Rozdział zwraca uwagę, jak kontakty płciowe mogą prowadzić do szerzenia się mikrobów i infekcji. W trakcie ćwiczenia uczniowie przekonują się, jak łatwo można nieświadomie zarazić osobę, na której nam zależy chorobotwórczymi mikrobami. W trakcie eksperymentu obserwują ile osób może ulec zakażeniu w trakcie stosunku płciowego bez zabezpieczenia i jak można temu zapobiec. W ćwiczeniu dodatkowym historyjka obrazkowa prezentuje dwie postacie: Amy i Harry ego, którzy podejmują różne dobre i złe decyzje. W trakcie dyskusji uczniowie oceniają, czy wg nich decyzje te były mądre i trafne. Herpes virus WIEDZA DO ZDOBYCIA Poziom podstawowy: Choroby zakaźne łatwo przenoszą się na drodze kontaktów płciowych Sposoby zapobiegania chorobom przenoszonym drogą płciową ODNIESIENIA DO PODSTAW PROGRAMOWYCH GIMNAZJUM III Etap Edukacyjny: Klasy I-III Biologia Cele kształcenia: I, II, III, IV i V Treści nauczania wymagania szczegółowe: III (6, 11), VI (12(5)), VII (1, 3, 6, 7, 8) Czas realizacji materiału Około 50 minut
2.3 Szerzenie się Infekcji Choroby Przenoszone Drogą Płciową (ChPDP) Słowa Kluczowe AIDS Chlamydioza HIV Kiła Kłykciny kończyste Opryszczka Przenoszenie (transmisja) Rzeżączka Seks Seks analny Seks oralny STI Wirusowe Zapalenie Wątroby typu B Potrzebne Materiały Dla każdego ucznia 3 czyste probówki Kopia KU 1 i KU 2 Dla klasy Stojak na probówki Fenolftaleina lub czerwony fenol NaOH roztwór molarny 0.1 HCl Woda Rękawiczki Zdrowie i Bezpieczeństwo Należy chronić oczy przed kwasem solnym (HCl) i po użyciu go należy umyć ręce. Materiały Dostępne na Stronie Internetowej Film demonstrujący ćwiczenie Prezentacja MS PowerPoint pomagająca w przeprowadzeniu lekcji Podstawowe Informacje Choroby przenoszone drogą płciową (ChPDP, ang. STIs Sexually Transmitted Infections),to grupa chorób zakaźnych, które przenoszone (transmitowane) są na drodze kontaktu płciowego z zarażoną osobą. Niektóre ChPDP leczymy za pomocą antybiotykoterapii, niektóre są nieuleczalne. Wiele nieuleczanych ChPDP można leczyć łagodząc ich objawy. Do grupy tych chorób zaliczamy 25 różnych ChPDP. Bakteryjne ChPDP przenoszą się podczas dopochwowych, analnych lub oralnych kontaktów płciowych z osobą zakażoną. Są to np. chlamydioza, rzeżączka, czy kiła. Choroby te leczymy za pomocą antybiotykoterapii. Infekcje wirusowe transmitowane są tymi samymi drogami, ale mogą również przenosić się poprzez kontakt bezpośredni z zakażoną skórą, lub płynami ustrojowymi, tj. krew, ślina, czy sperma osoby zakażonej, jeżeli dostaną się one do krwi osoby narażonej. Choroby wirusowe z grupy ChPDP, to np. wirusowe zapalenie wątroby typu B, opryszczka, kłykciny kończyste, czy zakażenie HIV. Choroby te są nieuleczalne, ale można je leczyć, żeby złagodzić objawy. Większość ChPDP przenosi się poprzez kontakty płciowe, jednak niektóre z nich mogą również przenosić się, jeżeli użyjemy igły, czy strzykawki po osobie zakażonej, poprzez bezpośredni kontakt ze skórą (tak jako przenoszą się bakterie) a także od matki do dziecka podczas ciąży lub porodu. Wirusem HIV można również zarazić się z mleka matki. Szczegóły nt. najczęstszych ChPDP przedstawia prezentacja PowerPoint dostępna na stronie internetowej e-bug a. Należy pamiętać, że zakażenie chorobą przenoszoną drogą płciową może przebiegać bezobjawowo i osoby zakażone mogą nawet o tym nie wiedzieć, że są zakażone. Każdy z nas może zarazić się ChPDP, bez względu na to jaki jest czysty, jak się ubiera, czy jak się zachowuje. Większość osób, które ulegają zakażeniu ChPDP nie wiedzą, że ich partner jest zarażony. Potrzebne Będą 1a. Zestaw probówek uzupełnionych do połowy wodą 1b. Jedna z probówek w tym zestawie uzupełniona 0.1M NaOH 2a. Drugi zestaw probówek uzupełnionych do połowy wodą 2b. Jedna z probówek w tym zestawie uzupełniona 0.1M NaOH 3a. 6 probówek uzupełnionych wodą 3b. Jedna z probówek w tym zestawie uzupełniona 0.1M NaOH 3c. Dodaj 0.1M HCl do trzech probóek uzupełnionych wodą 4. Dla każdego ucznia: kopia KU 1 i KU 2
2.3 Szerzenie się Infekcji Choroby Przenoszone Drogą Płciową (ChPDP) Wprowadzenie 1. Na początku wytłumacz uczniom, że mikroby mogą przenosić się na wiele sposobów np. przez dotyk, podczas kichania, poprzez skażoną żywność, czy wodę. Powiedz, że istotną drogą transmisji mikrobów jest również wymiana płynów fizjologicznych np. podczas stosunku płciowego bez zabezpieczenia. 2. Aby uczniowie nie czuli się zawstydzeni tematem zapytaj ich, czy słyszeli o jakichś chorobach przenoszonych drogą płciową i co je wywołuje. Do omówienia tematu można wykorzystać prezentację PowerPoint dostępną na stronie www.e-bug.eu. 3. Wytłumacz, że ChPDP najczęściej przenoszą się podczas kontaktów płciowych bez zabezpieczenia, czyli np. bez prezerwatywy, chociaż czasami dochodzi również do zakażenia poprzez skażone igły, kontakty z zakażoną skórą, od matki do dziecka podczas ciąży, czy karmienia piersią. Dzieje się tak, dlatego, że ChPDP przenoszone są drogą krwiopochodną, a więc kontakt ze skażoną krwią również doprowadzić do zakażenia. 4. PODKREŚL, że inne niż prezerwatywa metody antykoncepcji, np. pigułka antykoncepcyjna NIE CHRONIĄ przed ChPDP. Ćwiczenie Podstawowe 1. Ćwiczenie to najlepiej przeprowadzić z udziałem całej klasy. Część 1 2. Wytłumacz uczniom, że podczas ćwiczenia płyny w probówce będą zastępować prawdziwe płyny ustrojowe, a wymiana płynów między probówkami będzie doświadczalnym kontaktem płciowym. Rozdaj wszystkim uczniom uzupełnione probówki. Uczniowie NIE POWINNI WIEDZIEĆ, że jedna z probówek zawiera NaOH ( nosiciel ), chociaż nauczyciel powinien wiedzieć, kto dostał tę probówkę. UWAGA Należy ostrożnie wybrać ucznia, który dostanie zakażoną probówkę, tak aby pozostali uczniowie nie czepiali się go później, kiedy okaże się, że są nosicielami. 3. Poproś uczniów, aby każdy wymienił się płynem z 5 różnymi uczniami (w klasie liczącej mniej niż 25 uczniów zredukuj liczbę wymian do 3-4). Uczniowie powinni zapamiętać i później zapisać w KU 1 z kim wymienili się płynami i w jakiej kolejności. Zachęć uczniów, aby wymienili się z osobami spoza ich paczek, czy też dziewczynki z chłopcami. 4. Po wymienieniu płynów, rozdaj uczniom kopie KU 1. Powiedz uczniom, ze jeden/jedna z nich była nosicielem ChPDP. Następnie dodaj do wszystkich probówek po kropli fenolftaleiny, aby sprawdzić, które probówki zostały zakażone. Płyny w zakażonych probówkach zmienią zabarwienie na różowe. Czy można ustalić kto był źródłem zakażenia? Część 2 5. Powtórz ćwiczenie zmniejszając liczbę wymian płynów ( kontaktów seksualnych ) do 1-2. Czy rtym razem liczba zarażonych uczniów będzie mniejsza? Część 3 6. Wybierz 6 uczniów do wykonania doświadczenia. Wyznacz ucznia, który będzie miał zakażoną probówkę. Resztę probówek rozdaj pozostałym 5 uczniom. Uczniowie NIE POWINNI WIEDZIEĆ, że 3 z nich ma probówki, w których znajduje się HCl. 7. Poproś, aby uczeń z zakażoną probówką wymienił się zawartością ( odbył stosunek płciowy ) kolejno z pozostałymi 5 uczniami. UWAGA Tym razem nie należy wymieniać płynów, tylko uczeń z zakażoną probówką powinien za pomocą zakraplacza, zakroplić kilka kropel płynu ze swojej do pozostałych probówek. Uczniowie po otrzymaniu kropel zakażonego płynu powinni dokładnie wymieszać zawartość swoich probówek. 8. Za pomocą fenoloftaleiny sprawdź, które probówki zostały zakażone. 9. Zapytaj uczniów, jak im się wydaje, dlaczego w niektórych probówkach nie zmienił się kolor. Wyjaśnij, że probówki te były zabezpieczone (tj. podczas stosunków płciowych, kiedy używamy prezerwatywę).
2.3 Szerzenie się Infekcji Choroby Przenoszone Drogą Płciową (ChPDP) Dyskusja 1. Poniższe pytania pomogą sprawdzić, czy dzieci zrozumiały omówione zagadnienia: a. Co to jest ChPDP? Choroby przenoszone drogą płciową (ChPDP, ang. STIs Sexually Transmitted Infections),to grupa chorób zakaźnych, które przenoszone (transmitowane) są na drodze kontaktu płciowego z zarażoną osobą. Do grupy tych chorób zaliczamy 25 ChPDP o różnych objawach. Mogą szerzyć się podczas dopochwowych, analnych lub oralnych kontaktów płciowych. Niektóre ChPDP leczymy za pomocą antybiotykoterapii, niektóre są nieuleczalne. Wiele nieuleczalnych ChPDP można leczyć łagodząc ich objawy. b. Kto może zarazić się ChPDP? Każdy kto odbywa stosunek płciowy z osobą zakażoną bez prezerwatywy. Wbrew częstemu potocznemu myśleniu, ChPDP nie dotyczą wyłącznie prostytutek, homoseksualistów, czy narkomanów. Aby się zarazić wystarczy jeden kontakt płciowy z osobą zakażoną. c. Jak można zmniejszyć ryzyko zakażenia ChPDP? Istnieją różne sposoby zapobiegania zakażeniu ChPDP i. Abstynencja: Jedynym pewnym sposobem zapobiegania zakażeniu ChPDP jest brak dopochwowych, analnych lub oralnych kontaktów płciowych. ii. Stosowanie prezerwatywy: prezerwatywy są zalecanym sposobem zapobiegania zakażeniu, trzeba pamiętać jednak, że prezerwatywy chronią jedynie skórę, powierzchnię skóry, którą zakrywają, a wszystkie zmiany na skórze w okolicy narządów płciowych, nieosłonięte prezerwatywą nadal mogą być źródłem zakażenia. iii. Rozmowa z partnerem: Rozmowa z partnerem nt. bezpiecznego seksu, np. używaniu prezerwatywy. Jeśli masz nowego partnera warto porozmawiać o przebadaniu się (obojga partnerów) w kierunku ChPDP przed podjęciem decyzji o kontaktach seksualnych. iv. Przebadaj się i poddawaj się regularnie badaniom kontrolnym: Jeżeli odbywasz stosunki płciowe, nawet jeżeli nie obserwujesz żadnych objawów choroby, powinieneś/naś poddawać się regularnym badaniom. Przy zakażeniu ChPDP nie zawsze obserwujemy objawy choroby, a czasami dopiero po jakimś czasie. d. Czy inne niż prezerwatywa metody antykoncepcyjne chronią przed ChPDP? NIE. Inne metody zabezpieczają przed zajściem w ciążę nie chronią nas jednak przed zakażeniem ChPDP. e. Jakie są objawy ChPDP? Objawy ChPDP mogą być różne, jednak do najczęstszych zaliczamy bolesność, owrzodzenia, wysypka, swędzenie, ból podczas oddawania moczu i/lub niecodzienne zmiany w okolicy narządów płciowych., Ćwiczenie Dodatkowe Zaproponuj uczniom do wyboru: a. Przygotowanie plakatu edukacyjnego nt. chorób przenoszonych drogą płciową. b. Omówienie historyjek obrazkowych zawartych w MU 1 i MU 2 (kopie powinien dostać każdy uczeń). Dyskusje można przeprowadzić w całej klasie lub w grupach, uczniowie mogą też przygotować indywidualnie komentarze.
2.3 Szerzenie się Infekcji Choroby Przenoszone Drogą Płciową (ChPDP) Jeżeli Harry miał wcześniejsze kontakty seksualne bez zabezpieczenia, istnieje ryzyko, że w ich trakcie doszło do zarażenia chorobą przenoszoną drogą płciową. Wiele ChPDP nie objawia symptomów choroby, dlatego Harry może nawet nie wiedzieć, że jest zarażony ChPDP. Mimo, że kocha Amy powinien poddawać się regularnym badaniom i zabezpieczać się w trakcie stosunków płciowych, aby chronić Amy przed zakażeniem. Amy jest w wielkim błędzie. Stosowanie prezerwatywy chroni nie tylko przed zajściem w ciążę, ale zmniejsza również ryzyko zarażenia się ChPDP. Bardzo często dochodzi do zajścia w ciążę lub zakażenia, kiedy myślimy, że to będzie tylko ten jeden raz. Amy i Harry postępują bardzo rozsądnie używając pigułki antykoncepcyjnej, aby zapobiec ciąży. Muszą jednak pamiętać, że pigułka jest tylko metodą antykoncepcyjną i nie chroni przed ChPDP. Wiele osób bez względu na wiek często czują się zawstydzeni podczas wizyty u lekarza rodzinnego, czy u ginekologa. Należy przekonać uczniów, że nie ma się czego wstydzić. Zarażenie się ChPDP i nie leczenie jej, albo przeniesienie jej na kogoś, na kim nam zależy, może nam narobić więcej wstydu i mieć znacznie poważniejsze skutki. Wśród nastolatków i wielu dorosłych krąży mit, że przy pierwszym stosunku płciowym jesteśmy bezpieczni. Ryzyko zarażenia ChPDP istnieje zawsze, jeżeli bez zabezpieczenia odbywamy stosunek płciowy z osobą zarażoną. Uczniowie powinni wiedzieć, że ChPDP stanowią narastający problem. Chlamydioza na początku nie prezentuje żadnych objawów lub niewielkie i dlatego jest aktualnie najczęściej występującą chorobą przenoszoną drogą płciową wśród młodych osób. Wśród poważnych powikłań chlamydiozy w późniejszym wieku jest np. niepłodność.
Przyjrzyj się przedstawionym scenkom. Co sądzisz o poniższych rozmowach? Kocham Cię. Nigdy bym Cię nie zaraził. Amy i Harry myślą o rozpoczęciu życia seksualnego. Harry miał wczseśniej inne dziewczyny i Amy trochę sięmartwi, bo słyszała ostatnio o chorobach przenoszonych drogą płciową. Oj ten jeden raz, nic się nie stanie, nie ma się co martwić Harry i Amy martwią się, że nie mają prezerwatywy. Mamy już test ciążowy. Czy Amy i Harry powinni kupić prezerwatywy?
Przyjrzyj się przedstawionym scenkom. Co sądzisz o poniższych rozmowach? Chciałabym się z Tobą przespać, ale najpierw powinieneś się przebadać. Harry jest strasznie zawstydzony podczas wizyty u ginekologa. Słyszałam, że za pierwszym razem nie można niczego złapać! Amy i Julia rozmawiają o tym, jaki będzie ich pierwszy raz i martwią się opryszczką. Chlamydioza! Mówią o tym, żeby nas tylko przestraszyć. Harry i Sandy rozmawiają o tym, co usłyszeli o chlamydiozie na lekcji wychowania seksualnego.
3 4 Część 1 Wymień osoby, z którymi w trakcie ćwiczenia miałeś/aś kontakt płciowy, oraz czy osoby te były zakażone chorobą przenoszoną drogą płciową, czy nie: Kontakt płciowy Imię i nazwisko Czy byli zarażeni? 1 2 3 4 5 Ile osób w klasie uległo zakażeniu? Czy Ty uległeś/aś zakażeniu? Kto był nosicielem? Część 2 Wymień osoby, z którymi w trakcie ćwiczenia miałeś/aś kontakt płciowy, oraz czy osoby te były zakażone chorobą przenoszoną drogą płciową, czy nie: Kontakt płciowy Imię i nazwisko Czy byli zarażeni? 1 2 Ile osób w klasie uległo zakażeniu? Czy Ty uległeś/aś zakażeniu? Dlaczego tym razem mniej osób uległo zakażeniu? Kto był nosicielem? Część 3 Wyniki Osoba Kolor przed Kolor po Przyczyna zmiany koloru Próba dodatnia Próba ujemna 1 2 3 4 5 Co reprezentują próby? Dodatnia: Ujemna: Czy potrafisz podać powód, dlaczego niektóre osoby nie uległy zakażeniu, mimo, że miały kontakt płciowy z osobą zarażoną?