PIĘKNO KAPLICZEK I PRZYDROŻNYCH KRZYŻY Przydrożna kapliczka Wśród drzew zmarzniętych śniących o wiosennej zieleni stoi przydrożna kapliczka z kamieni. Głazy już prawie lodem obrosły, lecz promienieją światłem miłości. W przydrożnej kapliczce króluje Maryja, Różaniec święty Jej ręce owija, sukienka lśni niczym zorza, stoi samotna wśród szkieletów drzew Matka Boża.( ) autor nieznany Stojące przy drodze kapliczki, popularnie zwane figurkami, czy krzyże często ukryte wśród drzew to nieodłączne elementy polskiego krajobrazu. Bogacą one także krajobraz wsi, w których mieszkamy i wydaje się, że nie jest to żadne zadziwiające odkrycie. Najczęściej pamiętamy te budowle od dziecka i mamy zakodowane w pamięci, że stały w konkretnym miejscu od zawsze Wystarczy jednak chwila refleksji i uświadamiamy sobie, że przecież stać od zawsze nie mogły, kiedyś ktoś musiał je wznieść i robił to najczęściej z jakiejś konkretnej przyczyny. Celem naszej wystawy jest udokumentowanie wszystkich kapliczek znajdujących się w Górze Puławskiej i wsiach sąsiadujących z Górą, dotarcie do korzeni danej budowli sakralnej, dowiedzenie się, jakie okoliczności towarzyszyły jej powstaniu czy - kto i z jakiej przyczyny był jej fundatorem. Podejmując się tego zadania, zdawaliśmy sobie sprawę z faktu, że niejednokrotnie będzie to poszukiwanie trudne i nieprzynoszące wymiernych efektów, jednak - jak widać - optymizm, samozaparcie i trud wielu osób spowodowały, że udało się je zrealizować. Zapraszamy do obejrzenia wystawy zatytułowanej Piękno kapliczek i przydrożnych krzyży, na której prezentujemy kapliczki i przydrożne krzyże znajdujące się na terenie: Góry Puławskiej, Kolonii Góry Puławskiej, Bronowic, Łęki, Opatkowic, Kowali, Pachnowoli, Kajetanowa, Jaroszyna, Klikawy, Tomaszowa, Sadłowic, Adamówki. Na pewno wielu z Państwa rozpozna budowle sobie bliskie, na inne z pewnością warto zwrócić uwagę; być może poznacie Państwo informacje, których nie znaliście dotychczas Wierzymy jednak, że wszystkim oglądającym dostarczymy wielu pozytywnych wrażeń. Materiał do prezentacji przygotowali uczniowie Publicznego Gimnazjum w Górze Puławskiej wraz z opiekunami w ramach realizacji projektu edukacyjnego. *** Jest za Lublinem drożyna niedawno szedłem nią znów teraz nikt po przydrożach nie pasie miedzianych krów Przez pagór się ciężko przegina ta droga - piach i piach ścierniska pług porozrzynał gdzie kłosy sięgały do pach Przy kapliczce rozbiegły się steczki jedna szła poprzez łąki pałąkiem druga pełzła przez wąwóz u rzeczki słońce pełzło tam o wschodzie czerwonym pająkiem Kapliczki ze świętym Janem w wianeczku zwiędłych bylin dosięgnął niewypowiedziany biały obłok śnieżynek-motyli Na drożynie za miastem w ten ranek potok chmur biegł Otwierając nowych marzeń bramę spotkałem pierwszy śnieg Józef Czechowicz projekt i opracowanie graficzne: Wystawa Piękno przydrożnych krzyży i kapliczek jest zadaniem publicznym współfinansowanym ze środków otrzymanych ze Starostwa Powiatowego w Puławach w ramach Otwartego Konkursu Ofert na realizację zadań publicznych o charakterze pożytku publicznego w zakresie kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, realizowanych w 2012 roku w formie wydarzeń kulturalnych i artystycznych mających znaczenie dla kultury powiatu puławskiego.
GÓRA PUŁAWSKA Kapliczka harcerska przy ul. Janowieckiej W lesie, przy drodze do Janowca, znajduje się murowana kapliczka popularnie zwana Harcerską. Stoi ona w miejscu, gdzie do czasów II wojny światowej, każdego lata, organizowano obozy harcerskie. Miejsce to nazwano Czuwajowem. Przyjeżdżała tu na odpoczynek młodzież z Warszawy. Co wieczór harcerze organizowali ogniska i przedstawienia teatralne, na które przychodzili mieszkańcy z całej okolicy. Jak wspomina pani Helena Decka:,, Ludzie ze wsi, chociaż umęczeni całodzienną pracą, mimo dokuczliwych komarów, chętnie spędzali wieczory na Czuwajowie. Każdej niedzieli harcerze cała grupą szli na Mszę Świętą do kościoła w Górze Puławskiej. W 1935 r. na pamiątkę Jubileuszowego Ogólnopolskiego Zlotu ZHP harcerze postawili kamienną kapliczkę istniejącą do dziś. Według wspomnień pani Sabiny Wiśniewskiej na Czuwajowie przed II wojną światową harcerze z białego kamienia wybudowali również inną kapliczkę z rzeźbionym wizerunkiem głowy Chrystusa w cierniowej koronie. Niestety, została ona zniszczona w czasie działań wojennych. Dziś w tym miejscu widoczna jest tylko niewielka sterta kamieni. Historia krzyża przy ul. Kozienickiej Według miejscowej legendy krzyż usytuowany w lesie przy ul. Kozienickiej upamiętnia miejsce obozowania biskupa Wojciecha, który płynął Wisłą z Krakowa do Gdańska, aby między Prusakami szerzyć wiarę chrześcijańską, zatrzymał się tu na noc, a na leżącym przy brzegu, płaskim granitowym głazie odprawił mszę. W XI wieku (ok. 1020r.) wzniesiono tu kościół pod wezwaniem świętego Wojciecha. Nie znamy fundatora, być może była to rodzina Jarockich właścicieli Jaroszyna. Wisła podczas wylewów stale niszczyła kolejno budowane na wyższych miejscach kościoły i kaplice. Jak mówią zachowane dokumenty: W 1738r. po kolejnym wylewie, kardynał Górski polecił wybudować kaplicę, a kości pochowanych przenieść na miejsce zwane Górki Plebańskie, tam je do ziemi złożono, a nad nimi stanął krzyż drewniany. Nazwa Górki Plebańskie dziś nie istnieje, lecz wskazuje, że musiały to być jakieś wzniesienia. Opis ten pasuje do wzniesień na trasie Góra Puławska - Bronowice. Tym bardziej, że u ich podnóża biegnie stary gościniec - droga pamiętająca czasy piastowskie. Na tych wzniesieniach, w połowie drogi z Góry do Bronowic istniał stary cmentarz, na którym był drewniany krzyż. U jego podnóża leżał głaz, spod którego kiedyś wypływało źródełko związane z legendą i kultem świętego Wojciecha, który rozwinął się wieku XVIII i XIX. Według legendy na tym kamieniu św. Wojciech miał odprawiać Mszę św. Wypływająca spod niego woda posiadała ponoć właściwości lecznicze leczyła dolegliwości oczu i kołtuna. Kołtun powstawał ze zmierzwionych i zlepionych z brudu i potu włosów. Według istniejącego zabobonu, wierzono, że obcięcie go nożycami może sparaliżować człowieka lub oślepić. Wierzono, że jeżeli chory na oczy lub posiadacz kołtuna w dniu św. Wojciecha przed wschodem słońca obmyje w owym źródełku oczy i kołtun, to nie zachoruje i może bezpiecznie go usunąć. Następnie należało go łożyć u stóp tego krzyża przy głazie i źródełku. Po każdym święcie św. Wojciecha pod krzyżem leżały stosy kołtunów. W okresie międzywojennym odnotowano jeszcze pojedyncze przypadki owego kultu. Z czasem pierwotny krzyż uległ on zniszczeniu i w roku 1987 mieszkańcy parafii Góra Puławska postawili nowy, dbają o niego, sprzątają, przynoszą kwiaty, modlą się. Od kilku lat co roku w pierwszą niedzielę po 15 września w święto Podwyższenia Krzyża odprawiana jest tu Msza św.
Kapliczka przy ul. Kozienickiej Nikt już dokładnie nie pamięta, kto i kiedy dokładnie wybudował kapliczkę. Najprawdopodobniej jej historia sięga czasów carskich. Na podstawie rozmów z mieszkańcami Góry Puławskiej dowiedzieliśmy się, że zostało ufundowana w dowód wdzięczności za narodziny potomka płci męskiej jednego z przodków rodziny Muniów. Działo się to w czasie zaborów, kiedy nie wolno było wznosić żadnych budowli sakralnych. Za złamanie carskiego rozkazu groziła kara śmierci. Fundator nie uniknąłby śmierci, gdyby nie szczęśliwy zbieg okoliczności W tym samym czasie długo oczekiwanym potomkiem został również obdarzony car. Okoliczne władze świętowały narodziny carskiego potomka i dzięki temu popatrzyły łaskawym okiem na budowniczego kapliczki. Na ile ta opowieść jest wiarygodna, wiedzą tylko ci, których, niestety, nie ma wśród nas. A kapliczka głosi chwałę Bożą po dziś dzień. Krzyż przy ulicy Długiej W przeszłości usytuowany u zbiegu gościńca prowadzącego do Janowca przez Adamówkę i gościńca prowadzącego do zabudowań należących do Tomasza Glinki. Obecnie mieszka tam jego wnuczka p. Stanisława Plucińska. W 1923r. Tomasz Glinka w ramach parcelacji gruntów po Czartoryskich otrzymał od państwa 8,40 ha ziemi na własność. W podziękowaniu za to, jako bardzo wierzący katolik, postawił krzyż (około 1924/1925r.). Wykonany ze stali, ażurowy, z wizerunkiem Chrystusa. Przymocowany śrubami do płaskiej części dużego głazu. Otoczony białym płotkiem, pod krzyżem prawie zawsze leżą wiązanki kwiatów. W maju odbywają się tu nabożeństwa majowe. Krzyż jest drogowskazem. Można iść do krzyża i jeszcze dalej. Nie jest nieszczęściem jest drogą. ks. Jan Twardowski Kapliczka przy ul. Janowieckiej Głównym organizatorem budowy kapliczki usytuowanej dziś na wprost koryta Wisły był Wacław Wiśniewski, z zawodu kowal, żołnierz - piłsudczyk. Postawiono ją około 1936r., aby Opatrzność Boża uchroniła pola uprawne mieszkańców przed zniszczeniem. Każdego dnia w maju ludzie zbierają się tu i śpiewają pieśni maryjne. Według przekazów najstarszych mieszkańców historia tej kapliczki sięga 1918 r. Wtedy to mieszkańcy martwili się, że rzeka wystąpi z brzegów i zaleje pola uprawne. Aby temu zapobiec, niedaleko brzegu postawili drewniany krzyż. Jednak ich modlitwy nie wiedzieć dlaczego nie zostały wysłuchane. Wisła wylała i zniszczyła pola. Kiedy woda opadła, okazało się, że przeniosła krzyż o kilka metrów dalej. W tym miejscu, gdzie go znaleziono, postawiono kapliczkę. Podczas II wojny światowej Góra Puławska została silnie zbombardowana, praktycznie zrównana z ziemią, kapliczka jednak nie uległa zniszczeniu i przetrwała do dziś. Co roku jest odnawiana.
ul. Adamówka Na posesji p. Kiślów znajduje się kapliczka wzniesiona w podzięce za szczęśliwy powrót do zdrowia po operacji gospodyni domu - p. Janiny Kiślowej. Powiśle Kapliczka przy posesji pp. Rzeszutów. KOLONIA GÓRA PUŁAWSKA Kapliczka murowana, wzniesiona przez Józefa Łagowskiego w 1943 r.
KOWALA Krzyż usytuowany przy drodze w centrum wsi, naprzeciwko OSP Kowala. W czasie wojny mieszkała tu rodzina Gawędów, którym zmarło dziecko. Pochowali go na własnej posesji przy drodze i postawili tam drewniany krzyż, który po jakimś czasie zaczął próchnieć. Kazimierz Mizak zespawał krzyż, pomalował go, a Marian Miturski wmurował. I tak co roku jest odnawiany i malowany. Kapliczka usytuowana na posesji pp. Ewy i Mariana Ałasów. Wykonana z cementu, pomalowana na jasnobeżowy kolor. Napis: Boże błogosław nam 1936 Warto zwrócić uwagę na symbole umieszczone w centralnej części figurki. Kapliczka usytuowana w centrum wsi, przy przystanku Historię tej kapliczki przekazują napisy umieszczone na jej wszystkich bokach.
JAROSZYN Krzyż z napisem: Któryś za nas cierpiał rany Jezu Chryste zmiłuj się nad nami S.H.M 5.XI.74 r. Kapliczki Ziemia nasza polska, kraj nasz ukochany Od gór aż do morza krzyżami usłany. Wiadomo, że w wioskach lud bardzo pobożny, Bo nigdzie jak tutaj częsty krzyż przydrożny. Gość jakiś lub pielgrzym wędrówką strudzony Może szedł celowo lub zbłądził w te strony, Gdy widzi kapliczkę, siada zamyślony, Wie, że jest u siebie tu są polskie strony. Lud tu pracowity, lud tu bogobojny, Przeszły tu powodzie, były tutaj wojny Kapliczki wciąż stoją, tak jak przed wiekami Wzniesione na chwałę ludzkimi rękami. Trudno znaleźć wioskę w nadwiślańskim kraju Bez dawnej tradycji i bez obyczaju, Odkąd kraj piastowski, obyczaj to stary Kapliczka symbolem chrześcijańskiej wiary. Kapliczka przy wale po lewej stronie drogi w kierunku Łęki Mikołaj Koza
KLIKAWA W Klikawie, tuż za Górą Puławską, przy ulicy Wspólnej stoi murowany krzyż. Na krzyżu znajdowały się tylko dwie daty 19 lutego/2 marca 1864 roku. Jeden z mieszkańców utrzymuje, że to pamiątka bitwy, jaka rozegrała się tu w powstaniu styczniowym. Robertowi Ochowi, historykowi jednego z puławskich gimnazjów nie dawała jednak spokoju ta podwójna data. W dodatku, jako historyk, wiedział, że ważniejsze działania bitewne powstania styczniowego miały miejsce do jesieni 1863 roku. Zaś bitwę pod Klikawą stoczono w sierpniu 1863 roku. Oddział Kajetana Cieszkowskiego Ćwieka wracał z Gór Świętokrzyskich, żeby przeprawić się przez Wisłę. Ich tropem szli Moskale. Wywiązała się potyczka, w której zginął dowódca Rosjan, Polacy odparli atak i przeszli rzekę. Zrozumiałem, że data na krzyżu jest według starego i nowego kalendarza wyjaśnia Robert Och starym jeszcze posługiwano się w Rosji. Okazuje się, że na krzyżu jest data uwłaszczenia chłopów w Królestwie Polskim. Była instrukcja z Moskwy, żeby to wydarzenie upamiętniać, budując krzyże i kapliczki dziękczynne. Administratorem tych ziem był w tamtych czasach generał rosyjski Rheintal. W przekazie mieszkańców jest to krzyż ku pamięci powstańców, jednak w rzeczywistości postawiony został zupełnie w innej intencji. Podobno drugi taki jest na Roztoczu. Nie sądzę, żeby postawili go chłopi z wdzięczności za dekret uwłaszczeniowy byli też na to za biedni i za ciemni, raczej to generał tak kłaniał się zwierzchności w Moskwie. Klikawa, ul. Podgórna Z opowieści najstarszych mieszkańców, którzy otrzymali wiadomości od swoich rodziców, pierwotnie stał tu drewniany krzyż. Został on postawiony w 1893 roku w czasie zarazy przez okolicznych mieszkańców, ku czci Maryi. Ludzie zbierali się tu i modlili, prosząc o ratunek od epidemii. W 1976 roku niektórzy mieszkańcy Klikawy postanowili odnowić miejsce kultu i zbudować kapliczkę w miejscu zniszczonego przez czas krzyża. Zrobili to w czynie społecznym. Pracami kierował p. Kazimierz Nowakowski, wybudowano kamienną, lastrykową kapliczkę. W środku znajduje się figurka Matki Boskiej, a pod spodem widnieje napis: Święta Boża Rodzicielko, módl się za Nami oraz data 1893-1976 rok. Płotek okalający ją wykonał miejscowy kowal p. Wącior. Młodzież i starsi mieszkańcy Klikawy jeszcze do niedawna zbierali się tu w majowe wieczory na tzw. majówki. Odmawiali Litanię Loretańską i śpiewali pieśni ku czci Maryi. O samą kapliczkę i o porządek wokół niej dbają wszyscy mieszkańcy Klikawy. Każdego roku kolejni gospodarze stroją ją i robią wokół niej porządek.
ŁĘKA Biała figurka w centrum Łęki Została ufundowana przez dawną dziedziczkę, której zaprzęg w czasie przejażdżki poniosły konie. W miejscu, w którym się zatrzymały, wybudowana została kapliczka jako dowód wdzięczności za ocalenie życia. Figura z krzyżem na cokole, stara, otynkowana, pomalowana wapnem. Napis: Boże Błogosław Nas 1913r. Według podań wiejskich została ufundowana przez właścicieli jednego z okolicznych majątków w dowód wdzięczności za ocalone życie żony. Rzekomo konie jadącej na przejażdżkę pani spłoszyły się i poniosły powóz, zagrażając poważnie życiu znajdującej się w powozie kobiety. Na szczęście wszystko skończył się pomyślnie, a w miejscu zatrzymania się spłoszonego zaprzęgu dziedzicowie ufundowali kapliczkę wotywną. Identyczna kapliczka istniała kilkaset metrów dalej, na rozdrożu, nie wiemy jednak, czy te dwa miejsca kultu były ze sobą w jakikolwiek sposób (oprócz identycznego wyglądu) związane. Czarna figurka Kapliczka w Łęce została wybudowana w 18.10.1928 r. Ze względu na to, że była drewniana, ludzie mówili o niej czarna figurka. Podczas wojny Niemcy zabraniali pochówku na cmentarzu, ale nie mieli nic przeciwko temu, żeby ludzie modlili się pod figurką. Dlatego kopane były pod nią ogromne doły, do których wkładano ciała zmarłych. Po wojnie ciała spoczywające pod krzyżem przeniesiono na cmentarz parafialny w Górze Puławskiej. W roku 1942 figura została przewrócona i zdemolowana, prawdopodobnie przez Niemców. Wtedy też mieszkańcy Łęki wspólnie wznieśli nową, tym razem murowaną figurkę, wyglądającą identycznie jak ta, która znajduje się obecnie w środku wsi. Kapliczka stojąca na skrzyżowaniu dróg uległa ponownemu zniszczeniu w zimie 2001 roku. Pijany kierowca zniszczył ją i, niestety, nie poczuł się w obowiązku odbudować. Zrobili to mieszkańcy Łęki. Dobrowolne składki złożone przez mieszkańców pozwoliły odbudować ją w stanie, jaki oglądamy dziś. Ogrodzona, z namalowanym wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej i napisem: Matko Boska Nieustającej Pomocy nie opuszczaj nas. W czerwcu 2002r. ks. prałat Kazimierz Mąkosa poświęcił ją w czasie Mszy Świętej odprawionej w tym miejscu.
Nowa kapliczka w Łęce na Starej Wsi Powstała 18 maja 1981r., stoi na polu pp. Mizaków. Fundatorem figurki jest ks. Stanisław Mizak, wywodzący się z Łęki. Figura z krzyżem i kapliczką We wnęce figura Matki Bożej z dzieciątkiem. Napisy: Pod Twoja Obronę Tylko pod krzyżem Tylko pod tym znakiem Polska jest Polską A Polak Polakiem A. Mickiewicz SADŁOWICE Kapliczka usytuowana przy głównej drodze, na zakręcie w kierunku tzw. Korłubówki. Wystawiona z funduszy zebranych przez pracowników ogrodu sadłowickiego i przez nich wybudowana. Wyryto na niej napis: Boże błogosław naszą pracę. Fundacja pracowników ogrodu sadłowickiego. A.D. 25 VI 1939r. W 2011 r. mieszkańcy Sadłowic wyremontowali kapliczkę, zachowując zabytkowy wygląd.
TOMASZÓW Na końcu Tomaszowa, na poboczu drogi znajduje się metalowy krzyż. Postawiono go około 1944 roku. Według relacji mieszkańców ten krzyż został postawiony na miejscu pochówku niemieckiego oficera i dwóch szeregowców, którzy zginęli w wyniku działań wojennych w Nasiłowie, a tu zostali pogrzebani. Miejsce wskazane zostało przez naocznego świadka, który w 1980r. współpracował z Polskim Czerwonym Krzyżem i rodziną niemieckiego oficera. Ciała ekshumowano i przeniesiono na cmentarz w Rzeszowie. Niewielki, dębowy krzyż usytuowany blisko rozwidlenia dróg prowadzących w głąb wioski. Postawiony z inicjatywy dawnego zarządcy wsi, na miejscu starego, spróchniałego. Został poświęcony przez ówczesnego proboszcza. Niewysoka kapliczka usytuowana wzdłuż drogi prowadzącej przez wieś. Napis: Boże błogosław nam wieś Tomaszów 1937r Kapliczkę ufundowali mieszkańcy wsi, na czele z sołtysem, osadnikiem niemieckim Teodorem Kunst. Kapliczka do czasu przebudowy drogi zwrócona była w stronę wsi. Kapliczka wzniesiona ze składek mieszkańców wsi Tomaszów na chwałę Bożą i dziękczynienie za łaski dla wioski. Napis: V 1998r. Została poświęcona przez księdza proboszcza Kazimierza Mąkosę.
OPATKOWICE Kapliczka ku czci Matki Bożej Wybudowana na gruzach murowanego krzyża zniszczonego przez burzę. Wymurował ją Wacław Zawadzki za pieniądze pięciorga fundatorów: Pawła Kosmali, Stefana Jaworskiego, Heleny Rybaniec-Walasek i Heleny Nagadowskiej. Napisy te są dziś zatarte, dlatego trudno odczytać dane piątego fundatora. Nazwiska fundatorów widnieją wyryte na lewej bocznej ścianie kapliczki. Umieszczono tam też datę: 1955 Na ścianie frontowej znajduje się też napis: Boże błogosław nam. Matko nie opuszczaj nas. Pod tą figurą do niedawna odprawiano nabożeństwa majowe, na które przychodziły całe rodziny. Usytuowana na początku wsi Stoi tu od zawsze. Murowana, zwieńczona drewnianym krzyżem, we wnęce, za szkłem figurka Matki Bożej. Pierwotnie była z czerwonej cegły, 10 lat temu została poddana gruntownemu remontowi, otynkowano ją wtedy i pomalowano na biało. Kapliczka i drewniany krzyż Znajduje się przy głównej drodze, po lewej stronie, tuż za zjazdem do Opatkowic, przy piaskarni. Nie ustalono okoliczności jej powstania. W centrum Opatkowic, przy drodze, po lewej stronie, stoi od niepamiętnych czasów drewniany krzyż. W ostatnim dziesięcioleciu został naprawiony, ponieważ drewno w dolnej części było bardzo spróchniałe i groziło zawaleniem. Został więc skrócony, wzmocniony w dolnej partii blachą i pomalowany na brązowy kolor.
kol. OPATKOWICE Kapliczka przy wale Kapliczka dziś beżowo-brązowa. We wnęce posążek Matki Bożej. Na górze zatarty medalion z głową Chrystusa (?). Kapliczkę wieńczy metalowy krzyż. Otoczona żelaznym, czarnym płotkiem. Na frontowej ścianie umieszczono napis: Na cześć i chwałę PANU BOGU Fundatorzy Koloni OPATKOWICE 1935r. BRONOWICE Po lewej stronie drogi do Gniewoszowa Krzyż przydrożny usytuowany przy lewej stronie drogi wiodącej do Gniewoszowa. Po prawej stronie drogi do Gniewoszowa Duża kapliczka przydrożna usytuowana po prawej stronie drogi wiodącej przez Bronowice, w kierunku Gniewoszowa.Wzniesiona przez mieszkańców ku czci Matki Bożej na początku XX w. była i jest miejscem gromadzenia się ludzi na śpiewanie majówek.
Pomnik figura przydrożna. Kościuszkowska Usytuowana przy skrzyżowaniu dróg, naprzeciwko sklepu spożywczego i drogi na Kajetanów. Na kapliczce wyryto napis: Pamiątka w setna rocznicę zgonu Tadeusza Kościuszki. 15 października 1917r. W czasie wojny polsko-rosyjskiej w 1792r.w obronie Konstytucji 3 Maja, cofające się wojska polskie pod wodzą księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki, po bitwach pod Zieleńcami i Dubienką oraz po utarczce z wojskami rosyjskimi pod Kurowem/Markuszowem, wycofały się przez Wisłę do Bronowic, gdzie część wojska pod dowództwem T. Kościuszki zatrzymała się w bronowickim pałacu. W końcu lipca 1792r. odbyła się narada dowódców polskich w sprawie dalszego prowadzenia wojny z Rosją oraz targowiczanami z pominięciem króla Stanisława Poniatowskiego, który przeszedł na stronę Katarzyny II i konfederatów. Omawiano również, wcześniejszą propozycję porwania króla i sprowadzenia go do obozu wojskowego, zmuszając go w ten sposób do opuszczenia wrogiego obozu. Książę Józef jednaj wyraźnie sprzeciwił się wystąpieniu przeciwko swemu stryjowi - królowi, stojąc na stanowisku podania się do dymisji. Kościuszko dokonał przeglądu swoich wojsk w Bronowicach, podążając następnie do Sieciechowa, gdzie 30 lipca1792r. w obozie wojskowym podał się do dymisji, natomiast książę Józef swoją dymisję ogłosił w Kozienicach. W miejscu, gdzie Kościuszko dokonał wtedy przeglądu wojsk, w setną rocznicę jego śmierci 1917r. - społeczeństwo Bronowic wybudowało pomnik krzyż z piaskowca, czcząc tym pamięć Kościuszki jako bohatera narodowego. Krzyż naprzeciwko szkoły Usytuowany naprzeciwko obecnej szkoły, a kiedyś bramy wjazdowej do pałacu bronowickiego. Napis: 1850; Odbudowało społeczeństwo wsi Bronowice w 1998r. Ufundował go hrabia Ludwik Grabowski, a wybudowali mieszkańcy Bronowic. Powstał na pamiątkę zniesienia pańszczyzny, a także po to, by wybłagać Boga, aby wybronił Bronowice przed epidemią tyfusu. Miejsce nie było przypadkowe wcześniej zakuwano tu chłopów w dyby i wykonywano kary chłosty za ich przewinienia. Zabytek odnowiono pierwszy raz w latach 70 ubiegłego stulecia, kolejny remont miał miejsce w 1998 roku. Poświęcenia wyremontowanego krzyża dokonał ks. Kazimierz Mąkosa 24 maja 1998 roku. W maju do dziś odbywają się tu tzw. majówki z udziałem dzieci i dorosłych. Dwa metalowe krzyże Kiedyś usytuowane na krańcach wsi. Na początku drewniane, w ostatnim dziesięcioleciu w miejscu zmruszałych krzyży postawino metalowe. Nie wiadomo dokładnie, kiedy powstały, prawdopodobnie ich wzniesienie miało związek z epidemią cholery. Mieszkańcy prosili w ten sposób Boga o opiekę i ochronę przed zarazą.
KAJETANÓW Na szlaku Kapliczka znajduje się na skrzyżowaniu dróg, dawniej biegł tędy szlak handlowy Pachnowola - Kochanów Gniewoszów. Przez miejscowych jest nazywana kapliczką myśliwską. Myśliwi polujący w tutejszych lasach płacili za ten przywilej lokalnej społeczności, za te pieniądze pobudowano kapliczkę. Było także miejsce zbiórki myśliwych przed polowaniami - stąd je rozpoczynano. Prawdopodobnie została wybudowana w latach 30-40 XX w. Na pewno wybudował ją murarz p. Wąsik. Lubię przydrożne kapliczki, Pan Jezus przy nich siada, Pozdrawia idących ludzi, Czasami do kogoś zagada. A ludzie idą ze wszystkich stron I drogi znaleźć nie mogą. Pan Jezus siedzi przy każdej kapliczce, A nikt nie wie, że to on jest drogą. ka ino spojrzeć drogom idącemu wsiowom Wszędy dojrzy figurę, tu starom, tam nowom, Każda grubso topola, wierzba i przypłocie Wyprasza świętą Opatrzność znużonej tęsknocie. Chrystuski frasowne, Matki Boskie Zielne, Barbary, Floryjany i święte kościelne, Których się wypierają wszystkie kalendarze Emil Zegadłowicz Na skrzyżowaniu - krzyż Krzyż znajdujący się na skrzyżowaniu dróg przez Kajetanów na Mały Młynek, pod drzewem lipą, która jest obecnie w rejestrze pomników przyrody. Być może było to miejsce pochówku poległych w czasie II wojny światowej. Istnieją różne wersje tłumaczące postawienie krzyża: 1) ci zabici i tu pochowani to partyzanci (?) rozstrzelani przez Niemców, 2) pochowanymi są tu żołnierze polegli na pobliskich polach żołnierze niemieccy i radzieccy (front II wojny), 3) inna informacja dowodzi, że krzyż powstał ok. 100 lat temu, aby upamiętnić zabitych tu podczas I wojny światowej. Uległ zniszczeniu, został odbudowany przez rodzinę Krajewskich. Jeden z członków ich rodziny zginął w tym czasie i został tu pochowany. Niedaleko krzyża stał dworek Krajewskich. M.M.Orłowska
Pamiątka po Fundowiczach Kapliczka usytuowana przy polnej drodze, po jej prawej stronie. Dawniej mieszkała tu rodzina Fundowiczów, którzy mieli dwoje dzieci: córkę i syna. Dzieci te zmarły w krótkim odstępie czasu. Państwo Fundowiczowie postanowili wyprowadzić się do Radomia. Pozostawili po sobie jako pamiątkę kapliczkę. W maju kapliczka jest odświeżana, najczęściej malowana, ludzie zbierają się przy niej na majówki. Matko z przydrożnych kapliczek, Prosta w ruchach i z twarzą tak bliską, Tyle razy Cię rzeźbił ktoś, Tyle razy powierzał Ci wszystko. U Bartosiewiczów Początkowo znajdował się tu drewniany krzyż, który z upływem czasu spróchniał. Na jego miejscu p. Bartosiewiczowie wybudowali murowaną kapliczkę, w dowód wdzięczności za odzyskane zdrowie p. Bartosiewicz. Na kapliczce widnieje napis: Na cześć i chwałę Panu Bogu wybudowali małżonkowie Józef, Maria Bartosiewicz. Z tyłu wyryto datę: 1949r. M.M. Orłowska