Gdy padnie rozkaz Twój, poniesiem wrogom gniew! Rok szkolny 2013/2014 Strona 5
Najpopularniejszymi pieśniami powstania warszawskiego były: Pałacyk Michla, Serce w plecaku i Hej, chłopcy, bagnet na broń. Autorką ostatniego z wymienionych utworów jest Krystyna Krahelska ps. Danuta, poetka, etnograf, łączniczka Armii Krajowej poległa w drugim dniu powstania. Rysy jej twarzy ma warszawska Syrena. Ludwika Nitschowa, autorka pomnika, wspominała: Wyrzeźbiona przeze mnie twarz Syreny warszawskiej jest twarzą Krystyny zmonumentalizowaną, aby nie było tak łatwo rozpoznać Krysię, chodzącą ulicami, co by Ją może krępowało. Bo chodziła ulicami warszawskimi prosta, wysoka, jaśniejąca uśmiechem wewnętrznej młodzieńczej radości i siły, gotowa na wszystko, co uczciwe, sprawiedliwe i piękne. 1970 1989 Wydarzenia grudniowe 1970 roku masakra na Wybrzeżu poprzedzona protestami robotników przeciwko drastycznej podwyżce cen żywności a potem Sierpień 80, powstanie Solidarności, wprowadzenie stanu wojennego, obrady Okrągłego Stołu i pierwsze w powojennej Polsce częściowo wolne wybory parlamentarne w czerwcu 1989 roku to w dużym skrócie wydarzenia, które angażowały umysły i emocje Polaków. Ich oburzenie, niepokoje, nadzieje i pragnienia znajdowały wyraz w powstających wtedy piosenkach. Symbolem grudniowej masakry, Czarnego Czwartku w Gdyni, gdzie w 1970 roku zastrzelono 18 osób, stał się Janek Wiśniewski. Ciało zabitego osiemnastolatka robotnicy ponieśli ulicami Gdyni. Dopiero po latach okazało się, że było to ciało Zbigniewa Godlewskiego. Jego tragiczna historia została utrwalona w pieśni Ballada o Janku Wiśniewskim, kończącej się słowami pocieszenia: Nie płaczcie matki, to nie na darmo. Nad stocznią sztandar z czarną kokardą. Za chleb i wolność, i nową Polskę Janek Wiśniewski padł. Jedną z najpopularniejszy piosenek opozycji lat 80. były Mury Jacka Kaczmarskiego, których refren brzmiał: Wyrwij murom zęby krat! Zerwij kajdany, połam bat, A mury runą, runą, runą I pogrzebią stary świat! Rok szkolny 2013/2014 Strona 6
Przegląd zakazanych piosenek zakończmy utworem, który w latach 80. odgrywał rolę pieśni hymnicznej i uważany był za wyraz walki z władzą komunistyczną i poparcia dla Solidarności. Angielski przekład tytułu pieśni Żeby Polska była Polską cytowali w swoich przemówieniach prezydent USA Ronald Reagan i królowa Elżbieta II. Autorem słów utworu jest Jan Pietrzak, muzykę do niego skomponował Włodzimierz Korcz. Z głębi dziejów, z krain mrocznych, Puszcz odwiecznych, pól i stepów, Nasz rodowód, nasz początek Ten od Piasta, Kraka, Lecha. Długi łańcuch ludzkich istnień Połączony myślą prostą: Żeby Polska, żeby Polska, Żeby Polska była Polską! Wtedy, kiedy los nieznany Rozsypywał nas po kątach, Kiedy obce wiatry gnały, Obce orły na proporcach, Przy ogniskach wybuchała Niezmierzona nuta swojska: Żeby Polska, żeby Polska, Żeby Polska była Polską! Zrzucał uczeń portret cara, Ksiądz Ściegienny wznosił modły, Opatrywał wóz Drzymała, Dumne wiersze pisał Norwid. I kto szablę mógł utrzymać, Ten formował legion, wojsko, Żeby Polska, żeby Polska, Żeby Polska była Polską! Matki, żony w mrocznych izbach Wyszywały na sztandarach Hasło: Honor i Ojczyzna I ruszała w pole wiara. I ruszała wiara w pole Od Chicago do Tobolska, Żeby Polska, żeby Polska, Żeby Polska była Polską! Wyśpiewujmy pamięć wyśpiewujmy radość Weź udział w dorocznej krakowskiej Lekcji Śpiewania. Daj dowód radosnego patriotyzmu. Pozwól, żeby stara piosenka powstała do życia i jak dawniej jednoczyła ludzi. Tak się stanie, jeśli zaśpiewasz ją razem z innymi. Bądź na Rynku Głównym 11 listopada 2013 roku o godzinie 17. Rok szkolny 2013/2014 Strona 7
Zdjęcie z ubiegłorocznej Lekcji Śpiewania Ojczyzna kiedy myślę wówczas wyrażam siebie i zakorzeniam, mówi mi o tym serce, jakby ukryta granica, która ze mnie przebiega ku innym, aby wszystkich ogarniać w przeszłość dawniejszą niż każdy z nas: z niej się wyłaniam... gdy myślę Ojczyzna by zamknąć ją w sobie jak skarb. Pytam wciąż, jak ją pomnożyć, jak poszerzyć tę przestrzeń, którą wypełnia. Karol Wojtyła 11 listopada 2002 roku dwaj krakowianie dyrektor Biblioteki Polskiej Piosenki Waldemar Domański oraz dyrektor Kabaretu Loch Camelot Kazimierz Madej zaproponowali zmianę sposobu obchodów Święta Niepodległości i zainicjowali w Krakowie Lekcję Śpiewania. Wyszli z założenia, że patriotyzm nie musi być cierpieniem i zorganizowali pierwszy koncert pt. Radosna Niepodległości. Tego dnia rozdano kilkaset śpiewników i odśpiewano trzydzieści wesołych piosenek. Odtąd co roku odbywają się na Rynku Głównym szczególne koncerty, w których głównym wykonawcą jest publiczność. Śpiewają zwykli mieszkańcy Krakowa, śpiewają politycy, dziennikarze, aktorzy, duchowni, bezdomni, a nawet turyści z egzotycznych krajów. Do tej pory rozdano 200 tysięcy bezpłatnych śpiewników, z których śpiewało blisko 300 tysięcy osób. Jeden z takich śpiewników otrzymał z rąk Prezydenta Krakowa Jacka Majchrowskiego sam papież Jan Paweł II. Rekord frekwencji padł 11 listopada 2008 roku, kiedy to przed Sukiennicami zaśpiewało wspólnie 30 tysięcy ludzi. Rok szkolny 2013/2014 Strona 8