OGRÓDEK SZKOLNY Inwentaryzacja roślin

OGRÓDEK SZKOLNY Inwentaryzacja roślin 1

MAHONIA POSPOLITA Mahonia ostrolistna, ( MahoniaAaquifolium ) 2 OPIS: gatunek krzewu należący do rodziny berberysowatych. Pochodzi z zachodniej części Ameryki Północnej. Zadomowiona w różnych częściach Europy. Wiecznie zielony krzew o wysokości 50-150cm. Rośnie w miejscach zakrzewionych. Wymaga gleby żyznej, nieco wilgotnej, ubogiej w wapo. LIŚCIE twarde, skórzaste, nieparzystopierzaste z 5-9 zatokowymi, ciernisto ząbkowane. Z wierzchu ciemnozielone, od spodu jasnozielone. KWIATY złotożółte z sześcioma płatkami korony, zebrane w wyprostowane, wiechowate kwiatostany długości 5-8 cm, Kwitnie IV-V. Owoce stanowią jagody zielone, później niebieskie. ZASTOSOWANIE: jako roślina ozdobna, roślina lecznicza- dawniej próbowano leczyd nią choroby skóry, owoce- przerabia się na galaretki lub kompoty, roślina barwierska- używano jej kwiatów jako środka w barwiarstwie, nadawał tkaninie złotożółtą barwę.

DZIKA RÓŻA Dzika róża (Rosa Canina) WYSTĘPOWANIE: Występuje na obszarach umiarkowanych i ciepłych półkuli północnej. Można ją spotkad niemal w całej Europie, w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich, na Maderze, w Azji. Dzika róża rośnie także na terenie Polski i jest tu gatunkiem pospolitym. OPIS: dzika różą dorasta do 3 m wysokości, jej gałęzie są łukowato odgięte ku ziemi. Na gałązkach tej rośliny są hakowato zakrzywione kolce. Liście zielone, rzadko tylko sine, nagie lub owłosione. Kwitnie od V- VII, ma piękne różowe lub białe kwiaty wydzielające przyjemny zapach. OWOCE szupinkowe wielkości 2-3 cm, wydłużone, purpurowoczerwone. 3 ZASTOSOWANIE: Roślina lecznicza, zawiera witaminę C,garbniki, karetonoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, cukry pektyny (zawiera 10 razy więcej Wit.C niż czarna porzeczka). Jako lek wzmacniający, przy chorobach wątroby, nerek oraz przewodu pokarmowego. Stosuje się do wyrobu dżemów, konfitur, oleju z dzikiej róży. Stanowi składnik do produkcji perfum.

BRZOZA BRODAWKOWATA Brzoza brodawkowata (Betula pendula ) WYSTĘPOWANIE: w stanie dzikim w strefach umiarkowanych, borealnej i arktycznej Europy, Azji i Ameryki Północnej. OPIS: Roślina wieloletnia, jednopienna. Kwiaty rozwijają się na wiosnę wraz z liśdmi. Kwitnie od IV- V. Owoce dojrzewają zazwyczaj w VII. Brzoza produkuje ogromne ilości nasion. Pieokorowina na pniach zazwyczaj gładka, łuszcząca się poziomo cienkimi płatami, biała, żółtawa, ciemnowiśniowa lub czarna. LIŚCIE zielone do 10 cm długości, skrętoległe, pojedyncze, ogonkowe, zwykle jajowate. Drzewo światłolubne o małych wymaganiach pokarmowych i wilgotnościowych. 4 ZASTOSOWANIE: roślina lecznicza- liście działają moczopędnie, przeciwreumatycznie i napotnie. Poprawiają przemianę materii i działają odtruwająco na układ krwionośny. Wiosną zbierany jest sok zawierający wiele cukrów i minerałów cennych dla zdrowia i urody. Drewno nie jest zbyt trwałe, ale posiada własności mechaniczne, bardzo dobrze daje się obrabiad na tokarce. Pali się nawet mokre.

SUMAK ODURZAJĄCY Sumak odurzający *octowiec+ ( Rhus typhina) 5 WYSTĘPOWANIE: Pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej. Roślina odporna na mróz, szkodniki i choroby, lubi stanowiska słoneczne. OPIS: Krzew lub drzewo o liściach nieparzystopierzastych, ostro piłkowane, które atrakcyjnie przebarwiają się jesienią na kolor szkarłatnoczerwony. Młode pędy są aksamitnie owłosione. KWIATY sumaka są zebrane w gęste czerwone wiechy do 20 cm. Kwitnie VI- VII. Roślina miododajna. Sumak jest mało wymagający, szybko rośnie. Korona parasolowata, pędy grube gęsto pokryte brunatnymi włoskami. Roślina wytwarza sok mleczny. Drewo dożywa do 20 lat. ZASTOSOWANIE: jako roślina ozdobna

BERBERYS ZWYCZAJNY Berberys zwyczajny (Berberis vulgaris ) WYSTĘPOWANIE: w stanie naturalnym występuje w Polsce rzadko natomiast jako roślina ozdobna jest często sadzona. OPIS: krzew osiągający do 3 m wysokości. Na długopędach posiada kolce. Liście drobne 2-4 cm skupione w rozetkach. Kwitnie V-VI, kwiaty żółte, zebrane w luźne zwisające grona. Owoce czerwone, jednonasienne, walcowate jagody. 6 ZASTOSOWANIE: jako roślina ozdobna, owoce są jadalne.

BERBERYS ZWYCZAJNY Głóg (Crataegus L.) WYSTĘPOWANIE: na całym niżu oraz w niższych położeniach górskich. Odporny na suszę i ciężkie warunki klimatyczne, może rosnąd na jałowych glebach. OPIS: ciernisty krzew lub niewysokie drzewo do 4 m. z rodziny różowatych. Gałęzie silnie splątane, elastyczne. Kora gładka, szara. Na gałęziach liczne ostre ciernie o długości 1-2 cm. LIŚCIE pojedyncze o długości 2-5 cm, odwrotnie jajowate u podstawy klinowate, z dużymi przylistkami. Kwiaty drobne tworzą baldachogrona. Roślina miododajna. Owoce jabłkowate ciemnoczerwone o długości ok. 4 cm. 7 ZASTOSOWANIE: roślina ozdobna, stosowana na żywopłoty. Roślina lecznicza wzmacnia naczynia wieocowe serca, działa uspokajająco, pomocna przy nadciśnieniu, nerwicach, bezsenności oraz po zawale. OWOCE wykorzystywane są do produkcji wina, dżemu i herbatek owocowych. Drewno nadaje się do wyrobów tokarskich.

MODRZEW Modrzew (Larix Mill.) Rodzaj drzew z rodziny sosnowatych, który obejmuje kilkanaście gatunków występujących na obszarach umiarkowanych i chłodnych półkuli północnej. W Polsce modrzew występuje w Tatrach, gdzie lokalnie tworzy górną granicę lasu (modrzew europejski Larix decidua subsp. decidua) oraz na stanowiskach w części środkowej i południowo-wschodniej (modrzew polski Larix polonica). OPIS: Drzewa osiągają wysokośd do 80 m i posiadają szeroką koronę, która jest zbudowana z poziomo rosnących konarów. Należą one do jednych z najwyższych drzew w Polsce. LIŚCIE Barwa jasnozielona, kształtu szpilkowatego, miękkie, zebrane w gęste pęczki, skrętolegle osadzone na krótkopędach. Modrzew traci igły na zimę. SZYSZKI Kuliste lub jajowate, skierowane są do góry. Rośliny jednopienne. Koloru zielonego. 8 ZASTOSOWANIE: Są często uprawiane w lasach i parkach. W Polsce stoi dworek z belkami z modrzewia zbudowany w czasach królowej Bony.

CIS POSPOLITY Cis pospolity (Taxus baccata L.) Gatunek wiecznie zielonego iglastego drzewa lub dużego krzewu z rodziny cisowatych. Pierwotnie cis pospolity rósł w Europie, w górach Atlas w Maroku i w zachodniej Azji (Kaukaz). Największe osobniki znane są z Kaukazu i Anglii (Fortingall) OPIS: Niewysokie drzewo lub krzew o ciemnozielonej koronie i żywobrązowej korze pnia. LIŚCIE: Igły na pędzie rozłożone dwustronnie grzebieniasto lub skrętolegle. Pozostają na pędzie przez 6-8 lat. KWIATY żeoskie są bardzo małe, zielone, podobne do pąków liściowych, pojawiają się na dolnej stronie pędów. Kwiaty męskie kuliste, żółtozielone, liczne, łuskowate. 9 ZASTOSOWANIE: Surowiec drzewny, dawniej był ceniony jako źródło trwałego i twardego drewna. Wykorzystywany w meblarstwie, a także do wyrobu broni. Ze względu na dużą giętkośd w średniowieczu z drewna cisu wykonywane były łuki. Cis jest często sadzony w ogrodach i parkach. Spotyka się przy tym wiele odmian uprawnych o zróżnicowanym pokroju, wzroście i ubarwieniu (od ciemnej zieleni igieł po złoty). Roślina lecznicza Odwar z igieł był kiedyś stosowany przy niedociśnieniu krwi. Z cisów izolowane są substancje, z których produkuje się preparaty przeciwnowotworowe (taksoidy) używane najczęściej w leczeniu raka jajników (Paclitaxel) oraz w leczeniu raka piersi, płuc, prostaty, żołądka i nowotworów głowy i szyi (Docetaksel).

ŚWIERK POSPOLITY Świerk pospolity (Picea abies (L.) H.Karst) WYSTĘPOWANIE: Jest to jedyny gatunek świerka występujący naturalnie w Polsce. Rośnie głównie w północno-wschodniej części kraju, na południu Polski, w górach i na pogórzu. Zasięg tego gatunku rozciąga się na północy Europy od Norwegii do Rosji, występuje także w Alpach, Sudetach, Karpatach oraz na Bałkanach. Na wschodzie sięga Uralu. OPIS: Korona smukła, stożkowata. Dolne konary z wiekiem zwieszają się, górne pozostają w większości poziomo. LIŚCIE: Krótkie (1 3 cm), zaostrzone igły o kwadratowym przekroju poprzecznym. Ułożone równomiernie na gałęziach. Utrzymują się na gałązkach przez 5-7 lat. KWIATY: Drzewo jednopienne, kwitnie wiosną. Kwiaty żeoskie czerwonofioletowe, szyszeczkowate, długości 2 cm, wyrastają pionowo na koocach pędów. Kwiaty męskie to podłużne kotki, żółte, długości 1 1,5 cm, zwisają blisko kooca pędu. SZYSZKI: Długie (10 15 cm), gładkie i zwisające. Początkowo zielone, później jasnobrązowe. Opadają w całości. Nasiona brązowe lub czarne o długości 2-5 mm posiadają podłużne skrzydełka długości 1-2 cm. Nasiona świerka stanowią istotne źródło pożywienia wielu ptaków i mniejszych zwierząt leśnych, w tym dzięciołów, wiewiórek i ryjówek. 10 ZASTOSOWANIE: Używany jest do pozyskiwania celulozy oraz w budownictwie. Wykorzystywany do konstrukcji pudeł rezonansowych instrumentów muzycznych. Uprawiany z przeznaczeniem na drzewko bożonarodzeniowe.

TUJA Żywotnik, tuja (Thuja L.) Rodzaj roślin iglastych z rodziny cyprysowatych. Rodzaj obejmuje 5 gatunków drzew i krzewów, z których 3 występują na terenie Azji (Korea, Chiny, Japonia), a 2 w Ameryce Północnej. Gatunkiem typowym jest Thuja occidentalis L POKRÓJ: drzewa z gałęziami ułożonymi w jednej płaszczyźnie. DREWNO: miękkie o ładnym zapachu. Stosunkowo odporne na próchnicę. LIŚCIE: Zimozielone, ułożone na łodydze nakrzyżlegle, okrywające gałązki. KWIATY: rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne, drobne. Szyszki: złożone z kilku skórzastych łusek. Dojrzewają w ciągu jednego roku, osiągają długośd 1-2 cm. NASIONA: eliptyczne, mogą byd płaskie i oskrzydlone lub grube, ziarnkowate i bez skrzydełek. 11 ZASTOSOWANIE: Żywotniki znajdują zastosowanie jako rośliny ozdobne. W Polsce spotykane są w uprawie dwa gatunki: żywotnik zachodni i olbrzymi. Cenione między innymi za miły żywiczny zapach.

JAŁOWIEC SABIŃSKI Jałowiec sabioski (Juniperus sabina L.) Gatunek krzewu iglastego należący do rodziny cyprysowatych. Inne nazwy zwyczajowe: jałowiec sawina, jałowiec sawioski. Jego ojczyzną są góry południowej Europy oraz Azji Mniejszej, Azji północnej i Kaukazu. W Polsce roślina bardzo rzadka na naturalnych stanowiskach. Często natomiast uprawiany jako roślina ozdobna. OPIS: Płożący się nisko po ziemi, silnie rozgałęziony na boki migotanie komór drzew. Pędy niemal okrągłe na przekroju, pokładające się i podnoszące. LIŚCIE: Ulistnienie naprzeciwległe. Liście trójkątnie-jajowate, przylegające do gałązek, łuskowate. Mają długośd 1 3 mm i zachodzą na siebie dachówkowato. SZYSZKI; Wyrastają na haczykowato zagiętej szypułce, zwisające czarne szyszkojagody. Dojrzewają w drugim roku. 12 ZASTOSOWANIE: Roślina ozdobna: uprawiany w ogródkach i parkach. Nadaje się do ogrodów skalnych, na murki, w trawnikach. Jest bardzo wytrzymały na niekorzystne warunki środowiska.

JAŁOWIEC WIRGIŃSKI Jałowiec wirginijski (Juniperus virginiana) Gatunek drzewa iglastego. Występuje naturalnie w Ameryce Północnej, w Europie sadzone POKRÓJ W ojczyźnie swej jałowiec wirginijski osiąga wysokośd 40 m i żyje do 300 lat. W Europie Środkowej rośnie wolno i osiąga kilkanaście m wysokości. LIŚCIE Łuskowate, przylegające do gałązki i odstające, długości 5 mm. Korowina : Szarobrunatna, łuszczy się długimi paskami. SZYSZKA: Szyszkojagoda brązowawa z niebieskim nalotem. KWIATY : Kwiaty żeoskie małe, zielone, kotki męskie żółte, kuliste. Kwitnie w kwietniu 13 ZASTOSOWANIE: Dostarcza aromatycznego, wartościowego drewna zwanego - czerwonym drewnem cedrowym. Jest ono trwałe, łatwe do obróbki, idealne dla produkcji ołówków.

JAŁOWIEC POSPOLITY Jałowiec pospolity (Juniperus communis L.) WYSTĘPOWANIE: Występuje na półkuli północnej od południowych kraoców Arktyki po ok. 30 N w Europie, Azji i Ameryce Północnej. OPIS: Zawsze zielony, powoli rosnący, prosty, od nasady rozgałęziony krzew o kolumnowej, niekiedy także płasko rozpostartej formie wzrostu; występuje również jako małe drzewo o wielu pniach z wąsko piramidalną (tylko rzadko spłaszczoną) koroną, osiąga wysokośd 0,5 6 m (w uprawie- do 12 metrów). Młode pędy 3m- kanciaste z wąskimi podłużnymi listewkami. KORA: Początkowo gładka czerwonawo brunatna, później szarobrunatna wzdłuż popękana, odpadająca w postaci łusek i włókien. LIŚCIE: Liście szpilkowate, przeważnie po trzy w okółku, daleko od siebie, prosto odstające, nie zbiegające w dół pędu, sztywne, kłujące, 10 20 mm długości i 1 2 mm szerokości, równowąskie do lancetowatych, na koocu tępe lub kolczasto zaostrzone, proste, zwykle szarozielone, z wierzchu z szeroką białą wstęgą środkową i wąskimi zielonymi smugami brzeżnymi. SZYSZKI: Po zapyleniu łuski kwiatów żeoskich zrastają się w jedną i mięsistą szyszkojagodę otaczającą 3 nasiona. Niedojrzałe szyszkojagody są wielkości grochu, zielonkawe, bez soku, nieprzyjemne w smaku. Dojrzewają jesienią drugiego lub trzeciego roku, mają 6 9 mm średnicy, są czarnobrunatne, niebieskawo oszronione, na krótkich trzoneczkach. 14

SOSNA WEJMUTKA Sosna wejmutka [sosna amerykaoska] (Pinus strobus L.) WYSTĘPOWANIE: Sosna wejmutka występuje na północnych i wschodnich obszarach Ameryki Północnej (Kanada, USA). W Polsce uprawiana, spotykana w lasach i parkach. Polska nazwa gatunkowa tej sosny wywodzi się od nazwiska lorda Weymoutha, który na początku XIX w. rozpowszechnił ją na terenie Longleat. OPIS: Drzewo jednopienne. Kwitnie od maja do czerwca. SZYSZKI: męskie wykształcają się od jednego do kilku tygodni wcześniej niż żeoskie na tym samym drzewie. Drzewa produkują szyszki żeoskie po osiągnięciu 5 10 lat, ale dobrze obradzają dopiero w wieku 20 30 lat. We wczesnych latach kwitnienia, drzewa nie wykształcają wcale lub niewielką liczbę szyszek męskich. Zjawisko to może się utrzymywad także u starszych okazów, o średnicy pnia 30 61 cm, aczkolwiek ich produkcja pyłku jest większa niż młodych drzew (od małej do średniej ilości). Do zapłodnienia dochodzi ok. 13 miesięcy po zapyleniu, a nasiona dojrzewają w ciągu sierpnia i września drugiego roku. Szyszki uwalniają nasiona i opadają wkrótce potem. Drzewa osiągają wiek zazwyczaj 200 lat, wyjątkowo 450. Początkowo rosną wolno (ok. 135 cm wysokości w wieku 8 10 lat), między 10 a 15 rokiem życia przyrastają szybko (średnio 1 m rocznie). 15 ZASTOSOWANIE: Drzewo ozdobne. Uprawiana powszechnie w Europie w lasach i parkach. Surowiec drzewny. Ponieważ drewno jest łatwe w obróbce i niepaczące się, wytwarzane są z niego różnego rodzaju opakowania (np. skrzynki transportowe).

JODŁA KOREAŃSKA Jodła koreaoska (Abies koreana) Gatunek drzew należący do rodziny sosnowatych, pochodzący z górzystych terenów Korei Południowej (wraz z wyspą Czedżu). OPIS: Jodła koreaoska jest wiecznie zielonym drzewem iglastym, którego wysokośd wynosi 10-18 m, a średnica pnia - powyżej 0,7 m. Na granicy drzew jest mniejsza i czasami krzewiasta. Kora barwy szaro-brązowej jest gładka i występują na niej "pęcherze" żywiczne. LIŚCIE: Płaskie igły o długości 1-2 cm, szerokości 2-2,5 mm oraz grubości 0,5 mm. Na pędach ułożone promieniście otaczają gałązkę, od góry ciemnozielone, od spodu biaława (kredowo biała). SZYSZKI: Do 7 cm długości, z fioletowym nalotem. Na gałęziach pojawiają się już po kilku latach od posadzenia drzewa. Po dojrzeniu rozsypują się. WYSTĘPUJE na obszarach położonych na wysokościach od 1000 do 1900 metrów w umiarkowanym lesie deszczowym, z wilgotnym i chłodnym latem (z częstymi opadami deszczu) oraz z zimą z intensywnymi opadami śniegu. 16 ZASTOSOWANIE: Roślina ozdobna. Posiada efektowny, stożkowaty kształt i dlatego dobrze prezentuje się jako pojedynczy okaz (soliter).

SOSNA CZARNA Sosna czarna [sosna austriacka] (Pinus nigra Arn.) WYSTĘPOWANIE: Sosna czarna występuje na terenie południowej Europy i Azji Mniejszej. Do Polski sosnę czarną sprowadzono w 1759 r. Pierwotny areał tego gatunku rozciąga się od Maroka i Hiszpanii, przez Pireneje, Alpy, południowe Karpaty aż do Krymu. W USA sosna czarna jest szeroko uprawiana w północnych stanach Nowej Anglii, naokoło Wielkich Jezior i na północnym zachodzie. W Nowej Anglii i w rejonie Wielkich Jezior gatunek ten naturalizował się. OPIS: Sosna czarna jest drzewem zimozielonym i długowiecznym. Szacuje się, że niektóre egzemplarze osiągają wiek ponad 500 lat. Drzewo iglaste o stożkowatej i smukłej koronie, która u starszych drzew staje się bardziej płaska i nieregularna. PIEŃ: Pieo przebiega prosto, dorosłe drzewo osiąga wysokośd od 20 do 50 m. Kora o barwie ciemnobrązowej w zagłębieniach po szarobrązową z wierzchu, bruzdowata, podzielona na płytki o prawie kwadratowym kształcie. Wzrost średnio-szybki, około 30 70 cm/rok. LIŚCIE: Igły w pęczkach po 2, spłaszczone, sztywne, ciemnozielone i spiczaste, długości 4 18(19) cm, grubości 1 2 mm. Pozostają na drzewie od 3 do 4 lat. KWIATY: Gatunek jednopienny. Męskie kwiaty są żółte, małe i podłużne, wyrastają kępkami u podnóża młodych pędów. Żeoskie kuliste, szyszeczkowate, żółte do czerwonawych, rosną pojedynczo lub po dwa, trzy wokół gałęzi. SZYSZKI: Małe, symetryczne, jajowate, niedojrzałe ciemnozielone, potem w kolorze ochry. Osiągają maksymalnie 8 cm długości. Łuski zaokrąglone, z krótkim, znikomym kolcem, wewnątrz szyszki prawie czarne. 17

ŚWIERK SREBRNY Świerk kłujący * świerk srebrny] (Picea pungens Engelm.) Gatunek wiecznie zielonego drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Świerk kłujący pochodzi z Gór Skalistych w zachodniej części Ameryki Północnej. OPIS: Korona stożkowata, zazwyczaj bardzo gęsta. Starsze drzewa smukłe. PIEŃ: Osiąga wysokośd do średnio 30 m, w warunkach naturalnych wyjątkowo do 46 m. Średnica pnia do 1,5 m. Kora cienka i popękana, szarobrązowa, u starszych drzew brunatnoszara. LIŚCIE: Igły długości 1,5-3 cm, ostro zakooczone, o czworokątnym przekroju, niebieskozielone lub niebieskoszare. Ułożone promieniście dookoła pędów. KWIATY: Gatunek jednopienny. Kwiaty żeoskie szyszeczkowate i zielonkawe, osadzone pionowo na koocach pędów. Kwiaty męskie długości do 3 cm, podłużne, o żółtawym zabarwieniu. SZYSZKI: Zwisające, jasnobrązowe, długości 4-7 cm. Łuski szerokie u podstawy, zwężają się ku koocowi. 18 ZASTOSOWANIE: Roślina ozdobna - drzewo cenione w ogrodnictwie, szczególnie za dużą odpornośd na zanieczyszczenia środowiska. Wyhodowano odmiany sadzone w parkach, ogrodach a także formy karłowate nadające się do uprawy w donicach

SOSNA ZWYCZAJNA Sosna zwyczajna [ pospolita ] (Pinus sylvestris L.) WYSTĘPOWANIE: Występuje powszechnie na terenach Europy Północnej i Środkowej (również górskich) oraz Syberii Wschodniej. Zasięg sosny zwyczajnej rozciąga się od Wielkiej Brytanii i Portugalii na zachodzie po Serbię, Kaukaz aż do Morza Ochockiego na wschodzie, na północy sięgając kraoców Półwyspu Skandynawskiego. OPIS: Drzewo iglaste, zimozielone, korona luźna, z konarami rosnącymi w pozornych okółkach (będących w rzeczywistości ciasnymi spiralami), początkowo stożkowata, z wiekiem staje się rozłożysta lub parasolowata, w zależności od warunków bytowania. LIŚCIE: Igły szarozielone do niebieskozielonych, osadzone parami na krótkopędach, długości 3 5(7) cm, grubości 1 2 mm. Sztywne i twarde, zaostrzone, drobno piłkowane, skręcone dookoła swojej osi. U młodych drzew na szczytach pędów igły mogą występowad po 3 lub 4 na krótkopędzie. Pozostają na drzewie od 3 do 6 lat. KWIATY: Kwiaty męskie są jajowate o żółtym zabarwieniu, długości 5 8 mm, gęsto skupione u podstawy młodych pędów. SZYSZKI: Osadzone na krótkich szypułkach, zamknięte są małe i zielone, niekiedy zakrzywione, wąskojajowate, z czasem otwierają się i przybierają kształt szerokojajowaty, brązowieją. Osiągają od 3 do 7 cm długości. Osadzone pojedynczo lub po 2 3 obok siebie. 19 ZASTOSOWANIE: Drewno sosny zwyczajnej stanowi jeden z najważniejszych materiałów budulcowych i wykorzystywane jest powszechnie w meblarstwie oraz stolarstwie. Służy także do pozyskiwania celulozy i jako opał. Niegdyś przeznaczane było na surowiec kopalniakowy i słupy teleenergetyczne. Roślina lecznicza. Jako roślina lecznicza sosna zwyczajna wykorzystywana była od dawna.

JARZĄB POSPOLITY Jarząb pospolity * jarząb zwyczajny, jarzębina + (Sorbus aucuparia L.) Gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych. WYSTĘPUJE w Europie, południowo-zachodniej Azji, zachodniej Syberii. W Polsce pospolity na całym obszarze. Pokrój Drzewo lub krzew. Dorasta do 15 m wysokości. Ma gładką i jasną korę. PĘDY: Młode pędy owłosione, później nagie. Pączki stożkowate, wydłużone i szarosiwo owłosione. Pączki szczytowe duże, nieco zagięte u góry i niewyraźnie 3-łuskowe, boczne pozornie jednołuskowe. Ulistnienie skrętoległe. LIŚCIE: nieparzysto-pierzaste, złożone z 9 15 listków, pojedynczo piłkowanych, u nasady całobrzegich. Po roztarciu pachną gorzkimi migdałami. KWIATY: Zebrane w gęste, owłosione podbaldachy. Kielich 5-działkowy, korona 5- płatkowa. Płatki korony białe, prawie koliste, o długości 4 5 mm, słupki zazwyczaj 3 (zrośnięte z dnem kwiatowym), pręciki liczne. OWOCE: Tzw. owoce pozorne, kuliste, pomaraoczowe, czerwone, cierpkie i gorzkie, pojawiają się od lipca do października. Mają długośd 7 9 mm. 20 ZASTOSOWANIE: Roślina ozdobna dekoracyjne owoce, długo utrzymujące się. Oprócz formy typowej używa się w tym celu różnych odmian ozdobnych. Sztuka kulinarna. Surowe owoce są niejadalne, nie tylko z powodu gorzkiego smaku, ale również zawartości trującego składnika (kwas parasorbinowy). Roślina lecznicza. Drewno wykorzystywane w stolarstwie, nadaje się do toczenia, a także wytwarzane są z niego niektóre instrumenty muzyczne

JAŚMINOWIEC Jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius L.) Gatunek krzewu z rodziny hortensjowatych. Nieprawidłowo nazywany bywa jaśminem (jaśmin to zupełnie inny rodzaj roślin). WYSTĘPOWANIE: Pochodzi z południowo-wschodniej Europy oraz obszarów Kaukazu i Armenii. W Polsce jest uprawiany. OPIS: krzew wysokości do 3 m, dośd silnie rosnący, o sztywnych, wyprostowanych pędach i łukowato przewieszających się starszych gałęziach. LIŚCIE: Eliptyczne, zaostrzone, drobno ząbkowane, nagie (tylko na spodniej stronie występują kępki włosków na nerwach). Liście mają długośd 4-8 cm - 6-11 par ząbków. KWIATY: Kwitnie na przełomie maja i czerwca, zwykle bardzo obficie. Ma dośd duże, białokremowe kwiaty złożone z 4 nagich działek kielicha, 4 płatków korony, 1 słupka i licznych pręcików. Kwiaty mają silny, przyjemny zapach i średnicę 2,5-3,5 cm. 21 ZASTOSOWANIE: Roślina ozdobna. Polecany przede wszystkim do parków i zieleni osiedlowej. Bardzo ceniony ze względu na silny zapach kwiatów (nie wszystkie odmiany mają pachnące kwiaty). Jest mało wymagający w stosunku do gleby i bardzo wytrzymały na mrozy. Może rosnąd zarówno w słoocu, jak i w półcieniu.

PIGWA Pigwa pospolita (Cydonia oblonga Mill.) WYSTĘPOWANIE: Pochodzi z obszarów Azji: Zakaukazia, Iranu, Turkiestanu, południowo-wschodniej Arabii, Azji Mniejszej, Syberii, Afryki Północnej. Do Europy Południowej prawdopodobnie została zawleczona. W Polsce jest uprawiana. Czasami mylona bywa z pigwowcem. OPIS: Duży krzew lub niewielkie drzewko osiągające 5 m (w naszych warunkach rzadko do 3 m), z cienką łuskowatą korowiną, stale odpadającą płatami o zmiennym ubarwieniu zależnym od odmiany (czerwonawa, popielata lub prawie czarna). LIŚCIE: Jajowate do owalnych, całobrzegie, wierzchnia strona naga, lekko błyszcząca, spodem kutnerowato filcowate, z owłosionym ogonkiem. KWIATY: Osadzone pojedynczo, ukazujące się po rozwoju liści, o kolorze białym, bladoróżowym do różowego. Obcopylne, pięciokrotne o 15-25 pręcikach i jednym słupku. Kwitnie na przełomie maja i czerwca. OWOCE: Tzw. owoce jabłkowate, żółte, u większości odmian o średnicy 6 cm (u nowych odmian owoce bywają większe i osiągają nawet 1 kg), z pięcioma komorami nasiennymi zawierającymi pestki. 22 ZASTOSOWANIE: używane są do wytwarzania syropów, nalewek, konfitur; także na kompot. Doskonale nadaje się na domieszkę do przetworów z owoców o mdłym lub słabo wyraźnym smaku, dobrze smakuje w połączeniu z jabłkami. Dzięki dużej zawartości pektyn służą również do żelowania przetworów z owoców o niskiej zawartości pektyn. Roślina lecznicza. Alkoholowe nalewki korzystnie wpływają na pracę serca i obniżają ciśnienie krwi, osłabiają skurcze jelit i pobudzają trawienie. Roślina ozdobna - jest uprawiana ze względu na swoje ładne owoce, ozdobna jest także podczas kwitnienia. Sadzona jest w ogródkach przydomowych i w parkach.

KASZTANOWIEC Kasztanowiec zwyczajny (kasztanowiec biały) (Aesculus hippocastanum L.) Gatunek drzewa z rodziny kasztanowcowatych. WYSTĘPOWANIE: Pochodzi z Półwyspu Bałkaoskiego, jednak udomowienie sprawiło, że w całej Europie spotyka się sztuczne nasadzenia, w tym także w Polsce. OPIS: Dorasta do 25 m, ma gęstą, kopulastą lub niemal cylindryczną koronę. LIŚCIE: Dłoniastozłożone z 5 do 7 wydłużonych, odwrotnie jajowatych listków o długości do 25 cm. Duże pąki wydzielają lepką substancję. KWIATY: Płatki białe z żółtymi lub czerwonymi plamkami u nasady. Zebrane w gęste, wiechowate, wzniesione kwiatostany o długości do 30 cm. Kwitnienie w maju. OWOCE: Nazywane kasztanami, kolczaste torebki o średnicy do 6 cm. Owocuje we wrześniu i październiku. 23 ZASTOSOWANIE: Roślina ozdobna: Często stosowany w nasadzeniach parkowych, alejach, na obrzeżach dróg. Roślina lecznicza

WIERZBA Wierzba (Salix L.) Rodzaj drzew, krzewów lub płożących krzewinek z rodziny wierzbowatych (Salicaceae Mirb.). WYSTĘPOWANIE: Na półkuli północnej (Eurazja i Ameryka Północna) występuje ponad 300 gatunków tego rodzaju, w Ameryce Południowej kilka. W Polsce dziko rośnie około 30 gatunków. LIŚCIE: zwykle wąskie, lancetowate, piłkowane i zazwyczaj krótkoogonkowe, na ogonkach często występują gruczołki. KWIATY: Zazwyczaj dwupienne, bez okwiatu, osadzone w kątach przysadek i zebrane w kotki (bazie). Kwiatostany zwykle sterczące. Kwiaty owadopylne, zwykle z 1 2 miodnikami, wiatropylne u gatunków alpejskich i arktycznych. 24 ZASTOSOWANIE: Roślina ozdobna dekoracyjna ze względu na pokrój i efektowne zabarwienie bezlistnych pędów lub ich powyginaną lub staśmioną formę, także ze względu na kwiaty. Roślina miododajna. Roślina lecznicza kora wierzby zawiera kwas salicylowy. Szybkorosnące gatunki wierzby znajdują zastosowanie jako naturalny materiał opałowy. Od dawien dawna długie młode gałązki wierzby znajdują zastosowanie w wikliniarstwie.

KLON JAWOR Klon jawor (Acer pseudoplatanus L.) Gatunek drzewa z rodziny klonowatych (Aceraceae Juss). WYSTĘPOWANIE: naturalnie w środkowej Europie i północnym Kaukazie, poza tym zawleczony. POKRÓJ: Dorasta do 30 m wysokości. Korona szeroka, wysoko osadzona. Osiąga wiek do 500 lat PIEŃ: Pieo prosty, kora szara, początkowo gładka, potem żłobiona i łuszcząca się. Pędy jednoroczne mają gładką i zieloną korę, starsze gałęzie czerwonawą z korkowymi brodawkami. Drewno białe, ciężkie, nie paczące się. LIŚCIE: Liście z wierzchu są ciemnozielone i matowe, a od spodu szarozielone (jesienią jasnożółte), delikatnie owłosione na większych nerwach. Są nakrzyżległe, zwykle pięcioklapowe, długoogonkowe, okrągławe, sztywne, u nasady sercowate, z 5 nerwami. Osiągają długośd 8 16 cm. Klapy są głęboko wycięte, nieregularnie i grubo piłkowane, spiczaste, u nasady nieco zwężone. Trzy przednie klapy liści są mniej więcej jednakowej wielkości, natomiast obie tylne są wyraźnie mniejsze. Ogonki rynienkowate, nie zawierają przewodów mlecznych. KWIATY: Żółtawozielone, zebrane w zwisające wiechy przypominające grona. Kwitnie w maju, po rozwinięciu liści. OWOCE: Kuliste orzeszki, skrzydełka rozwarte pod kątem ostrym. Dojrzewają we wrześniu i październiku. 25

KLON ZWYCZAJNY Klon zwyczajny [ klon pospolity ] (Acer platanoides L.) WYSTĘPOWANIE: W Europie środkowej i wschodniej oraz południowo-zachodniej Azji. Nazywany jest także klonem norweskim. Na zachodzie jego granica występowania znajduje się we Francji, na wschodzie w europejskiej części Rosji, na północy w Skandynawii, a na południu w Iranie. W Polsce jest najpospolitszy z krajowych gatunków swego rodzaju, występuje powszechnie na całym niżu i w niższych położeniach górskich na całym terenie kraju. OPIS: Drzewo dorastające do 20 30 metrów, posiadające szeroki, okrągły pieo o korowinie na starszych okazach, drobno, podłużnie spękanej, rzadko łuszczącej się łuskami. Korona rozłożyste. LIŚCIE: Duże, nagie, o długim ogonku, (z którego po przełamaniu wydziela się mleczny sok) 5 7 klapowe, do 15 cm długości. Klapy zatokowo wycinane z dużymi, nielicznymi, ostrymi ząbkami. Liście o nerwacji dłoniastej. KWIATY: Dośd duże, obupłciowe, z dyskiem miodnikowym, zebrane w baldachogrona. Kielich 5-działkowy, korona zielonkawo-żółtawa, 5-płatkowa, pręcików 8, słupek 1. Kwitnie przed rozwojem liści. Roślina bardzo miododajna. OWOCE: Charakterystyczne, składające się z dwóch skrzydlaków (ulistnionych orzeszków), rozpostartych pod kątem >= 120, rozpadających się po dojrzeniu. 26 ZASTOSOWANIE: Drewno klonu zwyczajnego doskonale nadaje się do obróbki. Można wykonywad z niego meble, podłogi oraz instrumenty muzyczne. Stradivarius z drewna klonu zwyczajnego wykonywał dolne pokrywy swoich skrzypiec. Ze względu na małą kurczliwośd jest doskonałym materiałem na forniry. Jest też dobrym drewnem opałowym.

MIRABELKA Śliwa domowa mirabelka [mirabelka] (Prunus domestica L. ) Podgatunek lub odmiana (w zależności od systemu klasyfikacyjnego) rośliny z rodziny różowatych. W Polsce roślina uprawna. POKRÓJ: Niewielkie drzewo lub krzew. Gałęzie do 2 roku są matowe i omszone. LIŚCIE: Niewielkie, o długości do kilku centymetrów. KWIATY: Kwitnie w kwietniu małymi, białymi lub zielonkawymi, pachnącymi kwiatami o okrągłych płatkach korony. Kielich nagi. OWOCE: Kuliste, słodkie, żółte lub czerwone pestkowce o średnicy 2-3 cm, na owłosionych szypułkach. Miąższ łatwo oddziela się od pestki. 27

SPIS TREŚCI MAHONIA POSPOLITA... 2 DZIKA RÓŻA... 3 BRZOZA BRODAWKOWATA... 4 SUMAK ODURZAJĄCY... 5 BERBERYS ZWYCZAJNY... 6 BERBERYS ZWYCZAJNY... 7 MODRZEW... 8 CIS POSPOLITY... 9 ŚWIERK POSPOLITY... 10 TUJA... 11 JAŁOWIEC SABIOSKI... 12 JAŁOWIEC WIRGIOSKI... 13 JAŁOWIEC POSPOLITY... 14 SOSNA WEJMUTKA... 15 JODŁA KOREAOSKA... 16 SOSNA CZARNA... 17 ŚWIERK SREBRNY... 18 SOSNA ZWYCZAJNA... 19 JARZĄB POSPOLITY... 20 JAŚMINOWIEC... 21 PIGWA... 22 28

KASZTANOWIEC... 23 WIERZBA... 24 KLON JAWOR... 25 KLON ZWYCZAJNY... 26 MIRABELKA... 27 29