Wiatr
Wiatr Wiatr jest elementem klimatu jako calości. Jest to poziomy ruch powietrza spowodowany róŝnicą ciśnienia atmosferycznego na znacznych obszarach kuli ziemskiej oraz ruchem obrotowym ziemi. Kierunek wiatru decyduje o tym czy naplywa powietrze suche czy wilgotne, cieple czy zimne. Na szybkość wiatru wplywa gradient ciśnienia i wysokość nad powierzchnia gruntu. Jako czynnik ekologiczny dziala na organizmy wielostronnie, wplywa na zachowanie się i obyczaje zwierząt, pokrój i budowę organizmów a takŝe rozsiedlenie gatunków.
Wiatr jest czynnikiem mechanicznym z którym walczyć muszą zarazem większe jak i mniejsze zwierzęta latające. Przeciwstawiać muszą mu się takŝe rośliny zwlaszcza drzewa i krzewy. Zwykle od strony gdzie dzialają silne prądy powietrza występowanie organów np. galęzi, koron jest ograniczone. Z miejsc wystawionych na silne wiatry usuwane są zwykle wszystkie zwierzęta latające. Wiatr jest więc silnym czynnikiem selekcjonującym.
Wiele ptaków reaguje na prędkość i kierunek wiatru, np. mewy orientują się pozytywnie kierując glowe do wiatru w przypadku prądów powietrza od strony oceanu, ale unikając groźnych wiatrów od strony kontynentu. Stwierdzono Ŝe formą adaptacji ptaków do silnych i stale wiejących wiatrów na obszarach ploŝonych znacznie powyŝej poziomu morza, np. w Tybecie, jest gnieŝdŝenie się na ziemi najczęściej w miejscach ukrytych przed wiatrem lub ochrona jaj przez budowanie ścianek z kamieni.
Prądy wstępujące i zstępujące w ukladach ciśnienia atmosferycznego.
Wplyw wiatru na organizmy Zwiększa szybkość parowania i szybkość tracenia ciepla (zwiększenie transpiracji u roślin i parowania wody z powierzchni ciala zwierząt)
Wiatr jako czynnik rozsiedlania gatunków. Wiatr ulatwia rozprzestrzenianie się gatunkom areodynamicznym, np. pająkom, których mlode na wsnutych niciach noszą się w powietrzu jako tzw. babie lato. Wędrówka ta umoŝliwia przeniesienie się na zimowe siedliska, glównie leśne i jest czynnikiem zwiększającym zasięg gatunku. Wędrówki przy pomocy wiatru są teŝ typowe dla niektórych owadów, np. mszyce Ŝyjące na drzewach iglastych. Z tej formy rozprzestrzeniania się korzystają teŝ liczne gatunki Z tej formy rozprzestrzeniania się korzystają teŝ liczne gatunki anemochoryczne, ich nasiona i owoce roznoszone są przy udziale wiatru, np. mniszek lekarski, sosna.
Wiatr jest czynnikiem wysuszającym, powoduje nierównomierne uwilgocenie gleby oraz jej erozje eolityczną. Stwarza teŝ niejednakowe waunki wegetacji roślin i Ŝycia zwierząt. Ekologiczne skutki mają takŝe pionowe ruchy konwekcyjne powietrza. Silny pionowy ruch powietrza cieplego w górne chlodne warstwy atmosfery powoduje powstawanie chmur i opadów. Zimne powietrze splywające w dól powoduje powstawanie tzw. mrozowisk, obserwuje się w górach nad obszarami zalesionymi. Miejscem występowania tych zjawisk są doliny górskie, kotliny, polany leśne.
Wiatr jako czynnik niszczący. W wyniku bezpośredniego dzialania silnych wiatrów powstają np. wiatrolomy drzew, moŝe do tego przyczynić się teŝ czlowiek przez niewlaściwy dobór gatunków drzew, niewlaściwą gospodarkę wyrębową. Silny wiatr często polączony jest z intensywnymi opadami atmosferycznymi, przyczynić się teŝ moŝe do strat gospodarczych wywolanych wyleganiem zbóŝ. Wiatr powoduje zaklócania powierzchni wody i falowanie powierzchni zbiorników wodnych. Przyczynia się do lamania grzbietów fal, co umoŝliwia przenoszenie energii kinetycznej do podpowierzchniowej strefy fal.
Niszczycielskie oblicze wiatru. Cyklon - rodzaj cyrkulacji atmosferycznej nietypowej dla niŝów barycznych; wirowy układ wiatrów w obrębie niŝu (przemieszczają się po liniach spiralnych od zewnątrz do środka), na półkuli północnej kierunek przeciwny do kierunku ruchu wskazówek zegara, zaś na południowej zgodny z kierunkiem wskazówek zegara. Cyklony nie występują zazwyczaj w umiarkowanych i wysokich szerokościach geograficznych, ich przechodzeniu towarzyszą zmiany pogody (zmiany temperatury powietrza, ciśnienia, prędkości wiatru, pojawienie się silnych opadów itp.). Cyklony o katastrofalnych nieraz skutkach, występujące w niskich szerokościach geograficznych określa się jako cyklony tropikalne.
Rodzaje wiatrów Stałe pasaty antypasaty Sezonowe (okresowe) monsun Lokalne monsun bryza fen wiatr dolinny wiatr górski Pustynne harmattan chamsin
Nazwy wiatrów pochodzą od kierunków z których wieją.
Monsuny. Monsun letni wieje znad oceanu w kierunku kontynentu. Przynosi na ląd wilgotne powietrze, powodując duŝe zachmurzenie i intensywne opady deszczu. Monsun zimowy wieje od kontynentu w stronę oceanu. Nad lądem ksztaltuje pogodę sloneczną i suchą.
Pasaty. Specyficzny uklad ciśnień w strefie międzyzwrotnikowej sprawia, Ŝe tworzą się tam stale wiatry pasaty. Wieją one od zwrotników ku równikowi.
Bryza wiatr wiejący na wybrzeŝu morskim. Zmiany kierunku wiatru, występujące w rytmie dobowym, wywołane są róŝnicami w nagrzewaniu się lądu i morza. W dzień ląd nagrzewa się szybciej niŝ woda, dlatego cieplejsze powietrze nad lądem unosi się (powodujac spadek cisnienia na powierzchni lądu), a na jego miejsce pojawia się chłodniejsze i wilgotniejsze powietrze znad morza. Zatem bryza dzienna (bryza morska) wieje znad morza na ląd. Natomiast w nocy woda oddaje ciepło wolniej niŝ ląd, dlatego cisnienie nad wodą jest niŝsze niŝ na powierzchni lądu, co powoduje zmianę kierunku wiatru.bryza nocna (bryza lądowa) przynosi na wodę suche powietrze znad lądu. Zasięg bryzy to ok. 20-30 km od linii brzegowej w stronę wody. W stronę lądu zasięg ten jest wyraźnie mniejszy i uzaleŝniony od charakteru powierzchni.
Fen (z niem. Föhn) ciepły i suchy wiatr wiejący z gór w doliny. W wyniku zmian fizycznych następuje ogrzewanie i osuszanie spadającego powietrza oraz gwałtowne ocieplenie w obszarze jego oddziaływania - nawet o 10-20 stopni Celsjusza w ciągu kilkunastu minut. W Tatrach ten wiatr nosi nazwę halny.
Wiatr dolinny (dzienny) i wiatr górski (nocny) wiatry lokalne powstające w górach, zmieniające w ciągu doby swój kierunek. Wiatr dolinny to ciepła masa powietrza przemieszczająca się ku górze z nagrzanych w ciągu dnia dolin. Wiatr górski wieje w nocy ku dolinie.
Harmattan (z języka tiwi; harmatan) silny, północno-wschodni wiatr wiejący w porze suchej znad Sahary na wybrzeŝe Zatoki Gwinejskiej, a takŝe na zachodnie wybrzeŝe Afryki Północnej. Suchy i gorący wiatr pasatowy przynoszący znaczny spadek względnej wilgotności powietrza nawet do 1% Samum (z arab. samma = 'truć'), chamsin, hamsin - gwałtowny, suchy i gorący południowy wiatr wiejący na pustyniach Afryki Północnej i Półwyspu Arabskiego oraz w ich sąsiedztwie. Samumy wywołują burze pyłowe i piaskowe. Występują najczęściej w okresie od kwietnia do czerwca.
Ogólna cyrkulacja atmosferyczna na Ziemi.
Pomiary wiatru Do pomiarów wiatru słuŝy anemometr (wiatromierz). Wiatr moŝna teŝ mierzyć za pomocą technik satelitarnych (teledetekcji) skaterometrów wykorzystujących zjawisko fal kapilarnych na wodzie (refleks słońca), teledetekcyjnych metod akustycznych sodar, obserwacji poruszających się chmur, radaru, sond meteorologicznych, i innych technik.
Wiatr odgrywa decydującą rolę w środowisku, które ksztaltuje wraz z innymi czynnikami. Od jego dzialania zaleŝy zarówno rzeźba terenu jak i przemiany klimatyczne, oraz charakter przystosowań organizmów Ŝywych.