Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Nr 1 (81) styczeń 2019
Sprawy Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego W dniu 5. grudnia 2018 r. w Instytucie Rozwoju Terytorialnego odbyło się seminarium naukowe pt. Przestrzeń Dolnego Śląska w badaniach naukowych, inaugurujące współpracę na rzecz wymiany wiedzy o rozwoju Dolnego Śląska. Pierwsze z planowanego cyklu spotkań, które mają integrować wrocławskie środowisko akademickie z samorządowym oraz wspomagać wdrażanie badań naukowych w praktyce, na rzecz rozwoju regionalnego, poświęcone było w szczególności kwestiom kształtowania i ochrony krajobrazu oraz jakości i ochronie powietrza. Poruszana była również problematyka usług ekosystemów i energetyki rozproszonej w miastach, które to zagadnienia ściśle łączą ze sobą potrzebę odpowiedniego planowania przestrzennego z koniecznością poprawy jakości powietrza w skali lokalnej, regionalnej i globalnej. W trakcie spotkania przedstawiono pięć prezentacji, które stanowiły podstawę do dalszej interdyscyplinarnej dyskusji. Wśród prelegentów Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego reprezentowały: dr hab. Agnieszka Latocha, która przedstawiła kierunki badań krajobrazowych realizowanych w ostatnich latach w IGRR, oraz dr Anetta Drzeniecka-Osiadacz, która omówiła problem jakości powietrza na Dolnym Śląsku. Kolejne spotkanie z cyklu, o innym zakresie tematycznym, planowane jest na przyszły rok. Materiały ze spotkania dostępne są na stronie IRT: https://irt.wroc.pl/aktualnosc-511-seminarium_inaugurujace_cykl_pt.html Projekt Żywioły W dniach 6 7 grudnia 2018 r. ponad 20 pracowników i doktorantów IGRR oraz studentówwolontariuszy z Kół Naukowych: Studentów Geografii i Gospodarki Przestrzennej wzięło udział w przeprowadzeniu wykładów i warsztatów edukacyjnych dla dzieci i młodzieży z wałbrzyskich szkół. Zajęcia te były częścią większego, multidyscyplinarnego projektu pt. Żywioły, łączącego muzykę i edukację ekologiczną. Inicjatorem pomysłu był kompozytor z Warszawy, Paweł Pudło, którego koncert symfoniczny w Filharmonii Sudeckiej w Wałbrzychu, również zatytułowany Żywioły, stanowił zwieńczenie całości projektu. Część instrumentów została zbudowana ze śmieci w ramach recyklingu. To muzyczno-edukacyjne wydarzenie miało za zadanie wzbudzić w społeczeństwie, zwłaszcza w najmłodszych obywatelach, świadomość ekologiczną i odpowiedzialność każdego z nas za losy planety. W zajęciach edukacyjnych zorganizowanych przez Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, pod koordynacją dr hab. Agnieszki Latochy, wzięło udział łącznie ponad 400 uczniów. Zajęcia odbywały się na Zamku Książ oraz w centrum Wałbrzycha w jednej ze szkół oraz w Muzeum Porcelany. Pracownicy IGRR zaproponowali dzieciom i młodzieży następującą tematykę zajęć edukacyjnych: 1) dr Anna Grochowska Zajęcia z urbanistyki i planowania przestrzennego dla przedszkolaków, 2) dr Bartosz Korabiewski Warsztaty gleboznawcze, 3) dr hab. Alicja Krzemińska Wykład Zielona infrastruktura przyszłością miast oraz warsztaty Miasto przyszłości jest w mojej głowie, 4) dr hab. Agnieszka Latocha wykład Od dinozaurów i węgla kamiennego po nowe źródła energii, 5) dr inż. Hanna Ojrzyńska, dr Anetta Drzeniecka-Osiadacz, dr Tymoteusz Sawiński, mgr Marek Kowalczyk, mgr inż. Piotr Modzel, mgr Daria Bilińska, mgr Natalia Pilguj, mgr Piotr Pawliczek wykłady i pokazy meteorologiczno-klimatologiczne: "Czy zje nas smog?" "Co nas truje?" "Sytuacja meteorologiczna a jakość powietrza", "Jak mierzymy jakość powietrza?" "Geoportal i aplikacja mobilna jako źródło wiedzy o jakości powietrza", "Czy słońce i wiatr napędzą świat?, sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 2
6) dr hab. Piotr Owczarek Wykład i warsztaty dendrologiczne, 7) dr Andrzej Traczyk wykład Zanikły żywioł co Wałbrzych zawdzięcza zlodowaceniom?. W prowadzeniu warsztatów pomagały także wolontariuszki z Kół Naukowych Studentów Geografii i Gospodarki Przestrzennej: Sylwia Latoch, Paulina Miodońska, Katarzyna Opaska, Agata Urbaniak i Aleksandra Wojtas. Organizacja zajęć edukacyjnych odbyła się przy wsparciu Rektora UWr oraz Biura ds. Promocji UWr. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 3
W ramach projektu "Żywioły" dr hab. prof. UWr Piotr Owczarek wygłosił na zamku Książ referat "Dendrochronologia czas zapisany w słojach drzew". W zajęciach i warsztatach uczestniczyło ok. 50 uczniów z Zespołu Szkół nr 5 w Wałbrzychu. Szczególne podziękowania za pomoc w organizacji tych zajęć należą się wolontariuszom studentkom: Paulinie Miodońskiej i Aleksandrze Wojtas. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 4
W ramach projektu Żywioły dr Bartosz Korabiewski przeprowadził warsztaty gleboznawcze dla uczniów Publicznej Szkoły Podstawowej nr 2 im. Orła Białego w Wałbrzychu, pt. Po czym depczemy. W warsztatach uczestniczyło ok. 100 uczniów, biorąc aktywny udział w badaniach przygotowanych profili glebowych. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 5
sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 6
Dr Andrzej Traczyk i dr hab. Agnieszka Latocha podczas swoich prezentacji. Więcej informacji na temat wydarzenia: http://zywioly.pawelpudlo.com/ https://uni.wroc.pl/zywioly-muzyka-i-ekologia/ sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 7
Publikacje W grudniu ukazała się wersja książkowa zeszytu specjalnego czasopisma Pure and Applied Geophysics (Pageoph) pod redakcją prof. Tomasza Niedzielskiego, o której pisaliśmy w numerze 8 10 (77) biuletynu. Szczegóły na stronie internetowej: https://www.springer.com/us/book/9783030031701 Publikacje z listy A MNiSW: W renomowanym czasopiśmie Science of the Total Environment (STOTEN) ukazał się artykuł: Jancewicz K., Migoń P., Kasprzak M., 2019. Connectivity patterns in contrasting types of tableland sandstone relief revealed by Topographic Wetness Index. Science of the Total Environment, vol. 656, s. 1046 1062. DOI 10.1016/j.scitotenv.2018.11.467 sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 8
Natomiast anonsowany wcześniej artykuł o piaskowcowych kanionach w Broumovskich Stěnach uzyskał postać finalną: Duszyński F., Jancewicz K., Migoń P., 2018. Boulder caves, roofed slots and boulder-filled canyons evidence for subsurface origin, Broumov Highland, Czechia. International Journal of Speleology, vol. 47(3), s. 343 359. DOI 10.5038/1827-806X.47.3.2209 Publikacje z listy B wykazu MNiSW: W czasopiśmie Wiadomości Statystyczne (lista B, 12 p.) ukazał się artykuł dr hab. Roberta Szmytkie pt. Kryteria morfologiczne w procedurze administracyjnej nadawania statusu miasta. https://stat.gov.pl/czasopisma/wiadomosci-statystyczne/ Bury S, Bury A, Kurek K, Borczyk B, Kolanek A. 2018. Metody nieinwazyjnego, indywidualnego rozpoznawania żmii zygzakowatej Vipera berus w badaniach terenowych. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 74 (5): 355-364. http://www.iop.krakow.pl/artykuly_1_548.html?wydawnictwo_id=358 sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 9
Ukazały się kolejne publikacje dokumentujące nasze zaangażowanie w badania geomorfologiczne w Górach Stołowych: Migoń P., Duszyński F., 2018. Process form relationship in the Stołowe Mountains tableland (Central Europe) an example of strong lithostructural control on geomorphic systems of medium-altitude mountains. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, t. 51 52, s. 155 178. Duszyński F., Migoń P., 2018. Geneza skalnych miast na płaskowyżach piaskowcowych. Przegląd Geograficzny, t. 90, z. 3, s. 379 402. W monografii Handbook of Geotourism, wydanej przez wydawnictwo Edward Elgar (Cheltenham, UK), został zamieszczony rozdział autorstwa Piotra Migonia: Migoń P., Geo-Interpretation How and For Whom? [in:] Dowling R.K., Newsome D. (eds), Handbook of Geotourism. Edward Elgar, Cheltenham, s. 223 233. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 10
Sprawy Zakładowe Zakład Geografii Fizycznej Dr hab prof. UWr Piotr Owczarek został nominowany przez Komitet Badań Polarnych Polskiej Akademii Nauk na delegata Polski do grupy roboczej International Arctic Science Committee (IASC): Terrestial Working Group. To prestiżowe stanowisko będzie sprawował w trakcie najbliższej kadencji w latach 2019-2022. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 11
Dzięki staraniom dr Łukasza Stachnika zostało podpisane porozumienie o realizacji programu wymian pracowników i studentów Erasmus+ pomiędzy WNoZiKŚ a Instytutem Jožefa Stefana Ljubljanie (Słowenia). Na każdy rok akademicki porozumienie to zakłada wymianę maksymalnie do dwóch pracowników na okres pięciu dni każdy oraz do dwóch studentów na całkowity okres 10 miesięcy. Współpraca naukowo-dydaktyczna została zapoczątkowana w czasie wyjazdu służbowego dr Stachnika do Ljubljany we wrześniu 2018. Badanie obiegu metali ciężkich w środowisku wodno-glebowym i transfer nowoczesnych metod stanowi zakres merytoryczny współpracy pomiędzy obydwoma jednostkami. W dniach 2 6 września 2019 roku w ośrodku wypoczynkowo-szkoleniowym Mieszko w Pokrzywnej (Góry Opawskie) odbędzie się XXVI Konferencja Naukowo-Szkoleniowa z cyklu Stratygrafia Plejstocenu Polski. Przewodniczącym komitetu organizacyjnego konferencji jest prof. dr hab. Zdzisław Jary, natomiast mgr Marcin Krawczyk jest jej sekretarzem. Konferencja ta jest organizowana pod patronatem honorowym JM Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego prof. dr hab. Adama Jezierskiego oraz Głównego Geologa Kraju prof. dr hab. Mariusza-Oriona Jędryska. Cykl konferencji Stratygrafia Plejstocenu Polski zakłada prezentację i dyskusję najnowszych wyników badań plejstocenu prowadzonych w różnych regionach Polski. W czasie niniejszej konferencji będzie przedstawiony obszar Przedpola Sudetów jako miejsce charakteryzujące się dużym zróżnicowaniem osadów plejstoceńskich pod względem genetycznym i wiekowym. Rejestracja uczestników odbywać się będzie poprzez formularz zgłoszeniowy zamieszczony na stronie internetowej konferencji: spp2019.pl. Na tej stronie znajduje się również komunikat 1. Strona konferencji spp2019.pl. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 12
Zakład Geografii Społeczno-ekonomicznej W dniach 3 4 grudnia 2018 r. dr hab. Robert Szmytkie uczestniczył w V Kongresie Rewitalizacji pt. Systemy rewitalizacji w Polsce: blaski i cienie, zorganizowanym przez Krajowy Instytut Polityki Przestrzennej i Mieszkalnictwa oraz Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju. V Kongres Rewitalizacji kontynuuje rozpoczętą w 2010 r. tradycję spotkań środowiska zainteresowanego procesami rewitalizacji, a tegoroczna edycja miała miejsce w Lubelskim Centrum Konferencyjnym. Od kilku lat kongresy stanowią największe i podstawowe forum wymiany wiedzy na temat procesów rewitalizacji i odnowy miast w przestrzeni Polski. W tym roku tematyka rozszerzona została także o zagadnienia przebiegu tych procesów na obszarach wiejskich. Głównym celem tegorocznego Kongresu było wypracowanie rekomendacji do optymalizacji polskiego modelu rewitalizacji, przyjmując za podstawę ocenę dotychczasowych doświadczeń oraz celów polityki miejskiej. W trakcie Kongresu dr hab. R. Szmytkie zaprezentował poster pt. Identyfikacja obszarów zdegradowanych w sferze społecznej na terenie województwa dolnośląskiego, którego współautorem był dr Wojciech Maleszka z Instytutu Rozwoju Terytorialnego we Wrocławiu. Więcej informacji na temat V kongresu Rewitalizacji: http://rewitalizacja.miasta.pl/ Lubelskie Centrum Konferencyjne. W trakcie sesji posterowej. W dniu 12 grudnia 2018 r. dr hab. Robert Szmytkie uczestniczył we wspólnym posiedzeniu Komitetu Nauk Demograficznych PAN, Komitetu Statystyki i Ekonometrii PAN oraz Komisji Geografii Osadnictwa i Ludności PTG, które odbyło się w siedzibie Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie. Spotkanie dotyczyło wypracowania wspólnych rekomendacji dla NSP 2021. W trakcie posiedzenia zaprezentowane zostały trzy wystąpienia: Narodowy Spis Powszechny 2021 (D. Rozkrut, prezes GUS), Spis ludności wobec wyzwań statystycznych i demograficznych (prof. E. Gołata, UAM), Spis powszechny a potrzeby informacyjne dla analiz geograficznych (prof. P. Śleszyński, IGiPZ PAN), po których miała miejsce dyskusja na temat NSP 2021. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 13
Siedziba Głównego Urzędu Statystycznego. W trakcie posiedzenia. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 14
W dniach 3-4 grudnia 2018 r. dr Paweł Brezdeń i dr Dominik Sikorski uczestniczyli w 34. Międzynarodowej Konferencji Naukowej pt. Problematyka badawcza geografii przemysłu i usług, która odbywała się na Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Organizatorami, tego cyklicznego spotkania, byli: Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Instytutu Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie; Komisja Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego; Komisja Nauk Ekonomicznych i Statystyki Polskiej Akademii Nauk Oddział w Krakowie. Tegoroczna konferencja została organizowana w ramach obchodów Jubileuszu 100-lecia Polskiego Towarzystwa Geograficznego Roku Polskiej Geografii 2018 pod Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości. W nawiązaniu do Jubileuszu stulecia działalności Polskiego Towarzystwa Geograficznego w ramach tegorocznego spotkania podjęto próbę zarysowania rozwoju problematyki badawczej geografii przemysłu i usług na tle procesów industrializacji, traktowanych w ubiegłych latach jako podstawowy czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego i kulturowego oraz kształtowania struktur regionalnych, a także przemian tych sektorów gospodarki w warunkach transformacji gospodarki narodowej. Ponadto, wzorem lat ubiegłych, kontynuowano wymianę dorobku naukowego krajowych i zagranicznych ośrodków akademickich (m.in. z Polski, Rosji, Ukrainy, Węgier, Turcji i Kazachstanu) w zakresie: koncepcji metodologicznych rozwijających się na polu geografii przemysłu i usług; lokalizacji i rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych w nawiązaniu do postępującego procesu rozwoju cywilizacyjnego i kształtowania gospodarki opartej na wiedzy; zmiany struktur działowych przemysłu w różnej skali układów przestrzennych, od skali lokalnej, regionalnej po skalę krajową i światową. Ważną kwestią była również próba oceny efektów procesów restrukturyzacji przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych w warunkach integracji europejskiej i nasilających się procesów globalizacji, przemian potencjału produkcyjnego, kształtowania się przestrzennych form koncentracji przemysłu, poziomu innowacyjności i konkurencyjności krajowego przemysłu na tle przemysłu światowego. Szczególna uwaga w tegorocznej edycji została zwrócona na przemiany strukturalne szczególnie w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i innych rynkach wschodzących. Podczas konferencji dr Paweł Brezdeń wygłosił referat dotyczący Procesów koncentracji i specjalizacji przemysłu w województwie dolnośląskim w latach 2005 2016. Celem przygotowanego opracowania było ukazanie zróżnicowania przestrzennego oraz dokonanie oceny stopnia rozwoju współczesnych procesów koncentracji i specjalizacji działalności przemysłowej na obszarze województwa dolnośląskiego. Efektem przeprowadzonych analiz było zaprezentowanie w ujęciu syntetycznym kierunków przemian struktury przestrzennej przemysłu w województwie. Dr Dominik Sikorski wygłosił natomiast referat pt. "Przemiany funkcjonalne terenów przemysłowych we Wrocławiu po 1989 roku". W swoim wystąpieniu skupił się on na opisie wpływu procesu sukcesji funkcjonalnej na zmianę funkcji, morfologii i fizjonomii terenów przemysłowych. Przedstawione zostały współczesne trendy i zmiany zachodzące w badanym zjawisku. Wystąpienie spotkało się z zainteresowaniem i wywołało merytoryczną dyskusję na temat współczesnych przeobrażeń terenów przemysłowych. Link do programu konferencji: http://www.industry.up.krakow.pl/?page_id=34 sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 15
Rozpoczęcie obrad na Konferencji. Rozpoczęcie obrad na Konferencji. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 16
Paweł Brezdeń podczas wygłaszania referatu. Uroczysta kolacja w restauracji Hawełka na Rynku Głównym w Krakowie. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 17
Zakład Geoinformatyki i Kartografii Prof. Tomasz Niedzielski uczestniczył w seminarium i ćwiczeniach dla ratowników górskich pt. Zarządzanie działaniami terenowymi i koordynacja poszukiwań osób zaginionych organizowanych przez Jurajską Grupę GOPR w Podlesicach w dniach 1 2 grudnia 2018 r. Wygłosił godzinny wykład Informatyczne systemy wspomagania i zarządzania działaniami poszukiwawczymi (system SARUAV) oraz brał udział w nocnych ćwiczeniach poszukiwawczych. Prof. Tomasz Niedzielski z ratownikami GOPR w mobilnym stanowisku dowodzenia dla planistów Beskidzkiej Grupy GOPR. Moment odnalezienia pozorantki (około godz. 3:00 w nocy). sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 18
Dnia 8 i 9 grudnia we Wrocławiu odbyło się Polskie Sympozjum Herpetologiczne, podczas którego mgr Aleksandra Kolanek przedstawiła referat Fizjografia stanowisk gniewosza plamistego na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego. Referat miał na celu przybliżyć słuchaczom procedurę wstępnego opisu siedlisk pod przyszłe inwentaryzacje, przeprowadzaną za pomocą otwartego oprogramowania GIS oraz przy użyciu informacji pochodzących z ogólnodostępnych i bezpłatnych baz danych. W ramach Sympozjum w laboratorium komputerowym ZGK odbyły się warsztaty Teledetekcja w badaniach siedlisk, które prowadził dr Jacek Ślopek (ZGK UWr, OSGeo Local Chapter Poland) oraz dr Paweł Netzel (OSGeo Local Chapter Poland). W trakcie warsztatów uczestnicy mieli okazję zapoznać się z oprogramowaniem GRASS GIS i jego możliwościami w zakresie przetwarzania danych teledetekcyjnych (importowanie danych, przygotowanie kompozycji barwnych na podstawie informacji zapisanej w kanałach spektralnych sceny satelitarnej, obliczenie indeksów spektralnych/wegetacji). Warsztaty skierowane były dla początkujących użytkowników systemów informacji geograficznej, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę i umiejętności w zakresie wykorzystania otwartego systemu GIS, jakim jest GRASS. Dr Jacek Ślopek prowadzący warsztaty (fot. N. Juras). sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 19
Uczestnicy warsztatów (fot. N. Juras). Uczestnicy warsztatów zadają pytania dr. Pawłowi Netzlowi (fot. N. Juras). Jednocześnie pojawiła się (w druku i online) recenzowana książka abstraktów Polskiego Sympozjum Herpetologicznego pod redakcją Aleksandry Kolanek i Edyty Turniak. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 20
Aleksandra Kolanek wzięła udział w szkoleniu Regresja logistyczna w badaniach medycznych i przyrodniczych prowadzonym przez firmę Statsoft Polska, odbywającym się w Krakowie w dniach 5 6 grudnia 2018 r. Udział w szkoleniu sfinansowany został w ramach wydziałowej dotacji celowej na rozwój doktorantów tzw. małego grantu. Zakład Geomorfologii Prof. Piotr Migoń i dr hab. Agnieszka Latocha weszli w skład zespołu opracowującego Strategię rozwoju turystyki w Parku Narodowym Gór Stołowych. Prace nad przygotowaniem tego ważnego dla Dyrekcji Parku Narodowego Gór Stołowych dokumentu zostały zaplanowane na rok 2019 i są koordynowane przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Brzegu. 4 grudnia dr Marek Kasprzak, mgr Kacper Jancewicz oraz mgr Wioleta Kotwicka prowadzili pomiary geofizyczne (tomografia elektrooporowa, pomiary elektromagnetyczne) mające na celu rozpoznanie płytkiej budowy geologicznej na stokach Mszany (Muchowskie Wzgórza, Pogórze Kaczawskie). Uzupełnią one dane terenowe zebrane podczas kartowania geomorfologicznego przez prof. Piotra Migonia. Na obszarze tym występują ciekawe formy powstałe wskutek działania procesów peryglacjalnych w zimnych okresach plejstocenu. Artykuł na ten temat już wkrótce Mszana i Obłoga to bazaltowe wzgórza w granicach rezerwatu przyrody o tej samej nazwie. Na szczycie Mszany znajduje się poniemiecka wieża widokowa, dziś już bezużyteczna. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 21
Opracowanie: Marek Kasprzak marek.kasprzak@uwr.edu.pl Wrocław, 11 stycznia 2019 r. Materiały dotyczące spraw Instytutu i spraw poszczególnych Zakładów prosimy nadsyłać do końca każdego miesiąca na adres e-mail M. Kasprzaka. Fotografia na pierwszej stronie: Formy erozyjne wykształcone w drobnoziarnistych osadach składających się na jedno ze zwałowisk nieczynnej kopalni węgla brunatnego Babina. W tle Jezioro Afryka. Geopark Łuk Mużakowa, okolice Łęknicy (fot. M. Kasprzak). sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 22