Nowe stanowiska przedhistoryczne w powiatach Stopnickim i Pińczowskim, ziemi Kieleckiej, odkryte w lipcu i sierpniu 1908 roku (Nouvelles stations préhistoriques dans les districtes de Stopnica et Pinczow; gouvernem. Kielce). przez ST. KRUKOWSKIEGO. Celem wycieczek, dokonanych w ciągu dwu miesięcy letnich z inicyatywy redaktora Światowita", było zwiedzenie miejscowości, dotychczas nie przeszukanych przez p.e.majewskiego, dla uzupełnienia materyałów do mapy archeologicznej tej okolicy kraju, najstaranniej zapewne przeszukanej pod względem przedhisterycznym. Załączona mapka oryentacyjna wskazuje część powiatów Stopnickiego i Pińczowskiego, gdzie dokonywano poszukiwań. Linia przerywana oznacza granicę powiatów; linia kropkowana wskazuje szlak przebyty; części mapki zakropkowane oznaczają miejscowości zwiedzone w 1908 roku; trójkąt stacyę krzemienną, a linia łamana rozwarta szczątki naczyń przedhistorycznych. Znaki te wskazują stanowiska przedhistoryczne, odkryte w lipcu i sierpniu 1008 roku; stanowisk zaś, odnalezionych poprzednio przez p. E. Majewskiego w tej części Królestwa Polskiego, na mapce nie oznaczono. Wszystkie niżej wymienione stacye zwiedzono raz. Wszystkie naczynia, których szczątki są wymienione poniżej, robione były ręcznie.
72 ST. KRIKOWSKI. WYLICZENIE ABECADŁOWE ZWIEDZONYCH Z ICH ZAWARTOŚCIĄ. STANOWISK 1. Borków. Uroczysko Boi'ko w ska góra", wydma piaszczysta. Ułamek krzemiennego nożykowatego wiórka. Nieliczne skorupy bez ornamentu. 2. В o r z у к ó w. Wydma piaszczysta pod lasem. Wiórek nożykowaty ze śladami użytkowania, odłupek szeroki ze śladami użytkowania i rdzeń niekształtny. Kilka gładkich skorup. 3. Busko. Uroczysko Ł o w i s к a" (gdzie cmentarz choleryczny); wydma piaszczysta. Grocik trzoneczkowaty (w muzeum szkoły handlowej w Kielcach), 2 okrzeski. Kilka skorup bez ornamentu. 4, 5, 6. Chomentówek. Uroczysko Gajek", wydma piaszczysta (na pdn.-zachód od wsi). Grocik sercowaty mocno zazębiony, połowa dolna przełamanego grocika sercowatego, grocik dłutowaty, ułamek nożykowatego narzędzia szczerbionego, 2 ułamki narzędzi gładzonych krzemiennych i okrzesek. Skorup brak. Uroczysko Księża łąka", kopalnia torfu (na zachód od wsi). Przy wydobywaniu torfu włościanie znaleźli połowę gładzonej siekiery (ze skały krystalicznej), z otworem do umocowania trzonka. Wymiary tego ułamka: odległość ostrza od brzegu otworu 5,4 cm. średnica otworu 1,9 cm. Uroczysko Plebania góra", część wzgórza piaszczystego oranego (na południe od wsi). Ślady pracowni narzędzi krzemiennych kilka niekształtnych krzemiennych odłupków. Nieliczne skorupy bez ozdób. Uroczysko Podosiecze" (na pn.-wschód od wsi), wydma piaszczysta. Pracownia narzędzi krzemiennych (opublikowana w Monografii E. Majewskiego p. n. Pow. Stopnicki pod względem przedhistorycznym"): grocik
.NOWE STANOWISKA PRZEDHISTORYCZNE. 73 dłutowaty duży, grocik trzoneczkowaty, szczerbiony drobno po obu bokach od postawy do wierzchołka; 3 skrobacze, narzędzie kształtu geometrycznego, 2 narzędzia igiełkowate, 8 narzędzi zepsutych, 15 wiórków ze śladami użytkowania, 13 wiórków nożykowatych i okrzeski. Skorup brak. Na tem samem uroczysku, w miejscu, skąd wydobywano kamień wapienny, włościanie ze wsi Chomentówka znaleźli trzy żelazne czekany, razem złożone w ziemi, około 2 łokci głęboko, pod dużym głazem wapiennym. Jeden z nich, zachowany przez znalazców, podobny jest z kształtu
74 ST. KRUKOWSKI. do czekanów z cmentarzyska rzędowego w Rostkowie, badanego przez Fr. Tarczyńskiego (patrz Światowit" t. VII, tablica VI). Wymiary jego: długość od tylca do ostrza 17,9 cm, szerokość po środku 1,2 cm, długość ostrza 14,8 cm, średnica otworu 3,8 cm, wysokość tylca 4,7 cm. 7, 8. С h r ó ś с i с e. Uroczysko B i a ł a g ó r a" (w północno-zachodniej stronie od wsi). Na wydmie piaszczystej, porosłej częściowo lasem pracownia, narzędzi krzemiennych: tabliczka rdzeniokształtna, ułamek narzędzia gładzonego, wiórek nożykowaty, 9 okrzesków, między niemi 2 ze śladami użytkowania. Nieliczne skorupy, gładkie jedna z ornamentem kresek ukośnych wyciskanych. Uroczysko K ar с z m i s к o" (na południe od wsi), wydma piaszczysta Maleńki skrobacz, tabliczka rdzeniokształtna, mały rdzeń, 5 okrzesków, z nich jeden ze śladami użytkowania. 9. С h w a 1 i b o g o w i с e. (nieobjęto mapką). Uroczysko Wrzosy", wydma piaszczysta. Wielka pracownia narzędzi krzemiennych (opublikowana w Drobnych pracach i notatkach z dziedziny archeologii przedh. i etnografii" E. Majewskiego, Warszawa 1897 г.): 10 grocików sercowatych, grocik trójkątny (1 cm wysoki), 47 całych i uszkodzonych grocików trzoneczkowatych i świderków, 14 grocików dłutowatych, 36 skrobaczy, 20 noży szczerbionych; narzędzie, podobne z kształtu i obrobienia do okazu, odrysowanego na str. 126 tomu V Światowita" o wymiarach: długość 5,9 cm, największa grubość 1 cm, szerokość u podstawy 1.9 cm, szerokość po środku 1,3 cur, 13 narzędzi nieokreślonego użytku, 3 tabliczki rdzeniokształtne, 7 narzędzi rdzeniowatych, 17 rdzeni, 5 wiórków obsydyanowych, 7 większych wiórów nożykowatych; grocik sercowaty niedokończony, wiele drobnych okrzesków, siekiera krzemienna całkowicie gładzona, długość 13,6 cm, długość ostrza 5,8 cm, grubość po środku 3 cm, szerokość tylca 2,7 cm; połowa siekiery krzemiennej gładzonej, długość ostrza 4,2 cm, grubość po środku 2,2 cm; ułamki ostrzy podobnych 5 siekier, 2 uszkodzone ostrza gładzonych siekier z nieokreślonych skał, nożyk żelazny długi 6,7 cm. zwitek blachy miedzianej dziurkowanej, guzik bronzowy z dużem uchem.
NOWE STANOWISKA PRZEDHISTORYCZNI-: 75 10. Gluzy. Wydnm piaszczysta. 7 grocików dłutowatych całych i uszkodzonych. 7 grocików dłutowatych całych i uszkodzonych, 2 grociki o podstawie prostej, 17 małych skrobaczy całych i połamanych, nożyki z wgłębieniami do uwiązywania, 3 noże szczerbione złamane, świderek, 2 tabliczki rdzeniokształtne, kilka narzędzi nieokreślonego użytku, ułamek rdzenia, wiele okrzesków, gładkie skorupy, jedna z ornamentem wyciskanym za pomocą paznokcia. 11. Janów. Wydma piaszczysta. Ślady pracowni narzędzi krzemiennych, kilka niekształtnych odłupków krzemiennych. Nieco skorup bez ornamentu (szczątki te pozostawiono na miejscu). 12. К a w с z у с e. Wydma piaszczysta. Pracownia narzędzi krzemiennych i ślady cmentarzyska ciałopalnego: Duży ułamany skrobacz, grube trójkątne narzędzie rdzeniowate, tabliczka rdzeniokształtna, narzędzie szczerbione uszkodzone; 3 okrzeski, skorupy gładkie, ułamek ucha, skorupka od krawędzi, skorupka ozdobiona rytemi liniami prostemi poziomemi. Wydma na wschód od wsi. 13, 14. Kostera. Pracownia narzędzi krzemiennych i ślady cmentarzyska ciałopalnego. Grocik sercowaty, mały skrobacz (zgubiony), kilkanaście okrzesków, z nich 2 ze śladami użytkowania, skorupy z ornamentem rytym, wyciskanym i sznurkowym z linii prostych poziomych i linji prostych przecinają cych się. Ucho ozdobione ornamentem sznurkowym. Na uprawianym piaszczystym wzgórku w pd.-zachodniej stronie od wsi, ślady pracowni narzędzi krzemiennych: Cztery niekształtne odłupki krzemienne, skorup gładkich trzy. 15. К s a n y. Na wydmie piaszczystej w bezpośrednim sąsiedztwie ze stacją w Chwalibogowicach eksploatowane poprzednio razem z nią szczątki cmentarzyska ciałopalnego. Skorupy: 3 z ornamentem sznurkowym linii prostych poziomych,
70 ST. KRUKOWSKI. 2 z ornamentem wyciskanym palcem, 1 z ornamentem geometrycznym linii rytych; 3 ułamki kołnierza (z.jednego naczynia), zdobionego na krawędzi ornamentem wyciskanym. 16. Mikułowice. Na roli w pobliżu folwarku ślady pracowni narzędzi krzemiennych: Noży ko waty wiórek ze śladami użytkowania i 3 okrzeski. Szczątki naczyń bez ozdób o powierzchni zewnętrznej czarnej i brudnożółtej. 17. Pasturka. Uroczysko Łysa góra", wysoko wzniesione nad doliną Nidy, wydma piaszczysta. 1 grocik sercowa ty, 1 grocik o podstawie wypukłej, 2 duże grociki trzoneczkowate, 3 grociki dłutowate, 2 skrobacze, jeden z nich krótki z ostrzem szerokiem, zaopatrzony dwoma symetrycznemi szczerbionemi wcięciami po bokach. 0 nożyków o szczerbionych ostrzach. 1 tabliczka rdzeniokształtna, 1 narzędzie nieokreślonego użytku, 1 niedokończony grocik sercowaty, 8 wiórów nożykowatych i kilka niekształtnych okrzesków. Nieliczne gładkie skorupy o powierzchni jasnożółtej; jedna ozdobiona rytemi liniami prostemi poziomemi. 18. Podłoże. Wydma piaszczysta pod lasem. Pracownia narzędzi krzemiennych (zwiedzona nie całkowicie): 3 narzędzia wrzecionowate, 3 szczerbione narzędzia niewiadomego użytku, 7 wiórów ze śladami użytkowania, 5 ułamków krzemiennych narzędzi gładzonych, część ostrza krzemiennej siekiery gładzonej, ułamek rdzenia i okrzeski. Skorupy z ornamentem sznurkowym łinji prostych przecinających się. 19. R a d z a n ó w. Wydma piaszczysta, w części rozwiana. 1 grocik o podstawie wypukłej, 1 skrobacz, 2 wiórki nożykowate ze śladami użytkowania, 1 grocik sercowaty niedokończony, 4 okrzeski, 3 skorupy gładkie o powierzchni brunatno-czerwonej. 20. S ę d z i e j e w i с e. Uroczysko Podgórz e", wydma piaszczysta.
NOWE STANOWISKA PRZEDHISTORYCZNE. 1 skrobacz, 1 narzędzie nieokreślonego użytku, 1 wiórek nożykowaty ze śladami użytkowania, 7 okrzesków. Nieliczne skorupy; jedna ozdobiona rzędem rytych ukośnych kresek. 21. Skorocice. W pobliżu folwarku Strażnicy, na uroczysku Waty", przy strumieniu warstwa kulturalna, zawierająca resztki siedliska bliżej nie badana, odkryta przypadkowo. przedhistorycznego, Przedmioty stamtąd: liczne ułamki naczyń nie ornamentowanych, robiohych ręcznie, 2 tłuczki żarnowe z granitu, połamane kości zwierzęce i nieco węgli (znajdują się w posiadaniu p. J. Śmigielskiego z Kielc). narzędzi krzemiennych: 22. Słobkowice. Na północnym stoku wydmy piaszczystej pracownia Grocik dłutowaty, skrobacz, nóż szczerbiony złamany, tabliczka rdzeniokształtna, narzędzie nieznanego użytku, wiórek z narzędzia gładzonego, niewykończony grocik sercowaty i 3 okrzeski. Skorupka ozdobiona ornamentem sznurkowym. 23, 24. S z a r b к ó w. Wydma piaszczysta na południe od wsi. 2 krótkie skrobacze, kilka narzędzi nieokreślonego użytku, kilka wiórów nożykowatych, 2 rdzenie, kilkanaście okrzesków. Skorupy ornamentowane rytemi linjami prostemi poziomemi, ozdobione wypukłością w kształcie pręgi i otworami na wylot. Wydma piaszczysta na wschód od wsi. 2 wióry ze śladami użytkowania, naturalny głazik krzemienny ze śladami obrabiania; kilka okrzesków. Kilka skorup: 2 ozdobione pręgą, jak skorupa z sąsiedniej stacyi tejże wsi, skorupa z ornamentem geometrycznym linii rytych. Prócz tych przedmiotów, znaleziono tu narzędzie migdałowate paleolitycznego długie 5 cm, szerokie po środku, 3,3 cni. 25. Uników. typu Wydma piaszczysta. Pracownia narzędzi krzemiennych opublikowana w Monografii Powiat Stopnicki pod względem przedhistorycznym". 6 całych grocików sercowatych i ułamki dwóch, skrobacz, 4 ułamane noże szczerbione, 1 narzędzie wałeczkowate, 2 świderki, 9 tabliczek
78 ST. KRUKOWSKI. rdzeniokształtnych, ü narzędzi zepsutych, ułamek rdzenia, ułamany wiórek nożykowaty, kilkanaście okrzesków. Ślady cmentarzyska ciałopalnego. Szczątki naczyń: 2 guzy, skorupa z ornamentem sznurkowym linii prostych poziomych i skorupa ozdobiona pręgą, jak skorupy z poblizkich stacyi Szarbkowa. 26. W e ł e с z. Wydma piaszczysta. Resztki płaskiego cmentarzyska ciałopalnego, opublikowanego w Monografii Powiat Stopnicki pod względem przedhistorycznym". Skorupy naczyń z ornamentem wyciskanym palcami, z ornamentem z kresek ukośnych wyciskanych, kilka gładkich ułamków kołnierzy różnych garnków, kawałek płaskiej pokrywy od urny, skorupka przepalona na lekki żużel. Przedmioty krzemienne : 3 okrzeski z gładzonego narzędzia, ułamek szczerbionego noża. 27. Wymysłów (nad Nidzicą, nieobjęty mapką). Siekiera z czarnej skały krystalicznej, znaleziona na gruncie pana Migórskiego. Narzędzie całkowicie gładzone kształtu prawie symetrycznego, o dwóch stępionych ostrzach, z nieregularnie okrągłym otworem do rączki. Płaszczyzny górna i dolna są równe i równoległe; równe boki sfazowane pod kątem. Średnica otworu 1,7 cm, szerokość po środku 3,2 cm, grubość 2,5 cm, długość obecna 10 cm. Wyliczone przedmioty należą do muzeum przedhistorycznego E. Majewskiego, zakatalogowane pod Л«Л» 18567 18592.