Copyright by SPBKD & Polski Cement, Kraków 2005

Copyright by SPBKD & Polski Cement, Kraków 2005 Stowarzyszenie Producentów Brukowej Kostki Drogowej 85-030 Bydgoszcz, ul. B. Rumińskiego 6 tel./fax +48 52 321 28 22 e-mail: biuro@kostka-brukowa.org.pl http://www.kostka-brukowa.org.pl

WPROWADZENIE Od 1 maja 2004 r., to jest od chwili wejścia Polski do Unii Europejskiej, krajowe przepisy regulujące rynek wyrobów budowlanych wprowadzają obowiązujące w tym zakresie standardy europejske. Znajomość tych przepisów i praktyczne ich zastosowanie znane jest przede wszystkim ekspertom i specjalistom w tej dziedzinie. W wielu przypadkach potencjalny konsument lub użytkownik wyrobów budowlanych ma trudności z właściwym zrozumieniem symboli i oznaczeń znajdujących się na wyrobach lub ich opakowaniach, a wynikających właśnie z obowiązujących regulacji prawnych. Zgodnie z przepisami Prawa budowlanego wyrób budowlany może być stosowany przy wykonywaniu robót budowlanych jeżeli spełnia wymagania określone w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. nr 92, poz. 881). Wyrób budowlany powinien posiadać takie właściwości użytkowe i parametry techniczne, które zapewniają bezpieczeństwo użytkownikom obiektów budowlanych, w których ten wyrób zostanie zastosowany. Za taki wyrób uznaje się wyrób budowlany, który spełnia wymagania określone we właściwych przedmiotowo Polskich Normach lub aprobatach technicznych (krajowych lub europejskich). Potwierdzeniem zgodności z jednym z tych dokumentów odniesienia jest umieszczenie przez producenta na wyrobie budowlanym lub na jego opakowaniu odpowiednich oznaczeń tj. oznakowania lub znaku budowlanego. W niniejszym opracowaniu przedstawiono przydatne w praktyce informacje normalizacyjne i prawne związane z produkcją, handlem i stosowaniem betonowych elementów brukarskich tj.: betonową kostką brukową, płytami brukowymi i krawężnikami oraz innymi elementami betonowymi (galanterią betonową), do których jako wyrobów budowlanych mają zastosowanie wyżej przedstawione zasady. Do niedawna podstawowymi dokumentami odniesienia dla całego asortymentu betonowych elementów brukowych były aprobaty techniczne wydawane przez Instytut Badawczy Dróg i Mostów w Warszawie oraz normy branżowe. Obecnie podstawowymi dokumentami odniesienia dla tych wyrobów są Polskie Normy wprowadzające normy europejskie. Wydane przed ustanowieniem nowych norm aprobaty techniczne, mogą być stosowane jako dokumenty odniesienia do czasu ich ważności. Natomiast normy branżowe nie mogą być, w myśl ustawy o wyrobach budowlanych, dokumentami odniesienia. Warto wiedzieć zanim kupisz kostkę 1

I N F O R M A T O R Nowo wprowadzone regulacje prawne oraz wymagania zawarte w nowych Polskich Normach wymagają od producentów betonowych elementów brukowych, aby dostarczane przez nich wyroby były bezpieczne w stosowaniu oraz posiadały powtarzalne właściwości użytkowe i parametry techniczne. Wiąże się to z koniecznością ciągłego doskonalenia procesów technologicznych oraz systemów kontroli produkcji i badań jakościowych gotowych wyrobów. Takie też działania są podejmowane przez producentów betonowych elementów brukowych, zrzeszonych w Stowarzyszeniu Producentów Brukowej Kostki Drogowej. 1. WŁAŚCIWOŚCI BETONOWYCH ELEMENTÓW BRUKOWYCH. Betonowe elementy brukowe aby mogły być wprowadzone do obrotu i stosowane przy wykonywaniu robót budowlanych, powinny spełniać wymagania określone we właściwych przedmiotowo Polskich Normach lub ważnych aprobatach technicznych wydanych przez Instytut Badawczy Dróg i Mostów. Polskie Normy na betonowe wyroby brukowe to: PN-EN 1338:2005 Betonowa kostka brukowa. Wymagania i metody badań, PN-EN 1339:2005 Betonowe płyty brukowe. Wymagania i metody badań, PN-EN 1340:2004 Krawężniki betonowe. Wymagania i metody badań. INFORMATOR KOSTKI BRUKOWEJ Normy te, będące transpozycją norm europejskich, nie określają, w odróżnieniu od dotychczas stosowanych norm branżowych, konkretnych kształtów ani wymiarów dla betonowych elementów brukowych. Wprowadzają jedynie ogólne definicje głównych grup asortymentowych, czyli kostki, płyt i krawężników. Podstawową zaletą takiego podejścia, jest brak ograniczeń rozwoju asortymentu produkcyjnego. Zmieniony został również sposób klasyfikacji wyrobów. W dotychczasowych dokumentach odniesienia (normach, aprobatach technicznych) do klasy lub gatunku były przypisywane wyroby po spełnieniu przez nie szeregu wymagań. Obecnie pojęcie klasy jest ściśle związane z ocenianym parametrem, tzn. wprowadzono odpowiednie klasy np. ścieralności wyrobu, odporności na warunki atmosferyczne, wytrzymałości itp. Również numeracja klas została odwrócona. Wg norm europejskich najniższe wymagania ma klasa 1, a wzrastające numery klasy oznaczają coraz wyższe parametry (wyższą jakość elementu). Zmienione zostało również podejścia do oceny betonowych elementów brukowych w kontekście stosowanego do ich produkcji betonu. W normach PN-EN 1338, PN-EN 1339 i PN-EN 1340 nie ma bezpośredniego odwołania do normy na beton (PN-EN 206-1:2003). Wynika to z faktu, że w ocenie jakości wyrobów bierze się 2

K O S T K I B R U K O W E J pod uwagę parametry gotowych elementów a nie parametry betonu z jakiego te elementy zostały wykonane. Wykaz starych i nowych specyfikacji technicznych dla betonowych elementów brukowych Nazwa wyrobu Kostka brukowa Stary dokument odniesienia Aprobata techniczna Trylinka BN-80/6775-03.02 Nowy dokument odniesienia PN-EN 1338:2005 lub aprobata techniczna do końca swojej ważności PN-EN 1338:2005 lub PN-EN 1339: 2005 w zależności od grubości Oznakowanie Płyty brukowe BN-80/6775-03.03 PN-EN 1339:2005 lub Płyty ażurowe BN-80/6775-03.01 PN-EN 1339:2005; PN-EN 13369: 2004 lub aprobata techniczna lub Krawężniki betonowe BN-80/6775-03.04 PN-EN 1340:2004 lub Obrzeża chodnikowe BN-80/6775-03.04 PN-EN 1340:2004 lub Elementy odprowadzające wodę PN-EN 1340:2004 lub lub lub 1.1. Kierunki i kryteria oceny betonowych elementów brukarskich Oceny betonowych elementów brukowych oraz pozostałych prefabrykatów uzupełniających dokonuje się badając cztery podstawowe grupy cech: Warto wiedzieć zanim kupisz kostkę 3

I N F O R M A T O R Przy ocenie betonowej kostki brukowej można posługiwać się wytycznymi wyznaczonymi przez aprobaty techniczne IBDiM wydane do roku 2004 włącznie lub wymaganiami normy PN-EN 1338:2005. Dla pozostałych elementów są to wyłącznie normy PN-EN 1339:2005 i PN-EN1340:2004. Nowe normy pozwalają producentowi na grupowanie wyrobów w rodziny dla potrzeb oceny ich właściwości, gdy wartość wybranej cechy jest wspólna dla wszystkich wyrobów. Przykładami takich rodzin są: rodziny wytrzymałości: gdy kostki (płyty lub krawężniki) produkowane są z zastosowaniem takich samych rodzajów materiałów i metod produkcji, bez względu na wymiary i zabarwienie, rodziny powierzchni: gdy kostki (płyty lub krawężniki), których mieszanka betonowa stosowana na warstwę ścieralną zawiera taki sam rodzaj głównego kruszywa (naturalny żwir rzeczny, łamane kruszywo granitowe, porfir, bazalt lub wapień), a powierzchnia gotowego wyrobu jest obrabiana w ten sam sposób, bez względu na wymiary i zabarwienie. Nie można łączyć w rodziny wyrobów produkowanych wg różnych norm np. kostki i krawężników, płyt i kostki itp. Ocena cech estetycznych. INFORMATOR KOSTKI BRUKOWEJ W aprobatach technicznych i poprzednich normach branżowych ocenie wyglądu zewnętrznego podlegały wszystkie ściany elementu brukarskiego. Oceniano je również pod względem obecności rys i uszkodzeń. Obecnie normy wymagają tylko oceny warstwy licowej (czyli tej widocznej i pracującej). Górna powierzchnia badanych elementów nie powinna wykazywać takich wad jak rysy lub odpryski. W przypadku elementów dwuwarstwowych nie dopuszcza się występowania rozwarstwienia (rozdzielenia) między warstwami. Tekstura i zabarwienie powinny być zgodne z próbkami dostarczonymi przez producenta i zatwierdzonymi przez odbiorcę. Ponadto pamiętać należy, że nabywając materiał na posesje prywatne należy w miarę możliwości kupować całą ilość potrzebnej kostki jednorazowo i najlepiej z jednej partii produkcyjnej. Zmiany właściwości surowców czy też zmiany warunków dojrzewania mogą powodować naturalne różnice w jednolitości zabarwienia pomiędzy partiami. Wykwity Biały nalot czasami pojawia się na powierzchni kostek w początkowym okresie eksploatacji. Są to wykwity wapienne. Nie są one wynikiem błędu producenta ani nie wpływają ujemnie na trwałość wyrobów. Jest to jedno z naturalnych zjawisk towarzyszących eksploatacji betonu w warunkach zewnętrznych. W trakcie użytkowania wykwity ulegają zanikowi (ścieranie nawierzchni, zmywanie deszczem itp.). 4

K O S T K I B R U K O W E J Czas ich zaniku zależy od intensywności eksploatacji nawierzchni i może wahać się od kilku tygodni (np. na uczęszczanych chodnikach) do kilku (2-3) lat (np. na posesjach prywatnych). Wykwity, jako zjawisko nie mające szkodliwego wpływu na właściwości użytkowe elementów brukowych są dopuszczalne przez aprobaty techniczne i nowe normy. Ocena wymiarów liniowych. Wszystkie dokumenty odniesienia wymagają oceny i systematycznej kontroli wymiarów gabarytowych elementów brukowych (w szczególności ich grubości). Nowe normy podają odpowiednie klasy tolerancji wymiarowych wyrobów. Dodatkowo konieczne jest podanie wymiarów elementów wyrobu takich jak fazy, odstępniki itp. Wytrzymałość mechaniczna. Kostka brukowa Przy korzystaniu z aprobaty technicznej IBDiM wykonywane jest badanie wytrzymałości na ściskanie, poprzez stemple o wymiarach ściśle uzależnionych od grubości kostki. Norma PN-EN 1338:2005 wprowadziła natomiast badanie wytrzymałości na rozciąganie przy rozłupywaniu kostki brukowej zwane potocznie badaniem wytrzymałości na rozłupywanie. Aprobata techniczna IBDiM Norma PN-EN 1338:2005 Wytrzymałość na ściskanie Wytrzymałość na rozciąganie przy rozłupywaniu Klasa wyrobu Wartość Klasa 35 35 MPa Wartość charakterystyczna nie mniejsza niż 3,6 MPa Klasa 50 50 MPa Przykładowe oznaczenie klasy wytrzymałości dla kostki brukowej zgodnie z PN-EN 1338:2005: Wytrzymałość na rozciąganie przy rozłupywaniu: zgodna z wymaganiami normy Co oznacza, że wytrzymałość charakterystyczna badanej grupy kostek ma wartość co najmniej 3,6 MPa, natomiast żaden pojedynczy wynik nie jest mniejszy niż 2,9 MPa. Warto wiedzieć zanim kupisz kostkę 5

I N F O R M A T O R Płyty brukowe Norma PN-EN 1339:2005 wymaga dla płyt brukowych badania wytrzymałości na zginanie. Klasyfikacji dokonuje się określając wytrzymałość charakterystyczną. Klasy wytrzymałości na zginanie Klasa Znakowanie Wytrzymałość charakterystyczna na zginanie MPa 1 S 3,5 2 T 4,0 3 U 5,0 Dodatkowo dla płyt brukowych deklarowana jest nośność określona przez siłę łamiącą. Przykładowe oznaczenie klasy wytrzymałości dla płyty brukowej: Wytrzymałość na zginanie: T 7 Co oznacza klasę 2 wytrzymałości na zginanie przy sile łamiącej płytę 70 kn. Krawężniki betonowe. Norma PN-EN 1340:2005 wymaga dla krawężników betonowych (a także obrzeży, koryt ściekowych i innych elementów) badania wytrzymałości na zginanie. Klasyfikacji dokonuje się określając wytrzymałość charakterystyczną. Nie wymaga ona jednak klasyfikowania wg wartości siły łamiącej. Klasy wytrzymałości na zginanie Klasa Znakowanie Wytrzymałość charakterystyczna na zginanie MPa INFORMATOR KOSTKI BRUKOWEJ 1 S 3,5 2 T 5,0 3 U 6,0 Jeśli krawężniki z powodu ich geometrii, nie mogą być badane zgodnie z niniejszą normą, to można powołać się na badania wykonane na innym asortymencie należącym do tej samej rodziny krawężników. 6

K O S T K I B R U K O W E J Przykładowe oznaczenie klasy wytrzymałości dla krawężnika betonowego: Wytrzymałość na zginanie: T Co oznacza klasę 2 wytrzymałości na zginanie krawężnika. Ścieralność. Normy dopuszczają dwie metody badania ścieralności: Metoda tzw. szerokiej tarczy ściernej, w której miarą ścieralności jest szerokość rowka pozostawionego w próbce przez pionową tarczę ścierną, Metoda tarczy Boehme go, w której miarą ścieralności jest ubytek objętości z jednostkowej powierzchni próbki (odnoszony do powierzchni 5000mm 2 ). Klasy odporności na ścieranie Klasa Oznaczenie Wymaganie Żaden pojedynczy wynik badania nie powinien przekraczać dopuszczalnej wartości 1 2* 3 4 F G H I Pomiar wykonany metodą szerokiej tarczy ściernej (załącznik G) nie określa się 26 mm 23 mm 20 mm *Dla kostki brukowej nie określa się klasy 2 ścieralności. Pomiar wykonany metodą tarczy Boehme go (załącznik H) nie określa się 26 000 mm 3 /5 000 mm 2 20 000 mm 3 /5 000 mm 2 18 000mm 3 /5 000 mm 2 Wybór wyrobów o odpowiedniej klasie ścieralności uzależniony jest od ich zastosowania, a w szczególności od klasy obciążenia ruchem danej przestrzeni komunikacyjnej. Oporność na poślizg/poślizgnięcie Betonowe elementy brukowe wykazują zadawalającą odporność na poślizg/ poślizgnięcie pod warunkiem, że ich górna powierzchnia nie była szlifowana i/lub polerowana w celu uzyskania bardzo gładkiej powierzchni. Jeżeli w wyjątkowym przypadku wymagane jest podanie wartości odporności na poślizg/poślizgnięcie to należy zastosować metodę badania przy pomocy wahadła angielskiego i zadeklarować wartość minimalną odporności na poślizg/poślizgnięcie. Warto wiedzieć zanim kupisz kostkę 7

I N F O R M A T O R Jeśli powierzchnia elementów brukowych zawiera nierówności, jest rowkowana, lub posiada inne cechy uniemożliwiające wykonanie badania za pomocą wahadłowego przyrządu do badania tarcia to przyjmuje się, że wyrób spełnia wymagania niniejszej normy bez konieczności przeprowadzenia badania. Odporność na warunki atmosferyczne Odporność na warunki atmosferyczne określa się dla betonowych elementów brukowych przez badania nasiąkliwości wodnej lub, jeżeli element ma być eksploatowany w warunkach częstego stosowania zimą środków odladzających, przez badanie odporności na zamrażanie/rozmrażanie w obecności soli odladzających. Klasy odporności na warunki atmosferyczne Klasa Znakowanie Badana cecha Przykłady zastosowań w Polsce 1 A nie określa się Powierzchnie osłonięte przed warunkami atmosferycznymi (np. posadzki w halach itp.) 2 B Nasiąkliwość w % masy próbki wartość średnia 6 % Nawierzchnie zewnętrzne nie poddawane oddziaływaniu środków odladzających 3 D Ubytek masy z badanej powierzchni po 28 cyklach zamrażania/ rozmrażania wyrażony w kg/m 2 wartość średnia 1,0 kg/m 2 przy czym żaden pojedynczy wynik > 1,5 kg/m 2 Nawierzchnie utrzymywane z użyciem środków odladzających Zdjęcia kostek po badaniu odporności na zamrażanie/rozmrażanie z udziałem soli odladzających: A złuszczenia (ubytek masy) 0,25 kg/m 2 : wynik pozytywny; B złuszczenia (ubytek masy) 1,8 kg/m 2 : wynik negatywny. A B INFORMATOR KOSTKI BRUKOWEJ 8

K O S T K I B R U K O W E J Ocenie odporności na zamrażanie/rozmrażanie z udziałem soli odladzających poddawana jest tylko warstwa licowa kostki brukowej i pozostałych elementów brukowych. W trakcie badania pozostałe powierzchnie (dolna i boczne) są dokładnie izolowane od wpływu czynników niszczących. W porównaniu do dotychczasowych specyfikacji technicznych badania nasiąkliwości i mrozoodporności nie są traktowane oddzielnie, lecz jako kolejne stopnie odporności na oddziaływanie warunków naturalnych. Inne właściwości betonowych elementów brukowych Zawartość azbestu Obecnie normy nie dopuszczają stosowania azbestu lub materiałów, zawierających azbest do produkcji betonowych elementów brukowych i elementów małej architektury ulic i ogrodów. Właściwości ogniowe i przewodność cieplna W szczególnych przypadkach kostka brukowa i inne elementy mogą być wykorzystywane do budowy samego budynku a nie tylko kształtowania jego otoczenia (np. posadzki, dachy o charakterze użytkowym itp.). Dlatego normy klasyfikują betonowe elementy brukowe do klasy A1 reakcji na ogień (wyrób niepalny) bez potrzeby przeprowadzania badań w tym zakresie. Ponadto, mogą być stosowane jako elementy pokrycia dachowego, ponieważ są uważane za spełniające wymagania dotyczące odporności na działanie ognia zewnętrznego bez potrzeby badania. Jeżeli przewiduje się, że betonowe elementy brukowe będą uwzględnione w ustalaniu właściwości cieplnych przegrody np. będą stanowić pokrycie nawierzchni usytuowanej na dachu budynku, producent powinien deklarować przewodność cieplną na podstawie danych obliczeniowych podanych w PN-EN 13369:2004. Uwagi eksploatacyjne Betonowe elementy brukowe produkowane w technologii wibroprasowania betonu charakteryzują się wysoką wytrzymałością mechaniczną i trwałością w warunkach atmosferycznych. Jednak sam materiał nie przesądza o odpowiedniej trwałości nawierzchni. Należy, zatem zwrócić szczególną uwagę nie tylko na jego prawidłowe ułożenie ale również na właściwe wykonanie warstw podbudowy. Coraz częściej zalecenia co do układania kostki i warunków eksploatacji nawierzchni podawane są przez producenta w materiałach informacyjnych o wyrobach lub nawet na etykietach dołączonych do wyrobu. Pamiętać powinniśmy, że można w znacznej mierze ograniczyć kłopotliwą dla obu stron wymianę już ułożonej kostki, eliminując na etapie wykonywania nawierzch- Warto wiedzieć zanim kupisz kostkę 9

I N F O R M A T O R ni pojedyncze elementy z widocznymi wadami. W przypadku zaistnienia większej niezgodności, należy przerwać układanie i skontaktować się ze sprzedawcą lub producentem. OZNAKOWANIE KOSTKI BRUKOWEJ W ŚWIETLE WYMAGAŃ PRAWNYCH Zasady znakowania betonowych elementów brukowych Zgodnie z ustawą o wyrobach budowlanych betonowy element brukowy nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych, jeżeli został: oznakowany, albo oznakowany znakiem budowlanym. Kostka brukowa lub inny element brukowy oznakowany oznacza, że dokonana przez producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela, mającego siedzibę na terenie Unii Europejskiej, ocena zgodności wykazała zgodność tego wyrobu z normą zharmonizowaną (PN-EN 1338, PN-EN 1339, PN-EN 1340). Systemy oceny zgodności i zasady znakowania wyrobu budowlanego oznakowaniem CE określa rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie systemów oceny zgodności, wymagań, jakie powinny spełniać notyfikowane jednostki uczestniczące w ocenie zgodności, oraz sposobu oznaczania wyrobów budowlanych oznakowaniem CE (Dz. U. z 2004r, Nr 195, poz. 2011). INFORMATOR KOSTKI BRUKOWEJ Kostka brukowa lub inny element brukowy oznakowany znakiem budowlanym oznacza, że producent wyrobu budowlanego, mający siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub upoważniony przedstawiciel producenta, jeżeli producent ma siedzibę poza terytorium RP, dokonał oceny zgodności i wydał, na swoją wyłączną odpowiedzialność, krajową deklarację zgodności z Polską Normą wyrobu (np.: PN-EN 1338, PN-EN 1339, PN-EN 1340) albo aprobatą techniczną Instytutu Badawczego Dróg i Mostów. Systemy oceny zgodności i zasady oznakowania wyrobu budowlanego znakiem budowlanym określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz. U. z 2004r, Nr 198, poz. 2041) 10

K O S T K I B R U K O W E J Systemy oceny zgodności betonowych elementów brukowych. Zgodność produkowanych betonowych elementów brukowych z normą lub aprobatą techniczną powinna być potwierdzona z zastosowaniem 4 systemu oceny zgodności (dla wyrobów budowlanych o mniejszym wpływie na bezpieczeństwo obiektu budowlanego). Dotyczy to zarówno wyrobów oznakowanych CE jak i znakiem budowlanym. System 1+ 1 2+ 2 3 4 Zadania Producenta Zakładowa Kontrola Produkcji (ZKP) X X X X X X Badanie wstępne (typu) X X X Systematyczne badanie próbek wyrobu (autokontrolne) X X X X Zadania Jednostki Notyfikowanej Certyfikacja zgodności wyrobu X X Badanie wstępne (typu) X X X Certyfikacja zakładowej kontroli produkcji X X Ocena zakładowej kontroli produkcji X X X Kontrolne badania próbek pobieranych w zakładzie X Producent lub jego upoważniony przedstawiciel może zadeklarować zgodność betonowego elementu brukowego z właściwą normą lub aprobatą techniczną poprzez wystawienie deklaracji zgodności WE (dla wyrobów oznakowanych CE) lub krajowej Warto wiedzieć zanim kupisz kostkę 11

I N F O R M A T O R deklaracji zgodności (dla wyrobów oznaczanych znakiem budowlanym), o ile wykonane przez niego wstępne badanie typu wykazało, że wyrób jest zgodny ze zharmonizowaną specyfikacją techniczną wyrobu, a przez zakładową kontrolę produkcji zapewnił ciągłość tej zgodności. Tak więc producent zamierzając wprowadzić do obrotu betonową kostkę drogową lub inne elementy brukowe powinien wykazać zgodność tego wyrobu z postanowieniami właściwych norm lub aprobat technicznych w kontekście deklarowanych właściwości użytkowych i parametrów technicznych (klasy i poziomy) poprzez: wykonanie wstępnego badania typu wyrobu wprowadzenie, utrzymanie i dokumentowanie systemu Zakładowej Kontroli Produkcji, łącznie z badaniem gotowych wyrobów. Wstępne badanie typu wyrobu budowlanego jest pełnym zestawem badań lub innych procedur opisanych w normie wyrobu, których celem jest określenie właściwości użytkowych i własności technicznych próbek wyrobu reprezentatywnych dla danego typu, w zakresie wynikającym z załącznika ZA do normy (zharmonizowane właściwości wyrobu). Wstępne badanie typu weryfikuje zgodność wyrobu z normą, definiując jednocześnie deklarowany poziom zharmonizowanych właściwości użytkowych. Typ wyrobu może obejmować wiele wersji wyrobu, pod warunkiem, że różnice pomiędzy tymi wersjami nie wpływają na poziom bezpieczeństwa i inne wymagania dotyczące właściwości użytkowych wyrobu. W przypadku betonowej kostki brukowej, dla której dokumentem odniesienia jest aprobata techniczna IBDiM, za wstępne badanie typu można uznać badania wyrobu wykonane na potrzeby postępowania aprobacyjnego. Zależnie od wybranych przez producenta ograniczeń zamierzonych zastosowań wyrobu zakres wstępnego badania typu można ograniczyć do takich badań, które mają zastosowanie w przewidzianych zastosowaniach. INFORMATOR KOSTKI BRUKOWEJ System zakładowej kontroli produkcji jest to zbiór działań zapisanych w odpowiednich procedurach mających na celu kontrolę i regulację całego procesu produkcyjnego począwszy od momentu przyjęcia surowców, na sprzedaży wyrobu gotowego skończywszy. Integralną częścią tego systemu jest kontrola i badanie laboratoryjne wyrobów na różnych etapach produkcji. Wszystkie działania wykonywane w ramach systemu zakładowej kontroli produkcji powinny być zapisywane i potwierdzone podpisem uprawnionej osoby. Po dokonaniu czynności, które są wymagane w odpowiednich dokumentach odniesienia i przyjętym systemie oceny producent wystawia na swoją wyłączną odpowiedzialność deklarację zgodności dla produkowanego wyrobu. W przypadku betonowych elementów brukowych wprowadzanych do obrotu z oznakowaniem CE jest to deklaracja zgodności WE, a w przypadku wyrobów oznaczanych znakiem budowlanym jest to krajowa deklaracja zgodności. 12

K O S T K I B R U K O W E J Deklarację zgodności producent przechowuje i przedkłada właściwym organom kontroli na ich żądanie. Udział jednostek notyfikowanych w ocenie betonowych elementów brukowych System 4 oceny zgodności nie wymaga udziału jednostki notyfikowanej w procesie deklarowania zgodności i oznakowaniu betonowych elementów brukowych. Udział strony trzeciej czyli jednostki certyfikującej system Zakładowej Kontroli Produkcji lub laboratorium zewnętrznego badającego wyroby jest zatem całkowicie dobrowolny. Bardzo często producenci dbający o jakość swoich wyrobów poddają je dodatkowo okresowej kontroli w laboratoriach zewnętrznych. Wzmacnia to miarodajność wyników uzyskanych w ich własnym laboratorium. Ponadto normy dla betonowych elementów brukowych dopuszczają możliwość przeprowadzenia badań odbiorczych (np. w przypadkach wątpliwych). Jednak jeżeli w procesie deklarowania zgodności uczestniczy strona trzecia (np. badająca wyrób) takie badania są nie potrzebne (za wyjątkiem spraw spornych, gdzie badana jest tylko właściwość lub właściwości co do których pojawiły się wątpliwości). Oznakowanie wyrobu Do oznakowania betonowego elementu brukowego (oznakowaniem lub znakiem budowlanym ) wymagane jest wcześniejsze wystawienie przez producenta deklaracji zgodności. Oznakowanie powinno być nanoszone na wyrób w sposób trwały, w formie takiej jaką określają przepisy. Powinno być umieszczone (o ile pozwalają na to warunki techniczne) na: wyrobie lub etykiecie przymocowanej do wyrobu, opakowaniu jednostkowym albo zbiorczym wyrobu, dokumentach handlowych dotyczących wyrobu (w szczególnych przypadkach). Uwaga. Na wyrobie oznaczonym oznakowaniem CE lub znakiem budowlanym mogą być umieszczone inne oznakowania, pod warunkiem, że nie będę one ograniczać widoczności i czytelności oznakowania CE lub znakiem budowlanym, a ich znaczenie i forma graficzna nie będą wprowadzać w błąd, iż jest to oznakowanie CE lub znak budowlany. Oznakowanie betonowych elementów brukowych składa się ze znaku zgodności CE i informacji o oznakowanym wyrobie. Informacja towarzysząca znakowi CE obejmuje : nazwę lub znak identyfikacyjny producenta, nazwę lub znak identyfikacyjny zakładu, w którym wyrób został wytworzony, ostatnie dwie cyfry roku, w którym naniesiono oznakowanie numer deklaracji zgodności WE, Warto wiedzieć zanim kupisz kostkę 13

I N F O R M A T O R numer Polskiej Normy (norma zharmonizowana), z którą wyrób jest zgodny, deklarowane właściwości użytkowe wyrobu wg normy, informacje dodatkowe (np. data produkcji, nr partii i inne). Do wyrobu oznakowanego znakiem budowlanym producent jest obowiązany dołączyć informację zawierającą: określenie, siedzibę i adres producenta oraz adres zakładu produkcyjnego, dane umożliwiające identyfikację wyrobu: nazwę, nazwę handlową, typ, odmianę, gatunek, wg dokumentu odniesienia, numer i rok publikacji Polskiej Normy wyrobu lub aprobaty technicznej, z którą potwierdzono zgodność, numer i datę wystawienia krajowej deklaracji zgodności, inne dane, jeżeli wynika to z dokumentu odniesienia. Oznakowanie betonowej kostki brukowej Oznakowanie CE na betonowej kostki brukowej umieszcza jego producent. Znak CE wraz z informacja towarzyszącą o wyrobie powinien znajdować się na opakowaniu kostki i/lub w dokumentach handlowych. Informacja o wyrobie powinna zawierać: nazwa lub znak identyfikacyjny producenta; adres pod którym zarejestrowany jest producent; adres zakładu w którym jest produkowany wyrób ostatnie dwie cyfry roku, w którym dokonano oznakowania; numer Polskiej Normy PN-EN 1338:2005; rodzaj wyrobu (np. prefabrykowana betonowa kostka brukowa) i zamierzone zastosowanie (np. nawierzchnie wewnętrzne, nawierzchnie zewnętrzne i/lub elementy pokrycia dachowego); informacje odnoszące się do właściwości/wartości deklarowanych. INFORMATOR KOSTKI BRUKOWEJ Dla wyrobów przeznaczonych na zewnętrzne ciągi piesze i obszary ruchu kołowego należy podać : wytrzymałość na rozciąganie przy rozłupywaniu; odporność na poślizg/poślizgnięcie; trwałość; Na wyrobach przeznaczonych do stosowania na nawierzchnie wewnętrzne należy podać: euroklasę w zakresie reakcji na ogień; wytrzymałość na rozciąganie przy rozłupywaniu; odporność na poślizg/poślizgnięcie; trwałość; 14

K O S T K I B R U K O W E J Jeżeli przewiduje się, kostka będzie uwzględniona w ustalaniu właściwości cieplnych przegrody np. będą stanowić pokrycie nawierzchni usytuowanej na dachu budynku, producent powinien deklarować przewodność cieplną na podstawie danych obliczeniowych podanych w PN-EN 13369:2004. PRZYKŁAD PRAWIDŁOWEGO OZNAKOWANIA logo firmy Data produkcji: Zamierzone zastosowania 05 Nazwa Producenta Kostki Brukowej s.j. Adres PN-EN 1338:2005 Prefabrykowana betonowa kostka brukowa Wewnętrzne nawierzchnie Zakład Produkcyjny nr... Adres Zewnętrzne nawierzchnie Emisja azbestu Brak Brak Wytrzymałość na rozciąganie przy rozłupywaniu Zgodna (³ 3,6 MPa) Zgodna (³ 3,6 MPa) Odporność na poślizg/poślizgnięcie 45 45 Współczynnik przewodności cieplnej [W/(mK)] 1,2 X Odporność na działanie ognia zewnętrznego X X Trwałość: Odporność na warunki atmosferyczne: Odporność na ścieranie: Zadawalająca D H Zadawalająca D H Reakcja na ogień A1 X X nie stosuje się Oznakowanie betonowej kostki brukowej znakiem budowlanym Znak budowlany na betonowej kostki brukowej umieszcza na wyrobie jego producent. Znak budowlany wraz z informacja towarzyszącą o wyrobie powinien znajdować się na opakowaniu kostki i/lub w dokumentach handlowych. Informacja o wyrobie powinna zawierać: określenie, siedzibę i adres producenta oraz adres zakładu produkcyjnego, identyfikację wyrobu: nazwę, nazwę handlową, typ, odmianę i wymiary wg dokumentu odniesienia, Warto wiedzieć zanim kupisz kostkę 15

I N F O R M A T O R numer aprobaty technicznej IBDiM, numer i datę wystawienia krajowej deklaracji zgodności, deklarowane właściwości kostki, według aprobaty technicznej. Właściwości kostki, o których mówią aprobaty techniczne: klasa (35 lub 50) gatunek (I lub II) PRZYKŁAD PRAWIDŁOWEGO OZNAKOWANIA logo firmy Nazwa Producenta Kostki Brukowej s.j. Adres Zakład Produkcyjny nr... Adres Aprobata techniczna Nr Betonowa kostka brukowa (nazwa handlowa, wymiary) Numer i data krajowej deklaracji zgodności Zamierzone zastosowania (wg aprobaty technicznej) Klasa Gatunek Uwaga: Kostka brukowa może również zostać oznaczona znakiem budowlanym, jeżeli jest zgodna z Polską Normą PN-EN 1338:2005, a zgodność ta została potwierdzona przez producenta poprzez wystawienie krajowej deklaracji zgodności. Informacje dodatkowe INFORMATOR KOSTKI BRUKOWEJ Etykiety mogą zawierać inne znaki towarowe oraz informacje dodatkowe, które producent uznaje za istotne jak np.: data produkcji, nr partii produkcyjnej, masa palety z wyrobami, uwagi dotyczące eksploatacji elementów brukowych itp. Muszą one jednak być tak umieszczone aby nie kolidowały z informacjami bezpośrednio odnoszących się do oznakowania lub znakiem budowlanym. 16

Informator opracowany przez Stowarzyszenie Producentów Brukowej Kostki Drogowej Wydawca Polski Cement Sp. z o.o. ul. Lubelska 29, 30-003 Kraków tel. +48 12 423 33 55 tel./fax +48 12 423 33 45 e-mail: wydawnictwo@polskicement.pl http://www.polskicement.pl DTP Druk AM-STUDIO, Kraków www.am-studio.com.pl Drukarnia Skleniarz, Kraków