Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 października 1982 r. (Dz.U. Nr 35, poz. 228) Tekst jednolity z dnia 20 lutego 2014 r. (Dz.U. 2014, poz. 382) Spis treści Art. Dział I. Przepisy ogólne............................ 1 4a Dział II. Środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich............................. 5 14 Dział III. Postępowanie przed sądem................... 15 62 Rozdział 1. Przepisy ogólne o postępowaniu............ 15 32 Rozdział 1a. Przebieg postępowania.................. 32a 32r Rozdział 3.................................... 33 43 Rozdział 4.................................... 44 47a Rozdział 5.................................... 48 55 Rozdział 6.................................... 56 57 Rozdział 7. Postępowanie odwoławcze................ 58 63a Dział IV. Postępowanie wykonawcze.................... 64 95h Rozdział 1. Przepisy ogólne........................ 64 78 Rozdział 2. Środki wychowawcze i lecznicze............ 79 84 Rozdział 3. Środek poprawczy...................... 85 95 Rozdział 4. Użycie środków przymusu bezpośredniego wobec nieletniego umieszczonego w zakładzie poprawczym, w schronisku dla nieletnich, młodzieżowym ośrodku wychowawczym 95a 95c Rozdział 4a. Udzielanie nagród i stosowanie środków dyscyplinarnych wobec nieletnich umieszczonych w schroniskach dla nieletnich i zakładach poprawczych................. 95ca 95cg Rozdział 5. Zatrudnianie nieletnich umieszczonych w zakładach poprawczych lub schroniskach dla nieletnich........... 95d 95h Dział V. Przepisy przejściowe i końcowe................. 96 104 1

Wprowadzenie Spis treści Nb I. Ogólne założenia NielU....................... 1 3 1. Ratio legis.............................. 1 2. Dobro nieletniego......................... 2 3. Zasada ciągłej ochrony prawnej............... 3 II. Rozgraniczenie postępowania w sprawach nieletnich od innych postępowań sądowych................... 4 11 A. Rozgraniczenie postępowania w sprawach nieletnich od postępowania karnego............... 4 5 1. Postępowanie karne...................... 4 2. Współudział nieletniego z dorosłym.......... 5 B. Rozgraniczenie postępowania w sprawach nieletnich od postępowania o ograniczenie rodzicom nieletnich władzy rodzicielskiej nad nimi na podstawie art. 109 KRO........................... 6 8 1. Problem rozgraniczenia między postępowaniem z ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich a postępowaniem o ograniczenie rodzicom nieletnich władzy rodzicielskiej................. 6 2. Demoralizacja nieletniego................. 7 3. Wyłączenie........................... 8 C. Postępowanie o skierowanie niepełnoletniej osoby uzależnionej na przymusowe leczenie i rehabilitację 9 11 1. Przymusowe leczenie i rehabilitacja.......... 9 2. Inne podstawy prawne leczenia osób uzależnionych oraz podstawy prawne leczenia osób zagrożonych uzależnieniem......................... 10 3. Pojęcie narkomanii...................... 11 I. Ogólne założenia NielU 1 1. Ratio legis. Na podstawie ustawy z 22.12.1969 r. o utrzymaniu w mocy na okres przejściowy niektórych dotychczasowych przepisów prawa karnego (Dz.U. Nr 37, poz. 311) oraz na mocy art. III pkt 1 przepisów wprowadzających Kodeks postępowania karnego z 19.4.1969 r. (Dz.U. Nr 13, poz. 97), do 12.5.1983 r. obowiązywały zasady traktowania nieletnich określone przez Kodeks karny z 1932 r. i przepisy o postępowaniu w sprawach nieletnich zawarte w Kodeksie postępowania karnego z 1928 r. Ustawa o postępowaniu 2

w sprawach nieletnich, uchwalona 26.10.1982 r. (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 382), weszła w życie 13.5.1983 r. W preambule podkreślono, że podstawowym celem tej ustawy jest przeciwdziałanie demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz stwarzanie warunków powrotu do normalnego życia tym nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego. Zwrócono też uwagę na inny cel, jakim jest umacnianie funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa. Aby osiągnąć cele, o których mowa w preambule, nowa ustawa nie uwzględniła spośród dotychczasowych przepisów tych, które były niezgodne z rekomendacjami oddziaływania na nieletnich, zawartymi w raporcie Sekretariatu ONZ Zapobieganie przestępczości nieletnich (Revue Internationale de Politique Criminelle, Nations Unies 1955, Nr 7 8, s. 133 158), a wypracowanymi na użytek I Kongresu ONZ, poświęconego zapobieganiu przestępczości i traktowaniu przestępców, który to Kongres odbył się w Genewie w 1955 r. Rekomendacje te sprowadzały się do czterech zasadniczych postulatów. Po pierwsze, sąd rozpoznający sprawy nieletnich nie ma być sądem karnym, to znaczy nie ma wymierzać nieletniemu środków karnej odpłaty, uwzględniających charakter popełnionego czynu przestępnego, stopień zawinienia itp.; dobór środków powinien uwzględniać wyłącznie potrzeby nieletniego związane z jego procesem socjalizacji. Po drugie, sąd rozpoznający sprawy nieletnich powinien w sposób szczególny indywidualizować swoje orzeczenia. Po trzecie, wobec nieletnich należy stosować środki na czas z góry nieoznaczony. Po czwarte, powinna istnieć możliwość zmiany zastosowanych wobec nieletniego środków w miarę zmiany sytuacji nieletniego (za A. Strzemboszem, Nowa ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Próba komentarza, Biblioteka Palestry, Warszawa 1983, s. 5). W istocie głównym celem działań zakreślonych przez NielU jest dobro nieletniego. Stanowi ono podstawowe kryterium w rozpoznawaniu spraw nieletnich. Realizacji tego głównego celu działań z NielU sprzyjają następujące ogólne założenia tej ustawy w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji nieletnich: 1) depenalizacja sposobów walki z demoralizacją i przestępczością nieletnich; 2) elastyczność postępowania w zależności od osobowości nieletniego, 3) ciągła ochrona prawna (H. Haak, Przymusowe leczenie narkomanów, Toruń 2000, s. 65). 3

Ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich charakteryzuje odejście od prawnokarnych koncepcji w zwalczaniu demoralizacji i przestępczości nieletnich. W związku z tym założeniem ustawa ta wprowadziła jako podstawowe postępowanie, w którym stosuje się odpowiednio przepisy KPC, a jedynie wyjątkowo przepisy KPK (zresztą ze zmianami przewidzianymi w ustawie). Przede wszystkim jednak o tym, że NielU charakteryzuje depenalizacja sposobów walki z demoralizacją i przestępczością nieletnich, świadczy katalog środków przewidzianych w tej ustawie. Wśród tych środków przeważają środki wychowawcze, i to takie, które przewiduje również KRO (a mianowicie art. 109 2 KRO). 2 2. Dobro nieletniego, będące podstawowym kryterium w rozpoznawaniu spraw nieletnich, wymaga podejmowania takich czynności, które powinny nie tylko prowadzić do korzystnych zmian osobowości i zachowania się nieletniego, ale także w miarę potrzeby zmierzać do nakłonienia rodziców lub opiekunów do prawidłowego wypełniania ich obowiązków wobec nieletniego (art. 3 1 NielU). Aby osiągnąć te cele, dyrektywa zawarta w art. 3 2 NielU nakazuje w postępowaniu z nieletnim brać pod uwagę jego osobowość. Różnego rodzaju sytuacje wychowawcze konkretnych nieletnich wymagają różnorodności środków oraz możliwości ich elastycznego stosowania przez sądy rodzinne. Ta różnorodność przewidzianych w NielU środków oraz możliwości ich stosowania rzutują w konsekwencji na regulację sposobu postępowania w sprawach nieletnich. Zgodnie z zasadą elastyczności postępowania tryb rozpoznania sprawy nie jest dany raz na zawsze: może on ulec zmianie w zależności od wyników postępowania w sprawie. 3 3. Zasada ciągłej ochrony prawnej. Kolejną podstawową zasadą przyjętą w postępowaniu w sprawach nieletnich jest zasada ciągłej ochrony prawnej, zwana też zasadą ciągłości (kontynuacji) postępowania (por. A. Krukowski, w: A. Krukowski (red.), Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Komentarz, Warszawa 1991, s. 14). Ta zasada jest realizowana przez zatarcie różnic między postępowaniami: rozpoznawczym, pomocniczym i wykonawczym, przez ciągłość i spójność wszystkich fragmentów postępowania wobec nieletnich. W szczególności dotyczy ona procesu resocjalizacji, rozpoczynającego się już w postępowaniu rozpoznawczym (przez stosowanie tzw. środków tymczasowych lub środków stosowanych tymczasowo) i kontynuowanego w dalszym postępowaniu, zwłaszcza w postępowaniu wykonawczym 4

(o czym świadczy choćby tylko treść art. 74 NielU), w tym także w ramach tzw. pomocy następczej (art. 76 NielU). Wyrazem zasady ciągłej ochrony prawnej jest także możliwość zmiany orzeczonego środka (art. 79 1 NielU). II. Rozgraniczenie postępowania w sprawach nieletnich od innych postępowań sądowych A. Rozgraniczenie postępowania w sprawach nieletnich od postępowania karnego 1. Postępowanie karne. Z uwagi na to, że działania przewidziane 4 w NielU podejmuje się m.in. w wypadkach, gdy nieletni dopuści się czynu karalnego (art. 2 NielU), zachodzi potrzeba rozgraniczenia postępowania w tych sprawach wobec nieletnich, którzy dopuścili się przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, od postępowania karnego. Potrzeba rozgraniczenia obu tych postępowań istnieje co nie nasuwa wątpliwości jedynie w wypadku, gdy nieletni dopuścił się czynu karalnego po ukończeniu 13 lat. Za potrzebą rozgraniczenia obu tych postępowań przemawiają także art. 16 i art. 18 NielU, choć według art. 15 1 NielU jest regułą, że postępowania w sprawach nieletnich prowadzi sąd rodzinny. Na zasadach określonych w KK odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat (art. 10 1 KK). Wyjątek od tej reguły został określony w art. 10 2 KK. Oznacza to, że tylko w tych wypadkach, gdy sprawca czynu zabronionego w chwili popełnienia tego czynu ma ukończone 17 lat, chyba że chodzi o czyn określony w art. 10 2 KK, odpowiada on na zasadach określonych w KK, a postępowanie wobec niego toczy się na podstawie KPK. Nawet zatem nieletni, wobec którego są wykonywane środki wychowawcze lub środek poprawczy, po ukończeniu przez niego 17 lat, jeżeli popełni przestępstwo, odpowiada na wskazanych tu zasadach. Jeżeli czynu określonego w art. 10 2 KK (tj. czynu zabronionego określonego w art. 134, 148 1, 2 lub 3, art. 156 1 lub 3, art. 163 1 lub 3, art. 166, 173 1 lub 3, art. 197 3 lub 4, art. 223 2, art. 252 1 lub 2 oraz w art. 280 KK) dopuścił się nieletni po ukończeniu 15 lat, a okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste nie przemawiają za jego odpowiedzialnością na zasadach określonych w KK, zwłaszcza gdy 5

poprzednio stosowane środki wychowawcze lub środek poprawczy okazały się przynajmniej częściowo skuteczne, to w takim wypadku może toczyć się wobec niego jedynie postępowanie przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich, chyba że nieletni działał wespół z dorosłym. 5 2. Współudział nieletniego z dorosłym. Gdy w sprawie o czyn karalny, o którym mowa w art. 1 2 pkt 2 lit. a NielU (przestępstwo lub przestępstwo skarbowe), wszczęto postępowanie przeciwko nieletniemu wespół z dorosłym, wówczas jest zasadą, że prokurator wyłącza sprawę tego nieletniego i przekazuje ją sądowi rodzinnemu (art. 16 1 NielU). Wyjątek w tym względzie został wskazany w art. 16 2 NielU. Jeżeli sąd rodzinny w toku postępowania z ustawy o postępowaniu w sprawie nieletnich ustali, że nieletni współdziałał z dorosłym (a zatem chodzi o sytuację odwrotną niż unormowana w art. 16 NielU), to wówczas istnieją dwie możliwości: 1) wyłączenie sprawy nieletniego do dalszego prowadzenia w trybie NielU i przekazanie sprawy przeciwko dorosłemu prokuratorowi; 2) przyjęcie, że art. 16 NielU stanowi lex specialis w stosunku do normy ogólnej z art. 15 1 NielU i że w związku z tym priorytet ma postępowanie dla dorosłych, wobec czego decyzja co do rozpoznania sprawy nieletniego w sądzie rodzinnym będzie należeć do prokuratora. Zaprezentowano pogląd, że lepsze wydaje się być to drugie rozwiązanie (J. Bratoszewski, w: Stosowanie przez sądy rodzinne ustaw o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Materiały z III Krajowej Konferencji Sędziów Rodzinnych, Biblioteka Sędziego Nr 33, cz. II, Warszawa 1985, s. 13). Kryteria, zgodnie z którymi sprawca występku popełnionego po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, może być potraktowany jako nieletni, określa art. 10 4 KK. W sytuacji w nim unormowanej sąd zamiast kary stosuje w stosunku do sprawcy środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich. B. Rozgraniczenie postępowania w sprawach nieletnich od postępowania o ograniczenie rodzicom nieletnich władzy rodzicielskiej nad nimi na podstawie art. 109 KRO 6 1. Problem rozgraniczenia między postępowaniem z ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich a postępowaniem o ogra- 6

niczenie rodzicom nieletnich władzy rodzicielskiej nad nimi na podstawie art. 109 KRO istnieje tylko w wypadku spraw dotyczących nieletnich niepełnoletnich. Zasadnicza różnica między tymi postępowaniami polega na tym, że w każdym z nich istnieje inna podstawa faktyczna stosowania środków przewidzianych w tych postępowaniach. W wypadku postępowania z NielU taką podstawę stanowi ustalenie, że nieletni wykazuje przejawy demoralizacji, lub ustalenie, że dopuścił się on czynu karalnego (art. 2 NielU). W sprawach o ograniczenie władzy rodzicielskiej podstawę faktyczną stosowania środków przewidzianych w art. 109 2 KRO stanowi ustalenie, że dobro dziecka jest zagrożone. 2. Demoralizacja nieletniego. Ustalenie, że nieletni wykazuje 7 przejawy demoralizacji, lub ustalenie, że dopuścił się on czynu karalnego, jest równocześnie ustaleniem zagrożenia dobra tego dziecka. Występuje więc stan faktyczny, który daje podstawę do prowadzenia postępowania z NielU oraz prowadzenia postępowania przewidzianego w art. 109 KRO. Które zatem z tych postępowań należy wybrać? Trudno przecież dopuszczać możliwość prowadzenia równolegle obu tych postępowań. Byłoby to sprzeczne z przyjętą w naszym prawie zasadą jednotorowości dochodzenia roszczeń, która to zasada powinna być również stosowana w sprawach wszczynanych z urzędu. Nie do przyjęcia jest przy tym teza, iż wybór postępowania zależy od uznania sądu (F. Zedler, Postępowanie opiekuńczo-wychowawcze, Warszawa 1986, s. 28). W literaturze wyrażono trafny pogląd, iż wprowadzenie w naszym prawie osobnego postępowania dla rozpoznania spraw nieletnich wykazujących przejawy demoralizacji musi oznaczać, że sprawy te należy wyłączyć z zakresu rozpoznawania spraw o ograniczenie władzy rodzicielskiej. To z kolei oznacza, że wszystkie sprawy nieletnich, którzy wykazują przejawy demoralizacji lub dopuścili się czynu karalnego, powinny być rozpoznawane w postępowaniu z NielU. Wszelkie inne wypadki zagrożenia dobra dziecka należy rozpoznawać w postępowaniu opiekuńczym unormowanym w art. 568 i n. KPC (por. F. Zedler, Postępowanie opiekuńczo-wychowawcze, s. 29). 3. Wyłączenie. Działanie z ustawy o postępowaniu w sprawach 8 nieletnich należy jednak wyłączyć w stosunku do małego dziecka (por. A. Strzembosz, Nowa ustawa, s. 13; tenże, Postępowanie w sprawach nieletnich w prawie polskim, Lublin 1984, s. 33; patrz też uwaga 2 do art. 1 NielU). 7

Postępowanie z NielU może być prowadzone jedynie wówczas, gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji, nie zaś wtedy, gdy demoralizacją jest tylko zagrożony. W wypadku zagrożenia demoralizacją będzie możliwa jedynie ingerencja sądu w wykonywanie władzy rodzicielskiej (najczęściej na podstawie art. 109 KRO; patrz też zwłaszcza uwagi do art. 2 NielU). Nie zawsze na początku postępowania będzie można określić, czy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji, czy takich przejawów nie wykazuje. Może się zdarzyć, że dopiero w toku postępowania będzie można stwierdzić, w jakim trybie sprawa powinna być rozpoznana. Zarówno sprawa z NielU, jak i sprawa o ograniczenie władzy rodzicielskiej na podstawie art. 109 KRO są prowadzone przez ten sam sąd. Stosownie do treści art. 201 2 KPC, obowiązkiem sądu jest wybrać właściwy tryb postępowania. Jeżeli zatem w toku postępowania sąd stwierdzi, że sprawa jest rozpoznawana w niewłaściwym trybie, powinien przekazać ją do właściwego trybu. C. Postępowanie o skierowanie niepełnoletniej osoby uzależnionej na przymusowe leczenie i rehabilitację 9 1. Przymusowe leczenie i rehabilitacja. Na podstawie art. 30 ust. 1 NarkU, na wniosek przedstawiciela ustawowego, krewnych w linii prostej, rodzeństwa lub faktycznego opiekuna albo z urzędu sąd rodzinny może skierować niepełnoletnią osobę uzależnioną na przymusowe leczenie i rehabilitację. Przez osobę uzależnioną rozumie się taką osobę, która w wyniku używania środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych albo używania ich w celach medycznych znajduje się w stanie uzależnienia od tych środków lub substancji (art. 4 pkt 15 NarkU). Z woli ustawodawcy, wyrażonej w art. 30 ust. 4 NarkU, postępowanie w sprawach, o których mowa w art. 30 ust. 1 NarkU, toczy się według przepisów o postępowaniu w sprawach nieletnich. Powyższe dotyczy jedynie takiej osoby, która jest niepełnoletnia i która jest osobą uzależnioną. Artykułu 30 ust. 1 NarkU nie można zatem zastosować wówczas, gdy nie chodzi o osobę uzależnioną, lecz o osobę zagrożoną uzależnieniem. Przez osobę zagrożoną uzależnieniem rozumie się taką osobę, u której zespół zjawisk psychicznych i oddziaływań środowiskowych stwarza duże prawdopodobieństwo powstania uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych, albo osobę sporadycznie używającą środków odurza- 8

jących, substancji psychotropowych lub środków zastępczych (art. 4 pkt 14 NarkU). 2. Inne podstawy prawne leczenia osób uzależnionych oraz pod- 10 stawy prawne leczenia osób zagrożonych uzależnieniem w szczególności zostały określone w NielU. W myśl art. 12 zd. 1 NielU, w razie stwierdzenia u nieletniego m.in. nałogowego używania środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, sąd rodzinny może orzec umieszczenie takiego nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym. Jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu jedynie opieki wychowawczej, sąd rodzinny może orzec umieszczenie go w młodzieżowym ośrodku wychowawczym (art. 12 zd. 2 NielU). Zobowiązanie do leczenia, w tym również do leczenia środowiskowego, nieletniego, który wykazuje przejawy demoralizacji, o czym świadczy używanie przez niego środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia (art. 4 1 NielU), może nastąpić na podstawie art. 6 pkt 11 NielU. Podstawę prawną do zastosowania leczenia przymusowego, o jakim mowa, może też stanowić art. 109 KRO. 3. Pojęcie narkomanii. Ustawa o postępowaniu w sprawach nielet- 11 nich pod pojęciem narkomanii rozumie stałe lub okresowe używanie w celach innych niż medyczne środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich (art. 4 pkt 11 NarkU), przy czym używaniem, o którym tu mowa, jest wprowadzanie do organizmu człowieka środka odurzającego, substancji psychotropowej lub środka zastępczego, niezależnie od drogi podania (art. 4 pkt 31 NarkU). Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich nie używa pojęcia narkomania. Ustawa ta posługuje się jedynie (dwukrotnie) sformułowaniem używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia. Po raz pierwszy NielU używa tego sformułowania w art. 4 1 na określenie jednego z czynów, którego wystąpienie uznaje za okoliczności świadczące o demoralizacji. Po raz drugi NielU sformułowaniem używanie alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia posługuje się w art. 12, zgodnie z którym stwierdzenie u nieletniego takiego używania stanowi jedną z podstaw do stosowania wobec niego środków leczniczo-wychowawczych (w tym jednak wypadku ustawodawca wprowadza pojęcie nałogowego używania, pojęcia tego nie ma w art. 4 1 NielU, oraz w miejsce słowa lub 9

Art. 1 Dział I. Przepisy ogólne występującego w art. 4 1 NielU wprowadza słowo albo ). Do potraktowania używania, o którym mowa w NielU, jako czynu, którego wystąpienie świadczy o demoralizacji lub stanowi podstawę do stosowania środków leczniczo-wychowawczych według art. 12 NielU, nie musi istnieć skutek w postaci uzależnienia (jakiegokolwiek rodzaju) ani nawet przypuszczenie, że w wyniku takiego używania powstanie takie uzależnienie. To umożliwia objęcie stosowną ochroną prawną także tych osób do 18 lat, wobec których ustawa o zwalczaniu narkomanii nie może znaleźć zastosowania. Oczywiście może wystąpić taki stan faktyczny, który będzie dawać podstawę do wszczęcia z urzędu postępowania w myśl art. 30 NarkU oraz do wszczęcia z urzędu postępowania w myśl art. 21 1 NielU. Myślimy, że także w tym wypadku (z przyczyn wskazanych wyżej w podpunkcie B) należy stwierdzić, iż wprowadzenie w naszym prawie możliwości wszczęcia z urzędu postępowania w sprawie o skierowanie niepełnoletniej osoby uzależnionej na przymusowe leczenie i rehabilitację musi oznaczać, że gdy chodzi o taką osobę, należy wyłączyć wszczęcie wobec niej z urzędu postępowania na podstawie art. 21 1 NielU w celu skierowania jej na przymusowe leczenie i rehabilitację. W dążeniu do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich i stwarzania warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego, oraz w dążeniu do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa stanowi się, co następuje: Dział I. Przepisy ogólne Art. 1. [Zakres stosowania] 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie: 1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18; 2) postępowania w sprawach o czyny karalne w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17; 10

Dział I. Przepisy ogólne Art. 1 3) wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21. 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o: 1) nieletnich rozumie się przez to osoby, o których mowa w 1; 2) czynie karalnym rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako: a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo b) wykroczenie określone w art. 51, art. 69, art. 74, art. 76, art. 85, art. 87, art. 119, art. 122, art. 124, art. 133 lub art. 143 Kodeksu wykroczeń. Spis treści Nb 1. Zapobieganie i zwalczanie demoralizacji........... 1 2. Wiek osób wykazujących przejawy demoralizacji..... 2 3. Wyłączenie pełnoletniego...................... 3 4. Demoralizacja.............................. 4 5. Progi wiekowe odpowiedzialności za czyn karalny..... 5 6. Czyn karalny.............................. 6 7. Formy i czas dopuszczenia się czynu karalnego...... 7 8. Zastosowanie KPK.......................... 8 9. Wykonywanie środków wobec nieletniego.......... 9 10. Nieletni.................................. 10 11. Nieletni w postępowaniu karnym................. 11 1. Zapobieganie i zwalczanie demoralizacji. Według art. 1 1 1 pkt 1 przepisy NielU stosuje się w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji. W języku polskim słowo zapobiegać oznacza nie dopuścić do czegoś, przeszkodzić czemuś, a słowo zwalczać walcząc, występować przeciwko komuś, czemuś; dążyć do pokonania, przezwyciężenia, usunięcia, zniweczenia czegoś, walczyć z czymś (M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 1981). W myśl art. 21 1 NielU sąd rodzinny wszczyna postępowanie w sprawie nieletniego, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie istnienia okoliczności, o których mowa w art. 2 NielU, a zatem m.in. wtedy, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie wykazywania przez nieletniego przejawów demoralizacji. Oznacza to, 11