AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KONIŃSKIEGO na lata 213 216 z perspektywą do roku 22 Grudzień 212
Spis treści 1 WSTĘP... 5 1.1 Przedmiot opracowania... 5 1.2 Podstawa prawna... 5 1.3 Cel i zakres Programu... 6 1.4 Metodyka pracy... 7 2 ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KONIŃSKIEGO 8 2.1 Uwarunkowania wynikające z dyrektyw UE oraz polityki krajowej...8 Powyższymi zasadami kierowano się podczas ustalania celu nadrzędnego i poszczególnych celów systemowych. Zasady polityki ekologicznej zostały również uwzględnione w trakcie wytyczania kierunków działań i harmonogramu zadań przewidzianych do realizacji w ramach niniejszego Programu Ochrony Środowiska.... 1 2.2 Podstawowe założenia Polityki Ekologicznej Państwa...1 2.3 Podstawowe założenia Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 28 211 z perspektywą na lata 212 219...12 2.4 Plan Gospodarki Odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 212217...25 2.5 Program ochrony środowiska przed hałasem dla dwóch odcinków autostrady A2 o łącznej długości 11.16 km oraz Program ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3.63 km... 31 2.6 Strategia rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 22 roku...33 2.7 Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 27 213...34 2.8 Strategia rozwoju i promocji powiatu konińskiego...36 3 PRIORYTETY OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KONIŃSKIEGO...39 3.1 Zarządzanie ochroną środowiska i nadrzędny cel Programu ochrony środowiska dla powiatu konińskiego... 39 4 CHARAKTERYSTYKA POWIATU KONIŃSKIEGO...4 4.1 Położenie... 4 4.2 Użytkowanie gruntów... 42 4.3 Demografia... 42 4.4 Gospodarka... 44 5 ANALIZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO POWIATU KONIŃSKIEGO...45 5.1 Powietrze atmosferyczne... 45 5.1.1 Analiza stanu istniejącego... 45 5.1.2 Presja... 53 5.1.3 Cel... 58 5.1.4 Kierunki działań do 22 roku...58 5.1.5 Harmonogram zadań na lata 213 216...65 5.2 Hałas... 67 5.2.1 Analiza stanu istniejącego... 67 5.2.2 Presja... 85 5.2.3 Cel... 88 5.2.4 Kierunki działań do 22 roku...89 5.2.5 Harmonogram zadań na lata 213 216...91 5.3 Promieniowanie elektromagnetyczne...93 5.3.1 Analiza stanu istniejącego... 93 5.3.2 Presja... 95 Tab. 29. Intensywność pola elektromagnetycznego w różnej odległości od anten nadawczych...95 5.3.3 Cel... 96 5.3.4 Kierunki działań do 22 roku... 96 5.3.5 Harmonogram zadań na lata 213 216...97 5.4 Wody powierzchniowe i podziemne... 98 5.4.1 Analiza stanu istniejącego... 98 5.4.2 Presja... 116 5.4.3 Cel... 133 5.4.4 Kierunki działań do 22 roku...134 5.4.5 Harmonogram zadań na lata 213 216...134 5.5 Powierzchnia ziemi i gleby... 136 5.5.1 Analiza stanu istniejącego... 136 1
5.5.2 Presja... 148 5.5.3 Cel... 151 5.5.4 Kierunki działań do 22 roku...152 5.5.5 Harmonogram zadań na lata 213 216...153 5.6 Przyroda... 154 5.6.1 Analiza stanu istniejącego... 154 5.6.2 Presja... 174 5.6.3 Cel... 175 5.6.4 Kierunki działań do 22 roku...175 5.6.5 Harmonogram zadań na lata 213 216...177 5.7 Energia odnawialna... 178 5.7.1 Presja... 189 5.7.2 Cel... 196 5.7.3 Kierunki działań do 22 roku...196 5.7.4 Harmonogram zadań na lata 213 216...196 5.8 Poważne awarie i zagrożenia naturalne...197 5.8.1 Analiza stanu istniejącego... 197 5.8.2 Presja... 21 5.8.3 Cel... 22 5.8.4 Kierunki działań do 22 roku...22 5.8.5 Harmonogram zadań na lata 213 216...23 5.9 Gospodarka odpadami... 24 5.9.1 Analiza stanu istniejącego... 24 5.9.2 Presja... 21 5.9.3 Cel... 212 5.9.4 Kierunki działań do 22 roku...212 5.9.5 Harmonogram zadań na lata 213 216...215 5.1 Edukacja ekologiczna... 219 5.1.1 Analiza stanu istniejącego...219 5.1.2 Cel... 224 5.1.3 Kierunki działań do 22 r.... 224 5.1.4 Harmonogram zadań na lata 213 216...228 6 ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA...23 6.1 Instrumenty realizacji Programu... 23 6.1.1 Instrumenty prawne... 231 6.1.2 Instrumenty finansowe... 231 6.1.3 Instrumenty społeczne... 231 6.1.4 Instrumenty strukturalne... 232 6.2 Monitoring i ocena realizacji Programu... 232 6.2.1 Kontrola i monitoring Programu... 233 6.2.2 Harmonogram wdrażania Programu...234 6.2.3 Ocena i weryfikacja Programu... 234 6.2.4 Wskaźniki realizacji Programu... 235 7 ASPEKTY EKONOMICZNE WDRAŻANIA PROGRAMU...237 7.1 Koszty wdrożenia przedsięwzięć przewidywanych do realizacji w latach 213 216...237 7.2 Struktura finansowania... 238 7.3 Źródła finansowania inwestycji w ochronie środowiska...238 7.3.1 Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej...238 7.3.2 Banki... 239 7.3.3 Środki Europejskie... 241 7.3.4 Partnerstwo Publiczno Prywatne...244 8 ODDZIAŁYWANIE PROGRAMU NA ŚRODOWISKO...246 9 STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM...247 2
SKRÓTY BAT najlepsza dostępna technika b.d brak danych bd.k. bez dodatkowych kosztów BOŚ bank ochrony środowiska DJP duża jednostka przeliczeniowa inwentarza EMAS Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu GIS geograficzny system informacyjny GUS Główny Urząd Statystyczny GZWP główny zbiornik wód podziemnych IPPC pozwolenie zintegrowane IUNG Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa JCWP jednolite części wód powierzchniowych JCWPd jednolite części wód podziemnych KDPR Kodeks Dobrych Praktyk Rolniczych KPOŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych KPRU Krajowy Plan Rozdziału Uprawnień do Emisji MB monitoring badawczy MD monitoring diagnostyczny MEN ministerstwo edukacji narodowej MEW mała elektrownia wodna mpzp miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego MZGOK Miejski Zakład Gospodarki Odpadami Komunalnymi NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej NZŚ nadzwyczajne zagrożenia środowiska OchK obszar chronionego krajobrazu OSN obszary szczególnie narażone OZE odnawialne źródła energii PEM pola elektromagnetyczne PGO Plan Gospodarki Odpadami PIG Państwowy Instytut Geologiczny POIiŚ Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko POŚ program ochrony środowiska PPP partnerstwo publiczno prywatne PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich RLM rzeczywista liczba mieszkańców SZŚ system zarządzania środowiskowego UE Unia Europejska UMWW Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego 3
WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WRPO Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny POJĘCIA uciążliwość rozumie się przez to zjawiska wpływające ujemnie na stan otaczającego środowiska, które utrudniają lub pogarszają komfort życia ludzi, np. hałas, drgania, zanieczyszczenie powietrza itp. 1 1 www.slownik.ekologia.pl 4
1 WSTĘP 1.1 Przedmiot opracowania Przedmiotem opracowania jest Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 213 216 z perspektywą do roku 22. Dokument ten przedstawia szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na terenie powiatu, szczegółowo charakteryzuje jego wybrane elementy oraz towarzyszące im zagrożenia. Omawia zagadnienia z zakresu zasobów przyrody i krajobrazu, powierzchni ziemi i gleb, wód powierzchniowych i podziemnych, powietrza, hałasu, pól elektromagnetycznych, aspektów dotyczących potencjału energii odnawialnej na terenie powiatu oraz poważnych awarii. Zgodnie z zapisem ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 28 r., nr 25 poz. 15, ze zm.) organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, które następnie są uchwalane przez sejmik województwa, radę powiatu lub radę gminy (art. 17, art. 18). Programy te sporządzane, podobnie jak polityka ekologiczna państwa co 4 lata, powinny określać cele i priorytety ekologiczne, poziomy celów długoterminowych, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno ekonomiczne i środki finansowe (art. 14). Kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju musi być realizowane w związku z dynamiką procesów w nim zachodzących i w związku z okolicznościami wpływającymi na te procesy. W dniu 26 września 28 r. roku Rada Powiatu Konińskiego podjęła uchwałę w sprawie przyjęcia Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 28 212, co oznacza, że konieczna jest jego aktualizacja będąca przedmiotem niniejszego opracowania. 1.2 Podstawa prawna W sporządzonym opracowaniu uwzględniono wymagania obowiązujących przepisów prawnych dotyczących zagadnień ochrony środowiska. Podstawę prawną aktualizacji Programu stanowią ustawy (wymienione niżej) oraz akty wykonawcze do tych ustaw: ustawa z dnia 27 kwietnia 21 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 28 r. Nr 25, poz. 15 ze zm.), ustawa z dnia 3 października 28 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 28 r. Nr 199, poz. 1227 ze zm.), ustawa z dnia 16 kwietnia 24 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 29 r. Nr 151, poz. 122 ze zm.), ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 212 r. Nr, poz. 391 ze zm.), ustawa z dnia 18 lipca 21 r. Prawo wodne (Dz. U. z 212 r. Nr, poz. 145 ze zm.), ustawa z dnia 7 czerwca 21 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu 5
ścieków (Dz. U. z 26 r. Nr 123, poz. 858 ze zm.), ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 211 r. Nr 12, poz. 59 ze zm.), ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 211 r. Nr 163, poz. 981 ze zm.), ustawa z dnia 27 kwietnia 21 r. o odpadach (Dz. U. z 21 r. Nr 185, poz. 1243 ze zm.), ustawa z dnia 11 maja 21 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. z 21 r. Nr 63, poz. 638 ze zm.), ustawa z dnia 11 maja 21 r. o obowiązkach przedsiębiorców z zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (Dz. U. z 27 r. Nr 9, poz. 67), ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (t.j. Dz. U. 24 Nr 3, poz. 2 ze zm.), ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 24 r. Nr 121, poz. 1266 ze zm.), ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 21 r. Nr 243, poz. 1623 ze zm.), ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (Dz. U. z 29 r. Nr 189, poz. 1471 ze zm.), ustawa z dnia 1 lipca 27 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 27 r. Nr 147, poz. 133 ze zm.), ustawa z dnia 2 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 27 r. Nr 44, poz. 287 ze zm.), ustawa z dnia 27 marca 23 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 212 r., poz. 647 ze zm.), ustawa z dnia 6 marca 199 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 21 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.), ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 23 r. Nr 16, poz. 12 ze zm.). 1.3 Cel i zakres Programu Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska Program zawiera cele i priorytety ekologiczne, poziomy celów długoterminowych, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz środki wraz z niezbędnymi mechanizmami do osiągnięcia wyznaczonych celów. Program definiuje cele i zadania na najbliższe cztery lata. W Programie uwzględniono monitoring realizacji ustaleń programu oraz nakłady finansowe potrzebne na wdrożenie założeń Programu. Ponadto podczas opracowywania Programu uwzględniono założenia zawarte w Programie ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 28 211 z perspektywą na lata 212 219, Strategii rozwoju i promocji powiatu konińskiego (uchwała nr XXIII/139/2 Rady Powiatu konińskiego z dnia 15 grudnia 2 roku). Celem programu ochrony środowiska jest konieczność ochrony środowiska lokalnego poprzez określenie kierunków działań długookresowych do 219 roku oraz wytyczenie celów wraz z konkretnymi zadaniami do realizacji w latach 213 216 związanych z tą ochroną. 6
Nadrzędnym celem aktualizacji Programu ochrony środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 213 216 z perspektywą do roku 22 jest długotrwały, zrównoważony rozwój powiatu, w którym kwestie ochrony środowiska są rozważane na równi z kwestiami społecznymi i gospodarczymi. Opracowanie dokumentu oraz uchwalenie go przez Radę Powiatu pozwoli na wypełnienie przez Zarząd Powiatu ustawowego obowiązku oraz przyczyni się do poprawy i uporządkowania zarządzania środowiskiem na jej terenie, poprawy jakości życia mieszkańców powiatu, jakości środowiska przyrodniczego oraz zrównoważonego rozwoju powiatu. Aby osiągnąć wyznaczony nadrzędny cel w opracowaniu zawarto diagnozę stanu środowiska przyrodniczego na terenie powiatu konińskiego, główne problemy ekologiczne (presja) oraz sposoby ich rozwiązania łącznie z harmonogramem działań i źródłami ich finansowania. 1.4 Metodyka pracy Sposób opracowania Programu został przyporządkowany metodologii właściwej dla planowania strategicznego. W pierwszym etapie pracy zgromadzono materiały źródłowe, dane dotyczące aktualnego stanu środowiska przyrodniczego powiatu. Pozyskano je w wyniku ankietyzacji gmin powiatu konińskiego, Starostwa Powiatowego w Koninie oraz opracowań statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego a także z raportów nadrzędnych instytucji samorządowych i wyspecjalizowanych jednostek zajmujących się problematyką ochrony środowiska Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Urzędu Marszałkowskiego itp. Na tej podstawie opracowano charakterystykę aktualnego stanu środowiska przyrodniczego powiatu konińskiego. Uwzględniono poszczególne komponenty środowiska przyrodniczego wraz z hałasem, promieniowaniem elektromagnetycznym, oraz odnawialnymi źródłami energii. Wskazano obszary działalności ludzkiej wywierające presję na otoczenie, która powoduje zmiany ilościowo jakościowe, czego rezultatem są problemy środowiskowe. Ostatnim etapem prac było określenie działań mających na celu poprawę, naprawę lub przeciwdziałanie pogarszaniu się stanu środowiska przyrodniczego powiatu poprzez określenie celów strategicznych, celów długo i krótkoterminowych oraz kierunków działań. Zarówno cele jak i zadania strategiczne zostały określone w taki sposób, aby były zgodne z opracowaniami wyższego szczebla z Polityką Ekologiczną Państwa, wojewódzkim programem ochrony środowiska. Projekt Programu został skierowany do zaopiniowania przez Zarząd Województwa Wielkopolskiego. Końcowym etapem proceduralnym, zamykającym prace nad Programem jest jego przyjęcie przez Radę Powiatu w formie uchwały. 7
2 ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KONIŃSKIEGO 2.1 Uwarunkowania wynikające z dyrektyw UE oraz polityki krajowej Program ochrony środowiska odzwierciedla pewne ogólne zasady, które leżą u podstaw polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej oraz odwołuje się do polityki ekologicznej państwa. Najważniejsze dyrektywy unijne dotyczące ochrony środowiska zostały transponowane do prawa polskiego głównie do ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 21 r. Pozostałe przepisy zawarto w wielu innych ustawach i rozporządzeniach. Podstawę polityki ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej stanowi VI Program Działań na Rzecz Ochrony Środowiska (6th European Action Plan EAP). Przedstawia on strategię środowiskową, która podkreśla istotność działań szczególnie w sferach: zmian klimatycznych, ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, środowiska naturalnego i zdrowia oraz zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych i racjonalnej gospodarki odpadami. Priorytetowe pola działania pozwolą na skuteczną walkę z problemami napotkanymi zarówno na szczeblu wspólnotowym, krajowym jak i lokalnym. W odniesieniu do celów głównych stworzono strategie tematyczne w sprawie zanieczyszczenia powietrza, zapobiegania powstawaniu odpadów oraz ich recyklingu, środowiska morskiego, gleby, pestycydów, wykorzystywania zasobów naturalnych i środowiska miejskiego. Ponadto program działania kładzie nacisk na: egzekwowanie obowiązującego prawodawstwa w zakresie środowiska; uwzględnienie we wszystkich obszarach polityki UE (takich jak rolnictwo, rozwój, energia, rybołówstwo, przemysł, rynek wewnętrzny, transport) potencjalnego wpływu na środowisko; zaangażowanie przedsiębiorstw i konsumentów w poszukiwanie rozwiązań problemów związanych ze środowiskiem; dostarczenie społeczeństwu informacji niezbędnych do dokonywania wyborów przyjaznych dla środowiska; uświadamianie obywatelom znaczenia rozważnego wykorzystywania gruntów w celu ochrony siedlisk przyrodniczych i krajobrazów oraz zmniejszenia zanieczyszczenia w miastach. Zasady polityki ekologicznej Nadrzędną zasadą polityki ekologicznej państwa jest zasada zrównoważonego rozwoju, której istotą jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Zasada ta uzupełniona jest szeregiem zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.: Zasadą prewencji, która zakłada, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć. Zasada ta oznacza w szczególności: zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń 8
i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom prośrodowiskowych systemów i kontroli zarządzania (tzw. dyrektywa procesami produkcji IPPC), i wprowadzanie usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14 i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care itp. Zasadą integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, oznaczającą uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi; Zasadą zanieczyszczający płaci, odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko, a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych; Zasadą regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. Morze Bałtyckie i strefy przybrzeżne, doliny rzeczne i obszary wodno błotne, szczególnie w strefach przygranicznych); Zasadą subsydiarności, oznaczającą planowanie oraz realizację zadań dotyczących ochrony środowiska na odpowiednich poziomach zarządzania, tak aby problem mógł zostać rozwiązany na najniższym szczeblu w sposób skuteczny i efektywny. Wynika ona z Traktatu Maastrich o Unii Europejskiej. Zasadą równego dostępu do środowiska przyrodniczego, która traktowana jest w następujących kategoriach: sprawiedliwości międzypokoleniowej tzn. zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń, sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej tzn. zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych społeczeństw, grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do zasobów i walorów środowiska z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczności lokalnych i jednostek, równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą, poprzez zapewnienie zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania jednostek ludzkich, przy zachowaniu trwałości podstawowych procesów przyrodniczych wraz ze stałą ochroną różnorodności biologicznej; Zasadą uspołeczniania polityki ekologicznej, która realizowana jest poprzez stworzenie instytucjonalnych, kształtowania prawnych modelu i materialnych zrównoważonego warunków rozwoju, z dla społeczeństwa równoczesnym w procesie rozwojem edukacji ekologicznej; Zasadą skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej, odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska, a następnie do oceny osiągniętych wyników. Oznacza to potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. 9
Powyższymi zasadami kierowano się podczas ustalania celu nadrzędnego i poszczególnych celów systemowych. Zasady polityki ekologicznej zostały również uwzględnione w trakcie wytyczania kierunków działań i harmonogramu zadań przewidzianych do realizacji w ramach niniejszego Programu Ochrony Środowiska. 2.2 Podstawowe założenia Polityki Ekologicznej Państwa Założenia polityki ekologicznej państwa wynikają z VI Programu działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 22 212, gdzie podkreślono, że realizacja zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez poprawę środowiska i jakości życia obywateli UE. Komisja Europejska wśród czterech priorytetowych obszarów działań wymienia "środowisko i zdrowie". Strategicznym celem polityki ekologicznej państwa w tym obszarze jest zapobieganie zagrożeniom zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe. Cele polityki ekologicznej państwa nakreślają konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla powiatowego programu ochrony środowiska. W sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych podstawowe cele to: zachowanie bogatej różnorodności biologicznej przyrody na różnych poziomach organizacji wraz z umożliwieniem zrównoważonego rozwoju kraju, który w sposób niekonfliktowy współistnieje z różnorodnością biologiczną, racjonalne użytkowanie zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wiekowej z zachowaniem bogactwa biologicznego, W aktualizacji POŚ za cel postawiono: ochronę obiektów cennych przyrodniczo nieobjętych i objętych ochroną oraz walorów krajobrazu rekreacyjnego i rolniczego; zachowanie i zwiększanie bioróżnorodności istniejących ekosystemów. racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych, dążenie do maksymalizacji oszczędności zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem, W aktualizacji POŚ za cel postawiono: osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód; racjonalne wykorzystywanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich ochronę. ochrona powierzchni ziemi, a w szczególności ochrony gruntów użytkowanych rolniczo poprzez rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno błotnych przez czynniki antropogenne oraz zwiększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych poprzez przywracanie im funkcji przyrodniczej, rekreacyjnej lub rolniczej, W aktualizacji POŚ za cel postawiono: ochronę i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów 1
glebowych oraz rewitalizację terenów zdegradowanych ekologicznie. racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę z zasobów podziemnych oraz ochrona tych zasobów przed ilościową i jakościową degradacją. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: efektywne wykorzystanie eksploatowanych złóż zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska, ochronę zasobów złóż nieeksploatowanych oraz terenów przewidzianych pod przyszła eksploatację; racjonalne wykorzystywanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich ochronę. W zakresie poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego główne cele to: dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska, W aktualizacji POŚ za cel postawiono: wykreowanie wzorów właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych, ograniczenie możliwości wystąpienia sytuacji awaryjnej w wyniku transportu drogowego i kolejowego, opracowanie systemu skutecznego informowania społeczeństwa o wystąpieniu zagrożenia środowiska. poprawa jakości powietrza: redukcja emisji SO2, NOX i pyłu drobnego, W aktualizacji POŚ za cel postawiono: poprawę stanu powietrza na obszarze powiatu konińskiego; zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. ochrona zasobów wodnych, utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, zachowanie i przywrócenie ciągłości ekologicznej cieków, W aktualizacji POŚ za cel postawiono: osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód. racjonalna gospodarka odpadami, W aktualizacji POŚ za cel postawiono: minimalizację ilości wytwarzanych odpadów poprzez zwiększenie stopnia odzysku i unieszkodliwiania odpadów; dostosowanie zasad funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi do aktualnych przepisów prawnych. zmniejszenie narażenia społeczeństwa na ponadnormatywne działanie hałasu i zabezpieczenie przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, W aktualizacji POŚ za cel postawiono: poprawę klimatu akustycznego na obszarach, szczególnie obciążonych hałasem oraz zapobieganie pogarszaniu się klimatu akustycznego na obszarach, gdzie nie występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu; minimalizację oddziaływania oraz bieżącą kontrolę źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego. stworzenie efektywnego nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek. W przedmiotowym Programie Ochrony Środowiska wyznaczono również kierunki działań do roku 22 i harmonogram zadań na lata 213216, które mają skutkować osiągnięciem postawionych celów. 11
2.3 Podstawowe założenia Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 28 211 z perspektywą na lata 212 219 Celem strategicznym programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego do 219 roku jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego województwa (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) oraz harmonizacja rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych. Celowi temu podporządkowane są cele szczegółowe, których realizacja będzie miała miejsce poprzez przypisane im kierunki działań. Cele szczegółowe zostały ujęte w trzech blokach tematycznych: 1) Ochrona zasobów naturalnych Wyznaczono tu cele i kierunki działań do 219 roku w pięciu kategoriach: a) Ochrona przyrody cel do 219 Zachowanie różnorodności biologicznej i jej racjonalne użytkowanie oraz stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych kierunki działań do 219 roku: dalsze rozpoznanie obszarów o dużej różnorodności biologicznej w celu ich ochrony prawnej, rozbudowa systemu obszarów chronionych w województwie wielkopolskim, opracowanie planów ochrony parków krajobrazowych, kontynuacja wdrażania sieci Natura 2, utrzymanie różnorodności siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, utrzymanie różnorodności gatunków, w tym opracowanie i wdrażanie planów ochrony dla gatunków zagrożonych, wzmocnienie znaczenia ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej w planowaniu przestrzennym, intensyfikacja wdrażania i promocji programów rolno środowiskowych, renaturalizacja i poprawa stanu zniszczonych ekosystemów, zwłaszcza wodnobłotnych, rzecznych i leśnych, prowadzenie szkoleń i edukacji (formalnej i nieformalnej) w zakresie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, utrzymanie i rozwój terenów zieleni. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: ochronę obiektów cennych przyrodniczo nieobjętych i objętych ochroną oraz walorów krajobrazu rekreacyjnego i rolniczego; zachowanie i zwiększanie bioróżnorodności istniejących ekosystemów. Kierunki działań przyjęte w aktualizacji POŚ: upowszechnianie form indywidualnej ochrony przyrody w postaci użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo krajobrazowych, stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej, pomników przyrody, przeprowadzanie prac inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej (wykonanie nowych i aktualizacja istniejących waloryzacji przyrodniczych), 12
bieżąca ochrona i doskonalenie systemu obszarów i obiektów prawnie chronionych, w tym wdrożeniu sieci Natura 2, prowadzenie bieżącej weryfikacji możliwości rozwoju gospodarczego powiatu z uwzględnieniem obszarów Natura 2, ochrona i renaturalizacji ciągów i połączeń ekologicznych ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych, selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo oraz ochronie tych terenów przed zainwestowaniem i tzw. dzikim zagospodarowaniem, przestrzeganie wymagań ochrony środowiska w odniesieniu do obiektów turystycznych i rekreacyjnych, uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w strategiach rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki oraz w planach rozwoju lokalnego, kreowanie właściwych postaw społecznych w ramach szeroko rozumianej edukacji ekologicznej, b) Ochrona i zrównoważony rozwój lasów cel do 219 Zwiększanie lesistości województwa oraz prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej kierunki działań do 219 roku: realizacja zrównoważonej gospodarki leśnej, prowadzenie zalesień gruntów rolnych, ujmowanie w dokumentach planistycznych gruntów do zalesień, wyznaczanie w mpzp granic rolnoleśnych, tworzenie spójnych kompleksów leśnych, szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów, systematyczna zmiana struktury wiekowej i składu gatunkowego drzewostanów, w celu dostosowania ich do charakteru siedliska i zwiększenia różnorodności genetycznej i biologicznej biocenoz leśnych, odbudowa zdegradowanych siedlisk leśnych, kontynuacja monitoringu środowiska leśnego w celu rozpoznania stanu lasu, przeciwdziałania pożarom, rozwojowi szkodników i chorób, prowadzenie edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju przez nadleśnictwa i inne instytucje oraz organizacje pozarządowe, wdrażanie programu małej retencji na terenach leśnych, ochrona różnorodności biologicznej w lasach prywatnych. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: ochronę obiektów cennych przyrodniczo nieobjętych i objętych ochroną oraz walorów krajobrazu rekreacyjnego i rolniczego; Kierunki działań przyjęte w aktualizacji POŚ: wspieranie zalesiania gruntów porolnych i zdegradowanych gatunkami rodzimymi, wspomaganie urządzania i utrzymania terenów zieleni, zadrzewień i zakrzewień oraz 13
parków,wspomaganiu urządzania i utrzymania terenów zieleni, zadrzewień i zakrzewień oraz parków, ochrona i renaturalizacja ciągów i połączeń ekologicznych ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych, promowanie zasad zrównoważonej gospodarki rolnej w tym zasad KDPR, propagowanie zagospodarowania przestrzennego gmin i wyznaczeniu terenów w m.p.z.p.), z uwzględnieniem optymalnego kształtowania struktury przestrzennej rozmieszczania lasów i zróżnicowania struktury gatunkowej lasów, przystosowanie lasów do pełnienia zróżnicowanych funkcji przyrodniczych i społecznych, wspieranie prowadzenia racjonalnej przyrodniczo i społecznie gospodarki leśnej, aktualizacja planów urządzania lasu (dla lasów Skarbu Państwa) oraz opracowywaniu i aktualizacji uproszczonych planów urządzania lasu dla lasów prywatnych, objęcie szczególnym nadzorem lasów pozostających poza własnością Skarbu Państwa, monitoring środowiska leśnego i przeciwdziałaniu stanom niepożądanym (pożary, szkodniki, choroby), c) Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Cel do 219 Zrównoważone użytkowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią i suszą Kierunki działań do 219 roku: realizacja harmonogramu wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej w regionie wodnym Warty, wdrażanie Dyrektywy Powodziowej w regionie wodnym Warty, objęcie ochroną w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych rzek, przebudowa, rozbudowa i budowa wałów przeciwpowodziowych, budowa i modernizacja zbiorników retencyjnych, odbudowa zniszczonych obiektów hydrotechnicznych, budowa obiektów małej retencji, modernizacja melioracji szczegółowych, budowa przepławek dla ryb, ustanawianie i odpowiednie zagospodarowywanie stref ochronnych ujęć wód podziemnych. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód; racjonalne wykorzystywanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich ochronę. Kierunki działań przyjęte w aktualizacji POŚ: Zwiększenie kontroli i działań egzekucyjnych w celu eliminacji nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych. Ograniczanie negatywnego wpływu zanieczyszczeń z rolnictwa na jakość wód. 14
Budowa systemów podczyszczających wzdłuż modernizowanych i nowo powstających dróg. Ograniczenie zużycia wody przez przemysł (stosowanie nowych technologii, system kontroli, pozwolenia zintegrowane) szczególnie w najbardziej wodochłonnych dziedzinach produkcji. Racjonalne korzystanie z zasobów wód podziemnych, ograniczenie zużycia wód podziemnych do celów innych niż socjalnobytowe. Monitoring ścieków oczyszczonych odprowadzanych z oczyszczalni przemysłowych i komunalnych. Bieżąca konserwacja rowów melioracyjnych. Edukacja ekologiczna na temat: szkodliwości dla środowiska i zdrowia ludzi zanieczyszczeń wydostających się z nieszczelnych zbiorników do gromadzenia ścieków oraz wylewania ich zawartości na tereny upraw i działek nie objętych systemami kanalizacji, zwiększania racjonalności wykorzystania wody oraz środków wpływających negatywnie na jej stan (w tym np. środków piorących, detergentów, środków ochrony roślin), potrzeby bieżącej konserwacji rowów melioracyjnych. Ponadto w treści aktualizacji POŚ przedstawiono informacje dotyczące modernizacji prawostronnych wałów przy rzece Warcie na odcinku Konin Koło oraz modernizacji Kanału Ślesińskiego. Jako jedno z zadań z zakresu ochrony przed zagrożeniami naturalnymi założono: uregulowanie gospodarki wodami deszczowymi i roztopowymi. d) Ochrona powierzchni ziemi Cel do 219 Ochrona i racjonalne wykorzystanie powierzchni ziemi oraz rekultywacja terenów zdegradowanych Kierunki działań do 219 roku: przestrzeganie zasad dobrej praktyki rolniczej (KDPR) w zakresie ochrony gleb użytkowanych rolniczo, wdrażanie programów rolnośrodowiskowych uwzględniających działania prewencyjne w zakresie ochrony gleb, w tym erozji gleb, wspieranie i rozwijanie rolnictwa ekologicznego, ochrona gruntów ornych (przeciwdziałanie przeznaczaniu gruntów ornych na cele nierolnicze), minimalizacja negatywnego wpływu działalności gospodarczej na stan powierzchni ziemi, kontynuacja i rozwój monitoringu środowiska glebowego w województwie, prowadzenie rejestru terenów zdegradowanych, rewitalizacja terenów zdegradowanych. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: ochronę i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych oraz rewitalizacja terenów zdegradowanych ekologicznie. 15
Kierunki działań przyjęte w aktualizacji POŚ: uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego gmin powiatu ochrony gruntów wartościowych dla rolnictwa; monitoring użytków rolnych w celu przeciwdziałania nadmiernemu zakwaszaniu gleb; ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed przeznaczeniem na cele nierolnicze; przeprowadzenie remontów dróg, których stan zagraża lub wpływa niekorzystnie na przylegające gleby; promowanie ograniczeń w gospodarowaniu środkami chemicznymi w rolnictwie; propagowanie prowadzenia rodzinnych gospodarstw rolnych produkujących m.in. zdrową żywność; prowadzenie wielokierunkowej edukacji rolników i użytkowników gruntów wdrażanie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej; waloryzacja terenów pod względem ich przydatności do produkcji zdrowej żywności oraz promocji takiej żywności; zachowanie śródpolnych zadrzewień, zakrzaczeń, kompleksów leśnych i nieużytków podmokłych jako ważnych elementów funkcjonalnych struktury ekologicznej i obiektów warunkujących utrzymanie odpowiedniego poziomu wód gruntowych na obszarach rolniczych; właściwa polityka zalesiania gruntów nieprzydatnych rolniczo zalesianie gruntów rolnych niskich klas oraz nieużytków; promocja rolnictwa ekologicznego; właściwe przechowywanie nawozów organicznych (gnojówka, gnojownica, obornik); wdrażanie i przestrzeganie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych; e) Gospodarowanie zasobami geologicznymi Cel do 219 Zrównoważone użytkowanie zasobów kopalin oraz ochrona środowiska w trakcie ich eksploatacji Kierunki działań do 219 roku: kontynuowanie prac w zakresie poszukiwania, rozpoznania i dokumentowania złóż kopalin, eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin, ochrona złóż kopalin przed zabudową infrastrukturalną m.in. poprzez uwzględnianie złóż kopalin w opracowaniach planistycznych, sukcesywna rekultywacja i zagospodarowanie terenów po eksploatacji kopalin. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: efektywne wykorzystanie eksploatowanych złóż zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska, ochronę zasobów złóż nieeksploatowanych oraz terenów przewidzianych pod przyszła eksploatację. Kierunki działań przyjęte w aktualizacji POŚ: ścisła współpraca organów administracji geologicznej z władzami samorządowymi w zakresie gospodarowania zasobami kopalin na wszystkich etapach prac geologicznych i górniczych; 16
optymalne wykorzystanie kopalin (kopalin głównych i towarzyszących); prowadzenie geologicznych prac poszukiwawczych oraz prac rozpoznawczych na terenach perspektywicznych; ochrona zasobów perspektywicznych kopalin poprzez stosowanie odpowiednich zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego; zapobieganie nielegalnej eksploatacji kopalin. 2) Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego a) Jakość wód i gospodarka wodno ściekowa Cel do 219 zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do środowiska wodnego, usprawnienie systemu zaopatrzenia w wodę Kierunki działań do 219 roku: budowa nowych i przebudowa istniejących oczyszczalni ścieków wraz z systemami gospodarowania osadami ściekowymi, budowa nowych i przebudowa istniejących systemów kanalizacji zbiorczej, budowa indywidualnych systemów oczyszczania ścieków, na terenach gdzie budowa systemów zbiorczych jest nieuzasadniona ze względu na uwarunkowania techniczne lub ekonomiczne, rozbudowa infrastruktury gospodarki wodnościekowej w zakładach przemysłowych, realizacja programów działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych w obszarach regionalnych zarządów gospodarki wodnej, rozbudowa sieci wodociągowej, budowa nowych i modernizacja istniejących ujęć i stacji uzdatniania wody, wzmocnienie kadrowe i aparaturowe WIOŚ w Poznaniu, pozwalające na pełną realizację zadań monitoringowych i kontrolnych na obszarach OSN. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód; racjonalne wykorzystywanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich ochrona. Kierunki działań przyjęte w aktualizacji POŚ: rozbudowa i systematyczna modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, wspieranie budowy oczyszczalni przydomowych w miejscach, w których budowa kanalizacji sanitarnej jest ekonomicznie nieopłacalna, zwiększenie kontroli i działań egzekucyjnych w celu eliminacji nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych, ograniczanie negatywnego wpływu zanieczyszczeń z rolnictwa na jakość wód, budowa systemów podczyszczających wzdłuż modernizowanych i nowo powstających dróg, ograniczenie zużycia wody przez przemysł (stosowanie nowych technologii, system kontroli, pozwolenia zintegrowane) szczególnie w najbardziej wodochłonnych dziedzinach produkcji, 17
racjonalne korzystanie z zasobów wód podziemnych, ograniczenie zużycia wód podziemnych do celów innych niż socjalnobytowe, ochrona jezior na terenie powiatu konińskiego, monitoring ścieków oczyszczonych odprowadzanych z oczyszczalni przemysłowych i komunalnych, bieżąca konserwacja rowów melioracyjnych, edukacja ekologiczna na temat: szkodliwości dla środowiska i zdrowia ludzi zanieczyszczeń wydostających się z nieszczelnych zbiorników do gromadzenia ścieków oraz wylewania ich zawartości na tereny upraw i działek nie objętych systemami kanalizacji, zwiększania racjonalności wykorzystania wody oraz środków wpływających negatywnie na jej stan (w tym np. środków piorących, detergentów, środków ochrony roślin), potrzeby bieżącej konserwacji rowów melioracyjnych. b) Jakość powietrza Cel do 219 spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza oraz standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa Kierunki działań do 219 roku: wdrażanie programów ochrony powietrza, wzmocnienie systemu monitoringu powietrza, ograniczenie niskiej emisji ze źródeł komunalnych, w tym eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych i zastępowanie go innymi, bardziej ekologicznymi nośnikami ciepła, w tym odnawialnych źródeł energii (np. wody geotermalne, energia słoneczna, energia wiatrowa, energia biomasy z lokalnych źródeł), termomodernizacja budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych, wprowadzanie zintegrowanej gospodarki energetycznej w miastach poprzez wykorzystanie do celów komunalnych ciepła odpadowego z elektrociepłowni i kotłowni zakładowych, zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, modernizacja układów technologicznych ciepłowni i elektrociepłowni, w tym wprowadzanie nowoczesnych technik spalania, instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesie spalania, a także poprawa sprawności obecnie funkcjonujących urządzeń redukujących zanieczyszczenia, modernizacja i hermetyzacja procesów technologicznych oraz ich automatyzacja, wdrażanie nowoczesnych technologii przyjaznych środowisku (BAT), systematyczna kontrola zakładów przemysłowych, zwłaszcza zakładów wymienianych w monitoringu WIOŚ w Poznaniu jako szczególnie uciążliwych dla środowiska, realizacja systemu handlu emisją dwutlenkiem węgla, rozwój infrastruktury drogowej z uwzględnieniem wymagań ochrony środowiska (obwodnice, 18
poprawa stanu technicznego dróg), promocja i wspieranie rozwiązań w transporcie pozwalających na unikanie lub zmniejszanie wielkości emisji, m.in. poprzez: wprowadzanie pojazdów spełniających normy Euro 4 i Euro 5, zmiany organizacji ruchu na terenach miejskich, transport zbiorowy, kolej, transport wodny i rowerowy, ograniczanie emisji komunikacyjnej poprzez odpowiednie utrzymanie czystości nawierzchni ulic, edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii oraz korzystania ze środków transportu publicznego. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: poprawę stanu powietrza na obszarze powiatu konińskiego. Kierunki działań przyjęte w aktualizacji POŚ: Monitoring jakości powietrza i ocena poziomu zanieczyszczeń w powietrzu zgodnie z wymaganiami ustawowymi. Modernizacja systemu ogrzewania poprzez wykorzystywanie alternatywnych do węgla kamiennego źródeł ciepła. Termomodernizacja istniejących budynków, stosowanie energooszczędnych materiałów i technologii przy budowie nowych obiektów. Preferowanie wprowadzania w budownictwie materiałów energooszczędnych. Sukcesywna realizacja programu gazyfikacji gmin powiatu. Edukacja mieszkańców nt. zanieczyszczeń z niskiej emisji i szkodliwości spalania odpadów komunalnych w piecach domowych. Bieżąca modernizacja dróg i ciągów komunikacyjnych. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych oraz tworzenie ścieżek rowerowych. Budowa stref zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych (strefy te powinny być komponowane z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwe pielęgnowanie, a ubytki uzupełniane. c) Gospodarka odpadami szczegóły zostały uwzględnione w Planie gospodarki odpadami województwa wielkopolskiego na lata 28 211 z perspektywą na lata 212 219 W aktualizacji POŚ za cel postawiono: minimalizację ilości wytwarzanych odpadów poprzez zwiększenie stopnia odzysku i unieszkodliwiania odpadów; dostosowanie zasad funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi do aktualnych przepisów prawnych. W treści aktualizacji POŚ dla powiatu konińskiego odniesiono się do zapisów Planu gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 212 217. Kierunki działań przyjęte w analizowanym Programie Ochrony Środowiska dla powiatu konińskiego to: dostosowanie systemu gospodarki odpadami do nowych przepisów; prowadzenie kampanii informacyjnej dotyczącej zmian w systemie gospodarki odpadami na 19
terenie Gminy; edukacja ekologiczna w zakresie segregacji i możliwości ponownego wykorzystania odpadów oraz wpływu odpadów na środowisko; prowadzenie kampanii informacyjnej dotyczącej szkodliwości wyrobów azbestowych i sukcesywne usuwanie wyrobów zawierających azbest na terenie powiatu; bieżąca kontrola nad powstającymi dzikimi wysypiskami odpadów i egzekwowanie kar za składowanie odpadów w miejscach do tego nieprzeznaczonych d) Hałas Cel do 219 zmniejszenie zagrożenia mieszkańców województwa ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu drogowego Kierunki działań do 219 roku: realizacja programów ochrony środowiska przed hałasem, systematyczna aktualizacja map akustycznych i programów ochrony środowiska przed hałasem, rozszerzanie monitoringu hałasu w środowisku, szczególnie na terenach będących pod wpływem oddziaływania określonej kategorii dróg, linii kolejowych oraz terenów wskazanych w powiatowych programach ochrony środowiska, realizacja inwestycji zmniejszających narażenie na hałas komunikacyjny (budowa obwodnic, modernizacja szlaków komunikacyjnych, budowa ekranów akustycznych, rewitalizacja odcinków linii kolejowych i wymiana taboru na mniej hałaśliwy, itp.), dalsze ograniczanie emisji hałasu pochodzącego z sektora gospodarczego, m.in. poprzez kontrole przestrzegania dopuszczalnej emisji hałasu, wprowadzanie urządzeń ograniczających emisję hałasu), przestrzeganie wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w odniesieniu do nowo zagospodarowywanych terenów: stosowanie w planowaniu przestrzennym zasady strefowania. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: poprawę klimatu akustycznego na obszarach, szczególnie obciążonych hałasem oraz zapobieganie pogarszaniu się klimatu akustycznego na obszarach, gdzie nie występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. Kierunki działań przyjęte w aktualizacji POŚ: propagowanie budowy ścieżek rowerowych, propagowanie rozwiązań technicznych i organizacyjnych zapobiegających powstawaniu i przenikaniu hałasu do środowiska (prowadzenie nasadzeń zieleni ochronnej przy drogach, stosowanie ograniczeń prędkości, stosowanie tzw. cichych nawierzchni przy budowie lub modernizacji dróg), ograniczanie emisji hałasu przemysłowego m.in. poprzez kontrole przestrzegania dopuszczalnej emisji hałasu, wprowadzanie urządzeń ograniczających emisję hałasu, preferowanie małokonfliktowych lokalizacji obiektów przemysłowych przy opracowywaniu planów 2
zagospodarowania przestrzennego i w procedurach inwestycyjnych, stosowanie w planowaniu przestrzennym zasady strefowania czyli rozdzielania hałasu stref głośnych i obszarów chronionych stref cichych, wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed hałasem oraz stref ograniczonego użytkowania. W treści aktualizacji POŚ dla powiatu konińskiego odniesiono się do zapisów Programu ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26.37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko oraz Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3.63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. W harmonogramie zadań na lata 21322 ujęto zadania przewidziane do realizacji w ramach w/w programów ochrony środowiska przed hałasem, dotyczące powiatu konińskiego. e) Pola elektromagnetyczne Cel do 219 stała kontrola potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych oraz minimalizacja ich oddziaływania na zdrowie człowieka Kierunki działań do 219 roku: kontynuacja badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi oraz poszerzenie wiedzy na temat stopnia ich oddziaływania, wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi, opracowanie i wdrożenie systemu pomiarów i ich ewidencji (baza danych w systemie GIS) w celu monitorowania zmian wielkości i stopnia zagrożenia środowiska polami elektromagnetycznymi, preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych, edukacja ekologiczna nt. rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól elektromagnetycznych. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: minimalizację oddziaływania oraz bieżąca kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego. Kierunki działań przyjęte w aktualizacji POŚ: monitoring potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych i prowadzenie bazy danych (m.in. w kontekście rozwijających się sieci stacji bazowych telefonii komórkowej), preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych, edukację ekologiczną mieszkańców w zakresie rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól elektromagnetycznych, propagowanie lokalizacji linii elektromagnetycznych o napięciu 11 kv i wyższym poza terenami przeznaczonymi pod zabudowę mieszkaniową oraz miejscem dostępu dla ludności. f) Poważne awarie przemysłowe Cel do 219 minimalizacja skutków poważnych awarii przemysłowych dla ludzi i środowiska Kierunki działań do 219 roku: 21
wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych, w tym transportu materiałów niebezpiecznych, bezpieczny transport materiałów niebezpiecznych, w tym minimalizacja transportu substancji niebezpiecznych przez obszary zamieszkałe, usuwanie skutków zagrożeń środowiska oraz bezpieczne, tymczasowe magazynowanie odpadów powstałych w czasie usuwania skutków poważnej awarii, wsparcie jednostek straży pożarnej w zakresie wyposażenia do prowadzenia działań ratowniczych, zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom oraz zagrożeniom środowiska i zdrowia człowieka wynikającym z nadzwyczajnych zdarzeń. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska spowodowanych poważną awarią i klęskami żywiołowymi; ograniczenie możliwości wystąpienia sytuacji awaryjnych w wyniku transportu drogowego i kolejowego oraz klęsk żywiołowych; opracowanie systemu skutecznego informowania społeczeństwa o wystąpieniu nadzwyczajnego zagrożenia środowiska naturalnego. Zadania przyjęte do realizacji w aktualizacji POŚ: zarządzanie kryzysowe. aktualizacja informacji o zakładach o zwiększonym i dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii. edukacja społeczeństwa w zakresie właściwych zachowań w sytuacji wystąpienia zagrożenia. aktualizacja tras optymalnego przewozu materiałów niebezpiecznych. uregulowanie gospodarki wodami deszczowymi i roztopowymi. 3) działania systemowe a) Edukacja dla zrównoważonego rozwoju Cel do 219 kształtowanie postaw ekologicznych mieszkańców województwa wielkopolskiego, zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku oraz zrównoważona polityka konsumpcyjna Kierunki działań do 219 roku: prowadzenie działań związanych z edukacją dla zrównoważonego rozwoju przez jednostki samorządu terytorialnego, wspieranie merytoryczne i finansowe działań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach, parkach krajobrazowych i narodowych oraz promowanie aktywnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży, współpraca samorządów wszystkich szczebli z mediami regionalnymi i lokalnymi w zakresie prezentacji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony, wspieranie Parków Narodowych i Krajobrazowych, współpracujących z placówkami akademickimi i instytutami badawczymi oraz organizacjami naukowymi, instytucjami i stowarzyszeniami w zakresie prowadzonej przez te ośrodki edukacji ekologicznej wśród młodzieży szkolnej, mieszkańców województwa i turystów, 22
promowanie materiałów/wydawnictw w zakresie edukacji ekologicznej, udział przedstawicieli administracji publicznej szczebla wojewódzkiego i lokalnego oraz przedstawicieli przedsiębiorstw w szkoleniach z zakresu publicznego dostępu do informacji o środowisku, promowanie postaw opartych na idei zrównoważonej i odpowiedzialnej konsumpcji. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: kreowanie właściwych, prośrodowiskowych zachowań oraz wzrost świadomości ekologicznej wśród społeczeństwa powiatu konińskiego; zapewnienie szerokiego dostępu do informacji o środowisku dla wszystkich mieszkańców. W aktualizacji POŚ przyjęto następujące cele szczegółowe w zakresie edukacji ekologicznej: 1. Nauczanie podstaw ekologicznie zrównoważonego użytkowania środowiska i sposobów jego ochrony. 2. Pobudzanie do twórczego, innowacyjnego działania zmierzającego do oszczędnego korzystania z zasobów przyrody i maksymalnej ich ochrony. 3. Zaszczepienie potrzeby postrzegania norm i zakazów ekologicznych. 4. Kształtowanie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia moralnej i obywatelskiej odpowiedzialności za ochronę dóbr przyrody. 5. Wdrożenie umiejętności interdyscyplinarnego myślenia i rozumowania, nauczanie postrzegania zależności między stanem środowiska a jakością życia każdej jednostki ludzkiej i całych społeczeństw. 6. Kształtowanie nawyków międzynarodowej solidarności w ochronie środowiska. W treści Programu przedstawiono kierunki działań w zakresie edukacji formalnej i nieformalnej mające skutkować osiągnięciem w/w celów. b) Uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych Cel do 219 zapewnienie włączenia celów ochrony środowiska do wszystkich sektorowych dokumentów strategicznych i przeprowadzenia oceny wpływu ich realizacji na środowisko przed ich zatwierdzeniem Kierunki działań do 219 roku: objęcie dokumentów polityk/strategii/programów/planów sektorowych (zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku) strategicznymi ocenami oddziaływania na środowisko, popularyzacja szkoleń w zakresie metodologii wykonywania i oceniania prognoz skutków oddziaływania na środowisko dla dokumentów strategicznych. c) Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym Cel do 219 Kształtowanie harmonijnej struktury funkcjonalno przestrzennej województwa, sprzyjającej równoważeniu wykorzystania walorów przestrzeni z rozwojem gospodarczym, wzrostem jakości życia i trwałym zachowaniem wartości środowiska Kierunki działań do 219 roku: uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymagań przepisów ochrony 23
środowiska i gospodarki wodnej, wyników monitoringu środowiska (w szczególności w zakresie powietrza, hałasu i wód) oraz identyfikacja konfliktów środowiskowych i przestrzennych oraz sposobów zarządzania nimi, wdrożenie przepisów umożliwiających przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko już na etapie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, które jest opracowaniem planistycznym obejmującym teren całej gminy, uwzględnianie progów tzw. chłonności środowiskowej i pojemności przestrzennej wraz z systemem monitorowania zmian, zachowanie korzystnych warunków w zakresie stanu środowiska na istniejących terenach o wysokich walorach. W aktualizacji POŚ przewidziano zadania o charakterze systemowym związane z ochroną oraz monitoringiem środowiska naturalnego. d) Aktywizacja na rynku na rzecz ochrony środowiska Cel do 219 wdrożenie mechanizmów zapewniających aktywizację na rzecz ochrony środowiska Kierunki działań do 219 roku: analiza możliwości wprowadzenia w województwie nowych rynkowych instrumentów wspierających działania w zakresie ochrony środowiska, promocja tworzenia zielonych miejsc pracy z wykorzystaniem środków pomocowych UE, promocja wśród mieszkańców województwa etykiet informujących o produktach ekologicznych, współpraca z organizacjami pozarządowymi w prowadzeniu kampanii promocyjnych etykiet ekologicznych, zrównoważonej konsumpcji oraz tworzenia zielonych miejsc pracy, promocja polskich firm, zwłaszcza lokalnych, produkujących urządzenia ochrony środowiska. W aktualizacji POŚ przyjęto do realizacji następujące zadania: Wspieranie inicjatyw w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Promowanie proekologicznych środków transportu. Promowanie budownictwa stosującego materiały energooszczędne. e) Zarządzanie środowiskowe Cel do 219 promowanie i wsparcie wdrażania systemu EMAS w gałęziach przemysłu o znaczącym oddziaływaniu na środowisko, w sektorze małych przedsiębiorstw oraz administracji publicznej szczebla regionalnego i lokalnego Kierunki działań do 219 roku: promowanie systemów zarządzania środowiskowego (SZŚ) a w szczególności EMAS, stymulowanie organizacji do udziału w programach szkoleniowoinformacyjnych w zakresie systemu EMAS oraz do korzystania z instrumentów (organizacyjnych, technicznych i finansowych) zachęcających organizacje do wdrażania EMAS. 24
f) Rozwój badań i postęp techniczny Cel do 219 zwiększenie roli wielkopolskich placówek badawczych we wdrażaniu innowacji w przemyśle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska Kierunki działań do 219: integracja środowisk społecznogospodarczych regionu na rzecz innowacji, wsparcie dla powiązań o charakterze klastrów, promowanie i wspieranie przedsiębiorstw wprowadzających innowacje. g) Odpowiedzialność za szkody w środowisku Cel do 219 wdrożenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizującego możliwość wystąpienia szkody Kierunki działań do 219 roku: udział pracowników administracji w szkoleniach na temat odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku, wzmocnienie kadrowe i aparaturowe WIOŚ w Poznaniu, pozwalające na pełną realizację zadań kontrolnych. W aktualizacji POŚ jako jedno z zadań przyjęto: Współpraca ze służbami kontrolnopomiarowymi obiektów emitujących pola elektromagnetyczne Prowadzenie bieżącej rejestracji i kontroli odprowadzania ścieków, w tym bieżąca identyfikacja właścicieli nielegalnych podłączeń i wydawanie oraz egzekwowanie odpowiednich decyzji administracyjnych Inwentaryzacja miejsc nielegalnej eksploatacji kopalin Kontrola sposobu eksploatacji kopalin Bieżąca inwentaryzacja i likwidacja dzikich wysypisk śmieci na terenie gminy oraz ustanowienie sankcji za składowanie odpadów w miejscach do tego nieprzeznaczonych. 2.4 Plan Gospodarki Odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 212217 Zgodnie z założeniami KPGO 214, Polityki Ekologicznej Państwa, Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego oraz polityki unii europejskiej w zakresie gospodarki odpadami, przyjęto cele dla poszczególnych grup odpadów (tj. odpadów komunalnych, odpadów niebezpiecznych i odpadów innych niż niebezpieczne). a) Odpady komunalne Cele główne: 1. Gospodarowanie odpadami w województwie w oparciu o regionalne i zastępcze instalacje do przetwarzania odpadów. 2. Zamknięcie wszystkich składowisk odpadów niespełniających wymagań przepisów prawnych. 3. Zwiększenie udziału odzysku, w szczególności recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak również odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska. 25
4. Selektywne zbieranie odpadów ulegających biodegradacji i w konsekwencji ograniczenie składowania tych odpadów. 5. Zwiększenie ilości zbieranych selektywnie odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych. 6. Wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. Cele szczegółowe: 1. Objęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych oraz systemem selektywnego zbierania odpadów wszystkich mieszkańców najpóźniej do 215 roku. 2. Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji unieszkodliwianych przez składowanie. W stosunku do ilości tych odpadów wytwarzanych w województwie wielkopolskim w roku 1995, dopuszcza się do składowania następujące ilości odpadów ulegających biodegradacji: w 213r. nie więcej niż 5%, w 22r. nie więcej niż 35%. 3. Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych i w miarę możliwości odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych na poziomie minimum 5% ich ilości wytwarzanych do końca 22 roku. Natomiast dla roku 22 przyjęto następujące poziomy selektywnego zbierania: papieru i tektury 15%, szkła 25%, metali 15%, tworzyw sztucznych 15%. 4. Wydzielenie odpadów wielkogabarytowych ze strumienia odpadów komunalnych. Zakłada się następujący poziom systemu selektywnego gromadzenia odpadów wielkogabarytowych: rok 213: 25% rok 22: 5% 5. Wydzielenie odpadów budowlanoremontowych ze strumienia odpadów komunalnych. Zakłada się następujące poziomy przygotowania do ponownego użycia, recyklingu oraz innych form odzysku materiałów budowlanych i rozbiórkowych: rok 22: 7% 6. Wydzielenie odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych. Zakłada się następujące poziomy selektywnego gromadzenia odpadów niebezpiecznych: rok 213: 1% rok 22: 5% 7. Selektywne zbieranie odpadów ulegających biodegradacji kuchennych i ogrodowych. Zakłada się następujące poziomy selektywnego zbierania tych odpadów: rok 22: 2% 8. Selektywne zbieranie odpadów z terenów zielonych. Zakłada się następujące poziomy selektywnego zbierania tych odpadów: 26
rok 213: 7% rok 22: 9% Zmniejszenie masy składowanych odpadów do max. 6% wytworzonych odpadów do końca 214 roku. b) Odpady pozostałe (grupy 1 19) Założone cele do roku 223 Minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Sukcesywne zwiększanie udziału odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne poddanych procesom odzysku i procesom unieszkodliwiania poza składowaniem. c) Odpady niebezpieczne Założone cele do roku 223 Minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów niebezpiecznych. Wzrost efektywności systemu zbierania odpadów niebezpiecznych ze źródeł rozproszonych, głównie z sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Sukcesywne zwiększanie udziału odpadów niebezpiecznych poddanych procesom odzysku i procesom unieszkodliwiania. Edukacja ekologiczna wytwórców odpadów niebezpiecznych w zakresie zagrożeń wynikających z niekontrolowanego przedostawania się odpadów niebezpiecznych do środowiska. d) Odpady zawierające PCB Założone cele do roku 223 Sukcesywna likwidacja odpadów zawierających PCB o stężeniu poniżej 5 ppm. e) Oleje odpadowe Założone cele do roku 223 Utrzymanie poziomu odzysku na poziomie co najmniej 5%, a recyklingu rozumianego jako regeneracja na poziomie co najmniej 35%. Dążenie do pełnego wykorzystania mocy przerobowych instalacji do regeneracji olejów odpadowych. f) Odpady medyczne i weterynaryjne Założone cele do roku 223 Upowszechnienie systemu zbierania przeterminowanych lekarstw z gospodarstw domowych na obszarze całego województwa. W okresie do 223r. podniesienie efektywności selektywnego zbierania odpadów medycznych i weterynaryjnych (w tym segregacji odpadów u źródła powstawania), co spowoduje zmniejszenie ilości odpadów innych niż niebezpieczne w strumieniu odpadów niebezpiecznych. g) Zużyte baterie i akumulatory Założone cele do roku 223 Rozbudowa systemu zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów, który pozwoli na osiągnięcie następujących poziomów zbierania: do 212r. poziom zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych w wysokości co najmniej 25%; do 216r. i w latach następnych poziom zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych 27
akumulatorów przenośnych, w wysokości co najmniej 45% masy wprowadzonych baterii i akumulatorów przenośnych. osiągnięcie poziomów wydajności recyklingu co najmniej 65% ich masy. Dążenie do pełnego wykorzystania mocy przerobowych zakładów przetwarzania zużytych baterii i zużytych akumulatorów. h) Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny Założone cele do roku 223 Utrzymanie poziomów odzysku i recyklingu zużytego sprzętu w wysokości: 1. Dla zużytego sprzętu powstałego z wielkogabarytowych urządzeń gospodarstwa domowego i automatów do wydawania: poziomu odzysku w wysokości co najmniej 8% masy zużytego sprzętu, poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytego sprzętu w wysokości 75% masy zużytego sprzętu; 2. Dla zużytego sprzętu powstałego ze sprzętu teleinformatycznego, telekomunikacyjnego i audiowizualnego: poziomu odzysku w wysokości co najmniej 75% masy zużytego sprzętu, poziomu recyklingu części składowych materiałów i substancji pochodzących ze zużytego sprzętu w wysokości co najmniej 65% masy zużytego sprzętu; 3. Dla zużytego sprzętu powstałego z małogabarytowych urządzeń gospodarstwa domowego, sprzętu oświetleniowego, narzędzi elektrycznych i elektronicznych z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych, zabawek, sprzętu rekreacyjnego i sportowego oraz przyrządów do nadzoru i kontroli: poziomu odzysku w wysokości co najmniej 7% masy zużytego sprzętu, poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytego sprzętu w wysokości co najmniej 5% masy zużytego sprzętu; 4. Dla zużytych gazowych lamp wyładowczych poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytych lamp w wysokości co najmniej 8% masy zużytych lamp. Osiągnięcie poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości co najmniej 4 kg/mieszkańca/rok. i) Pojazdy wycofane z eksploatacji Założone cele do roku 223 Wyznacza się następujące minimalne poziomy odzysku i recyklingu odniesione do masy pojazdów przyjętych do stacji demontażu w skali roku: 85% i 8% do końca 214 roku, 95% i 85% od dnia 1 stycznia 215r. j) Odpady zawierające azbest Założone cele do roku 223 Zakłada się osiąganie celów określonych w przyjętym w dniu 15 marca 21r. przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 29 232 oraz 28
Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla województwa wielkopolskiego. k) Przeterminowane środki ochrony roślin Założone cele do roku 223 Uszczelnienie systemu zbierania przeterminowanych środków ochrony roślin i opakowań po tych środkach pochodzących z bieżącej produkcji i stosowania w rolnictwie. l) Zbędne środki bojowe i odpady materiałów wybuchowych Założone cele do roku 223: Zakłada się sukcesywne zagospodarowanie odpadów materiałów wybuchowych, poprzez kontynuację dotychczasowego sposobu zagospodarowania zbędnych środków bojowych. Odpady pozostałe m) Zużyte opony Założone cele do roku 223: W perspektywie do 223r. podstawowym celem jest utrzymanie dotychczasowego poziomu odzysku na poziomie co najmniej 75%, a recyklingu na poziomie co najmniej 15%. n) Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych i infrastruktury drogowej Założone cele do roku 223: Do 223r. poziom przygotowania do ponownego użycia, recyklingu oraz innych form odzysku materiałów budowlanych i rozbiórkowych powinien wynosić minimum 7% wagowo. o) Komunalne osady ściekowe Założone cele do roku 223: W perspektywie do 223r. podstawowe cele w gospodarce komunalnymi osadami ściekowymi są następujące: ograniczenie składowania osadów ściekowych, zwiększenie ilości komunalnych osadów ściekowych przekształcanych metodami termicznymi (w tym współspalanie, produkcja paliwa alternatywnego), maksymalizacja stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotyczących bezpieczeństwa sanitarnego, chemicznego oraz środowiskowego. p) Odpady ulegające biodegradacji inne niż komunalne Założone cele do roku 223: W okresie do roku 223 zakłada się zmniejszenie masy składowanych odpadów do poziomu nie więcej niż 45% masy wytworzonych odpadów. 29
r) Odpady opakowaniowe Założone cele do roku 223: Jako cel na rok 214 przyjęto osiągnięcie określonych poziomów odzysku i recyklingu. W latach następnych należy utrzymać te poziomy odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych przyjęte do osiągnięcia do 214 roku: Odpad powstały z: Lp. Minimalny poziom [%] Rodzaj opakowań odzysku recyklingu 6 551 1 Opakowania razem 2 Opakowania z tworzyw sztucznych 22,51, 2 3 Opakowania z aluminium 51 4 Opakowanie ze stali, w tym z blachy stalowej 51 5 Opakowania z papieru i tektury 61 6 Opakowania ze szkła gospodarczego, poza ampułkami 61 1 7 Opakowania z drewna 151 1 Nie dotyczy opakowań mających bezpośredni kontakt z produktami leczniczymi określonymi w przepisach Prawa farmaceutycznego, 2 Do poziomu recyklingu zalicza się wyłącznie recykling, w wyniku którego otrzymuje się produkt wykonany z tworzywa sztucznego. źródło: Plan Gospodarki Odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 212217 s) Odpady z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy W zakresie gospodarki odpadami z wybranych gałęzi gospodarki przyjęto następujące cele: zwiększenie udziału odpadów poddawanych procesom odzysku, likwidacja mogilnika zlokalizowanego na składowisku odpadów w miejscowości Kłoda, gmina Szydłowo obiekt należący do Philips Lighting Poland S.A. w Pile, zwiększenie udziału odpadów unieszkodliwianych poza składowaniem. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: minimalizację ilości wytwarzanych odpadów poprzez zwiększenie stopnia odzysku i unieszkodliwiania odpadów; dostosowanie zasad funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi do aktualnych przepisów prawnych. W treści aktualizacji POŚ dla powiatu konińskiego odniesiono się do zapisów Planu gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 212 217. Kierunki działań przyjęte w analizowanym Programie Ochrony Środowiska dla powiatu konińskiego to: dostosowanie systemu gospodarki odpadami do nowych przepisów; prowadzenie kampanii informacyjnej dotyczącej zmian w systemie gospodarki odpadami na terenie gminy; edukacja ekologiczna w zakresie segregacji i możliwości ponownego wykorzystania odpadów oraz wpływu odpadów na środowisko; prowadzenie kampanii informacyjnej dotyczącej szkodliwości wyrobów azbestowych i sukcesywne usuwanie wyrobów zawierających azbest na terenie powiatu; bieżąca kontrola nad powstającymi dzikimi wysypiskami odpadów i egzekwowanie kar za 3
składowanie odpadów w miejscach do tego nieprzeznaczonych W aktualizacji POŚ jako jedno z zadań przyjęto: realizację zadań zapisanych w PGO dla województwa wielkopolskiego na lata 212 217. W harmonogramie zadań przewidziano także realizację przedsięwzięcia przedstawionych w PGO dla woj. wielkopolskiego, które dotyczą terenu powiatu konińskiego oraz m. Konin. 2.5 Program ochrony środowiska przed hałasem dla dwóch odcinków autostrady A2 o łącznej długości 11.16 km oraz Program ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3.63 km Zakres Programu obejmuje analizę obszarów stanowiących otoczenie dwóch odcinków autostrady A2 o natężeniu ruchu większym niż 16.4 pojazdów/dobę (P/d), na których przekroczone zostały dopuszczalne poziomy hałasu. Celem Programu jest określenie priorytetów działań oraz wskazanie niezbędnych zadań dla ograniczenia poziomu hałasu tak, aby doprowadzić do dotrzymania poziomów dopuszczalnych. W w/w Programach zaproponowano działania, których realizacja powinna doprowadzić do poprawy stanu akustycznego w otoczeniu problemowych odcinków dróg. Podzielono je na dwie grupy: I. Działania krótkookresowe stanowiące faktyczny zakres niniejszego Programu ochrony środowiska przed hałasem do roku 213, II. Działania długookresowe, których realizacja przewidywana jest w okresie obowiązywania Programu ochrony środowiska przed hałasem, tj. do roku 223. W ramach obydwu grup działań (strategia krótkookresowa i polityka długookresowa) należy prowadzić proekologiczną edukację społeczeństwa. W ramach strategii krótkookresowej w w/w Programach założono spełnienie odpowiednio następujących celów kierunkowych: Ograniczenie liczby i zasięgu uciążliwości akustycznych reprezentowanych w niniejszym programie w postaci odcinków analizowanej autostrady A2 o najwyższych priorytetach (obniżenie wartości przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu do takiego stopnia, aby priorytet narażenia na hałas dla tych odcinków był co najwyżej niski). Ograniczenie liczby i zasięgu uciążliwości akustycznych, reprezentowanych w niniejszym programie w postaci odcinków analizowanej drogi krajowej nr 25 o najwyższych priorytetach (obniżenie wartości przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu do takiego stopnia, aby priorytet narażenia na hałas dla tych odcinków był co najwyżej niski). Dla osiągnięcia powyższych celów założono realizację w perspektywie strategii krótkookresowej następujących działań: konsekwentna realizacja zapisów decyzji naprawczych oraz analiz porealizacyjnych i przeglądów ekologicznych, które będą wykonane dla przebudowywanego w przyszłości odcinka drogi wykonanie niezbędnych zabezpieczeń przeciwdźwiękowych, mających na celu poprawę klimatu akustycznego w otoczeniu terenów podlegających ochronie akustycznej, ograniczenie uciążliwości akustycznej aktualnie funkcjonującego odcinka analizowanej drogi 31
poprzez zastosowanie ekranów akustycznych dla odcinków posiadających priorytety wysokie, tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania, jeżeli mimo zastosowania dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych nie będą dotrzymane standardy jakości środowiska (art. 135 ustawy Prawo ochrony środowiska). W ramach strategii długookresowej założono realizację następujących działań: 1. Zwrócenie uwagi na to, aby nowe inwestycje drogowe nie pogarszały stanu klimatu akustycznego 1. na terenach podlegających ochronie. 2. W przypadku budowy obwodnic, należy prawidłowe zabezpieczenie przed hałasem terenów zlokalizowane w otoczeniu nowych dróg. 3. Przestrzeganie prawa w zakresie ochrony przed hałasem w przypadku nowych inwestycji. 4. Planowanie nowych odcinków dróg (w tym również obwodnic) powinno być realizowane w taki sposób, aby przebiegały one (o ile jest to tylko możliwe) po terenach niepodlegających ochronie akustycznej, w jak największej odległości od budynków mieszkalnych. W przypadku braku możliwości spełnienia tego warunku, tereny podlegające ochronie akustycznej powinny być zabezpieczone przed oddziaływaniem ruchu pojazdów przez zastosowanie odpowiednich urządzeń przeciwdźwiękowych. Jeżeli natomiast ich zastosowanie jest niemożliwe powinno dążyć się do zmiany funkcji lub wykupu przez zarządzającego drogą terenów, których nie można zabezpieczyć przed działaniem hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne. 5. Właściwe planowanie przestrzenne w sąsiedztwie źródeł hałasu. Nie należy zezwalać na powstawanie nowych terenów podlegających ochronie akustycznej w strefie oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne. 6. Realizacja działań technicznych, mających na celu poprawę klimatu akustycznego w sąsiedztwie dróg krajowych objętych zakresem Programu, które miałyby być realizowane w ramach aktualizacji Programu ochrony środowiska przed hałasem. 7. Ocena niniejszego Programu ochrony środowiska przed hałasem oraz realizacja zmian wynikających ze zmiany stanu akustycznego w sąsiedztwie analizowanego odcinka drogi w czasie obowiązywania niniejszego programu. W ramach edukacji ekologicznej należy zwrócić szczególną uwagę na: promocję komunikacji zbiorowej; promocję i edukację w zakresie proekologicznego korzystania z samochodów na odcinkach stanowiących dojazd do większych miast: a) Carpooling (jazda z sąsiadem), b) Ecodriving (ekojazda); promocję pojazdów cichych ; ale również na: promocję właściwego planowania przestrzennego uwzględniającego zagrożenia hałasem, w tym m.in. strefowanie funkcji zabudowy i ograniczenie możliwości obudowy nowych odcinków dróg terenami wrażliwymi akustycznie (w tym m.in. o funkcji mieszkaniowej, rekreacyjnej, edukacyjnej czy związanymi z ochroną zdrowia); 32
dołożenie wszelkich starań przez urzędy gmin i miast, aby w rejonach najbardziej narażonych na hałas ograniczyć ruch pojazdów o ponadnormatywnej emisji dźwięku poprzez zaangażowanie właściwych służb porządkowych (straż miejska, policja) dysponujących odpowiednią aparaturą pomiarową i mających narzędzia prawne do wyeliminowania z ruchu tego typu pojazdów. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: poprawę klimatu akustycznego na obszarach, szczególnie obciążonych hałasem oraz zapobieganie pogarszaniu się klimatu akustycznego na obszarach, gdzie nie występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. W treści aktualizacji POŚ dla powiatu konińskiego odniesiono się do zapisów niniejszych Programów ochrony środowiska przed hałasem dotyczących bezpośrednio powiatu konińskiego. W aktualizacji POŚ jako jedno z zadań przyjęto: konsekwentne realizowanie zapisów Programów ochrony przed hałasem dla dróg nr 2 i 25. W harmonogramie zadań przewidziano także realizację przedsięwzięć przedstawionych w Programach ochrony przed hałasem, które dotyczą terenu powiatu konińskiego oraz m. Konin. 2.6 Strategia rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 22 roku Dokumentem będącym podstawą programowania rozwoju województwa, a pośrednio również rozwoju poszczególnych powiatów i gmin województwa, jest strategia rozwoju. W roku 25 opracowano dokument pn. Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 22 roku w związku z zasadniczymi zmianami uwarunkowań społecznych i gospodarczych w porównaniu z 2 rokiem. W Strategii opisano cele w układzie hierarchicznym (w podziale na cel generalny, cele strategiczne i operacyjne) oraz w układzie horyzontalnym. Z punktu widzenia programu ochrony środowiska ważne są cele dotyczące sfery przestrzennej i środowiska: Cel strategiczny nr 1 Dostosowanie przestrzeni do wyzwań XXI wieku. Cele operacyjne: 1. Poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi. 2. Wzrost spójności komunikacyjnej oraz powiązań z otoczeniem. 3. Poprawa jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej. 4. Wielofunkcyjny rozwój ośrodków subregionalnych i lokalnych. 5. Restrukturyzacja obszarów oraz sektorów o niewłaściwym potencjale rozwojowym. W aktualizacji POŚ założono m.in. następujące cele: 1. Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód; racjonalne wykorzystywanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich ochrona. 2. Ochrona i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych oraz rewitalizacja terenów zdegradowanych ekologicznie. 33
3. Efektywne wykorzystanie eksploatowanych złóż zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska, ochrona zasobów złóż nieeksploatowanych oraz terenów przewidzianych pod przyszłą eksploatację. 4. Ochrona obiektów cennych przyrodniczo nieobjętych i objętych ochroną oraz walorów krajobrazu rekreacyjnego i rolniczego. Zachowanie i zwiększanie bioróżnorodności istniejących ekosystemów. 5. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. 6. Wyznaczono też kierunki działań do roku 22 i harmonogram zadań na lata 213216, które mają skutkować osiągnięciem postawionego celu. Cel strategiczny nr 2 Zwiększenie efektywności wykorzystania potencjałów rozwojowych województwa. W harmonogramie zadań aktualizacji POŚ przyjęto do realizacji następujące zadania: 1. Promocja programów rolno środowiskowych. 2. Ograniczenie stosowania nawozów mineralnych i środków chemicznych. 3. Wapniowanie gleb kwaśnych na terenie powiatu. 4. Promowanie prośrodowiskowych zasad uprawy, chowu i produkcji. 5. Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się jakości gleb. Cele operacyjne: 1. Wzmocnienie gospodarstw rolnych oraz gospodarki żywnościowej. 2.7 Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 27 213 Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 22 roku jest realizowana poprzez wiele programów, a przede wszystkim poprzez Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 27213. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny (WRPO) stanowi kompleksowe narzędzie prowadzenia polityki rozwoju regionu w latach 27213. Stwarza on możliwość jeszcze bardziej skutecznej absorpcji środków unijnych a zarazem rozwoju regionu. Celem generalnym WRPO jest: Wzmocnienie potencjału rozwojowego Wielkopolski na rzecz wzrostu konkurencyjności i zatrudnienia Cel generalny WRPO jest ściśle powiązany z celem generalnym Strategii Rozwoju Województwa. Będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: 1. Poprawę warunków inwestowania. 2. Wzrost aktywności zawodowej mieszkańców. 3. Wzrost udziału wiedzy i innowacji w gospodarce regionu. Natomiast powyższe cele realizowane będą poprzez wymienione poniżej priorytety oraz określone w nich obszary interwencji i projekty. 34
Priorytety WRPO to: 1. Konkurencyjność przedsiębiorstw. 2. Infrastruktura komunikacyjna. 3. Środowisko przyrodnicze. 4. Rewitalizacja obszarów problemowych. 5. Infrastruktura dla kapitału ludzkiego. 6. Turystyka i środowisko kulturowe. 7. Pomoc techniczna. Dla niniejszego Programu najważniejsze znaczenie mają następujące priorytety: Priorytet II Infrastruktura komunikacyjna Jego celem głównym jest zwiększenie wymiany gospodarczej z otoczeniem na rzecz wzrostu zatrudnienia, natomiast celami szczegółowymi: podniesienie jakości infrastruktury drogowej, kolejowej, lotniczej, transportu zbiorowego oraz łączności informatycznej, zwiększenie wewnątrzregionalnej spójności i powiązanie infrastruktury regionalnej z systemami zewnętrznymi. W aktualizacji POŚ do realizacji przewidziano zadania związane z budową i modernizacją istniejących dróg na terenie powiatu, w celu ograniczenia emisji hałasu i substancji do powietrza. Priorytet III Środowisko przyrodnicze Celem głównym priorytetu jest poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi regionu. Będzie on realizowany poprzez cele szczegółowe odnoszące się do zmniejszenia rozmiarów emisji zanieczyszczeń do środowiska, poprawy zaopatrzenia w wodę, poprawy gospodarki odpadami, ochrony przyrody, ochrony powietrza, rozbudowy systemów bezpieczeństwa środowiskowego i technologicznego, zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii i racjonalnego gospodarowania energią. W aktualizacji POŚ wyznaczono cele z zakresu ochrony poszczególnych komponentów środowiska i gospodarki odpadami i odnawialnych źródeł energii oraz z zakresu ochrony przed hałasem, promieniowaniem elektromagnetycznym, wystąpieniem poważnych awarii i zagrożeń naturalnych. Wyznaczono również kierunki działań do roku 22 i harmonogram zadań na lata 213216, które mają skutkować osiągnięciem postawionych celów. W Programie wskazano także możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenie powiatu. Priorytet IV Rewitalizacja obszarów problemowych Celem głównym jest restrukturyzacja obszarów problemowych na rzecz wzrostu i zatrudnienia. Będzie on osiągany poprzez następujące cele szczegółowe: rewitalizacja terenów miejskich oraz rewitalizacja terenów powojskowych i poprzemysłowych. W aktualizacji POŚ przewidziano do realizacji zadania związane z rekultywacją składowisk odpadów komunalnych oraz gruntów po byłym wydobyciu złóż kopalin. 35
Priorytet VI Turystyka i środowisko kulturowe Celem głównym jest wykorzystanie środowiska przyrodniczego i kulturowego dla zwiększenia atrakcyjności regionu. Będzie on osiągany poprzez następujące cele szczegółowe: wzrost udziału turystyki w gospodarce regionu oraz wzrost udziału kultury w życiu mieszkańców. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny realizowany jest przy zaangażowaniu 1 945 316 mln euro, w tym pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (1 272 793 mln euro) a także ze środków jednostek samorządu terytorialnego, budżetu państwa oraz środków prywatnych. W aktualizacji POŚ przewidziano do realizacji 2 zadania na terenie gmin Kazimierz Biskupi i Sompolno, których celem jest zwiększenie atrakcyjności turystycznej tych terenów. 2.8 Strategia rozwoju i promocji powiatu konińskiego Program ochrony środowiska jest jednym z programów realizacyjnych Strategii rozwoju i promocji powiatu konińskiego, co oznacza, że zapisy strategii dotyczące ochrony środowiska stanowią wytyczne do sformułowania celów ekologicznych, kierunków działań i konkretnych przedsięwzięć. Jako cel nadrzędny stanowiący misję powiatu przyjęto: zapewnienie kompleksowego i zrównoważonego rozwoju i przez to stworzenie mieszkańcom warunków do życia w dostatku i możliwości rozwoju intelektualnego i duchowego. Uwzględniając przyjętą misję powiatu oraz po analizie sytuacji społecznogospodarczej regionu sformułowano główne cele strategii rozwoju. Do każdego z celów głównych przypisano cele szczegółowe, które mają zapewnić realizację celu głównego w najszerszym, najbardziej satysfakcjonującym zakresie. Cele szczegółowe mają być osiągnięte poprzez realizację określonych zadań. Jako jeden z trzech podstawowych, głównych celów strategii rozwoju powiatu przyjęto: 3. Zachowanie walorów środowiska naturalnego. Cele szczegółowe oraz zadania do realizacji w ramach strategii powiatu określono następująco: Cel szczegółowy: 3.1 Likwidacja niskiej emisji gazów. Zadania: 3.1.1 Rozbudowa sieci gazowej. 3.1.2 Wspieranie z Funduszu Ochrony Środowiska inwestycji polegających na zamianie ogrzewania węglowego na ogrzewanie gazowe i olejowe. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: poprawę stanu powietrza na obszarze powiatu konińskiego. Zadania przyjęte do realizacji w ramach POŚ: 1. Wsparcie przedsięwzięć związanych z budową sieci gazowej na terenie powiatu. 2. Sukcesywna zmiana sposobu ogrzewania budynków z węglowego na gazowe i olejowe, paliwa ekologiczne użytkownicy indywidualni. Cel szczegółowy: 3.2 Zastosowanie nowoczesnych, korzystnych dla środowiska form utylizacji odpadów. Zadania: 3.2.1 Budowanie wysypisk umożliwiających segregacje i zagospodarowanie odpadów. 36
3.2.2 Zbudowanie zakładu utylizacji (spalarni) śmieci. 3.2.3 Upowszechnienie selektywnego zbierania odpadów. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: minimalizację ilości wytwarzanych odpadów poprzez zwiększenie stopnia odzysku i unieszkodliwiania odpadów; dostosowanie zasad funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi do aktualnych przepisów prawnych. Wyznaczono też kierunki działań do roku 22 i harmonogram zadań na lata 213216, które mają skutkować osiągnięciem postawionego celu. Cel szczegółowy: 3.3 Uzbrojenie obszarów wiejskich w sieci kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków. Zadania: 3.3.1 Zbudowanie na terenie wszystkich gmin oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych. 3.3.2 Na terenach znajdujących się poza zasięgiem sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni zbiorczych zbudowanie przyzagrodowych oczyszczalni ścieków. W aktualizacji POŚ przyjęto do realizacji następujące zadania: 1. Budowa gminnej oczyszczalni ścieków o przepustowości 3m3 na dobę w m. Grodziec. 2. Budowa kanalizacji sanitarnej części zachodniej Aglomeracji Krzymów. 3. Uporządkowanie gospodarki wodno kanalizacyjnej na terenie gminy Rychwał. 4. Budowa kanalizacji sanitarnej i sieci wodociągowej. 5. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków w miejscach gdzie budowa kanalizacji jest nieopłacalna. Cel szczegółowy: 3.4 Przywrócenie do użytkowania, do celów rolniczych lub innych, terenów zdegradowanych działalnością przemysłu, w tym zwłaszcza przemysłu wydobywczego. Zadania: 3.4.1 Sporządzenie w gminach spisów terenów zdegradowanych i przygotowanie programów ich rekultywacji. 3.4.2 Wykonanie rekultywacji przez Kopalnie Węgla Brunatnego w kierunkach uzgodnionych z gminami. 3.4.3. Wykonanie rekultywacji po zakończonej eksploatacji złóż nieobjętych własnością górniczą. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: ochronę i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych oraz rewitalizacja terenów zdegradowanych ekologicznie. W aktualizacji POŚ przyjęto do realizacji następujące zadanie: 1. Kompleksowa rekultywacja gruntów po byłym wydobyciu złóż kopalin. 3.5 Edukacja ekologiczna społeczeństwa. 3.5.1 Prowadzenie w przedszkolach i szkołach zajęć dotyczących ochrony przyrody i ochrony 37
środowiska naturalnego. 3.5.2 Organizowanie szkoleń dla różnych środowisk, wyjaśniających wpływ działalności człowieka na środowisko. 3.5.3 Propagowanie pożądanych zachowań w zakresie ochrony środowiska. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: kreowanie właściwych, prośrodowiskowych zachowań oraz wzrost świadomości ekologicznej wśród społeczeństwa powiatu konińskiego; zapewnienie szerokiego dostępu do informacji o środowisku dla wszystkich mieszkańców. Wyznaczono też kierunki działań do roku 22 i harmonogram zadań na lata 213216, które mają skutkować osiągnięciem postawionego celu. Cel szczegółowy: 3.6 Ochrona zasobów wody. Zadania: 3.6.1 Wybudowanie zbiorników wodnych w ramach programu małej retencji opracowanego dla obszaru byłego województwa konińskiego. 3.6.2 Zwiększenie stanu zalesienia powiatu. 3.6.3 Racjonalne wykorzystanie wód podziemnych na potrzeby podmiotów gospodarczych poprzez określanie stosownych warunków w pozwoleniach wodno prawnych. W aktualizacji POŚ za cel postawiono: osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód; racjonalne wykorzystywanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich ochronę. Wyznaczono też kierunki działań do roku 22 i harmonogram zadań na lata 213216, które mają skutkować osiągnięciem postawionego celu. Cel szczegółowy: 3.7 Zabezpieczenie obszarów krajobrazu chronionego w prawie miejscowym. Zadanie: 3.7.1Ustalanie zasad wykorzystania środowiska na obszarach krajobrazu chronionego w studiach i planach zagospodarowania przestrzennego gmin. 38
3 PRIORYTETY OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KONIŃSKIEGO 3.1 Zarządzanie ochroną środowiska i nadrzędny cel Programu ochrony środowiska dla powiatu konińskiego Istotnym elementem zarządzania jest planowanie, które umożliwia bardziej efektywne gospodarowanie zasobami. Proces planowania strategicznego i operacyjnego pozwala określić: stan aktualny, cele do osiągnięcia, sposób, w jaki należy go zrealizować. Stan aktualny i cele nakreślają ramy procesu planowania strategicznego, natomiast sposób, w jaki chcemy je osiągnąć definiuje zakres planowania operacyjnego. Planowanie strategiczne określa długoterminową wizję i misję powiatu oraz wyznacza cele strategiczne. Planowanie operacyjne transformuje cele strategiczne na realne zadania, których wykonanie zbliży do osiągnięcia celów strategicznych. W celu opracowania dokumentów strategicznych przyjmuje się na ogół trójstopniową hierarchię celów: cel nadrzędny, cele systemowe, kierunki działań. Na proces planowania nakładają się również uwarunkowania wynikające z istniejących programów sektorowych, planów i programów wyższego szczebla. Formułowane cele i zadania są pochodną obecnego stanu i zagrożeń środowiska na terenie powiatu. Specyfika przeważającej działalności gospodarczej oraz charakterystyka funkcjonalna powiatu warunkuje kierunki działań i zadania jakie należy wykonać, aby we właściwy sposób przeciwdziałać degradacji środowiska, dążyć do poprawy jego stanu, a tym samym do poprawy jakości życia mieszkańców powiatu. Cel nadrzędny powiatu konińskiego został zdefiniowany, jako: OCHRONA ŚRODOWISKA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWÓJU SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO POWIATU KONIŃSKIEGO Cel ten pozostaje w korelacji z misją Strategii rozwoju i promocji powiatu konińskiego w której wskazano na potrzebę zapewnienia kompleksowego i zrównoważonego rozwoju i przez to stworzenie mieszkańcom warunków do życia w dostatku i możliwości rozwoju intelektualnego i duchowego. Cele systemowe wyznaczają stan, jaki należy osiągnąć w horyzoncie czasowym 4 8 letnim. Cele opracowano na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego, obszarów problemowych występujących na terenie powiatu konińskiego, kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska zarówno przez powiat koniński jak również poszczególne gminy powiatu (Golina, Kleczew, Rychwał, Sompolno, Ślesin, Grodziec, Kazimierz Biskupi, Kramsk, Krzymów, Rzgów, Skulsk, Stare Miasto, Wierzbinek, Wilczyn). Na cele systemowe składają się kierunki działań, a w ramach tych konkretne zadania, poprzez które będą realizowane. Cele systemowe zostały określone w rozdziale 5 z podziałem na poszczególne komponenty. W harmonogramie działań na lata 213 216 ujęto poszczególne zadania niezbędne do osiągnięcia założonych celów wraz z szacunkowymi kosztami realizacji zadania w poszczególnych latach, potencjalnymi źródłami finansowania zadania oraz jednostką odpowiedzialną za ich realizację. 39
4 CHARAKTERYSTYKA POWIATU KONIŃSKIEGO 4.1 Położenie Położenie fizyczno geograficzne Powiat koniński położony jest w pasie nizin w obrębie Niziny Wielkopolskiej. W centralnej części powiatu rozpościera się szeroka dolina Warty. Na północ i południe od niej, wznoszą się zróżnicowane obszary wysoczyzn, na północy dodatkowo urozmaicone przez 23 jeziora polodowcowe. Północna cześć powiatu leży na obszarze Pojezierza Kujawskiego. Naturalny krajobraz można zaliczyć do rodzaju dolinnego z elementami młodoglacjalnymi. Można tu wyróżnić tarasy zalewowe den dolinowych oraz równinno morenowe. Także w tej części znajdują się jeziora, z których wiele ma powierzchnie przekraczająca 5 ha. Część południowa powiatu położona jest na Nizinie Środkowopolskiej i charakteryzuje się występowaniem równin denudacyjnych lub akumulacyjnych o małym nachyleniu. Istniejąca sieć rzeczna jest niezbyt gęsta. Położenie administracyjne Powiat koniński położony jest w środkowej części Polski, na wschodnich krańcach województwa wielkopolskiego. Sąsiaduje z następującymi powiatami: w części centralnej: z miastem Konin miasto na prawach powiatu od północy: z pow. mogileńskim, pow. inowrocławskim i pow. radziejowskim (woj. kujawskopomorskie) od zachodu: z pow. słupeckim i pow. pleszewskim od południa: z pow. kaliskim od wschodu: z pow. tureckim i kolskim. W skład terytorium powiatu konińskiego wchodzi 14 gmin: 5 gmin miejsko wiejskich: Golina, Kleczew, Rychwał, Sompolno, Ślesin 9 gmin wiejskich: Grodziec, Kazimierz Biskupi, Kramsk, Krzymów, Rzgów, Skulsk, Stare Miasto, Wierzbinek, Wilczyn Gminy wchodzące w skład powiatu podzielone są na 296 sołectw. Społeczność lokalna zamieszkuje 488 miejscowości wiejskich i 5 miejskich. Jego powierzchnia wynosi 1.578,7 km 2 i jest czwartym pod względem wielkości powiatem w województwie wielkopolskim i jednym z większych w kraju. 4
Rys.1 Położenie powiatu konińskiego na tle Polski i województwa wielkopolskiego oraz podział administracyjny powiatu źródło: http://www.zspsompolno.internetdsl.pl/mapa_vx.html Struktura administracyjna gminy została przedstawiona w tabeli nr 1. Tab. 1. Struktura administracyjna powiatu konińskiego Herb Powiatu Konińskiego Charakterystyka Gminy miejsko wiejskie województwo: wielkopolskie Golina Kleczew powierzchnia: 1.578,7 km2 Rychwał Sompolno ludność: 127 8 Ślesin Siedziba: Starostwo Powiatowe w Koninie Aleje 1 Maja 9 6251 Konin Gminy wiejskie Grodziec Kazimierz Biskupi Kramsk Krzymów Rzgów Skulsk Stare Miasto Wierzbinek Wilczyn źródło: www.bipkoninp.wokiss.pl, www.pl.wikipedia.org 41
Infrastruktura drogowa Miejscowości na terenie powiatu połączone są siecią dróg gminnych i lokalnych. Znaczącą rolę odgrywają drogi krajowe: autostrada A2 (na trasie Poznań Konin Koło), droga krajowa nr 92 (Świecko Poznań Warszawa), droga krajowa nr 25 (Ostrów Kalisz Konin Bydgoszcz), droga krajowa nr 72 (Konin Turek) oraz drogi wojewódzkie: nr 263 (Słupca Ślesin Sompolno), 264 (Konin Kleczew), 266 (Konin Ciechocinek), 269 (Kowal Szczerkowo), 443 (Jarocin Rychwał Tuliszków), 467 (Pyzdry Golina). Autostrada A2 i droga nr 92 są częścią międzynarodowego korytarza transportowego nr E3 Berlin Warszawa Mińsk Moskwa. Pozostałą część dróg o nawierzchni twardej stanowią drogi powiatowe i gminne. Ze wschodu na wschód przebiega magistrala kolejowa Berlin Warszawa Brześć a przez północnowschodni skrawek powiatu magistrala kolejowa Katowice Karsznice Bydgoszcz Gdynia. 4.2 Użytkowanie gruntów Według danych GUS (Powszechny Spis Rolny 21) struktura użytkowania gruntów w powiecie przedstawia się następująco: powierzchnia powiatu wynosi 1 578,7 km2 użytki rolne zajmują ok. 949,66 km2 (94 965,53 ha), co stanowi ok. 6,2% powierzchni powiatu. Największy odsetek użytków rolnych zajmują grunty orne 74,2% (7495,61 ha), dalej łąki 15,2% (14471,45 ha), lasy i grunty leśne 5,3% (511,71 ha), sady 2,9%(284,91) oraz pastwiska 2,% (196,8 ha). 4.3 Demografia Liczba ludności powiatu konińskiego (wg stanu na 31.12.211 r.) wynosi 127 8 mieszkańców, co stanowi 3,7% ludności Wielkopolski. Tab. 2 Liczba ludności powiatu konińskiego w latach 28 211 J.m. ogółem osoba 28 29 21 211 12545 125965 126465 1278 źródło: dane ze Starostwa Powiatu Konińskiego 42
Liczba ludności w powiecie konińskim w latach 28211 zmiana liczby ludności 128 Liczba ludności 1275 127 1265 126 1255 125 1245 124 28 29 21 211 Rys. 2. Zmiany liczby ludności na terenie powiatu konińskiego w latach 28 211 źródło: dane ze Starostwa Powiatu Konińskiego Tab. 3. Liczba ludności powiatu konińskiego w podziale na poszczególne gminy, stan na koniec 211 roku Liczba Gmina ludności Gmina Liczba ludności Golina 11816 Rzgów 771 Grodziec 543 Skulsk 63 Kazimierz Biskupi 1128 Sompolno 1645 Kleczew 997 Stare Miasto 11237 Kramsk 173 Ślesin 1371 Krzymów 7487 Wierzbinek 7694 Rychwał 8425 Wilczyn 65 źródło: dane z urzędów gminy powiaty konińskiego Największa liczba mieszkańców zamieszkuje w gminie Ślesin, natomiast najmniejszą gmina Grodziec. Największym miastem pod względem ilości mieszkańców jest Golina. Ludność zamieszkująca tereny wiejskie stanowi ok. 86% ludności powiatu ogółem. Gęstość zaludnienia wynosi 81 os/km 2 przy średniej 114 os/km2 dla województwa. 43
4.4 Gospodarka W gospodarce powiatu dominującą rolę odgrywa rolnictwo. Dominują gospodarstwa indywidualne. Ważną rolę odgrywają takie gałęzie gospodarki jak: produkcja zwierzęca, sadownictwo, ogrodnictwo oraz produkcja rolnospożywcza. W sektorach pozarolniczych gospodarki powiatu dominują podmioty zajmujące się działalnością handlową, transportową, budowlaną, obsługą nieruchomości i firm, oraz pośrednictwem finansowym. Obok rolnictwa ważne miejsce w gospodarce powiatu zajmuje również przemysł, głównie sektor paliwowoenergetyczny. Wg banku danych regionalnych GUS (stan na koniec roku 21) na terenie powiatu konińskiego znajdowały się 8434 podmioty gospodarcze zarejestrowane w Rejestrze Gospodarki Narodowej (REGON) wg sektorów własnościowych, w tym: w sektorze publicznym: 285 podmiotów, w sektorze prywatnym: 8149 podmiotów, w tym: spółek handlowych: 224 podmioty, z udziałem zagranicznym: 32 podmioty, spółdzielnie: 32 podmioty, fundacje, stowarzyszenia: 284 podmioty, działalność gospodarcza osób fizycznych: 7151 podmiotów. Do największych zakładów produkcyjnych na terenie powiatu należą: Bera w gm. Golina Derbut w gm. Golina Kopalnia Węgla Brunatnego Konin w gm. Kleczew GalwaMet w gm. Krzymów Art.Metal w gm. Stare Miasto Konińska Fabryka Okien w gm. Stare Miasto Stolarnia Braci Nawrockich w gm. Stare Miasto LiteLicht w gm. Stare Miasto Smurfit Kappa w gm. Stare Miasto Europoles w gm. Stare Miasto Zink Power w gm. Stare Miasto Wienerberger w gm. Ślesin 44
5 ANALIZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO POWIATU KONIŃSKIEGO 5.1 Powietrze atmosferyczne 5.1.1 Analiza stanu istniejącego Powiat koniński położony jest w obszarze, gdzie panuje klimat umiarkowany z łagodnymi zimami i niskim rocznym poziomem opadów atmosferycznych. Charakterystyczna jest duża intensywność opadów w krótkim okresie oraz niskie temperatury w okresie wczesnowiosennym. Średnio w ciągu roku występuje ok. 5 dni słonecznych i ok. 13 pochmurnych. Średnia temperatura powietrza waha się w granicach +8oC. Przeciętny okres zalegania pokrywy śnieżnej wynosi od 38 do 6 dni.2 Warunki klimatyczne dla obszaru powiatu oceniane są na Stacji HydrologicznoMeteorologicznej w Kole. Rys. 3 Średnia róża wiatrów dla Regionu Kolskiego źródło: Program Operat 2, Ryszard Samoć Zgodnie z teorią rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, potwierdzoną przez badania własne IMGW, na propagację zanieczyszczeń wpływają przede wszystkim elementy klimatu charakteryzujące własności atmosfery: termiczne (temperatura), mechaniczne (prędkość i kierunek wiatru) i fizyczno chemiczne (wilgotność względna, opady atmosferyczne).3 Stężenie zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym na obszarze powiatu konińskiego jest związane ze stopniem koncentracji źródeł emisji zanieczyszczeń i wielkością emisji, warunkami rozprzestrzeniania 2 3 www.powiat.konin.pl Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 211 45
się zanieczyszczeń oraz wpływem zanieczyszczeń pochodzących spoza powiatu. Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza wykonywana jest w oparciu o wyniki badań monitoringowych prowadzonych w punktach pomiaru zanieczyszczeń powietrza oraz poprzez wykorzystanie wyników badań z innych stref. Punkty pomiaru zanieczyszczeń powietrza zlokalizowane w najbliższym sąsiedztwie powiatu konińskiego to: Konin, ul. Kard. Wyszyńskiego: pomiar stężenia pyłu PM1, BaP w pyle PM1 pomiar metodą manualną i automatyczną: NO 2, SO2, CO Konin, ul. Poznańska: Konin, Gosławice pomiar metodą pasywną C6H6 pomiar metodą pasywną NO2 i SO2 Konin, ul. Zemełki, ul. B. Śmiałego, ul. Jasna pomiar metodą pasywną NO2 i SO2 Ocenę jakości powietrza wykonuje się porównując uzyskane wyniki pomiarów z dopuszczalnymi stężeniami zanieczyszczeń. Roczna ocena jakości powietrza dla powiatu konińskiego w 211 roku Celem corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze stref, w tym aglomeracji, w zakresie umożliwiającym: dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria dopuszczalny poziom substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, a także poziom docelowy i poziom celu długoterminowego określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów. Klasyfikacja stanowi podstawę do podjęcia decyzji o potrzebie działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie (opracowanie programów ochrony powietrza); wskazanie prawdopodobnych zanieczyszczeń w przyczyn określonych występowania rejonach. Określenie ponadnormatywnych przyczyn stężeń występowania ponadnormatywnych stężeń, w rozumieniu wskazania źródeł emisji odpowiedzialnych za zanieczyszczenie powietrza w danym rejonie, często wymaga przeprowadzenia złożonych analiz, z wykorzystaniem obliczeń za pomocą modeli matematycznych. Analizy takie stanowią element programu ochrony powietrza; wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu i oceny. W trakcie oceny rocznej prowadzona jest analiza pod kątem wskazań do reorganizacji systemu monitoringu w województwie. 46
Roczną ocenę jakości powietrza za rok 211 (WIOŚ w Poznaniu) przeprowadzono z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Ocenę wykonano w odniesieniu do nowego układu stref i zmienionych poziomów substancji, w oparciu następujące akty prawne: ustawę Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 28 r. nr 25, poz.15 ze zm.), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 28 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 28 r. nr 47, poz. 281). Obecnie obowiązuje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 212 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 212 r., poz. 131). Nowy podział kraju na strefy jest zgodny z założeniami do projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw, stanowiącej transpozycję Dyrektywy 28/5/WE do prawa polskiego. Według nowego podziału strefę stanowi: aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 25 tysięcy, miasto o liczbie mieszkańców powyżej 1 tysięcy, pozostały obszar województwa. Zgodnie z nowym podziałem powiat koniński należy do strefy wielkopolskiej. Ocena pod kątem ochrony zdrowia obejmuje: dwutlenek azotu NO 2, dwutlenek siarki SO2, pył zawieszony PM1, zawieszony PM2.5, ołów Pb, benzen C 6H6, tlenek węgla CO, arsen As, benzo(a)piren B(a)P, kadm Cd, nikiel Ni, ozon O3. W ocenie pod kątem ochrony roślin należy uwzględnić: dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOx, ozon O3. Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza stanowi: dopuszczalny poziom substancji w powietrzu, dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji, poziom docelowy, poziomy celów długoterminowych. Zgodnie z zapisem w ustawie Prawo ochrony środowiska oraz wykorzystaniem wyników oceny wyróżniono następujące poziomy agregacji wyników klasyfikacji stref: 1. klasyfikację według parametrów dokonywaną oddzielnie dla każdego zanieczyszczenia, z uwzględnieniem różnych czasów uśredniania stężeń dopuszczalnych oraz norm dla obszarów wydzielonych (ochrony uzdrowiskowej), 2. klasyfikację według zanieczyszczeń dokonywaną przez przypisanie każdej strefie jednej klasy dla każdego zanieczyszczenia, tzw. klasy wynikowej (oddzielnie ze względu na ochronę zdrowia i ze względu na ochronę roślin). Klasa wynikowa strefy dla danego zanieczyszczenia odpowiada najmniej korzystnej spośród uzyskanych z klasyfikacji według parametrów dla tego zanieczyszczenia. Wynikiem oceny, zarówno pod kątem kryteriów dla ochrony zdrowia jak i kryteriów dla ochrony roślin dla wszystkich substancji podlegających ocenie, powinno być zaliczenie strefy do jednej z 3 klas A, B, C: A oznacza, że stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych, 47
B oznacza, że stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, C oznacza, że stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku, gdy margines tolerancji nie jest określony poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych. W przypadku poziomu celu długoterminowego dla ozonu przyjęto następujące oznaczenie klas: klasa D1 jeżeli stężenia ozonu na terenie strefy nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, klasa D2 jeżeli stężenia ozonu na terenie strefy przekraczają poziom celu długoterminowego. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub na rzecz utrzymania tej jakości. Tab. 4. Ochrona zdrowia na terenie kraju substancja C6 H6 NO2 SO2 Pb PM1 PM2,5 CO As BaP Cd Ni O3 Okres uśredniania wyników pomiarów Rok kalendarzowy Jedna godzina Rok kalendarzowy Jedna godzina Rok kalendarzowy Rok kalendarzowy 24 godziny Rok kalendarzowy Rok kalendarzowy 8 godzin Rok kalendarzowy Rok kalendarzowy Rok kalendarzowy Rok kalendarzowy 8 godzin* Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu [µg/m3] Wartość marginesu tolerancji w 211 roku Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji za rok 211 [µg/m3] Dopuszczalna częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym 5 5 n.d. 2 2 18 razy 4 4 n.d. 35 35 24 razy 125 125 3 razy,5,5 n.d. 5 5 35 razy 4 4 n.d. 25 5 28 n.d. 1 1 n.d. 6 ng/m3 1 ng/m3 5 ng/m3 2 ng/m3 12 µg/m 25 dni** 3 * maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczanych ze średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Każdą tak obliczoną średnią 8godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy. Pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 17: dnia poprzedniego do godziny 1: danego dnia. Ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 16: do 24: tego dnia czasu środkowoeuropejskiego. ** liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat; w przypadku braku danych pomiarowych z trzech lat dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej jednego roku. 48
Tab. 5. Ochrona roślin na terenie kraju substancja Okres uśredniania wyników pomiarów NOx* SO2 Rok kalendarzowy Rok kalendarzowy ii pora zimowa (od 1 X do 31 III) O3 (AOT 4) Okres wegetacyjny (1 V 31 VII) Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu 3 µg/m3 2 µg/m3 Poziom docelowy O3 w powietrzu** 18 µg/m3 x h Poziom celu długoterminowego O3 w powietrzu** 6 µg/m3 x h * suma NO2 i NO w przeliczeniu na NO2 ** normowane poziomy substancji w powietrzu ustanowione w celu ochrony roślin odnoszą się do stężeń długookresowych oraz do parametru AOT4, obliczanego na podstawie stężeń 1godz. dla okresu maj lipiec. Nie mają tu zastosowania dozwolone częstości przekroczeń. Dla podanych wartości nie zostały określone marginesy tolerancji. źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 211, WIOŚ Poznań, 212 Ocena kryteriów pod względem w odniesieniu do ochrony zdrowia Dwutlenek siarki (SO2) Roczna ocena jakości powietrza pod kątem dwutlenku siarki dokonywana jest z uwzględnieniem stężeń 1godzinnych i 24godzinnych. Ocena wykonana została na podstawie pomiarów automatycznych i manualnych. Wykorzystano również metodę analogii do stężeń w innych obszarach. W powiecie konińskim nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu dla pomiarów 24godzinnych. Na żadnym stanowisku pomiarowym nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu dla pomiarów 1godzinnych. Tab. 6. Wyniki pomiarów jakości powietrza metodą automatyczną i manualną oraz pasywną w 211 roku Adres stacji Okres uśredniania SO2 [µg/m3] Automatycznie i manualnie 1 godzina 24 godziny 1 rok Wartość dopuszczalna [µg/m3] 35 125 2 Konin,ul. Wyszyńskiego pasywnie 46,9 24,8 Konin Gosławice 3,9 Konin, ul. Zemełki 5,3 Konin, ul. B. Śmiałego 3,4 Konin, ul. Jasna 2,4 źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 211, WIOŚ Poznań, 212 Dwutlenek azotu (NO2) Roczna ocena jakości powietrza dla dwutlenku azotu dokonywana jest z uwzględnieniem stężeń 1godzinnych i średnich rocznych. Uwzględniono wyniki pomiarów automatycznych, manualnych i pasywnych. Wykorzystano również metodę analogii do stężeń w innych obszarach. Stężenia średnie roczne nie przekroczyły dopuszczalnego poziomu substancji. Nie stwierdzono również przekroczeń dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu dla pomiarów 1godzinnych. 49
Tab. 7. Wyniki pomiarów jakości powietrza metodą automatyczną i manualną oraz pasywną w 211 roku Adres stacji Mierzone zanieczyszczenia [µg/m3] Automatycznie i manualnie NO2 NO2 NOx Okres uśredniania pasywnie NO2 1 rok 1 godzina 1 rok 3 2 4 Konin, ul. Wyszyńskiego 114,1 17,1 Konin Gosławice 15, Konin, ul. Zemełki 19,9 Konin, ul. B. Śmiałego 17,2 Konin, ul. Jasna 24,1 Wartość dopuszczalna [µg/m ] 3 źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 211, WIOŚ Poznań, 212 Pył PM1 W rocznej ocenie jakości powietrza dla pyłu PM1 klasyfikacja opiera się na dwóch wartościach kryterialnych: stężeniach 24godzinnych i średnich rocznych. Ocenę wykonano na podstawie pomiarów automatycznych i manualnych. Wykorzystano również metodę analogii do stężeń w innych obszarach. W województwie wielkopolskim stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu dla 24 godzinnych stężeń pyłu PM1. Przekroczenia odnotowano m.in. w Koninie (ul. Kard. Wyszyńskiego). Na żadnym stanowisku nie odnotowano przekroczeń stężenia średniego rocznego pyłu PM1. Tab. 8. Wyniki pomiarów pyłu PM1 w latach 29 211 na terenie miasta Konin Lokalizacja stanowiska Stężenie pyłu PM1 Uśrednianie 24godzinne częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego Średnie dla roku [µg/m3] w roku kalendarzowym 29 21 211 29 21 211 Konin, 17 ul. Kard. Wyszyńskiego * przekroczenie wartości dopuszczalnej 32 44* 23,9 25,8 36,1 źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 211, WIOŚ Poznań, 212 Pył PM2,5 W rocznej ocenie jakości powietrza dla pyłu PM2,5 klasyfikacja opiera się na jednej wartości kryterialnej stężeniu średnim dla roku. W strefie wielkopolskiej nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu powiększonego o margines tolerancji dla pyłu PM2,5 ocenianego jako stężenie średnie dla roku. Ołów (Pb) W rocznej ocenie jakości powietrza dla ołowiu klasyfikacja opiera się na stężeniach średnich rocznych. Za podstawę klasyfikacji stref przyjęto pomiary manualne oraz metodę analogii do wyników z innego obszaru. W ocenie rocznej nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji. Arsen (As), kadm (Cd), nikiel (Ni), benzo(a)piren (BaP) W rocznej ocenie jakości powietrza dla metali i benzo(a)pirenu klasyfikacja opiera się na stężeniach średnich rocznych. Za podstawę klasyfikacji stref przyjęto pomiary manualne oraz metodę analogii do 5
wyników z innego obszaru. W roku 211 na terenie powiatu konińskiego nie wykonano pomiarów arsenu, kadmu i niklu. Wykonano natomiast pomiary benzo(a)pirenu. Na żadnym stanowisku pomiarowym (na terenie województwa wielkopolskiego) nie odnotowano przekroczeń ustanowionych poziomów docelowych metali. Odnotowano natomiast podwyższone stężenia benzo(a)pirenu, przekraczające poziom docelowy. Tab. 9. Wyniki pomiarów BaP w pyle PM1 w roku 211 stanowisko Konin, ul. Wyszyńskiego BaP [µg/m3],5 źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 211, WIOŚ Poznań, 212 Benzen (C6H6) W rocznej ocenie jakości powietrza dla benzenu klasyfikacja opiera się na stężeniach średnich rocznych. Za podstawę klasyfikacji stref przyjęto pomiary automatyczne i pasywne. Nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji. Tab. 1. Wyniki pomiarów benzenu w roku 211 stanowisko Konin, ul. Poznańska C6H6 [µg/m3] 2,8 źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 211, WIOŚ Poznań, 212 Tlenek węgla (CO) W rocznej ocenie jakości powietrza dla tlenku węgla klasyfikacja opiera się na stężeniach 8 godzinnych kroczących, liczonych ze stężeń 1godzinnych. Za podstawę klasyfikacji stref przyjęto pomiary automatyczne oraz metodę analogii do wyników z innego obszaru. W ocenie rocznej nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji. Tab. 11. Wyniki pomiarów jakości powietrza metodą automatyczną i manualną w 211 roku Adres stacji CO [µg/m3] Okres uśredniania 8 godzin Wartość dopuszczalna [µg/m3] 1 Konin, ul. Wyszyńskiego 1791,3 źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 211, WIOŚ Poznań, 212 Ozon (O3) Podstawę klasyfikacji stref stanowi parametr stężenie 8godzinne, które odnosi się do poziomu docelowego (dopuszcza się 25 dni przekroczeń poziomu docelowego) oraz poziomu celu długoterminowego. Liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniana jest w ciągu kolejnych trzech lat. przekraczanie wartości normatywnej 12 µg/m W przypadku celu długoterminowego stwierdzono 3 spośród wartości stężeń 8godzinnych średnich kroczących w roku kalendarzowym. 51
Klasy wynikowe klasyfikacji stref pod kątem ochrony zdrowia Tab. 12. Klasyfikacja strefy wielkopolska z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Nazwa strefy Strefa wielkopolska NO2 SO2 CO A A A Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji C6H6 PM2,5 PM1 BaP As Cd Ni A B C C A A A Pb O3 A C źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 211, WIOŚ Poznań, 212 Interpretując wyniki klasyfikacji należy pamiętać, że wynik taki nie powinien być utożsamiany ze stanem jakości powietrza na obszarze całej strefy. Klasa C może oznaczać np. lokalny problem związany z daną substancją. Dla poziomu dopuszczalnego dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, ołowiu, benzenu, tlenku węgla oraz poziomu docelowego kadmu, arsenu, niklu wszystkie strefy zaliczono do klasy A. W przypadku poziomu docelowego dla ozonu strefę wielkopolska zaklasyfikowano do klasy C. Odnosząc otrzymane wyniki do celu długoterminowego dla ozonu wszystkie strefy zaliczono do klasy D2. Ze względu na przekraczanie poziomów dopuszczalnych stężenia pyłu PM1 strefę wielkopolską zaliczono do klasy C. W okresie, do którego odnosi się przeprowadzana ocena, na stanowiskach pomiarowych pyłu PM1 w sezonie letnim nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnego poziomu substancji. Z przebiegu rocznej serii pomiarów odczytać można wyraźną sezonową zmienność stężeń pyłu (wyższe w okresie zimnym, niższe w sezonie letnim). Wg WIOŚ powodem przekroczeń w sezonie grzewczym jest głównie niska emisja z sektora komunalnobytowego wpływająca na wyraźne pogorszenie warunków aerosanitarnych w miastach. Duży wpływ na sytuację aerosanitarną miast ma również jego położenie geograficzne, rodzaj i charakter zabudowy miejskiej, jej lokalizacja oraz możliwość przewietrzania obszaru miast. W przypadku pyłu PM2,5 strefę wielkopolska zaliczono do klasy B. W roku 211 stwierdzono również przekroczenia poziomu docelowego dla benzo(a)piranu. Strefę wielkopolska zaliczono do klasy C, dla której przygotowuje się program naprawczy mający na celu osiągnięcie poziomu docelowego substancji w powietrzu tam, gdzie jest to możliwe technicznie i uzasadnione ekonomicznie. Ocena według kryteriów odniesionych do ochrony roślin Rezultatem końcowym oceny stref pod kątem ochrony roślin, podobnie jak pod kątem ochrony zdrowia, jest określenie klas wynikowych dla poszczególnych zanieczyszczeń w danej strefie. W efekcie oceny przeprowadzonej dla 211 roku: dla ozonu strefie wielkopolskiej przypisano klasę C, dla dwutlenku siarki i tlenków azotu strefę wielkopolską zaliczono do klasy A. 52
Tab. 13. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony roślin Nazwa strefy Strefa wielkopolska Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji NOx SO2 O3 A A C źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 211, WIOŚ Poznań, 212 Podsumowanie Pod kątem ochrony zdrowia strefa wielkopolska została zakwalifikowana do: klasy A ze względu na NO2, SO2, CO, C6H6, As, Cd, Ni, Pb, klasy B ze względu na pył PM2,5, W odniesieniu do ochrony roślin strefa wielkopolską ze względu na NOx i SO2 i zaliczona została do klasy A. Natomiast ze względu na O 3 przydzielona została do klasy C. W odniesieniu do poziomu celu długoterminowego dla O3 strefę wielkopolską zaliczono do klasy D2 zarówno pod kątem ochrony zdrowia jak i ochrony roślin.4 Przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla pyłu PM1 dotyczą wyłącznie stężeń 24godzinnych. Nie są przekraczane stężenia średnie dla roku. Należy podkreślić, że stężenia pyłu PM1 wykazują wyraźną zmienność sezonową przekroczenia dotyczą tylko sezonu zimnego (grzewczego). Zaliczenie strefy do klasy C oznacza, że należy większą uwagę skupić na zadaniach związanych z ograniczeniem emisji niskiej oraz edukacji ekologicznej mieszkańców w zakresie zagrożeń dla zdrowia jakie wiąże się z niezadowalającym stanem powietrza atmosferycznego. 5.1.2 Presja Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są przede wszystkim: 1. zanieczyszczenia komunikacyjne liniowe, 2. pochodzące ze źródeł niskiej emisji, 3. zanieczyszczania przemysłowe. Największa emisja ze źródeł punktowych oraz znacząca emisja liniowa związane są z obszarami zurbanizowanymi miast oraz dominacją energetyki, górnictwa i przemysłu wydobywczego w części wschodniej województwa wielkopolskiego. Pyły oddziałują szkodliwie na: zdrowie ludzkie, roślinność, gleby, wodę. Bezpośrednią konsekwencją wysokich stężeń pyłu jest ograniczenie widzialności. Pyły obecne w atmosferze stają się jądrami kondensacji pary wodnej, dzięki czemu sprzyjają powstawaniu mgieł i smogów. Te z kolei wpływają na absorpcję i rozproszenie słonecznego promieniowania świetlnego (widzialnego), powodując pogorszenie widzialności. Obecność pyłów w atmosferze powoduje jej zmętnienie, ograniczając dostęp promieniowania ultrafioletowego, hamującego rozwój pleśni i bakterii, 4 Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 211 53
a także niezbędnego do wytwarzania witaminy D 3 w skórze. Pył przedostaje się do organizmu człowieka przede wszystkim przez drogi oddechowe lub pośrednio przez układ pokarmowy, kiedy spożywana jest skażona żywność. Do pyłów szczególnie toksycznych należą te, które zawierają związki metali ciężkich i węglowodory aromatyczne. Niektóre z nich mają właściwości mutagenne lub kancerogenne. Toksyczność pyłów zależy od rozmiaru ziaren oraz od składu chemicznego i mineralogicznego. Pył w ponadnormatywnych stężeniach, ponieważ jest nośnikiem substancji drażniących (kwasy i metale ciężkie) działa drażniąco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i spojówek oczu, co skutkuje podwyższonym ryzykiem stanu zapalnego górnych dróg oddechowych i większą zachorowalnością. Długotrwała ekspozycja na pył powoduje zmiany w czynnościach i budowie błon śluzowych, co upośledza ich naturalne funkcje: oczyszczanie i nawilżanie. Drobne pyły zatrzymywane w płucach mogą blokować czynności oddechowe, oraz sprzyjać rozwojowi procesów zapalnych, a także alergicznych schorzeń dróg oddechowych. Szczególnie na szkodliwe działanie pyłów narażone są małe dzieci, osoby starsze oraz chore. Większe stężenia pyłu PM1 oznaczają też wymierne, policzalne straty ekonomiczne spowodowaną większą absencją pracowników. Powoduje to straty w przedsiębiorstwach, mniejsze wpływy z podatków, większe obciążenia budżetu państwa i samorządów oraz zakładów opieki zdrowotnej. Wyższe, ponadnormatywne stężenia pyłu PM1 przekładają się na względy społeczne, w tym przede wszystkim wyższą zachorowalność i umieralność. Z badań epidemiologicznych prowadzonych w aglomeracji górnośląskiej (Małgorzata Kosa, 23, Zlikwidować brudne ciepło. Duży truje mniej, Energia Gigawat, nr 12/23) wynika, iż wzrost stężenia zanieczyszczeń pyłowych PM 1 o 1 μg/m 3 powoduje kilkuprocentowy wzrost zachorowań na choroby górnych dróg układu oddechowego, w tym astmy. Wykazano ścisły związek między poziomem zanieczyszczeń w powietrzu a zwiększoną zachorowalnością na choroby układu oddechowego oraz krążenia, częstszą zapadalnością na choroby nowotworowe i przedwczesną umieralność z powodu tych schorzeń (Piotr Grzegorczyk, 23. Energia elektryczna kontra niska emisja, Wokół Energetyki nr 3/23). 1. Zanieczyszczenia komunikacyjne powstają w wyniku eksploatacji dróg należą do czynników najbardziej obciążających powietrze atmosferyczne. Szczególnie uciążliwe są zanieczyszczenia gazowe powstające w trakcie spalania paliw przez pojazdy mechaniczne. Główne składniki spalin to tlenki węgla i tlenki azotu. Drugą grupę emisji komunikacyjnych stanowią pyły, powstające w wyniku tarcia i zużywania się elementów pojazdów. Oceniając jakość powietrza atmosferycznego na terenie powiatu, uwzględnia się ilość zanieczyszczeń pochodzących z ruchu samochodowego, odbywającego się na jego obszarze. Możliwość występowania emisji zanieczyszczań ze źródeł komunikacyjnych dotyczy głównie obszarów przyległych do dróg najczęściej uczęszczanych w tym przypadku są to: autostrada A2 (na trasie Poznań Konin Koło), drogi krajowe nr 92 (Świecko Poznań Warszawa), nr 25 (Ostrów Kalisz Konin Bydgoszcz), nr 72 (Konin Turek) oraz drogi wojewódzkie nr 263 (Słupca Ślesin Sompolno), 264 (Konin Kleczew), 266 (Konin Ciechocinek), 269 (Kowal Szczerkowo), 443 (Jarocin Rychwał Tuliszków) i 467 (Pyzdry Golina). Autostrada A2 i droga nr 92 są częścią międzynarodowego korytarza 54
transportowego nr E3 Berlin Warszawa Mińsk Moskwa. Generalnie oddziaływanie ruchu samochodowego na środowisko ma tendencje rosnące. W ostatnich latach nastąpił dynamiczny wzrost liczby samochodów poruszających się na drogach. Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od natężenia ruchu, rodzaju pojazdów oraz paliwa stosowanego do ich napędu. Przy obliczaniu szacunkowych ilości zanieczyszczeń powstających w wyniku ruchu komunikacyjnego przyjmuje się następujące założenia: samochody osobowe jako paliwa używają benzyny, średnie spalanie na 1 km 8 litrów benzyny (5,76 kg)5, samochody ciężarowe jako paliwa używają oleju napędowego, średnie spalanie na 1 km 36 l oleju napędowego (29,52 kg)6. Emisję szacunkową poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania 1 kg oleju napędowego i benzyny przedstawia poniższa tabela. Zdecydowanie większa ilość zanieczyszczeń wprowadzana jest do powietrza z emisji samochodów benzynowych. Największa różnica dotyczy tlenku węgla (CO), gdzie przy spalaniu 1 kg benzyny do powietrza emitowanych jest 24 g CO, natomiast przy spalaniu 1 kg oleju napędowego ok. 23 g. Tab. 14. Poszczególne rodzaje zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania oleju napędowego i benzyny Rodzaje zanieczyszczeń Benzyna [g/kg paliwa] Olej napędowy [g/kg paliwa] Pyły 4,3 SO2 2 6 NO2 33 76 CO 24 23 Węglowodory alifatyczne 3 13 Węglowodory aromatyczne 13 6 źródło: Program Ochrony Środowiska dla Miasta Brodnicy 2. Niska emisja to emisja pyłów i szkodliwych gazów pochodząca z domowych pieców grzewczych i lokalnych kotłowni węglowych, w których spalanie węgla odbywa się w nieefektywny sposób. Do źródeł niskiej emisji należy zaliczyć przede wszystkim indywidualne posesje, ciepłownie miałowo węglowe a także mniejsze zakłady produkcyjne, punkty usługowe i handlowe. Niska emisja przyczynia się do wzrostu stężeń w atmosferze dwutlenku siarki (SO 2), tlenku węgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych związków organicznych. Jest ona także źródłem pyłu w tym pyłu PM1 oraz pyłu PM2,5, które również są szkodliwe dla zdrowia. Pojedynczy emitor wprowadza małą ilość zanieczyszczeń, jednak duże ich zagęszczenie na obszarze zabudowy mieszkaniowej powoduje, że gromadzą się w miejscu ich powstawania i wpływają niekorzystnie na lokalny stan powietrza. Problem niskiej emisji wynika z dwóch czynników: pierwszy związany jest ze stosowaniem w gospodarstwach domowych przestarzałych konstrukcyjnie, nisko sprawnych urządzeń grzewczych. Na drugi składa się nieprawidłowa eksploatacja pieców centralnego ogrzewania. W wielu przypadkach spalane są w nich złej 5 6 Program ochrony środowiska dla miasta Brodnicy, 24 Program ochrony środowiska dla miasta Brodnicy, 24 55
jakości paliwa energetyczne w postaci zasiarczonych niskokalorycznych węgli, mułów węglowych oraz odpady komunalne, głównie w formie tworzyw sztucznych. W powiecie konińskim z sieci gazowej korzysta zaledwie 2,5% mieszkańców (GUS, 21). W miastach wskaźnik ten wynosi 2,1% a na terenach wiejskich 2,6%. Ponad 88% odbiorców gazu wykorzystuje go do ogrzewania mieszkań. Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. Rzeczywista emisja zanieczyszczeń z jednego źródła może się różnić w zależności od: spalania paliw o różnej kaloryczności i jakości (np. zróżnicowana zawartość związków siarki w węglu), stanu technicznego pieców, spalania w domowych piecach części odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych). Duża ilość emitorów wprowadzających zanieczyszczenia z kominów o niewielkiej wysokości powoduje, że zjawisko to może być uciążliwe, gdyż zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstawania, a są to najczęściej obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej. Niska emisja jest szczególnie uciążliwa w tzw. sezonie grzewczym. Najmniej ekologicznym paliwem w tym przypadku jest węgiel. W celu ograniczenia emisji niskiej propagowane są systemy alternatywnego ogrzewania gospodarstw. W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie parametrów kotłów i paliw dla indywidualnych gospodarstw domowych oraz szacunkowy procent redukcji emisji w przypadku ich zastosowania. Tab. 15. Parametry kotłów i paliw dla indywidualnych gospodarstw domowych Jednostka Stare węglowe Tradycyjne węglowe nowoczesne Wskaźnik emisji pyłu ogółem [g/gj] 44,1 65 32 5,5 3,7 Redukcja emisji [%] 83,75 92 87,5 99,75 98,75 1 Węglowe Ekologiczne Gazowe Olejowe Elektryczne retortowe źródło: Program Ochrony Powietrza dla Miasta Leszna Projekt, Opole 28 Budynki mieszkalne i budynki użyteczności publicznej w powiecie konińskim ogrzewane są węglem kamiennym, miałem, koksem, olejem opałowym, drewnem i gazem. W niektórych przypadkach zastosowano kotły na biomasę z wykorzystaniem ekogroszku, peletu lub trocin. 3. Zanieczyszczenia przemysłowe Największa emisja ze źródeł punktowych oraz znacząca emisja liniowa związane są z obszarami zurbanizowanymi miast oraz dominacją energetyki, górnictwa i przemysłu wydobywczego w części wschodniej województwa wielkopolskiego. Najwyższe uprzemysłowienie cechuje miasta na prawach powiatu, m. in. miasto Konin sąsiadujące w części centralnej z powiatem konińskim. Z analizy danych statystycznych wynika, że emisja substancji gazowych z zakładów przemysłowych utrzymuje się od lat na 56
zbliżonym poziomie, natomiast zauważalny jest spadek emisji pyłów, w tym pyłów ze spalania paliw. 7 Największy i stały wpływ na jakość powietrza w rejonie Konina ma przemysł paliwowoenergetyczny oraz huta aluminium. Są one źródłem emisji do powietrza szkodliwych gazów i pyłów. Na terenie powiatu konińskiego zlokalizowane są zakłady przemysłowe będące źródłem zanieczyszczeń powietrza (np.wienerberger, Zink Power, Art.Metal, GalwaMet, Europoles). Negatywny wpływ na jakość powietrza mają także przedsiębiorstwa rozlokowane w północnej części Konina na granicy z powiatem, tj.: Elektrownie PĄTNÓW i KONIN, Huta Aluminium Impexmetal Konin oraz FUGO. Działalność kopalni węgla brunatnego powoduje nieznaczny wzrost zapylenia spowodowany emisją niezorganizowaną pyłu z odkrywek. Emisja niezorganizowana pyłu powstaje na niezrekultywowanych zwałowiskach, odkrytych wyrobiskach, podczas urabiania węgla oraz jako emisja wtórna z placów i dróg, tylko w okresie braku opadów atmosferycznych. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego spowodowane emisją pyłową z wyrobiska odkrywki nie powoduje przekroczeń dopuszczalnych norm jakościowych powietrza w jego otoczeniu. Kotłownie kopalniane wyposażone są w urządzenia odpylające i nie emitują ponadnormatywnych ilości zanieczyszczeń pyłowych.8 Wg danych za 21 rok, największe ilości pyłów emitowanych do powietrza w Wielkopolsce pochodzą z powiatu tureckiego (41%), na drugim miejscu jest Miasto Konin (1%). Pod względem wielkości emisji gazów (bez CO2) pierwsze miejsce zajmuje powiat turecki (27 %), a kolejne miasto Konin i powiat ostrowski. Największymi emitentami substancji do powietrza są elektrownie: Zespół Elektrowni Pątnów Adamów i Elektrownia Pątnów II w Koninie oraz Dalkia Poznań ZEC S.A. Łączna emisja gazów z tych zakładów stanowi około 86% wielkości emisji z zakładów, będących największymi emitentami substancji do powietrza w województwie wielkopolskim. Natomiast w odniesieniu do emisji pyłów udział tych zakładów stanowi około 7%.9 Tab. 17. Główne emitory substancji do powietrza w powiecie konińskim Lp. 1 2 Nazwa zakładu Zespół Elektrowni Pątnów Adamów Konin S.A. ul. Kazimierska 45, 6251 Konin Elektrownia Pątnów II, ul. Kazimierska 45, 6251 Konin Emisja w roku 21 gazów [tys. Mg] pyłów [Mg] 1 781,84 2 739,56 2 358,79 17,75 źródło: Raport z wykonania Programu Ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 28211 z perspektywą na lata 212219 za okres od 1 stycznia 28 r. do 31 grudnia 21 r. W roku 21 emisja pyłów z zakładów objętych sprawozdawczością w powiecie konińskim wyniosła ogółem 54 Mg, wykazując tendencję spadkową w porównaniu z latami 2821. Wzrosła natomiast wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych (w tym ok. 98% dwutlenku węgla), która w 211 wyniosła 36431 Mg i była ona najwyższa w ciągu ostatnich 4 lat. Dla emisji zanieczyszczeń gazowych nastąpił spadek ilości dwutlenku siarki tlenków azotu. Nastąpił natomiast wzrost emisji tlenku węgla i dwutlenku 7 Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań www.kwb.pl 9 Raport z wykonania Programu Ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 28211 z perspektywą na lata 212219 za okres od 1 stycznia 28 r. do 31 grudnia 21 r. 8 57
węgla. Ilość zanieczyszczeń pyłowych zatrzymanych lub zneutralizowanych w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń wyniosła 129 Mg i była niższa niż latach ubiegłych. 5.1.3 Cel Poprawa stanu powietrza na obszarze powiatu konińskiego. 5.1.4 Kierunki działań do 22 roku Aby osiągnąć wyznaczony cel niezbędne jest podjęcie działań ukierunkowanych na zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza z 3 głównych źródeł: emisji niskiej, emisji związanej z komunikacją, emisji związanej z przemysłem i działalnością gospodarczą. Ograniczanie niskiej emisji prowadzone jest w powiecie od kilku lat i powinno być kontynuowane. Powinno się nadal prowadzić działania mające na celu stopniową likwidację kotłowni wyposażonych w stare wyeksploatowane kotły opalane węglem na rzecz podłączania do sieci cieplnej, instalowania kotłowni gazowych, olejowych lub opalanych biomasą czy ekogroszkiem. Uwzględnić należy również wymianę niskosprawnych kotłów węglowych na wysokosprawne kotły retortowe opalane węglem. Istotna jest również stopniowa termomodernizacja budynków mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej, przyczyniająca się do spadku zapotrzebowania na ciepło, a tym samym redukcji ilości spalanego opału. Do obniżenia emisji niskiej przyczynić by się mogła budowa sieci gazowej na terenie powiatu, przy jednoczesnym wykorzystaniu go do celów grzewczych. Dużym zagrożenie dla jakości powietrza jest także spalanie odpadów w paleniskach domowych. Niezbędnym działaniem przyczyniającym się do obniżenia emisji niskiej pochodzącej z budynków mieszkalnych jest poprawa stanu świadomości ekologicznej mieszkańców. Istnieje potrzeba prowadzenia akcji edukacyjnych uświadamiających mieszkańcom zagrożenia dla zdrowia jakie niosą ze sobą wysokie stężenia poszczególnych zanieczyszczeń w powietrzu. Zmniejszenie ilości zanieczyszczeń pochodzących z komunikacji uzyskać można poprzez budowę i modernizację istniejących dróg i linii kolejowych oraz systematyczne usprawnianie komunikacji zbiorowej. Istnieje także możliwość mokrego czyszczenia ulic w celu ograniczenia emisji wtórnej spowodowanej komunikacją (ograniczenie emisji pyłu PM1). Narzędziem wspomagającym działania w zakresie ochrony powietrza jest system handlu uprawnieniami do emisji. System handlu uprawnieniami do emisji składa się: ze wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji, z krajowego systemu handlu uprawnieniami do emisji. System obejmuje instalacje, dla których przyznaje się uprawnienia do emisji. Nadzór nad systemem sprawuje Minister Środowiska. Przepisy ustawy o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji dotyczą następujących gazów: dwutlenku węgla (CO2), metanu (CH4), podtlenku azotu (N2O), fluorowcopochodnych węglowodorów (HFCs), perfluoropochodnych związków węgla (PFC5), sześciofluorku siarki (SF6). Lista instalacji objętych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji znajduje się w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 lipca 29 r. 58
w sprawie rodzajów instalacji objętych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji (Dz.U. 29 Nr 136 poz. 112). W okresach rozliczeniowych od dnia 1 stycznia 25 r. do dnia 31 grudnia 27r. i od dnia 1 stycznia 28 r. do dnia 31 grudnia 212r. wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji objęty jest dwutlenek węgla (Komisja Europejska rozważa możliwość objęcia handlem uprawnieniami do emisji innych gazów cieplarnianych). Całkowita liczba uprawnień do emisji dwutlenku węgla na okres 28212 wynosi 981 74 275 uprawnień (196 348 55 Mg CO2 na każdy rok okresu rozliczeniowego, natomiast uwzględniając rezerwę na nowe instalacje oraz pulę uprawnień na realizację projektów JI liczba ta wynosi 28 515 395 Mg CO2). Na liście krajowej na lata 28212 liczba instalacji wpisana w KPRU wynosi 845. Biorąc pod uwagę Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 28 r. w sprawie przyjęcia Krajowego Planu Rozdziału Uprawnień do emisji dwutlenku węgla na lata 28212 dla wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji (Dz. U. Nr 22, poz. 1248) na liście znalazły się instalacje działające na terenie miasta Konin, a więc zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie powiatu konińskiego. Tab. 18. Lista instalacji wpisanych do KPRU znajdujących się w sąsiedztwie powiatu konińskiego Przydział średnioroczny Lp. Nazwa przedsiębiorstwa Opis uprawnień Zespół Elektrowni PAK S.A Pątnów w 1 Elektrownia Pątnów I 61579 Koninie 2 Elektrownia Pątnów II Sp. z o.o. w Koninie Elektrownia Pątnów II 276 3 Zespół Elektrowni PAK S.A Konin w Koninie Elektrownia Konin 2 58394 Pfeifer & Langen Polska S.A. Cukrownia 4 Elektrociepłownia 15 Gosławice w Koninie Pfeifer & Langen Polska S.A. Cukrownia 5 Piec Wapienny 1 Gosławice w Koninie 6 Zespół Elektrowni PAK S.A Adamów w Turku Elektrownia Adamów 3526553 źródło: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 28 r. w sprawie przyjęcia Krajowego Planu Rozdziału Uprawnień do emisji dwutlenku węgla na lata 28212 dla wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji (Dz. U. Nr 22, poz. 1248) Każda instalacja objęta systemem może wyemitować tylko taką ilość dwutlenku węgla, która odpowiada średniorocznej liczbie przyznanych uprawnień. Obecnie rynek uprawnień do emisji CO2 nie jest ciągły. Oznacza to, że nie można przenosić niewykorzystanych uprawnień z pierwszej fazy do faz kolejnych. Co prawda aktualne regulacje Polski dopuszczają taką możliwość, jednak można przypuszczać, że w bliskiej przyszłości zostaną one zniesione, gdyż nie są zgodne z dyrektywami UE oraz mogłyby zaburzyć działanie całego rynku. Przyznane dla instalacji uprawnienia do emisji na dany rok okresu rozliczeniowego mogą być wykorzystane przez prowadzącego instalacje na własne potrzeby, odpowiadające rzeczywistej emisji danej substancji do powietrza lub sprzedawane. Uprawnienia mogą być bowiem przedmiotem kupna sprzedaży, a prowadzący instalację może sprzedać nadmiar uprawnień lub może szukać ich na rynku, gdy mu ich nie wystarczy. Na władającym instalacjami, emitującym substancje objęte systemem, ciążą obowiązki, m.in. dotyczące monitoringu, sporządzania rocznych raportów, rozliczania uprawnień na podstawie rocznych raportów i przekazywania rocznych, zweryfikowanych raportów Krajowemu Administratorowi i organowi właściwemu do wydania zezwolenia. 59
Energia ze źródeł odnawialnych Pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych zostało już opanowane technologicznie, chociaż efektywność w przypadku poszczególnych źródeł nie jest jednakowa. Energia pochodząca z poszczególnych pierwotnych źródeł ma określoną postać i odpowiada za określone naturalne procesy przyrodnicze. Przy pomocy środków technicznych i technologii uzyskuje się energię w formie najbardziej przydatnej dla człowieka w postaci energii elektrycznej i cieplnej. Do najbardziej znanych i wykorzystywanych źródeł energii odnawialnych należą: energia biomasy, promieniowanie słoneczne, energia wiatru, energia spadku wody, geotermia (ciepło z wnętrza ziemi). Wszystkie odnawialne źródła energii można wykorzystywać w gospodarce komunalnej. Wybór źródła lub źródeł zależy od lokalnych warunków środowiska geograficznego, gdyż nie wszystkie źródła występują lub są osiągalne i jednakowo opłacalne w każdym miejscu kraju. Podstawową przyczyną, dla której władze powinny zainteresować się możliwościami wykorzystania na swoim terenie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych jest ustawa Prawo energetyczne. Jedną ze sfer powierzonych władzom samorządowym przez ustawodawcę jest ustalenie planu zaopatrzenia w ciepło. Ustawa nakazuje, by w procesie planowania uwzględniać m. in. możliwości wykorzystania lokalnych zasobów energii. Tak więc samorządy mają prawny obowiązek zwrócenia uwagi także na odnawialne źródła energii, dostępne na swoim terenie oraz obszarze jednostek sąsiednich. Drugim powodem, dla którego władze samorządowe powinny zainteresować się perspektywami wykorzystania na swoim terenie energii ze źródeł odnawialnych jest wzgląd ekologiczny, wynikający nie tylko z poszczególnych ustaw dotyczących ochrony przyrody, ale z samego Prawa energetycznego. Wymogi ekologiczne stawiane przez Unię Europejską będą dotyczyć każdego samorządu lokalnego, a już dotyczą zobowiązania podpisane przez Polskę w trakcie międzynarodowych konferencji na temat przeciwdziałania globalnym zagrożeniom dla środowiska przyrodniczego. Przykładami takich zagrożeń są skażenie atmosfery a także efekt cieplarniany, który można zmniejszyć, odsunąć w czasie, a nawet usunąć zupełnie poprzez ograniczanie emisji tzw. gazów szklarniowych. Jednym z nich, dominującym ilościowo i ciągle wytwarzanym przez człowieka w trakcie produkcji energii metodami konwencjonalnymi jest dwutlenek węgla CO2. Polska zadeklarowała, że do 21 roku obniży jego emisję o 8% w porównaniu z 199 rokiem. Powiat koniński leży w II strefie wietrzności bardzo korzystnej w energetyce wiatrowej, dlatego powinno się upatrywać możliwość wykorzystania tego typu odnawialnych źródeł energii. 6
Rys. 4. Strefy energii wiatru wg prof. Haliny Lorenc źródło: www.geoland.pl Warunki lokalizacji elektrowni wiatrowych zależą głównie od warunków meteorologicznych oraz istniejącego i projektowanego zagospodarowania przestrzennego terenu. Przy lokalizacji elektrowni wiatrowych należy wykluczyć teren istniejącej i projektowanej zabudowy, w tym tereny przewidziane do lokalizacji inwestycji celu publicznego. Zakazuje się lokalizacji siłowni wiatrowych na terenach objętych ochroną, zgodnie przepisami odrębnymi oraz na obszarze Natura 2. Przy czym należy zachować taką odległość od terenów wymagających ochrony przed hałasem, który zapewni dotrzymanie akustycznych standardów jakości środowiska określonych w przepisach odrębnych na terenach podlegających ochronie lub odległość mniejszą, ale przy zastosowaniu środków ograniczających emisję hałasu co najmniej do poziomów dopuszczalnych. W polskich warunkach najłatwiejsza do pozyskania jest energia z biomasy. Szacuje się, że energia z materii organicznej zgodnie z obecnymi tendencjami da największy wkład do rozwoju energii. Biomasa może być przekształcona na energię cieplną, elektryczną lub paliwa płynne. W wyniku spalania biomasy, do atmosfery przedostaje się dwutlenek węgla, w ilości w jakiej został pobrany przez rośliny. Zatem spalanie biomasy nie zwiększa ogólnej emisji tego gazu cieplarnianego. Energię z biomasy można uzyskać poprzez: Spalanie materii roślinnej. Wartość kaloryczna,5 tony suchej biomasy odpowiada wartości kalorycznej tony miału węglowego, natomiast koszt wytworzenia jest o połowę niższy. W naszych warunkach największe zastosowanie będą miały następujące produkty i odpady rolnicze i leśne: słoma roślin zbożowych, drzewa i gałęzie ze ścinek i cięć sanitarnych lasów, gałęzie z cięć produkcyjnych, odpady z przemysłu drzewnego, plantacje lasów energetycznych liściastych. 61
Z 1 ha pola można uzyskać, jako odpad z produkcji zboża około 23 ton słomy. W przypadku produkcji roślin energetycznych, ilość uzyskanej słomy może wynieść nawet 2 ton z ha. Z upraw energetycznych zalecana jest wierzba energetyczna, którą można uprawiać na prawie wszystkich rodzajach gleb. Cechą wiodącą tej rośliny jest szybki i duży przyrost masy drzewnej. Dodatkowym jej atutem jest oczyszczanie gleb z metali ciężkich, związków toksycznych poprzez wbudowanie ich w swoją biomasę. Z powodu tych właściwości stosowana jest jako zielony pas ochronny wokół szkodliwych zakładów przemysłowych, autostrad, składowisk odpadów. W Polsce na potrzeby produkcji biomasy można uprawiać rośliny szybko rosnące: wierzba wiciowa (Salix viminalis), ślazowiec pensylwański lub inaczej malwa pensylwańska (Sida hermaphrodita), topinambur czyli słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus), róża wielokwiatowa znana też jako róża bezkolcowa (Rosa multiflora), rdest sachaliński (Polygonum sachalinense), trawy wieloletnie, jak np.: miskant olbrzymi czyli trawa słoniowa (Miscanthus sinensis gigantea), miskant cukrowy (Miscanthus sacchariflorus), spartina preriowa (Spartina pectinata), palczatka Gerarda (Andropogon gerardi), proso rózgowe (Panicum virgatum). Wytwarzanie oleju napędowego z roślin oleistych (np. rzepak) uprawianych specjalnie dla celów energetycznych. Fermentację alkoholową materiału organicznego (np. ziemniaków, buraków cukrowych, zbóż) celem wytworzenia alkoholu etylowego do paliw silnikowych. Beztlenową fermentację odpadowej masy organicznej tj.: odpadów roślinnych z rolnictwa, leśnictwa oraz z przemysłu przetwórstwa spożywczego, z której otrzymuje się biogaz. W czasie fermentacji beztlenowej nawet do 6% biomasy jest zamieniane w biogaz. Biogazownia rolnicza, czyli instalacja służąca do celowej produkcji biogazu z odchodów zwierzęcych, biomasy roślinnej lub organicznych odpadów (przemysł spożywczy) składa się z: układu podawania biomasy, komory fermentacyjnej, zbiornika biogazu, zbiornika magazynowego przefermentowanego substratu i agregatu kogeneracyjnego. Biogaz to mieszanina metanu (CH4) i dwutlenku węgla (CO2), z domieszką małych ilości siarkowodoru, azotu, tlenu, wodoru oraz innych substancji, która powstaje w wyniku procesu fermentacji związków pochodzenia organicznego zachodzącej w warunkach beztlenowych. Skład biogazu zależy od procesu technologicznego oraz zastosowanego materiału wsadowego. Produkcja metanu zależy m.in. od zawartości suchej masy w masie odpadów oraz od zawartości suchej masy organicznej w stosunku do suchej masy. Otrzymany w procesie fermentacji biogaz może zostać zagospodarowany na różne sposoby: do produkcji energii elektrycznej 1 m 3 biogazu pozwala wyprodukować 2,1 kwh energii elektrycznej (przy założonej sprawności układu 33%), do produkcji energii cieplnej 1 m3 biogazu pozwala wyprodukować 5,4 kwh ciepła (przy założonej sprawności układu 85 %), 62
w systemach skojarzonych do wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej 1 m 3 biogazu pozwala wyprodukować 2,1 kwh energii elektrycznej i 2,9 kwh ciepła w skojarzonym wytwarzaniu energii elektrycznej i ciepła, do napędów pojazdów, do produkcji metanolu, przesłany do sieci gazowej. Zalety instalacji produkcji biogazu: niezależność mocy wytwórczych od warunków pogodowych oraz pór roku, możliwość regulacji mocy wytwórczej w zależności od aktualnego zapotrzebowania, możliwość magazynowania surowca np. w postaci kiszonek), wysoka sprawność energetyczna układów kogeneracyjnych (skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepła), możliwość współdziałania z krajową siecią gazu ziemnego.1 Energia geotermalna Polska ma bardzo dobre warunki geotermalne, wynikające z jej położenia na terenie prowincji geotermalnych: centralnoeuropejskiej, przedkarpackiej i karpackiej. Temperatura wody tych terenów wynosi od 3 13.C, głębokość 1 1 km. W stosunku do innych nośników energii energia geotermalna posiada kilka znaczących zalet: lokalną dostępność (uniezależniającą odbiorców od czynników zewnętrznych np. politycznych), przy właściwej eksploatacji jest to energia odnawialna, cena jednostki energii otrzymanej z ciepłowni geotermalnej jest stała w dłuższym okresie czasu, energia geotermalna jest przyjazna środowisku naturalnemu. Energia solarna Promieniowanie słoneczne jest to strumień energii emitowany przez Słońce równomiernie we wszystkich kierunkach. Stanowi ono szerokie widmo fal elektromagnetycznych od ultrafioletu poprzez promieniowanie widzialne do dalekiej podczerwieni, co odpowiada falom o długości od,2 do 3, μm. Promieniowanie słoneczne padające na płaszczyznę poziomą na powierzchni Ziemi składa się z dwóch składowych o różnych właściwościach kierunkowych: bezpośrednie i rozproszone (dyfuzyjne). Głównym urządzeniem w instalacjach pozyskiwania energii solarnej jest kolektor. Zdolność przepuszczania promieni słonecznych przez przezroczyste pokrywy kolektorów zależy od kąta padania promieniowania. O umiejscowieniu kolektorów słonecznych decydują dwa podstawowe kryteria: Ukierunkowanie kolektora względem stron świata kolektory powinny być skierowane na południe, choć dopuszcza się w praktyce ich odchylenie nawet do 45 na wschód lub zachód, co jednak wiąże się ze zmniejszeniem uzysków energetycznych o ok. 1%. Dwudziestostopniowe odchylenie nie ma w miesiącach letnich praktycznie żadnego wpływu na efektywność pracy 1 www.biogazownierolnicze.pl 63
instalacji. Nachylenie kolektora dla Polski Φ wynosi 49 55 szerokości geograficznej, zatem kąt ten powinien wynosić 34 7, przy czym wartość mniejsza dla instalacji użytkowanych latem (od 3 ), a większa dla instalacji użytkowanych zimą (6 ). Instalacje całoroczne powinny mieć kąt zbliżony do 445. Energetyka wodna przekształca energię potencjalną cieków wodnych w energię elektryczną za pomocą turbin. Energetyczne zasoby wodne Polski są niewielkie ze względu na niezbyt obfite i niekorzystnie rozłożone opady, dużą przepuszczalność gruntu i niewielkie spadki terenów. Najbardziej rozpowszechnione w kraju są małe elektrownie wodne (MEW). Według przyjętej nomenklatury są to elektrownie o mocy zainstalowanej nie większej niż 5 MW. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie MEW, które mogą wykorzystywać potencjał niewielkich rzek, rolniczych zbiorników retencyjnych, systemów nawadniających, wodociągowych, kanalizacyjnych i kanałów przerzutowych. Obecnie Polska wykorzystuje swoje zasoby hydroenergetyczne jedynie w 12%, co stanowi 7,3% mocy zainstalowanej w krajowym systemie energetycznym. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: Monitoring jakości powietrza i ocena poziomu zanieczyszczeń w powietrzu zgodnie z wymaganiami ustawowymi. Modernizacja systemu ogrzewania poprzez wykorzystywanie alternatywnych do węgla kamiennego źródeł ciepła. Termomodernizacja istniejących budynków, stosowanie energooszczędnych materiałów i technologii przy budowie nowych obiektów. Preferowanie wprowadzania w budownictwie materiałów energooszczędnych. Sukcesywna realizacja programu gazyfikacji gmin powiatu. Edukacja mieszkańców nt. zanieczyszczeń z niskiej emisji i szkodliwości spalania odpadów komunalnych w piecach domowych. Bieżąca modernizacja dróg i ciągów komunikacyjnych. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych oraz tworzenie ścieżek rowerowych. Budowa stref zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych (strefy te powinny być komponowane z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwe pielęgnowanie, a ubytki uzupełniane. 64
5.1.5 Harmonogram zadań na lata 213 216 Zadanie Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację Szacunkowe koszty w PLN 213 214 215 216 Źródło finansowania Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej Powiat, gminy 213214 Środki własne powiatu, Środki własne gmin, Środki UE, Fundusze zewnętrzne Budowa ścieżek rowerowych gminy Zadanie ciągłe Środki własne gmin, Środki UE Modernizacja urządzeń grzewczych gminy Zadanie ciągłe 135 Środki własne gmin, Środki UE Projekty w zakresie ochrony powietrza i energetyki, w tym energetyki odnawialnej Gminy, Powiat, prywatni inwestorzy Zadanie ciągłe Środki własne gmin, Środki własne powiatu, Środki własne przedsiębiorców, Środki zewnętrzne, środki UE, WFOśiGW w Poznaniu, NFOSiGW Budowa nowego odcinka drogi DP31678 relacji Kaliska Budzisław Powiat 213 r. Środki własne KWB Konin* Do 219 Środki własne W ramach działalności górniczej wykonanie przebudowy na kolizyjnym odcinku drogi wojewódzkiej Sompolno Piotrków Kujawski oraz kilku odcinków dróg powiatowych Zarząd Dróg Wojewódzkich i Powiatowych Przebudowa i rozbudowa budynku socjalnego przy oczyszczalni ścieków w Kazimierzu Biskupim Gmina Kazimierz Biskupi Do 214 3 25 Środki własne gminy Adaptacja remont świetlicy wiejskiej w Woli Spławieckiej na cele społecznokulturalne Miasto i Gmina Kleczew 213214 677 627 59 918 Środki własne gminy, PROW 65
Zadanie Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację Zadanie ciągłe Szacunkowe koszty w PLN 213 214 215 216 Źródło finansowania Środki własne Budowa i modernizacja dróg na terenie powiatu Zarządcy dróg Promocja komunikacji zbiorowej, promocja i edukacja w zakresie proekologicznego korzystania z samochodów, promocja pojazdów cichych. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, jednostki samorządów terytorialnych, organizacje pozarządowe (ekologiczne) Do 213 1 Wsparcie przedsięwzięć związanych z budową sieci gazowej na terenie powiatu Powiat Zadanie ciągłe Rozwój sieci monitoringu jakości powietrza przy udziale gmin i powiatu w monitoringu regionalnym Powiat, gminy, WIOŚ Zadanie ciągłe Promowanie proekologicznych środków transportu Powiat Zadanie ciągłe b.d Promowanie budownictwa stosującego materiały energooszczędne Powiat Zadanie ciągłe Preferowanie nowoczesnych materiałów budowlanych ociepleniowych podczas remontów i budowy Gmina, Osoby indywidualne, przedsiębiorcy Sukcesywna zmiana sposobu ogrzewania budynków z węglowego na gazowe i olejowe, paliwa ekologiczne użytkownicy indywidualni Środki własne GDDKiA, powiatu, i organizacji pozarządowych; środki UE; sponsorzy i media; NFOŚiGW; WFOŚiGW. Środki własne powiatu, środki UE Środki własne, fundusze zewnętrzne, środki UE b.d b.d Środki własne b.d b.d b.d Środki własne Zadanie ciągłe Środki własne Osoby indywidualne, przedsiębiorcy Zadanie ciągle Środki własne Sukcesywna wymiana niskosprawnych kotłów węglowych na wysokosprawne kotły retortowe opalane węglem Gmina, Osoby indywidualne, przedsiębiorcy Zadanie ciągłe Środki własne Mokre czyszczenie ulic w celu ograniczenia emisji wtórnej pyłu PM1 Zarządcy dróg Zadanie ciągłe Środki własne 66
Zadanie Edukacja ekologiczna mieszkańców na temat zanieczyszczeń z niskiej emisji i szkodliwości spalania odpadów w piecach domowych Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację Gminy Zadanie ciągłe suma Szacunkowe koszty w PLN 213 214 215 216 b.d b.d 947127 124918 Źródło finansowania Budżet gminy, fundusze zewnętrzne * na podstawie zawartej ugody pomiędzy KWB Konin i Powiatem Konińskim źródło: ankietyzacja gmin i powiatu, Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26.37 km oraz Program ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3.63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. 5.2 Hałas 5.2.1 Analiza stanu istniejącego Stan klimatu akustycznego jest jednym z najistotniejszych czynników określających jakość środowiska, bezpośrednio odczuwalnym przez człowieka i mającym fundamentalne znaczenie dla możliwości odpoczynku i regeneracji sił. Do źródeł hałasu, biorąc pod uwagę środowisko zalicza się, hałas przemysłowy, komunalny oraz komunikacyjny (związany ze środkami transportu). Natężenie dźwięku mierzy się w decybelach db, skali logarytmicznej, gdzie podwójne zwiększenie głośności odpowiada wzrostowi natężenia dźwięku o 1 db(a). Oznacza to, że poziom dźwięku wynoszący 65 db(a) jest dwa razy głośniejszy niż poziom dźwięku wynoszący 55 db(a). Z natury tej skali wynika, że zmniejszenie hałasu o zaledwie kilka decybeli stanowi bardzo dużą różnicę. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 1993 roku, przekroczenie granicy poziomów hałasu na zewnątrz budynku, równej 7 db w porze dziennej i 6 db w porze nocnej, stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 27 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j Dz. U. 27 Nr 12, poz. 826 ze zm.). Podstawą określenia dopuszczalnej wartości poziomu równoważnego hałasu dla danego terenu jest zaklasyfikowanie go do określonej kategorii, o wyborze której decyduje sposób zagospodarowania. Dla poszczególnych terenów podano dopuszczalny równoważny poziom hałasu w porze dziennej (6: 22:) i nocnej (22: 6:) oraz dopuszczalne wartości wskaźników długookresowych dla poszczególnych rodzajów źródeł hałasu i przedziałów czasowych (tabela 19). Dla hałasów drogowych i kolejowych dopuszczalne wartości poziomów hałasu wynoszą w porze dziennej w zależności od funkcji terenu od 5 do 7 db, w porze nocnej 45 65 db. Wartości te są wymagane zarówno w przypadku wskaźników oceny hałasu stosowanych w polityce długookresowej. W odniesieniu do jednej doby dopuszczalne wartości poziomów hałasu wynoszą w porze dziennej w zależności od funkcji terenu od 5 do 68 db, w porze nocnej 45 6 db. 67
Tab. 19. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku w przypadku długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem Dopuszczalny poziom hałasu w [db] Drogi lub linie kolejowe1 Lp. Rodzaj terenu LAeq D przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom Pozostałe obiekty i działalność będąca źródłem hałasu LAeq D przedział czasu odniesienia LAeq N równy 8 przedział czasu najmniej odniesienia korzystnym równy 8 godzinom dnia godzinom kolejno po sobie następującym LAeq N przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy 1. a. Strefa ochronna A uzdrowiska, b. tereny szpitali poza miastem 5 45 45 4 2. a. tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży2) c. tereny domów opieki społecznej d. tereny szpitali w miastach 64 59 5 4 a. tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. tereny zabudowy zagrodowej c. tereny rekreacyjno wypoczynkowe2) d. tereny mieszkaniowo usługowe 68 59 55 45 tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 1 tys. mieszkańców3) 7 65 55 45 3. 4. 1 wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei liniowych, 2 w przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy, 3 strefa śródmiejska miast powyżej 1 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców pow. 1 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 212 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku Spełnienie wymogów rozporządzenia nie gwarantuje mieszkańcom warunków, w których nie występuje uciążliwe oddziaływanie hałasu. Przyjęte standardy stanowią kompromis pomiędzy oczekiwaniami i realnymi możliwościami ograniczania hałasów komunikacyjnych. Hałas drogowy Klimat akustyczny środowiska powiatu konińskiego w zdecydowanej większości kształtowany jest przez hałas komunikacyjny drogowy, który ze względu na powszechność charakteryzuje się dużym zasięgiem oddziaływania. Przez obszar powiatu konińskiego przebiegają: drogi krajowe: Autostrada A2 droga krajowa nr 92 ŚwieckoPoznańWarszawa, droga krajowa nr 25 OstrówKaliszKoninBydgoszcz, droga krajowa nr 72 KoninTurek; 68
drogi wojewódzkie: droga nr 263 Słupca ŚlesinSompolno, droga nr 264 Konin Kleczew, droga nr 266 KoninCiechocinek, droga nr 269 KowalSzczerkowo, droga nr 443 JarocinRychwałTuliszków, droga nr 467 PyzdryGolina. W roku 21 WIOŚ w Poznaniu po raz drugi przeprowadził okresowe pomiary poziomu hałasu w otoczeniu dróg krajowych i wojewódzkich na terenie Wielkopolski. Obowiązek realizacji badań akustycznych wynika z zapisów ustawy Prawo ochrony środowiska (art. 175). W powiecie konińskim badaniami objęto otoczenie Autostrady A2, drogi krajowej nr 92 oraz otoczenie dróg wojewódzkich nr 264, 266 i 467. W roku 21 badania hałasów drogowych prowadzone w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska na terenie powiatu konińskiego zrealizowano w Golinie w 4 punktach pomiarowych. Tab. 2. Wyniki pomiarów hałasu komunikacyjnego prowadzonych przez WIOŚ w roku 21 w powiecie konińskim Lp. Lokalizacja punktu Równoważny poziom hałasu LAeq [db] Golina, powiat koniński, droga krajowa nr 92, ul. 1 Maja 33, 1 na linii zabudowy jednorodzinnej jw. pora nocna Golina, powiat koniński, droga krajowa nr 92, skrzyżowanie ul. Mickiewicza i Kościelnej, na 2 linii zabudowy jednorodzinnej jw. pora nocna Golina, ul. Kościelna 3, otoczenie drogi krajowej nr 92, w odległości ok. 1 m, druga 3 linia zabudowy jednorodzinnej jw. pora nocna Golina, ul. Słowackiego droga wojewódzka nr 467, pomiędzy 4 ul. Polną i Parkową na linii zabudowy jednorodzinnej jw. pora nocna ** pomiar na linii drugiego rzędu zabudowy Natężenie ruchu [poj./h] Odległość zabudowy* [m] ogółem Pojazdy ciężkie 66,5 1 655 4 55,1 jw. 15 14 63,2 8 724 44 56,5 jw. 113 12 53,3** 8 693 4 49,2 jw. 19 16 66,4 5 288 36 58,5 jw. 68 13 źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań W odniesieniu do obowiązujących w 21 roku przepisów, przekroczenia dopuszczalnych wartości poziomu hałasu w środowisku stwierdzono w niemal wszystkich badanych punktach pomiarowych. 69
Poprawne warunki akustyczne stwierdzono tylko w jednym przypadku na drugiej linii zabudowy mieszkaniowej w miejscowości Golina, w otoczeniu drogi krajowej nr 92, w związku ze znaczną odległością punktu pomiarowego od źródła hałasu.11 W porównaniu z obecnie obowiązującymi przepisami brak przekroczeń poziomu hałasu dotyczyłby również otoczenia drogi krajowej nr 92 na linii zabudowy jednorodzinnej w porze nocnej. Pora dzienna Pora nocna Rys. 5. Wyniki pomiarów hałasu komunikacyjnego prowadzonych przez WIOŚ w powiecie konińskim w roku 21 źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań Monitoring akustyczny otoczenia Autostrady A2 prowadzony był w punktach wskazanych przez zarządcę drogi. Wyniki pomiarów na terenie powiatu konińskiego przedstawiono w tabeli poniżej. Tab. 21. Wyniki pomiarów poziomu hałasu i natężenia ruchu pojazdów prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu Autostrady A2 w powiecie konińskim w roku 21 Wyszczególnienie Odległość punktu pomiarowego od drogi Równoważny poziom hałasu LAeq [db] Natężenie ruchu pojazdów odcinek Września Modła Osiecza 41 Modła Kolonia 8 (gmina Rzgów) (gmina Stare Miasto) 135 13 Pora dzienna 58,5 55,9 Pora nocna 6,5 54,4 134 423 676 334 12 421 695 343 Pora dzienna Pora nocna ogółem pojazdy ciężkie ogółem pojazdy ciężkie źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań 11 Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań 7
Pora dzienna Pora nocna Rys. 6. Wyniki okresowych pomiarów hałasu komunikacyjnego prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu Autostrady A2 na terenie powiatu konińskiego w roku 21 źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań Wyniki pomiarów poziomu hałasu i natężenia ruchu pojazdów prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu dróg krajowych nr 92 i 72 przedstawiono poniżej. Tab. 22. Wyniki pomiarów poziomu hałasu i natężenia ruchu pojazdów prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu dróg krajowych powiatu konińskiego w roku 21 droga nr 72 Turek (powiat turecki) 29+9 6 5 68 59 1 m 71,4 61.3 558 8, 91 18,4 2 m droga nr 92 Kawnice (powiat koniński) 44+ 55 5 64 59 1 m 67,3 62,3 626 6,8 11 6,7 2 m Pora dzienna 65,3 64,8 Pora nocna 59,2 Wyszczególnienie Km drogi dla dnia Ldop Dopuszczalny poziom hałasu w 21 r.* dla nocy Ldop dla dnia Ldop Dopuszczalny poziom hałasu obecnie** dla nocy Ldop Odległość punktu pomiarowego od drogi Pora dzienna Równoważny poziom hałasu LAeq [db] Pora nocna ogółem Pora dzienna % pojazdów ciężkich Natężenie ruchu pojazdów ogółem Pora nocna % pojazdów ciężkich Odległość punktu pomiarowego od drogi Równoważny poziom hałasu LAeq [db] 59, ogółem Pora dzienna % pojazdów ciężkich Natężenie ruchu pojazdów ogółem Pora nocna % pojazdów ciężkich * wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 27 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku ** wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 października 212 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań 71
W większości przypadków zagospodarowanie terenu stanowiła zabudowa zagrodowa, wielorodzinna lub mieszkaniowo usługowa, dla której dopuszczalne wartości równoważnego poziomu hałasu w czasie prowadzenia pomiarów wynosiły 6 db w porze dziennej (6. 22.) i 5 db w porze nocnej (22. 6.). Wartości poziomu hałasu na granicy podlegającej ochronie zabudowy nie odpowiadały wymaganiom obowiązujących przepisów. W kilku przypadkach pomiary dotyczyły terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej lub obiektów związanych z wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży (ówczesne dopuszczalne wartości równoważnego poziomu hałasu 55 db w porze dziennej i 5 db w porze nocnej). Wartości poziomu hałasu na granicy podlegającej ochronie zabudowy nie odpowiadały wymaganiom obowiązujących przepisów. Stwierdzone przekroczenia dopuszczalnych wartości poziomu hałasu sięgały w pojedynczych przypadkach nawet prawie 2 db. Kilka punktów pomiarowych zlokalizowano na terenach niepodlegających ochronie akustycznej. Pora dzienna 12 Pora nocna Rys. 7. Wyniki okresowych pomiarów hałasu komunikacyjnego prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu dróg krajowych nr 72, 92 na terenie i w sąsiedztwie powiatu konińskiego w roku 21 źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań Wyniki pomiarów poziomu hałasu w otoczeniu dróg wojewódzkich na terenie powiatu konińskiego przedstawiono poniższej tabeli i na rysunku nr 8. 12 Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań 72
Tab. 23. Wyniki pomiarów poziomu hałasu i natężenia ruchu pojazdów prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu dróg wojewódzkich nr 264, 467 i 266 w powiecie konińskim w roku 21 Wyszczególnienie Km drogi Dopuszczalny poziom hałasu w 21 r.* Dopuszczalny poziom hałasu obecnie dla dnia Ldop dla nocy Ldop dla dnia Ldop dla nocy Ldop Odległość punktu pomiarowego od drogi Pora dzienna Równoważny poziom hałasu LAeq [db] Pora nocna 264 Kleczew, ul. 6 Lecia 24 (gmina Kleczew) 1+4 55 5 64 266 Wola Podłężna, ul. Długa 11 (gmina Kramsk) 18+7 55 5 64 467 Myślibórz, teren OSP (gmina Golina) 96+ 6 5 68 59 1 64,1 59 14 6,5 59 14,5 66 56 314 49,7 162 61,1 159 ogółem % pojazdów 3,4 1,3 2,2 ciężkich Natężenie ruchu pojazdów ogółem 46 2 46 Pora % pojazdów nocna 8,7 2,5 37,7 ciężkich * wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 27 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku ** wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 października 212 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku Pora dzienna źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań Jak wynika z powyższej tabeli, prawie we wszystkich punktach pomiarowych stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu na drogach wojewódzkich zarówno w porze dziennej jak i nocnej. W odniesieniu do obowiązujących w 21 r. przepisów wyjątek stanowiła droga wojewódzka nr 266, dla której poziom hałasu w porze nocnej kształtował się nieco poniżej wartości dopuszczalnej. Zgodnie z obecnymi normami w zakresie hałasu wartość dopuszczalna hałasu nie została przekroczona również w przypadku drogi nr 264 w porze nocnej oraz droga nr 467 w porze dziennej. 73
Pora dzienna Pora nocna Rys. 8. Wyniki okresowych pomiarów hałasu komunikacyjnego prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu dróg wojewódzkich nr 264, 266 i 767 na terenie powiatu konińskiego w roku 21 źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań Na rysunku poniżej pokazano rozmieszczenie punktów na drogach na terenie powiatu konińskiego i miasta Konin, gdzie stwierdzono szczególną uciążliwość hałasów komunikacyjnych. Rys. 9. Pomiarowe rozpoznanie warunków szczególnej uciążliwości hałasów komunikacyjnych w powiecie konińskim w latach 1997 21 źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad wykonała mapy akustyczne dla odcinków dróg po których przejeżdża ponad 6 mln pojazdów rocznie. Mapy akustyczne zostały wykonane m. i. dla odcinków dróg krajowych zlokalizowanych na terenie powiatu konińskiego: nr 2 na odcinku: Konin Genowefa, nr 25 na odcinku Konin Modła. 74
w ramach których opracowano rozkład wskaźnika M na terenach sąsiadujących z drogą. Wartość wskaźnika M, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska uzależniona jest od dwóch parametrów: przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku liczby osób narażonych na oddziaływanie hałasu. Zgodnie z powyższym rozporządzeniem w pierwszej kolejności powinny być wykonane działania mające na celu redukcję poziomu dźwięku na obszarach, dla których wskaźnik M posiada najwyższą wartość. W 211 roku Sejmik Województwa Wielkopolskiego, po uprzednim uchwaleniu, przyjął do realizacji: Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26.37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko oraz Program ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3.63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. Zakres w/w Programów ochrony przed hałasem obejmują analizę obszarów stanowiących otoczenie czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26.37 km oraz obszarów stanowiących otoczenie odcinka drogi krajowej nr 25 (Konin Modła) o długości 3.63 km o natężeniu ruchu większym niż 16.4 pojazdów/dobę (P/d) na których przekroczone zostały dopuszczalne poziomy hałasu. Celem w/w Programów jest określenie priorytetów działań oraz wskazanie niezbędnych zadań dla ograniczenia poziomu hałasu tak, aby doprowadzić do dotrzymania poziomów dopuszczalnych. W ramach niniejszych Programów przedstawiono zestaw zaleceń o charakterze rozwiązań technicznych oraz wskazano kierunki innych działań, których realizacja pozwoli na osiągnięcie wyznaczonego celu w największym stopniu. Programy ochrony środowiska przed hałasem dla analizowanych odcinków drogi krajowej nr 2 i odcinka drogi krajowej nr 25 są dwoma z sześciu Programów opracowywanych po raz pierwszy w województwie wielkopolskim. Zgodnie z przepisami ustawy Prawo ochrony środowiska będą one aktualizowane, przy czym kolejne aktualizacje będą również stanowić podsumowanie i weryfikację poprzednich wersji w/w Programów. W ramach niniejszych opracowań wskazano tereny o największych wartościach naruszeń dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku wraz z podaniem zakresu ich naruszenia w odniesieniu do odcinków dróg objętych zakresem Programów. 13 Na podstawie analizy map akustycznych, każdemu odcinkowi nadano odpowiednie priorytety, w zależności od wielkości wskaźnika M oraz wielkości przekroczeń poziomu hałasu. Na potrzeby niniejszych Programu dokonano podziału wskaźnika M na cztery grupy, agregujące węższe klasy jego wartości. 13 Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26.37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko; Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3.63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko 75
Tab. 24. Zestawienie priorytetów z jakim powinny być podjęte działania mające na celu ograniczenia poziomu hałasu w stosunku do wartości wskaźnika M Wartość wskaźnika M Priorytet działań Od Bardzo wysoki Do powyżej 1 Wysoki 5 1 Średni 5 1 Niski 1 1 źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26.37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko; Program ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3.63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko Rys. 1. Lokalizacja odcinka drogi krajowej nr 2 Konin Koło /obwodnica/ objętego analizą w Programie Ochrony Środowiska źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26.37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko Zakres naruszeń dopuszczalnych poziomów hałasu pochodzącego od ruchu pojazdów i odbywającego się po analizowanych odcinkach drogi krajowej nr 2 na obszarze powiatu konińskiego w gminie Krzymów przedstawiono w tabeli poniżej. Tab. 25. Tereny zlokalizowane w sąsiedztwie analizowanego odcinka drogi krajowej nr 2 na terenie powiatu konińskiego w gminie Krzymów, objęte opracowaniem programu ochrony środowiska przed hałasem Lp. Orientacyjny kilometraż drogi krajowej nr 2 Od 1 Do 277+742 278+2 Zakres naruszeń dopuszczalnych poziomów hałasu wyrażonych wskaźnikiem LDWN Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości większej od75 db. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne. Zakres wskaźnika Priorytet M.1 5 Niski Przekroczenia wartości wskaźnika LDWN* 5 2 db 76
Lp. Orientacyjny kilometraż drogi krajowej nr 2 Od 2 3 4 5 6 Zakres naruszeń dopuszczalnych poziomów hałasu wyrażonych wskaźnikiem LDWN Do 278+2 278+5 28+5 282+ 286+1 Zakres wskaźnika Priorytet M Przekroczenia wartości wskaźnika LDWN* 278+5 Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości większej od 75 db. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne. W zasięgu oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne znajduje się szkoła (Gimnazjum w Brzeźnie, ul. Kwiatowa 2a)..1 5 Bardzo wysoki 5 2 db 279+5 Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 775 db. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne..1 1 Niski 5 2 db 28+75 Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 775 db. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne..1 5 Niski 5 2 db 283+3 Budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi (około 15 m) znajdują się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 65 7 db. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym odcinku w dalszej odległości znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne..1 5 Niski 5 15 db 287+1 Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości większej od 75 db. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne. W zasięgu oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne znajduje się również szkoła (szkoła podstawowa im. Jana Brzechwy w Paprotni, ul. Zielona 12)..1 5 Bardzo wysoki 5 2 db 77
Lp. Orientacyjny kilometraż drogi krajowej nr 2 Od 6 Zakres naruszeń dopuszczalnych poziomów hałasu wyrażonych wskaźnikiem LDWN Do 286+1 287+1 Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości większej od 75 db. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne. W zasięgu oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne znajduje się również szkoła (szkoła podstawowa im. Jana Brzechwy w Paprotni, ul. Zielona 12). Zakres wskaźnika Priorytet M.1 5 Bardzo wysoki Przekroczenia wartości wskaźnika LDWN* 5 2 db Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 775 db. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym 7 287+1 289+.1 25 Średni 5 2 db odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne. *w porównaniu z dopuszczalnymi poziomami hałasu wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 27 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26.37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko Analizowane odcinki drogi krajowej nr 2 charakteryzują się dużym natężeniem ruchu (zwłaszcza samochodów ciężkich) oraz znacznymi prędkościami pojazdów (poza terenami zabudowanymi). Te parametry decydują o niekorzystnym stanie klimatu akustycznego w jego sąsiedztwie. 78
Rys. 11. Lokalizacja odcinka drogi krajowej nr 25 Konin Modła objętego analizą w Programie Ochrony Środowiska źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3.63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko Zakres naruszeń dopuszczalnych poziomów hałasu pochodzącego od ruchu pojazdów i odbywającego się po analizowanych odcinkach drogi krajowej nr 25 na obszarze powiatu konińskiego w gminie Stare Miasto przedstawiono w tabeli nr 26. 79
Tab. 26. Tereny zlokalizowane w sąsiedztwie analizowanego odcinka drogi krajowej nr 25 na terenie powiatu konińskiego w gminie Stare Miasto, objęte opracowaniem programu ochrony środowiska przed hałasem Orientacyjny kilometraż drogi krajowej nr 2 Lp. Od 1 2 3 Do 251+ 251+75 252+45 Zakres naruszeń dopuszczalnych poziomów hałasu wyrażonych wskaźnikiem LDWN Zakres wskaźnika Priorytet M Przekroczenia wartości wskaźnika LDWN* 251+75 Budynki zlokalizowane na tym odcinku drogi w odległości około 1 m od dróg znajdują się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 6 65 db na odcinku od km 251+3 do km 251+55..1 5 Niski 15 2 db 252+45 Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości większej od 75 db na odcinku od km 251+9 do km 252+15. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu o poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne. 2 25 Bardzo wysoki powyżej 2 db 253+3 Budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi (około 2 m) znajdują się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 6 65 db..1 25 Średni powyżej 2 db Pierwsza linia zabudowy zlokalizowana około 15 m od drogi krajowej nr 25 znajduje się w 4 253+5 254+.1 1 Niski 1 15 db strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 65 7 db. *w porównaniu z dopuszczalnymi poziomami hałasu wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 27 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3.63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko Analizowany odcinek drogi krajowej nr 25 charakteryzuje się dużym natężeniem ruchu (zwłaszcza pojazdów ciężkich) oraz znacznymi prędkościami pojazdów. Te parametry decydują o niekorzystnym stanie klimatu akustycznego w jego sąsiedztwie. Izolinie dopuszczalnych poziomów hałasu są oddalone o ponad 5 m od krawędzi jezdni. Z tego powodu tereny podlegające ochronie akustycznej zlokalizowane nawet w znacznej odległości od drogi pozostają w strefach oddziaływania nadmiernego hałasu. W ramach opracowania Programu dla odcinka drogi krajowej nr 25, w sąsiedztwie którego są one zlokalizowane, został nadany w znacznej części bardzo wysoki i średni priorytet narażenia na hałas ze względu na wysokie wartości wskaźnika M. Program ochrony przed hałasem opracowany został na podstawie map akustycznych zrealizowanych w roku 27. Po 27 roku klimat akustyczny w obrębie analizowanego odcinka drogi nr 25 uległ poprawie ze względu na: przebudowę odcinka drogi krajowej nr 25 Konin Modła (zmieniła się geometria, przekrój itp.), w sąsiedztwie analizowanego odcinka drogi, w ramach jego przebudowy zaprojektowano i wybudowano nowe ekrany akustyczne. oddanie do użytkowania obwodnicy Starego Miasta, która przejęła część ruchu (szczególnie 8
o charakterze tranzytowym) z istniejącego odcinka drogi. W związku z powyższym dokładna analiza nowo przebudowanego odcinka drogi nastąpi na etapie wykonywania kolejnych map akustycznych oraz aktualizacji Programu ochrony środowiska przed hałasem. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad opublikowała wyniki średniego dobowego ruchu w punktach pomiarowych w 21 roku. Na terenie powiatu konińskiego punkty pomiarowe zlokalizowane były na autostradzie A2 w gminach Rzgów i Stare Miasto, na drodze krajowej nr 92 w gminie Golina i Kleczew a na drodze krajowej nr 25 w gminach Skulsk, Ślesin i Stare Miasto. Tab. 27. Wyniki średniego dobowego ruchu na odcinkach pomiarowych na autostradzie A2 oraz drogach krajowych nr 92, 72 i 25 w powiecie konińskim Długość [km] Pojazdy silnikowe ogółem sam. osob. mikrobusy lekkie sam. ciężarowe (dostawcze) sam. ciężarowe bez przycz. z przycz. autobusy ciągniki rolnicze rowery Nr pkt motocykle Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych 9621 autostrada A2, miejscowość Osiecza (gm. Rzgów), odcinek SŁUGOCIN/WĘZEŁ/MODŁA/WĘZEŁ/ 13,5 21922 1894 241 153 7856 78 9623 autostrada A2, miejscowość Żdżary (gm. Stare Miasto), odcinek MODŁA/WĘZEŁ/ŻDŻARY/WĘZEŁ/ 4,2 22984 16 11899 235 193 7851 9 967 droga krajowa nr 92, miejscowość Kolonia Golina (gm. Golina), odcinek GOLINAKONIN 7, 149 55 8598 112 339 175 118 22 86 9626 droga krajowa nr 92, miejscowość Genowefa (gm. Kleczew), odcinek KONINGENOWEFA 13,7 6934 27 737 335 768 54 5 13 6961 droga krajowa nr 72, miejscowość Żychlin (gm. Stare Miasto), odcinek KONINŻDŻARY 2,9 753 31 5558 619 26 497 76 12 42 9612 droga krajowa nr 25, miejscowość Pilich (gm. Skulsk), odcinek DR.GM.DO KRUSZWICYŚLESIN 17,6 4752 24 2764 47 325 1112 48 9 9 12 52 9611 droga krajowa nr 25, miejscowość Mikorzyn (gm. Ślesin), odcinek ŚLESINKONIN 4,9 9844 56 723 739 382 1321 14 961 droga krajowa nr 25, miejscowość Stare Miasto (gm. Stare Miasto), odcinek KONINMODŁA 3,3 11659 41 8477 988 565 1526 53 9 12 969 droga krajowa nr 25, miejscowość Główiew (gm. Stare Miasto), odcinek MODŁARYCHWAŁ 11,6 8996 25 642 18 469 1348 8 24 38 źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, 21r. 81
Pomiary średniego dobowego ruchu na drogach wojewódzkich prowadził w 21 roku Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu. Wyniki pomiarów drogach wojewódzkich nr 263, 264, 266, 269, 443 i 467 przedstawiono w poniższej tabeli. Tab. 28. Wyniki średniego dobowego ruchu na odcinkach pomiarowych na drogach wojewódzkich nr 263, Nr pkt Długość [km] Pojazdy silnikowe ogółem motocykle 264, 266, 269, 443 i 467 w powiecie konińskim Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych sam. ciężarowe lekkie sam. sam. osob. ciężarowe autobusy bez z mikrobusy (dostawcze) przycz. przycz. ciągniki rolnicze 3138 Droga krajowa nr 263, miejscowość Jabłonka (gm. Kleczew), odcinek SZYSZŁOWOKLECZEW 18,2 1914 33 1394 195 78 18 17 17 3139 Droga krajowa nr 263, miejscowość Sarnowa (gm. Ślesin), odcinek KLECZEWSLESIN 12,4 365 43 2454 215 11 193 25 25 314 Droga krajowa nr 263, miejscowość Tokary (gm. Ślesin), odcinek ŚLESINSOMPOLNO 14,4 3457 38 2825 249 138 169 28 1 3263 Droga krajowa nr 263, miejscowość Sompolinek (gm. Sompolno), odcinek SOMPOLNOSZCZERKOWO 2,5 3765 49 2996 328 143 211 23 15 3141 Droga krajowa nr 264, miejscowość Kamienica (gm. Kazimierz Biskupi), odcinek KLECZEWKAZIMIERZ BISKUPI 8,6 5557 33 4769 322 189 94 133 17 3142 Droga krajowa nr 264, miejscowość Wieruszew (gm. Kazimierz Biskupi ), odcinek KAZIMIERZ BISKUPIKONIN 8,1 727 65 6458 317 11 18 151 7 3269 Droga krajowa nr 266, miejscowość Wierzbinek (gm. Wierzbinek ), odcinek GR.WOJEWÓDZKASOMPOLNO 13,7 2989 39 2381 248 129 12 45 27 327 Droga krajowa nr 266, miejscowość Bilczew (gm. Kramsk), odcinek SOMPOLNOKRAMSK 15,6 3126 28 27 222 69 5 38 19 3271 Droga krajowa nr 266, miejscowość Wola Podłężna (gm. Kramsk), odcinek KRAMSKKONIN 9,3 581 36 457 32 81 41 71 25 3273 Droga krajowa nr 269, miejscowość Bogusławice (gm. Mycelin, pow. kaliski ), odcinek SZCZERKOWOGR.WOJ. 12,2 1365 31 1118 97 35 44 14 26 82
Nr pkt Długość [km] Pojazdy silnikowe ogółem motocykle Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych sam. ciężarowe sam. osob. mikrobusy lekkie sam. ciężarowe (dostawcze) bez przycz. z przycz. autobusy ciągniki rolnicze 3147 Droga krajowa nr 443, miejscowość Górne Grądy (gm. Pyzdry, powiat wrzesiński), odcinek BIAŁOBŁOTYRYCHWAŁ 18,1 473 45 314 387 159 35 49 24 3148 Droga krajowa nr 443, miejscowość Rychwał (gm. Rychwał ), odcinek RYCHWAŁTULISZKÓW 1,2 169 29 1292 196 66 74 8 25 3153 Droga krajowa nr 467, miejscowość Myślibórz (gm. Golina), odcinek SŁUGOCINGOLINA 7,3 2881 26 225 334 173 279 32 12 źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu, 21r. W porównaniu z rokiem 25 w województwie Wielkopolskim na drogach wojewódzkich w 21 roku zarejestrowano wzrost ruchu o 18%.14 Na drogach krajowych wzrost ruchu w tym okresie był wyższy i wynosił 26%.15 Hałas kolejowy W centralnej części powiatu konińskiego przebiega linia kolejowa nr 3 Warszawa Kunowice, będąca częścią międzynarodowej linii kolejowej E2 Kunowice Poznań Warszawa Terespol. W części północnowschodniej przebiega krótki odcinek linii kolejowej nr 131 Choczów Batory Tczew, tzw. magistrala węglowa. Wartość dopuszczalna równoważnego poziomu hałasów kolejowych dla terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, zamieszkania zbiorowego, mieszkaniowousługowej i zagrodowej wynosi w porze dziennej 6 db, w porze nocnej natomiast 5 db. Bardziej rygorystyczne kryteria poprawności klimatu akustycznego w środowisku obowiązują jedynie dla terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży, terenów szpitali i stref ochronnych A uzdrowisk. W związku z realizacją obowiązków wynikających z ustawy Prawo ochrony środowiska, na zlecenie PKP Polskich Linii kolejowych S.A. zostały wykonane pomiary hałasu kolejowego w otoczeniu linii kolejowych magistralnych i pierwszorzędowych na terenie województwa wielkopolskiego. W roku 28 badaniami objęto m.in. otoczenie linii kolejowej nr 3 Warszawa Kunowice (21 punktów pomiarowych). Punkty pomiarowe sytuowano w odległościach odpowiadających położeniu pierwszej linii zabudowy. 14 15 Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach krajowych w 21 roku Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 21 roku 83
Pora dzienna Pora nocna Rys. 12. Liczba punktów w poszczególnych przedziałach wartości poziomu równoważnego hałasu kolejowego w porze dziennej i nocnej źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 28, WIOŚ Poznań Najwyższe wartości poziomu hałasu, spośród wszystkich badanych linii kolejowych, uzyskano w otoczeniu linii kolejowej nr 3 na terenie miejscowości Kowalewo, Słupca i Cienin, na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej usytuowanej w odległości 25 5 m od linii kolejowej. W porze dziennej największe przekroczenia dopuszczalnych wartości poziomu równoważnego hałasu dotyczyły dwóch wskazanych jako najgłośniejsze punktów pomiarowych (Kowalewo i Słupca) i wynosiły około 12 db. W porze nocnej największe przekroczenie poziomu dopuszczalnego, wynoszące 18 db, stwierdzono w Słupcy. W Kowalewie i Cieninie równoważny poziom hałasu w porze nocnej przekraczał wartość dopuszczalną o około 16 db. Uciążliwość związaną z powstającym hałasem ta odczuwają jedynie mieszkańcy budynków położonych w bliskiej odległości od trasy kolejowej. Najbardziej dokuczliwy hałas powstaje podczas przejazdu pociągu towarowego. Jest to związane z większa długością pociągu oraz nieco mniejsza prędkością średnią z jaką porusza się ten rodzaj pociągu. Subiektywnie mniejsza dokuczliwość hałasów kolejowych niż drogowych, a także ograniczona częstotliwość kursowania pociągów sprawiają, że problem hałasów kolejowych ma mniejsze znaczenie w skali województwa wielkopolskiego.16 Hałas przemysłowy Źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy charakter pracy) a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia. Na terenie powiatu brak jest dużych zakładów przemysłowych. Największym źródłem hałasu przemysłowego może być eksploatacja złóż węgla brunatnego. Maszyny 16 Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 28211 z perspektywą na lata 212 219 za okres od 1 stycznia 28 r. do 31 grudnia 21 84
podstawowe oraz urządzenia pomocnicze pracujące w odkrywkach są źródłem hałasu. Hałas towarzyszący pracy koparek nie jest zbyt odczuwalny dla otoczenia w związku z dużym zagłębieniem i odizolowaniem odkrywek. Źródłem hałasu są jednak taśmociągi przesyłowe pomiędzy miejscami odkrywek i zwałowisk.17 Uciążliwość związana z hałasem występuje średnio w odległości od kilku do kilkuset metrów od wyrobisk górniczych. Obszary otaczające wyrobiska odkrywkowe to z reguły tereny rolnicze bez zabudowy mieszkalnej. Problem uciążliwości hałasu zaczyna sporadycznie występować z chwilą zbliżania się wyrobisk do siedlisk ludzkich. Dlatego też w newralgicznych punktach stosuje się ekrany naturalne w postaci pasów zieleni mieszanej. Kopalnia podejmuje wiele działań technicznych i technologicznych mających na celu ograniczenie emisji hałasu. Dla zmniejszenia uciążliwości na stanowiskach pracy przekładnie napędowe wymieniane są na ciszej pracujące, a stacje napędowe modernizowane, stosuje się również obudowę przenośników taśmowych i wymianę krążników. 18 5.2.2 Presja Hałas to obecnie najpoważniejszy i najczęściej spotykany czynnik zanieczyszczający środowisko. Dlatego właściwe kształtowanie klimatu akustycznego jest obecnie jednym z priorytetowych zadań w dziedzinie ochrony środowiska. Hałas drogowy Na poziom hałasu komunikacyjnego decyduje bardzo wiele czynników do których należą: natężenie ruchu pojazdów, procentowy udział pojazdów ciężarowych w strumieniu, prędkość strumienia pojazdów, płynność ruchu pojazdów, położenie drogi oraz rodzaj nawierzchni, rodzaj i szerokość drogi, ukształtowanie terenu, przez który przebiega trasa komunikacyjna, rodzaj sąsiadującej z trasą zabudowy, odległość pierwszej linii zabudowy od skraju jezdni. Przyczyną hałasu drogowego jest przede wszystkim interakcja pomiędzy oponą a nawierzchnią a także dźwięki samego pojazdu (m. in. silnika, systemu napędowego, systemu wydechowego). Kontakt opony z nawierzchnią jako główne źródło hałasu występuje u większości samochodów przy prędkości powyżej 55 km/h, a w przypadku samochodów ciężarowych przy prędkości powyżej 7 km/h. Powstawanie hałasu powoduje m. in.: 17 18 zwiększenie szerokości opony każde dodatkowe 1 mm szerokości powoduje wzrost hałasu Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska Powiatu Konińskiego na lata 28212 www.kwb.konin.pl 85
o,2,4 db(a), szorstkość nawierzchni choć również bardzo gładkie nawierzchnie mogą generować hałas, szybkie tłoczenie i rozprężanie powietrza w miejscu kontaktu opony z nawierzchnią. Natężenie dźwięku mierzy się w decybelach db, skali logarytmicznej, gdzie podwójne zwiększenie głośności odpowiada wzrostowi natężenia dźwięku o 1 db(a). Oznacza to, że poziom dźwięku wynoszący 65 db(a) jest dwa razy głośniejszy niż poziom dźwięku wynoszący 55 db(a) 19. Z natury tej skali wynika, że zmniejszenie hałasu o zaledwie kilka decybeli stanowi bardzo dużą różnicę. Hałas komunikacyjny można zmniejszać poprzez: zmniejszenie natężenia ruchu, ograniczenie prędkości ruchu (graniczna prędkość 55 km/h), ekrany akustyczne, ciche nawierzchnie (asfalt porowaty (PA), dwuwarstwowe nawierzchnie porowate, MNUmieszanka o nieciągłym uziarnieniu lub SMA mastyks grysowy, mieszanka z dodatkiem gumy). Hałas stanowi jeden z poważniejszych problemów ochrony środowiska. Obowiązujące prawo oraz potrzeby związane z ochroną środowiska w zakresie hałasu drogowego nakładają na zarządców dróg wiele obowiązków. Wykorzystywane obecnie metody ochrony polegają głównie na stosowaniu ekranów akustycznych. Preferowane jest uniwersalne spojrzenie na problem, w którym zakłada się, że w całym przekroju drogowym włączając w to chroniony obszar lub obiekt, istnieje możliwość wprowadzenia działań ochronnych. Połączenie różnych sposobów i metod w obu strefach umożliwia uzyskanie efektu skumulowanej ochrony przed hałasem drogowym i niekiedy innymi niekorzystnymi oddziaływaniami. Podczas planowania trasy nowych dróg w celu uniknięcia negatywnych oddziaływań akustycznych należy omijać w jak największym stopniu obszary zabudowane i wrażliwe. Istotne jest również właściwe usytuowanie drogi w terenie (okoliczne naturalne ukształtowanie terenu nie pozwala na bezpośrednią penetrację fal akustycznych w głąb otaczającego obszaru albo droga jest oddzielona od zabudowań terenem leśnym). Na terenach sąsiadujących z drogami, a w szczególności z nowo budowanymi drogami, podstawową metodą ochrony przed hałasem jest stosowanie środków budowlanych. Wśród nich można wymienić następujące rodzaje urządzeń ochrony przeciwhałasowej: tunele drogowe, przekrycia przeciwhałasowe, ekrany akustyczne. Działanie urządzeń ochrony przeciwhałasowej polega na odbijaniu fal akustycznych od powierzchni konstrukcji urządzenia albo pochłanianiu fal akustycznych przez konstrukcję urządzenia. Ekrany akustyczne są najpowszechniej stosowanymi urządzeniami ochrony przeciwhałasowej. Są to pionowe ściany różnej wysokości, odbijające lub pochłaniające fale akustyczne, stanowiące przegrodę pomiędzy źródłem hałasu a odbiorcą. Ze względu na rodzaj materiału i budowę wyróżniamy ekrany: betonowe, metalowe, przezroczyste z tworzyw sztucznych, konstrukcje ekranujące wypełnione roślinnością, i in. Często na jednym ekranowanym odcinku drogi stosuje się różne typy ekranów połączone ze sobą. dba jednostka natężenia dźwięku, przy pomiarze wykorzystuje się tak zwany filtr A, który optymalizuje pomiar ze względu na charakterystykę słuchu człowiek 19 86
W przypadku zabudowy już istniejącej w celu ochrony przed hałasem zalecane jest stosowanie ekranów akustycznych w postaci nasadzeń roślinności. Drzewa i krzewy sadzone jako pas bariery akustycznej pełnią szereg funkcji dodatkowych: są filtrem pochłaniającym zanieczyszczenia atmosferyczne, osłaniają przez wiatrami, pochłaniają fale akustyczne, znacznie zmniejszają stężenie w atmosferze dwutlenku siarki, siarkowodoru i tlenków azotu. Duże potencjalne możliwości obniżenia poziomów hałasu drogowego na wybranych odcinkach dróg mogą przynosić zmiany organizacji ruchu, polegające głównie na: ograniczeniu prędkości ruchu, ograniczeniu ruchu w wybranych okresach czasu, zakazie ruchu dla pojazdów ciężkich. Metody tej nie można jednak stosować w przypadku autostrad i dróg ekspresowych. Ograniczenie prędkości pojazdów pozwala na zmniejszenie hałasu o 23 db (A) dla nawierzchni gładkich. W praktyce może być ono jeszcze większe z powodu występowania na powierzchni drogi wpustów, studni itp., szczególnie na ulicach, na których ich usunięcie z pasów ruchu nie jest możliwe. Użycie technicznych środków uspokojenia ruchu, takich jak progi spowalniające, szykany, wyniesione tarcze skrzyżowań w zależności od parametrów mogą wymuszać prędkość np. 5 km/h, 3 km/h lub 2 km/h. Hałas kolejowy Hałas kolejowy powstaje w wyniku eksploatacji linii kolejowych. W ocenie hałasu kolejowego uwzględnia się następujące czynniki, wpływające na poziom hałasu w otoczeniu linii kolejowych: rodzaj taboru kolejowego, rodzaj jednostki napędowej, konstrukcja i stopień zużycia szyn, rodzaj podłoża i konstrukcja podkładów, parametry ruchu pociągów (szczególnie prędkość pociągów), długość składów, warunki otoczenia linii kolejowych, warunki meteorologiczne Hałas kolejowy można zmniejszyć poprzez poprawę stanu technicznego taboru kolejowego, modernizację torowiska, zastosowaniu pasów zieleni i ekranów akustycznych wzdłuż linii kolejowych, tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania. Hałas przemysłowy Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska zapewnienie właściwego kształtowania klimatu akustycznego w otoczeniu obiektów przemysłowych i warsztatów rzemieślniczych jest obowiązkiem ich właściciela (lub innego podmiotu posiadającego do nich tytuł prawny). Na mocy art. 141 i 144 ustawy, działalność zakładów nie może powodować przekroczenia standardów emisyjnych, jeśli zostały ustalone, ani też powodować przekraczania standardów jakości środowiska poza terenem, do którego zarządzający ma tytuł prawny, a w przypadku utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania, poza tym 87
obszarem. W przypadku stwierdzonego pomiarowo przekraczania dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, powodowanego działalnością zakładu, przez organy ochrony środowiska wydawana jest decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu. Decyzja ta określa dopuszczalny poziom równoważny A hałasu powodowanego działalnością zakładu oddzielnie dla pory dziennej (6: 22:) i nocnej (22: 6:). Postępowanie w przedmiocie wydania decyzji wszczyna się z urzędu. W decyzji mogą być określone wymagania mające na celu zachowanie standardów jakości środowiska, a w szczególności rozkład czasu pracy źródeł hałasu dla całej doby, z przewidywanymi wariantami. Decyzja może ulec zmianie w przypadku: uchwalenia albo utraty mocy obowiązującej miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dotyczącego terenów objętych oddziaływaniem zakładu, zmiany faktycznego zagospodarowania i wykorzystania nieruchomości, na które oddziałuje hałas zakładu, nieobjętych miejscowym planem zagospodarowania, zmiany obowiązujących dopuszczalnych poziomów hałasu. Za przekraczanie poziomów hałasu określonych w wydanych decyzjach, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska wymierza w drodze decyzji administracyjne kary pieniężne. Wysokość kary zależy od pory doby i wielkości przekroczenia. Przeprowadzane przez WIOŚ w 21 roku kontrole wynikały z planowej działalności oraz zgłoszonych interwencji i obejmowały głównie zakłady przemysłu maszynowego, metalowego, drzewnego, rolno spożywczego (mleczarnie, młyny, masarnie, ubojnie), branży ślusarskiej, budowlanej, kamieniarskiej, szklarskiej, drukarskiej, galwanizernie, warsztaty naprawy samochodów, pralnie, zakłady recyklingu, punkty skupu surowców wtórnych, obiekty turystyczne, sportowe, restauracje, dyskoteki, i markety. Dominującymi źródłami hałasu były: instalacje wentylacji ogólnej, odpylania i odwiórowania, sprężarki, agregaty chłodnicze, klimatyzatory, maszyny do obróbki metalu, maszyny do wytwarzania konstrukcji metalowych, piece hartownicze, zrzut złomu, maszyny do cięcia złomu, maszyny do wytwarzania elementów betonowych, instalacje przemiału zbóż, specjalistyczne linie technologiczne, piaskarki, pistolety malarskie, ekstrudery, mieszarki surowca, maszyny pralnicze, pakowaczki, transport wewnątrzzakładowy, turbiny wiatrowe, urządzenia nagłaśniające. Zmniejszenie uciążliwości akustycznych w środowisku można osiągnąć poprzez zastosowanie tłumików, ekranów i obudów akustycznych, zwiększenie izolacyjności akustycznej przegród zewnętrznych budynków produkcyjnych oraz zwiększenie chłonności akustycznej ścian wewnątrz budynków, wymianę hałaśliwych urządzeń na cichsze, zmianę lokalizacji głównych źródeł hałasu, zmianę ruchu komunikacyjnego na terenie zakładu. Działalność kontrolna WIOŚ w zakresie hałasów przemysłowych przyczynia się systematycznie do zmniejszania ilości obiektów powodujących degradację klimatu akustycznego środowiska. 5.2.3 Cel Poprawa klimatu akustycznego na obszarach, szczególnie obciążonych hałasem oraz zapobieganie pogarszaniu się klimatu akustycznego na obszarach, gdzie nie występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. 88
5.2.4 Kierunki działań do 22 roku Wszelkiego rodzaju inwestycje zwiększające płynność ruchu, zwłaszcza na obszarach zwartej zabudowy, a także wyprowadzające ruch tranzytowy z centrów miast przyczyniają się do istotnego zmniejszenia ryzyka zdrowotnego powodowanego przez hałas. Korzystne jest to także dla budynków, ponieważ zmniejszają się drgania i wibracje, które mogą powodować ich uszkodzenie. Ograniczenie emisji hałasu komunikacyjnego można uzyskać poprzez poprawę stanu nawierzchni drogi, a także poprawę płynności ruchu uzyskaną poprzez takie zabiegi, jak: poszerzenie drogi, wydzielenie pasów do skrętu w rejonie skrzyżowań, budowa zatok w rejonie przystanków komunikacji, budowa przestrzeni parkingowych, zmiana geometrii łuków, zmiana geometrii skrzyżowań w tym budowa skrzyżowań wielopoziomowych, i inne działania o podobnym charakterze. Jednak korzystne efekty w tym zakresie mogą być jednocześnie niwelowane, jeżeli wzrostowi płynności ruchu towarzyszy jednoczesny wzrost jego natężenia. Szczególne znaczenie mają także działania, które prowadzą do zidentyfikowania i zinwentaryzowania terenów, na których występują przekroczenia dopuszczalnych wartości hałasu, ponieważ dzięki temu można prowadzić efektywne działania ograniczającego jego skutki np. poprzez budowę ekranów akustycznych, wymianę okien na dźwiękoszczelne, modernizację dróg i torowisk. Polityka w zakresie ochrony przed hałasem powinna skupić się na stępujących kierunkach działań: propagowaniu budowy ścieżek rowerowych, propagowanie rozwiązań technicznych i organizacyjnych zapobiegających powstawaniu i przenikaniu hałasu do środowiska (prowadzenie nasadzeń zieleni ochronnej przy drogach, stosowanie ograniczeń prędkości, stosowanie tzw. cichych nawierzchni przy budowie lub modernizacji dróg), ograniczanie emisji hałasu przemysłowego m.in. poprzez kontrole przestrzegania dopuszczalnej emisji hałasu, wprowadzanie urządzeń ograniczających emisję hałasu, preferowanie małokonfliktowych lokalizacji obiektów przemysłowych przy opracowywaniu planów zagospodarowania przestrzennego i w procedurach inwestycyjnych, stosowanie w planowaniu przestrzennym zasady strefowania czyli rozdzielania hałasu stref głośnych i obszarów chronionych stref cichych, wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed hałasem oraz stref ograniczonego użytkowania. W Programie ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 w ramach strategii krótkookresowej (czas realizacji do 213 r.), dla terenów zlokalizowanych po prawej stronie odcinka drogi od km 278+2 do km 278+5 zaproponowano utworzenie obszarów ograniczonego użytkowania. Z uwagi na częste zjazdy z drogi krajowej do prywatnych posesji, zastosowanie w tym 89
miejscu skutecznych ekranów akustycznych nie było możliwe. Właściciele nieruchomości zlokalizowanych na terenach objętych obszarem ograniczonego użytkowania mogą się starać o wypłatę jednorazowych odszkodowań (należy jednak zaznaczyć, że w chwili obecnej nie jest to praktykowane ze względu na brak stosownych uregulowań prawnych). W budynkach, istnieje również możliwość wymiany stolarki okiennej na okna posiadające podwyższoną izolacyjność akustyczną w celu poprawy klimatu akustycznego wewnątrz budynków. Kolejną możliwością jest wykup nieruchomości zlokalizowanych w obszarze ograniczonego użytkowania a następnie ich rozbiórka lub zmiana funkcji (przeznaczenie terenów na cele niemieszkalne). Na terenach objętych obszarem ograniczonego użytkowania należy wprowadzić zakaz lokalizowania nowych budynków podlegających ochronie akustycznej. Zgodnie z art. 135 ustawy Prawo Ochrony Środowiska obszar ograniczonego użytkowania tworzy się jeżeli z przeglądu ekologicznego wynika, że mimo zastosowania dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych nie mogą być dotrzymane standardy jakości środowiska poza terenem trasy komunikacyjnej. Dokładne granice obszarów ograniczonego użytkowania zostaną zatem określone na podstawie szczegółowych pomiarów i obliczeń wykonywanych w ramach przeglądu ekologicznego dla przedmiotowego odcinka drogi. Jeżeli w trakcie wykonywania przeglądów ekologicznych zostanie stwierdzona możliwość zastosowania innych działań mających na celu poprawę warunków akustycznych, należy je podjąć. Po ich realizacji należy ocenić stan klimatu akustycznego na analizowanych terenach i w przypadku istnienia przekroczeń poziomów dopuszczalnych hałasu w środowisku, utworzyć obszar ograniczonego użytkowania. Działania naprawcze dla odcinków posiadających priorytet niższy od bardzo wysokiego, ze względów ekonomicznych muszą być wykonywane w ramach polityki długookresowej (czas realizacji do 223r.). Dodatkowo należy zwrócić szczególną uwagę na właściwe planowanie przestrzenne w sąsiedztwie analizowanego odcinka drogi. Należy to do obowiązków właściwych organów administracji publicznej. Przede wszystkim nie należy zezwalać na powstawanie nowych terenów podlegających ochronie akustycznej w strefie oddziaływania hałasu pochodzącego od ruchu pojazdów przekraczającego poziomy dopuszczalne.2 W ramach Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 zaproponowane działania naprawcze w ramach strategii krótkookresowej dla analizowanego odcinka drogi polegają przede wszystkim na budowie ekranów akustycznych. W programie zwrócono również uwagę na konieczność właściwego planowania przestrzennego w sąsiedztwie analizowanego odcinka drogi. Obowiązek ten należy właściwych organów administracji publicznej. Przede wszystkim nie należy zezwalać na powstawanie nowych terenów podlegających ochronie akustycznej w strefie oddziaływania hałasu pochodzącego od ruchu pojazdów przekraczającego poziomy dopuszczalne. 21 2 Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26,37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko; 21 Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3,63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. 9
5.2.5 Harmonogram zadań na lata 213 216 Szacunkowe koszty w PLN Zadanie Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację 213 214 215 216 Budowa ciągu pieszego wraz z odwodnieniem ul. Grabowskiej Grabowa Gmina Rychwał Do 213r. 836 Źródło finansowania Środki własne, PROW Leader+ Budowa ekranu akustycznego dla odcinka drogi krajowej nr 2 od km 286+1 do km 287+1 (ekran o długości ok. 1 m) Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Do 213r. Budowa ekranu akustycznego dla odcinka drogi krajowej nr 25 od km 252+45 do km 252+85 Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Do 213r. Budowa ekranu akustycznego dla odcinka drogi krajowej nr 25 od km 252+85 do km 253+2 Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Do 213r. Propagowanie wprowadzenia do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zasad ochrony środowiska przed hałasem Powiat, gminy Zadanie ciągłe k. Uprzywilejowanie w ruchu drogowym przyjaznej środowisku komunikacji miejskiej i cichego transportu Powiat, gminy Zadanie ciągłe k. Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o stanie klimatu akustycznego Powiat, gminy Zadanie ciągłe Środki własne gmin, Środki własne powiatu, inne fundusze, w tym strukturalne UE Identyfikacja i sporządzenie wykazu terenów wokół dróg i linii kolejowych z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku Zarządcy dróg, linii kolejowych Zadanie ciągłe Środki własne jednostek, inne fundusze Kreowanie warunków wysokiego komfortu akustycznego na terenach o walorach turystycznokrajobrazowych poprzez tworzenie aktów prawa miejscowego Powiat, gminy Zadanie ciągłe Środki własne gmin, środki własne powiatu, inne fundusze Budowa i modernizacja dróg na terenie powiatu Zarządcy dróg Zadanie ciągłe Środki własne 91
Zadanie Budowa ścieżek rowerowych Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację Gminy Zadanie ciągłe Szacunkowe koszty w PLN 213 214 215 216 Generalna Dyrekcja Dróg Promocja komunikacji Krajowych i zbiorowej, promocja Autostrad, i edukacja w zakresie UMWW, powiat, Do 213r. 1 proekologicznego gminy korzystania z samochodów, terytorialnych, promocja pojazdów cichych. organizacje pozarządowe (ekologiczne) Generalna Konsekwentne realizowanie Dyrekcja Dróg zapisów Programów Krajowych Do 223 r. ochrony przed hałasem i Autostrad, dla dróg nr 2 i 25 UMWW, powiat, gminy, WIOŚ Źródło finansowania Środki własne gmin, Środki UE Środki własne GDDKiA, powiatu i organizacji pozarządowych; Programy finansowe UE; sponsorzy i media; NFOŚiGW; WFOŚiGW. Środki własne GDDKiA, powiat, i organizacji pozarządowych; Programy finansowe UE; sponsorzy i media; NFOŚiGW; WFOŚiGW. Prowadzenie odpowiedniej polityki w zakresie planowania przestrzennego gminy Zadanie ciągłe k. k. k. k. W ramach działalności własnej Planowanie nowych odcinków dróg w taki sposób, aby w miarę możliwości nie były zlokalizowane na terenach podlegających ochronie akustycznej w jak największej odległości od budynków mieszkalnych, szkół, szpitali i innych obiektów wymagających ochrony akustycznej. Gminy, UMWW Zadanie ciągłe k. k. k. k. W ramach działalności własnej Ograniczenie możliwości lokalizacji nowych obszarów podlegających ochronie akustycznej w bliskim sąsiedztwie dróg (w strefach oddziaływania hałasu o poziomie większym od dopuszczalnego) w opracowywanych Miejscowych Planach Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Zadanie ciągłe k. k. k. k. W ramach działalności własnej Suma 1 źródło: na podstawie ankietyzacji gmin i powiatu, Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26.37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko; Program ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3.63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. 92
5.3 Promieniowanie elektromagnetyczne 5.3.1 Analiza stanu istniejącego Ustawa Prawo ochrony środowiska definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od Hz do 3 GHz. Źródłem pól elektromagnetycznych na terenie powiatu konińskiego są w przede wszystkim: nadajniki stacji bazowych telefonii komórkowych analogowych i cyfrowych pracujące w paśmie 9 MHz i 18 MHz elektroenergetyczne linie napowietrzne o napięciu 22 kv i 11 kv na odcinku Konin Turek; między innymi z tego rejonu zasilane są Poznań i północne rejony kraju. Obecnie planowana jest przebudowa linii przesyłowej wysokiego napięcia 22kV Pątnów Włocławek na odcinku kolidującym z terenem odkrywki Tomisławice na obszarze gminy Wierzbinek. W pasie terenu przeznaczonym pod budowę trasy kolejowej będą przebiegały główne linie elektroenergetyczne 3kV i 11kV zasilające odkrywkę Tomisławice. Na terenie gminy Wierzbinek planuje się również zlokalizowanie elektrowni w miejscowości Pamiątka. Lokalizacja obiektu zrealizowana będzie na wniosek Kopalni Węgla Brunatnego Konin. Moc elektrowni została zaprojektowana do 5 MW, paliwem podstawowym ma być węgiel brunatny z uzupełnieniem paliw ze źródeł odnawialnych. Początek eksploatacji planowany jest na ok. 218 r., szacunkowy czas pracy to 35 lat.22 Na terenie powiatu znajduje się również Radiowo Telewizyjne Centrum Nadawcze KoninŻółwieniec. Jest to maszt antenowy o wysokości 32 m, położony w m. Żółwieniec w gminie Ślesin w pobliżu północnego brzegu jeziora Ślesińskiego. Nadawane są tutaj następujące programy radiowe (PR1, Radio Merkury, RMF FM, PR3, Radio Maryja, Radio Zet), telewizyjne (TVP1, TVP INFO/TVP Poznań, TVP2 Polsat) oraz programy telewizyjne cyfrowe (MUX1: TVP1 HD, TVP INFO/ TVP Kielce, Eska TV, Polo TV, TTV, ATM Rozrywka; MUX2: Polsat, TVN, TV 4, TV Plus, TVN 7, TV 6, Polsat Sport News, TV Plus 2 obraz kontrolny).23 Do źródeł promieniowania elektromagnetycznego wielkiej częstotliwości (powyżej 1 khz) zaliczono urządzenia radiokomunikacyjne i radiolokacyjne stacje bazowe telefonii komórkowej. Natomiast wśród źródeł o częstotliwości 5 Hz wyróżniono urządzenia przemysłowe, wykorzystywane w gospodarstwach domowych oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska największe znaczenie mają stacje nadawcze radiofonii oraz telefonii komórkowej, ponieważ emitują do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci: radiofal o częstotliwości od,1 do 3 MHz oraz mikrofal od 3 do 3 MHz. W ostatnich latach nastąpił rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i rozwój sieci telefonii komórkowej. Elementem tej sieci są stacje bazowe telefonii komórkowej. Anteny nadawcze stacji bazowych lokalizowane są najczęściej na wolnostojących wieżach antenowych lub na masztach antenowych instalowanych na dachach budynków, a także na istniejących wieżach lub kominach. Stacje bazowe telefonii komórkowej znajdują się w każdej z gmin powiatu konińskiego, wielu z nich jest ich więcej niż jedna. 22 23 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Wierzbinek na lata 212215 z uwzględnieniem lat 216219 www.pl.wikipedia.org 93
Pomiary poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku na terenie województwa wielkopolskiego prowadzone są przez WIOŚ w Poznaniu. Badania te realizowane są w sposób określony w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 27 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221, poz. 1645). Zgodnie z powyższym rozporządzeniem monitoring pól elektromagnetycznych polega na wykonywaniu w cyklu trzyletnim pomiarów natężenia składowej elektrycznej pola w 135 punktach pomiarowych rozmieszczonych równomiernie na obszarze województwa (po 45 na rok). Punkty wybiera się w miejscach dostępnych dla ludności usytuowanych: w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 5 tysięcy, w pozostałych miastach, w terenach wiejskich. Dla każdej z powyższych grup terenów wybiera się po 15 punktów, dla każdego roku kalendarzowego. Pomiary wykonuje się w odległości nie mniejszej niż 1 metrów od źródeł emitujących pola elektromagnetyczne. Podczas badań przeprowadzonych w latach 28 21 przez WIOŚ w Poznaniu na terenie województwa wielkopolskiego w żadnym z punktów pomiarowych nie stwierdzono przekroczeń poziomów dopuszczalnych pól elektromagnetycznych. Na terenie powiatu konińskiego w roku 21 pomiary poziomów pól elektromagnetycznych (PEM) prowadzono w 2 punktach, dla których uzyskano następujące wyniki: Golina, ulicy Kusocińskiego wyniki pomiaru wynosiły,35 V/m Grodziec, ul. Zwierzyniecka wyniki pomiaru wynosiły,12 V/m Rok 211 rozpoczął drugi cykl badań poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku prowadzonych przez WIOŚ w Poznaniu w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Podobnie jak w latach ubiegłych w żadnym z punktów pomiarowych nie stwierdzono przekroczenia poziomu dopuszczalnego (7 V/m dla zakresu częstotliwości od 3 MHz do 3 GHz). W bezpośrednim sąsiedztwie powiatu konińskiego w roku 211 pomiary poziomów pól elektromagnetycznych (PEM) prowadzono w 2 punktach na terenie miasta Konin. W obu punktach stwierdzono wartości mierzone niższe od 1 V/m. Najwyższy zmierzony poziom składowej elektrycznej pola wyniósł 1,11 V/m (Poznań Rondo Żegrze). Był to równocześnie jedyny punkt, w którym stwierdzono wartość wyższą od 1 V/m. We wszystkich pozostałych punktach wartości zmierzone są niższe od 1 V/m. 24 Za emisję oraz monitoring promieniowania elektromagnetycznego odpowiedzialny jest inwestor. W związku z powyższym inwestorzy, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 3 października 23 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883), zostali zobowiązani do dotrzymywania dopuszczalnych wielkości promieniowania w miejscach dostępnych dla ludzi. 24 Sprawozdanie z pomiarów monitoringowych PEM prowadzonych w roku 211, WIOŚ Poznań 94
5.3.2 Presja W środowisku występują pola elektromagnetyczne pochodzenia naturalnego oraz tzw. sztuczne, związane z wykorzystaniem energii elektrycznej przez człowieka. Z punktu widzenia ochrony środowiska znaczenie mają linie i stacje elektromagnetyczne o napięciu znamionowym 11 kv, 22 kv i 4 kv. Rozkład pól elektromagnetycznych i magnetycznych w otoczeniu linii zależy od napięcia znamionowego napięcia linii, przepływającego przez nią prądu oraz jej konstrukcji. Zasięg występowania pól elektromagnetycznych o wartościach granicznych w otoczeniu stacji bazowych telefonii komórkowych są zależne od mocy doprowadzonej do tych anten i charakterystyk promieniowania tych anten. Lokalizacja nadajnika fal elektromagnetycznych musi odbyć się w taki sposób, aby nie zachodziła możliwość negatywnego oddziaływania fal elektromagnetycznych na ludzi I ich otoczenie. Istotne jest odpowiednie usytuowanie anten nadawczych oraz dobór parametrów urządzeń nadawczych tak, aby wartość natężenia pola elektromagnetycznego w miejscach przebywania ludzi były w pełni bezpieczne dla stanu ich zdrowia. W przypadku stacji bazowej telefonii komórkowej działającej w zakresie częstotliwości mikrofalowych dopuszczalny poziom promieniowania niejonizującego, określony średnią gęstością mocy pola elektromagnetycznego, wynosi,1 W/m2. W Polsce istnieją sieci telefonii komórkowych wykorzystujących częstotliwości: około 9 Mhz sieci GSM 9 okolo 18 Mhz sieci GSM 18 około 21 Mhz stacje UTMS. Z badań wynika, że przeciętny użytkownik sieci komórkowej nie ma styczności z ponadnormatywnym promieniowaniem pochodzącym od stacji bazowych. W otoczeniu typowych stacji bazowych telefonii komórkowej GSM9 intensywność pól elektromagnetycznych jest niewielka i nie przekracza w żadnym przypadku od kilku od kilkunastu μw/m2 (poniżej.2 W/m2) (tabela 29). Tab. 29. Intensywność pola elektromagnetycznego w różnej odległości od anten nadawczych Źródło emisji Moc [W] Zasięg [km] Stacja bazowa GSM9 4 32 Gęstość strumienia energii [W/m2] na ziemi 1 m od anteny 1 m od anteny,3,1 źródło: Stacje bazowe telefonii komórkowej i zdrowie Elżbieta Sobiczewska, Stanisław Szmigielski, Zakład Ochrony Mikrofalowej, Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii, Warszawa 27 W otoczeniu typowych stacji bazowych telefonii komórkowych pole magnetyczne o wartościach granicznych występują nie dalej niż kilkadziesiąt metrów od samych anten i na wysokości ich zainstalowania. W praktyce, w otoczeniu anten stacji bazowych GSM, znajdujących się w miastach, pola o wartości wyższych od dopuszczalnych nie występują dalej niż 25 m od anten na wysokości zainstalowania tych anten. Operatorzy stacji bazowych telefonii komórkowej, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 3 października 23r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (t.j Dz. U. 23, Nr 182, poz. 1883 ze zm.), zostali zobowiązani do dotrzymania poziomów pól elektromagnetycznych poniżej 95
dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy poziomy te nie są dotrzymane (tabela 13). Ocena wpływu tego typu inwestycji, które stanowią przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko w myśl rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 21 r. (Dz. U. nr 213, poz. 1397 ze zm.) na środowisko jest przeprowadzana na etapie uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia. Tab. 3. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych Parametr fizyczny zakres częstotliwości pola elektromagnetycznego Składowa elektryczna Składowa magnetyczna Gęstość mocy Hz 1 kv/m 25 A/m Hz,5 Hz 25 A/m,5 Hz 5 Hz 1 kv/m 6 A/m,5 khz 1 khz 3/ f A/m,1 MHz 3 MHz 2 V/m 3 A/m 3 MHz 3 MHz 7 V/m 3 MHz 3 GHz 7 V/m,1 W/m2 źródło: Dz. U. Nr 192 poz. 1883 ze zm., gdzie 1kHz = 1 Hz, 1 MHz = 1 khz, 1 GHz = 1 Hz, f częstotliwość wyrażona w jednostkach podanych w kolumnie pierwszej Monitoring pól elektromagnetycznych realizowany jest w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 27 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku(dz. U. Nr 221, poz. 1645). Pomiary wykonuje się w odległości nie mniejszej niż 1 metrów od źródeł emitujących pola elektromagnetyczne. Dynamiczny rozwój technik powoduje ciągły wzrost wprowadzanych do środowiska sztucznych źródeł promieniowania elektrycznego. Co roku przybywa ich średnio 6%, a co 1 lat podwaja się liczba samych nadajników. Skutkuje to ogólnym wzrostem poziomu tła promieniowania elektromagnetycznego w środowisku, jak też zwiększeniem liczby i powierzchni obszarów o podwyższonym poziomie natężenia promieniowania. Konieczny jest więc ciągły monitoringu poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku. 5.3.3 Cel Minimalizacja oddziaływania oraz bieżąca kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego. 5.3.4 Kierunki działań do 22 roku W celu ochrony krajobrazu przed negatywnym oddziaływaniem, linie energetyczne, stacje nadawcze, stacje bazowe telefonii komórkowej wymagające wysokich konstrukcji wsporczych należy realizować poza miejscami objętymi szczególną ochroną i w taki sposób, aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy. Przy wyznaczeniu lokalizacji stacji bazowych telefonii komórkowej należy zwrócić uwagę na estetykę krajobrazu, gdyż anteny umieszczane są zazwyczaj na dużych wysokościach, na dachach 96
najwyższych budynków lub specjalnych masztach. Należy przestrzegać zasady grupowania obiektów na jednym maszcie, o ile w bliskim sąsiedztwie planowana jest lokalizacja kilku takich obiektów. Do realizacji celów przewidziano również współpracę gminy ze służbami kontrolno pomiarowymi oraz identyfikowanie miejsc wymagających badań poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku, współpraca przy inwentaryzacji źródeł elektromagnetycznych. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: monitoring potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych i prowadzenie bazy danych (m.in. w kontekście rozwijających się sieci stacji bazowych telefonii komórkowej), preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych, edukację ekologiczną mieszkańców w zakresie rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól elektromagnetycznych, propagowanie lokalizacji linii elektromagnetycznych o napięciu 11 kv i wyższym poza terenami przeznaczonymi pod zabudowę mieszkaniową oraz miejscem dostępu dla ludności. 5.3.5 Harmonogram zadań na lata 213 216 Zadanie Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację Szacunkowe koszty w PLN 213 214 215 216 Źródło finansowania Propagowanie uwzględnienia w planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień dotyczących znaczącego oddziaływania na środowisko i człowieka pól elektromagnetycznych Powiat, gminy Zadanie ciągłe b. d. k. Przestrzeganie procedury oceny oddziaływania na środowisko na etapie udzielania decyzji środowiskowej Powiat, gminy, RDOŚ, PWIS Zadanie ciągłe b. d. k. Współpraca ze służbami kontrolnopomiarowymi obiektów emitujących pola elektromagnetyczne Powiat, WIOŚ, WSSE Zadanie ciągle b. d. k. Modernizacja istniejących elektroenergetycznych i transformatorowych Zakłady energetyczne Zadanie ciągle Środki własne zakładów energetycznych suma b. d. k. źródło: na podstawie ankietyzacji gmin i powiatu 97
5.4 Wody powierzchniowe i podziemne 5.4.1 Analiza stanu istniejącego Wody powierzchniowe Na terenie powiatu konińskiego istnieje stosunkowo gęsta siec rzeczna. Obszar powiatu należy do zlewni rzeki Warty i Noteci. Osią hydrologiczną tego obszaru jest rzeka Warta, przepływająca przez tereny gmin: Krzymów i Kramsk (na granicy gmin), Stare Miasto, Rzgów i Golinę. Jest ona największym ciekiem wodnym tego regionu. Drugim co do wielkości ciekiem wodnym na terenie powiatu jest rzeka Noteć przepływająca przez tereny gmin Wierzbinek, Sompolno, i Skulsk. Pozostałymi występującymi tu ciekami wodnymi są: Topiec (gmina Krzymów), Powa (gmina Stare Miasto) i Czarna Struga (gmina Grodziec), będące są dopływami Warty oraz Struga Ostrowicka (nazywana potocznie Strugą Biskupią) i Struga Kleczewska. Na rzece Powie zlokalizowane są 2 zbiorniki retencyjne: Niklas (o powierzchni 8,6 ha) zlokalizowany w rejonie m. Niklas oraz zbiornik Stare Miasto (o powierzchni 9,97 ha) w rejonie m. Modła Królewska. Wody ze zbiornika Stare Miasto wykorzystywane są do celów rolniczych, rekreacyjnych i energetycznych. Równocześnie zbiornik ten zabezpiecza tereny wokół i poniżej zapory przed wystąpieniem powodzi. Na rzece w rejonie Konina projektowany jest również zbiornik Posoka, który będzie mógł służyć głównie dla celów rekreacyjnych i rolniczych. Stanowić będzie również dodatkową ochronę przed powodzią. 25 W północnej części powiatu znajduje się zespół 23 jezior. Są to m.in.: Jezioro Gosławskie położone na terytorium miasta Konina, graniczy z gminą Kazimierz Biskupi. Ma powierzchnię 14,8 ha i głębokość 5,3 m. Jezioro Pątnowskie położone na terytorium miasta Konina, graniczy z gminą Ślesin. Ma powierzchnię 282,6 ha i głębokość 5,5 m. Jezioro Licheńskie położone na terenie gminy Ślesin. Ma powierzchnię 147,6 ha i głębokość 12,6 m. Jezioro WąsowskoMikorzyńskie położone na terenie gminy Ślesin. Ma powierzchnię 251,8 ha i głębokość 36,5 m. Jest najgłębszym spośród wszystkich jezior konińskich. W południowej części jeziora znajduje się wyspa Klara (,1 ha). Jezioro Ślesińskie położone na terenie gminy Ślesin. Ma powierzchnię 152,3 ha i głębokość 24,5 m. Jezioro Lubstowskie położone na terenie gminy Sompolno. Ma powierzchnię 87,2 ha i głębokość 7, m. Zbiornik zasila w sposób naturalny Rów Lubstowski, łączący z kolei jeziora Mostki, Mąkolno, Szczekawa, położone na płn. wsch. od Jeziora Lubstowskiego. Jezioro Mąkolno położone na terenie gminy Sompolno ma powierzchnię 84 ha. Jezioro Skulskie położone na terenie gminy Skulsk. Ma powierzchnię 124,3 ha i głębokość maksymalną 17,5 m. Jezioro rynnowe, przepływowe. Jezioro Skulska Wieś położone na terenie gminy Skulsk. Ma powierzchnię 16,1 ha i głębokość 13,3 m. 25 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 28 212, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stare Miasto 98
Jezioro Wilczyńskie położone na terenie gminy Wilczyn, ma powierzchnię 173,8 h i głębokość 23,2 m. Jezioro Budzisławskie położone na terenie gminy Kleczew, ma powierzchnię 14,8 ha, i głębokość 35,2 m. Jezioro Głodowskie położone na terenie gminy Golina, ma powierzchnię 48,8 ha i głębokość 3,6 m. Jezioro Gopło część jeziora w granicach gminy Skulsk, powierzchnia 35 ha. Jest typowym jeziorem rynnowym, o obrzeżu utworzonym z mineralnych utworów aluwialnych i bagienno torfowych. Jest najliczniej zasiedlonym w Polsce stanowiskiem gęgawy, miejscem rozrodu bąka, błotniaka stawowego, czajki, rycyka oraz miejscem zimowania bociana czarnego, nura rdzawoszyjego, mewy srebrzystej, a od niedawna orła bielika. Jezioro Czartowo położone na terenie gminy Skulsk, ma powierzchnię 42 ha i głębokość 13 m. Na terenie powiatu istnieją także kanały będące sztucznymi drogami wodnymi: Kanał Ślesiński położony w gminie Ślesin, który poprzez jeziora Pątnowskie, WąsowskoMikorzyńskie, Ślesińskie i Czarne stanowi drogę łączącą Wartę i jezioro Gopło; Kanał Grójecki przeprowadzony przez gminy Kramsk, Ślesin i Sompolno, łączący Wartę z Jeziorem Lubstowskim. Aktualnie kanały te nie odgrywają większego znaczenia gospodarczego. Wiele obszarów cennych przyrodniczo na terenie powiatu konińskiego stanowią zasoby leśnowodne na istniejącej sieci rzecznej wraz z jeziorami. Tereny podmokłe na terenie powiatu konińskiego występują w dolinach cieków wodnych. Największe z nich są zlokalizowane na terenie gmin Sompolno i Kramsk. Od jeziora Lubstowskiego aż do linii Warty, na zachód od miejscowości Kramsk poniżej jeziora Mąkolno. Pozostałe tego typu obszary, ale o zdecydowanie mniejszej powierzchni, znajdują się w pobliżu Kleczewa (na południe od miasta), Kazimierza Biskupiego (na północnozachodnim skraju jeziora Gosławskiego) i na zachód od Konina głównie w Dolinie Warty. 99
Rys. 13. Wody płynące i stojące na terenie powiatu konińskiego źródło: Interaktywny Panel Informacji o Środowisku Województwa Wielkopolskiego Monitoring stanu wód, od uzyskania członkostwa Polski w Unii Europejskiej, prowadzony jest według tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW). Nadrzędnym celem RDW jest osiągnięcie dobrego stanu wód do roku 215. Badania jakości wód powierzchniowych prowadzone są w zależności od presji na środowisko wodne w trzech zakresach: diagnostycznym (MD) z częstotliwością raz na 6 lat, operacyjnym (MO) z częstotliwością raz na 3 lata, badawczym (MB) częstotliwość ustalana jest w zależności od potrzeb. Punkty kontrolnopomiarowe monitoringu operacyjnego dzielą się na celowe i operacyjne (dotyczące wód zagrożonych). 1
Obecnie przedmiotem badań monitoringowych jakości wód powierzchniowych są jednolite części wód powierzchniowych (JCWP). Pojęcie to, wprowadzone przez Ramową Dyrektywę Wodną, oznacza oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych taki jak: jezioro, zbiornik, strumień, rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych. Na terenie powiatu konińskiego wyznaczono, zgodnie z typologią abiotyczną rzek, 12 jednolitych części wód (JCWP), z których siedem w całości mieści się w granicach powiatu oraz dla jezior o powierzchni powyżej 5 ha 12 jednolitych części wód. Powiat jako obszar nizinny reprezentowany jest przez większość typów wielkościowych rzek: wielką rzekę nizinną (typ 21), rzekę nizinną żwirową (typ 2), potoki nizinne piaszczyste (typ 17), potoki lub strumienie na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych potoki organiczne (typ 23), cieki łączące jeziora (typ 25) oraz wody o typie nieokreślonym (typ ). Jeziora położone w powiecie konińskim, o powierzchni powyżej 5 ha, zaliczono do 3 typów abiotycznych: 2a jeziora o wysokiej zawartości wapnia, stratyfikowane, o małym wpływie zlewni na jakość wód; 3a jeziora o wysokiej zawartości wapnia, stratyfikowane, o dużym wpływie zlewni na jakość wód; 3b jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, niestratyfikowane. Jednolite części wód rzecznych (JCWP): 1. Warta od Powy do Prosny; 2. Warta od Topca do Powy; 3. Noteć od Dopływu spod Sadlna do wypływu z Jez. Gopło; 4. Noteć od Dopływu z Jez. Lubotyń do Dopływu spod Sadlna; 5. Pichna; 6. Bawół do Czarnej Strugi; 7. Dopływ z Rychwała; 8. Kanał Grójecki od wypływu z jez. Lubstowskiego do ujścia; 9. Powa; 1. Struga Biskupia do wpływu do Jeziora Gosławskiego; 11. Dopływ z Jezior Skulskich Koszewo; 12. Kanał Ślesiński od Jeziora Pątnowskiego do ujścia; Jednolite części wód jeziornych: 1. Jezioro Gosławskie; 2. Jezioro Pątnowskie, typ abiotyczny 3b; 3. Jezioro Licheńskie; 4. Jezioro WąsowskoMikorzyńskie, typ abiotyczny 3a; 5. Jezioro Ślesińskie; 6. Jezioro Lubstowskie, typ abiotyczny 3b; 7. Jezioro Mąkolno, typ abiotyczny 3b; 8. Jezioro Skulskie; 9. Jezioro Skulska Wieś, typ abiotyczny 3a; 11
1. Jezioro Wilczyńskie, typ abiotyczny 3a; 11. Jezioro Budzisławskie, typ abiotyczny 2a; 12. Jezioro Gopło, typ abiotyczny 3b. Program monitoringu wód powierzchniowych w roku 21 realizowany był w ramach: monitoringu operacyjnego w operacyjnych punktach monitoringu w punktach, w których jest lub było zlokalizowane źródło zanieczyszczeń o potencjalnej możliwości zrzutu substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, w szczególności substancji priorytetowych, lub dla których wyniki monitoringu diagnostycznego wskazały, że jedna z tych substancji występuje w ilości przekraczającej dopuszczalne stężenia; w celowych punktach monitoringu wód na obszarach Natura 2; wód wyznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych, wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych Jakość wód powierzchniowych Ocena stanu wód definiowana jest jako wypadkowa stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego wód, gdzie: stan ekologiczny określany jest dla naturalnych jednolitych części wód. Stan ekologiczny może być: bardzo dobry, dobry, umiarkowany, słaby, zły. potencjał ekologiczny określany jest dla sztucznych lub silnie zmienionych jednolitych części wód. Na ocenę stanu/potencjału ekologicznego składa się: ocena elementów biologicznych, prowadzona w zakresie klas I V, ocena elementów fizycznochemicznych dla rzek w zakresie klas: I; II; stan poniżej dobrego, dla jezior stan dobry i stan poniżej dobrego, ocena wskaźników jakości wód z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne) stan dobry i stan poniżej dobrego, ocena elementów hydromorfologicznych. Ocena elementów chemicznych prowadzona jest w zakresie substancji priorytetowych oraz wskaźników innych substancji zanieczyszczających według KOM 26/129(COD) stan dobry i stan nieosiągający dobrego. Według wstępnej oceny WIOŚ wyników badań za 211 r. stan wód rzek Warty (ppk. Warta Rumin), Noteci (ppk. NotećŁysek), Czarnej Strugi (ppk. Czarna Struga Tartak) ceniony został jako zły. Zadecydowało o tym zaklasyfikowanie elementów chemicznych do stanu poniżej dobrego. 12
Tab. 31. Wyniki badań stanu wód w roku 21 i 211 w punktach pomiarowo kontrolnych na terenie powiatu konińskiego Punkt pomiarowokontrolny Gmina Warta Rumin Opis Klasa elementów fizykochemicznych Stare Miasto wody silnie zmienione, kilometr biegu cieku 396,2 II (potencjał dobry) II (potencjał dobry) II potencjał dobry i powyżej dobrego stan poniżej dobrego Skulsk wody silnie zmienione, rzeka nizinna żwirowa, kilometr biegu cieku 32,6 II (potencjał dobry) II (potencjał dobry) II potencjał dobry i powyżej dobrego wody naturalne, potok nizinny piaszczysty, kilometr biegu cieku 339,1 III (stan umiarkowany) stan poniżej dobrego I stan umiarkowany stan poniżej dobrego II jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II stan umiarkowany Rok Nazwa JCWP badań Warta 211* Warta od Topca do Powy 211* Noteć od Dopływu z Jez. Lubotyń do Dopływu spod Sadlna 211* Noteć do Dopływu z jez. Noteć Łysek Sompolno Lubotyń Noteć Noteć Pichna 21 Pichna Noteć Przewóz Pichna Zaborowo Klasa Klasa elementów Stan/potencjał elementów hydromorekologiczny chemicznych fologicznych Klasa elementów biologicznych Nazwa cieku wody naturalne, potok nizinny Wierzbinek piaszczysty, kilometr biegu cieku,5 13
Nazwa cieku Warcica Czarna Struga Dopływ z Rychwała Rok Nazwa JCWP badań 21 211* 21 Warcica od Borkówki do ujścia Bawół do Czarnej Strugi Dopływ z Rychwała Punkt pomiarowokontrolny Warcica Święte Czarna Struga Tartak Dopływ z Rychwała Barłogi Gmina Kramsk Grodziec Rzgów Opis wody silnie zmienione, potok nizinny piaszczysty, kilometr biegu cieku,5 Klasa elementów fizykochemicznych II jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II potencjał umiarkowany potencjał poniżej dobrego II potencjał stan poniżej umiarkowany dobrego jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II wody silnie zmienione, (potok lub strumień na obszarze III będącym pod (potencjał wpływem umiarkowany) procesów torfotwórczych, kilometr biegu cieku 1, wody naturalne, potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem torfotwórczym potok organiczny, kilometr biegu cieku 1,5 Klasa Klasa elementów Stan/potencjał elementów hydromorekologiczny chemicznych fologicznych Klasa elementów biologicznych III stan umiarkowany 14
Nazwa cieku Kanał Grójecki Powa Powa Rok Nazwa JCWP badań 21 21 21 Kanał Grójecki od wypływu z jez. Lubstowskieg o do ujścia Powa Powa Punkt pomiarowokontrolny Kanał Grójecki Wola Podłężna Powa Rumin Powa Lisiec Wielki Gmina Opis Kramsk wody silnie zmienione, (potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych, kilometr biegu cieku 1,5 Stare Miasto wody naturalne, potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem torfotwórczym potok organiczny, kilometr biegu cieku 1, Stare Miasto wody naturalne, potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem torfotwórczym potok organiczny, kilometr biegu cieku 14,8 Klasa Klasa elementów Stan/potencjał elementów hydromorekologiczny chemicznych fologicznych Klasa elementów biologicznych Klasa elementów fizykochemicznych III jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II potencjał umiarkowany II jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II stan umiarkowany III jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II stan umiarkowany 15
Nazwa cieku Rok Nazwa JCWP badań Punkt pomiarowokontrolny Gmina Opis wody silnie zmienione, potok lub strumień na Struga obszarze Struga Biskupia Biskupia Kazimierz będącym pod do wpływu do ujście do 21 Jeziora Biskupi wpływem Jeziora Gosławskiego torfotwórczym Gosławskiego potok organiczny, kilometr biegu cieku,4 Struga Biskupia Dopływ z Jezior Skulskich Kanał Ślesiński 211* 21 Dopływ z Jez. Skulskich Kanał Ślesiński od Jeziora Pątnowskiego do ujścia Dopływ z Jezior Skulskich Koszewo Kanał Ślesiński Konin Skulsk m. Konin wody naturalne, ciek łączący jeziora, kilometr biegu cieku 1,5 wody silnie zmienione, Klasa Klasa elementów Stan/potencjał elementów hydromorekologiczny chemicznych fologicznych Klasa elementów biologicznych Klasa elementów fizykochemicznych III jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II II (stan dobry) stan poniżej dobrego I III jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II potencjał umiarkowany stan umiarkowany potencjał umiarkowany *ocena może ulec zmianie źródło: Wyniki badań i klasyfikacja wskaźników jakości wód płynących w województwie wielkopolskim za rok 21, Wstępna klasyfikacja wskaźników jakości wód płynących w województwie wielkopolskim za rok 211, Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego rzek w punktach pomiarowokontrolnych monitoringu operacyjnego za 21 i 211 rok, WIOŚ Poznań 16
Tab. 32. Wyniki badań stanu ekologicznego wód jezior na terenie powiatu konińskiego na podstawie wyników badań z roku w 29 i 21 Nazwa jeziora Pątnowskie WąsowskoMikorzyńskie* Mąkolno Skulska Wieś Gmina Opis m. Konin wody silnie zmienione, jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, niestratyfikowane Ślesin jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, stratyfikowane Sompolno Wody naturalne, jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, niestratyfikowane Skulsk Wody naturalne, jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, stratyfikowane Klasa elementów biologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Stan ekologiczny w JCWP II Jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia dla klasy II, stan poniżej dobrego umiarkowany III Jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia dla klasy II Jeden lub więcej badanych wskaźników określonych w załączniku 5 do rozporządzenia przekracza wartości graniczne dla stanu dobrego II Jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia dla klasy II, stan poniżej dobrego umiarkowany V Jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia dla klasy II, stan poniżej dobrego * ocena wyników badań za 29 r. źródło:wyniki i klasyfikacja jakości wód jezior w województwie wielkopolskim za rok 29 i 21, WIOŚ Poznań 17
Tab. 33. Ocena stanu ekologicznego jezior badanych w 21 r. w powiecie konińskim wg Instytutu Ochrony Środowiska Nazwa jeziora Typ abiotyczny Klasa elementów fizykochemicznych Klasa elementów biologicznych Stan ekologiczny Element decydujący o ocenie stanu ekologicznego Pątnowskie 3b stan poniżej dobrego II umiarkowany fosfor, warunki tlenowe Mąkolno 3b stan poniżej dobrego II umiarkowany warunki tlenowe Skulska Wieś 3a stan poniżej dobrego V zły chlorofil źródło: Ocena stanu ekologicznego jezior badanych w 21 r. w województwie wielkopolskim wg Instytutu Ochrony Środowiska Tab. 34. Wyniki badań stanu ekologicznego wód jezior na terenie powiatu konińskiego na podstawie wyników badań z roku w 211 r. Nazwa jeziora Klasa elementów biologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Klasa elementów hydromorfolo gicznych Klasa elementów chemicznych wody naturalne, jezioro o wysokiej zawartości wapnia, Sompolno o dużym wpływie zlewni, niestratyfikowane II (stan dobry) stan dobry I klasa Wilczyn wody naturalne, jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wpływie zlewni, stratyfikowane III (stan umiarkowany) stan poniżej dobrego I klasa stan poniżej dobrego Kleczew wody naturalne, jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o małym wpływie zlewni, stratyfikowane I (stan bardzo dobry) stan dobry I klasa stan poniżej dobrego Gmina Mąkolno Wilczyńskie Budzisławskie Opis źródło: Wyniki i klasyfikacja jakości wód jezior w województwie wielkopolskim za rok 211, WIOŚ Poznań Rzeki płynące przez powiat koniński oraz jeziora zostały wyznaczone jako wody dla bytowania ryb łososiowatych i karpiowatych. W przypadku łososiowatych oznacza to wody, które stanowią lub mogą stanowić środowisko życia populacji ryb należących do rodzaju Salmo spp., rodziny Coregonidae (Coregonus) lub gatunku lipień (Thymallus thymallus), a karpiowatych wody, które stanowią lub mogą stanowić środowisko życia populacji ryb należących do rodziny karpiowatych (Cyprinidae) lub innych gatunków, takich jak szczupak (Esox lucius), okoń (Perca fluviatilis) oraz węgorz (Anguilla anguilla). Na terenie omawianego powiatu prowadzono w 21 roku badania wód rzeki Noteci (wodowskaz Żuławka) i Powy (Rumin) oraz Jezior Pątnowskiego i Gosławskiego w zakresie wymaganych wskaźników. Obie rzeki nie spełniały wymagań dla bytowania ryb w warunkach naturalnych, ponieważ stwierdzono 18
w nich przekroczenia norm przez azotyny, fosfor ogólny oraz tlen rozpuszczony. Podobna sytuacja była w przypadku Jezior Pątnowskiego i Gosławskiego, gdzie stwierdzono przekroczenie wskaźników dla temperatury, BZT5, niejonowego amoniaku, azotynów i fosforu ogólnego. W 29 roku analogiczny wynik otrzymano dla wód Jeziora WąsowskoMikorzyńskiego, wyjątek stanowiła tylko temperatura, której wartość spełniała wymagane normy. Wody podziemne Teren powiatu konińskiego zgodnie z hydrogeologicznym podziałem kraju znajduje się w makroregionie zachodnim Niżu Polskiego regionie wielkopolskim. Można tu wyróżnić 3 pietra wodonośne: czwartorzędowe, trzeciorzędowe i kredowe. Utwory czwarto i trzeciorzędowe rozdzielone są warstwami iłów poznańskich i glin zwałowych. Utwory czwartorzędowe charakteryzują się występowaniem zasobów wodnych w zdecydowanej większości w piaskach, żwirach rzecznych i wodnolodowcowych. Wody w tych warstwach maja układ piętrowy. Miąższość tych warstw waha się od kilku do 6 m, przy czym średnio wynosi ona 125 m. Są one eksploatowane na terenie całego powiatu. Są to jednak wody o średniej i niskiej jakości. W związku z przemysłowa eksploatacja złóż węgla brunatnego na obszarze gmin, których istnieją odkrywki stosunki, wodne poziomu czwartorzędowego wielokrotnie są zachwiane. Wody piętra trzeciorzędowego są stosunkowo obfite. Są to głównie wody w utworach piaszczystych miocenu i w piaszczystopylastych osadach pliocenu. Cecha charakterystyczna tego poziomu na terenie powiatu konińskiego jest częste jego zanieczyszczanie domieszkami węgla brunatnego. Z danych uzyskanych w Delegaturze Urzędu Wojewódzkiego w Koninie wynika, że w obrębie powiatu konińskiego wody trzeciorzędowe występują na różnych głębokościach, przeważnie nie przekraczających 1 m ppt. Przykładowo w gm. Rychwał występują one na głębokości 46,59,5m ppt a w gm. Wilczyn 62,13,5 m ppt. Wody piętra kredowego można zaobserwować w szczelinach i spękaniach wśród utworów marglistowapiennych. Wody tego poziomu stanowią główny poziom użytkowy powiatu konińskiego. Występuje on najczęściej na głębokości 51 m. Wody w utworach kredowych maja charakter napięty z wyjątkiem obszarów w pradolinie Warty. W gminie Rzgów wody te eksploatowane są z poziomu od około 4 do 1 m ppt.26 Teren powiatu znajduje się w obrębie czterech Głównych Zbiorników Wód Podziemnych: GZWP Nr 143 Subzbiornik InowrocławGniezno Zbiornik zawiera wody trzeciorzędowe wymagające wysokiej ochrony (OWO). Warstwy mioceńskie charakteryzują się dobrymi parametrami hydraulicznymi. 27 Wody zbiornika obejmują swym zasięgiem północnozachodni obszar powiatu konińskiego. GZWP Nr 144 Dolina kopalna Wielkopolska Zbiornik gromadzi wody w czwartorzędowych utworach porowych. Zbiornik ma statut wysokiej 26 27 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 28212 Aktualizacja POŚ z Planem Gospodarki Odpadami dla gminy Rogowo na lata 28 211 z perspektywą na lata 212 215, Ekofizjografia do zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mogilno 19
ochrony wód (OWO) i obszarowo jest znacznej rozległości. Zbiornik ten obejmuje warstwy wodonośne występujące w obrębie utworów wodnolodowcowych lub interglacjalnych o zwierciadle napiętym, zalegające na różnych głębokościach. Cechą charakterystyczną tego typu zbiornika jest częściowa lub całkowita izolacja od powierzchni utworami słabo przepuszczalnymi, przeważnie glinami lub iłami. Zasilanie zbiornika odbywa się poprzez infiltrację wód opadowych na wychodniach utworów piaszczystych oraz przez okna hydrologiczne, obejmujące obszary, w których warstwy izolujące glin lub iłów są nieciągłe. 28 Obejmuje on północnozachodnią część powiatu. GZWP Nr 15 Pradolina WarszawskoBerlińska Zbiornik zajmuje powierzchnię całkowitą 194 km 2, w obrębie byłego województwa konińskiego wynosi ona 5 km2. Miąższość osadów wodonośnych jest zróżnicowana. W rejonie Konina wynosi 1 m. Warstwa wodonośna poziomu gruntowego złożona jest na iłach plioceńskich lub bezpośrednio na kredowych wapieniach i marglach. Zbiornik wodonośny zasilany jest w głównej mierze przez infiltrację opadów, a w rejonie Konina dodatkowo przez infiltrację wód rzecznych Warty. Zbiornik wodonośny pradoliny Warszawsko Berlińskiej jest obszarem wysokiej ochrony, a obszar zasobowy ujęcia miejskiego dla Konina najwyższej ochrony. 29 GZWP Nr 151 TurekKoninKoło Utworami wodonośnymi zbiornika są poszczelinione margle, wapienie, opoki, gezy i piaskowce, lokalnie również piaski w utworach kredowych. Wodonośność zależna jest przede wszystkim od stopnia poszczelinienia. Najkorzystniejsze parametry hydrogeologiczne utwory kredowe posiadają w obrębie współczesnych i kopalnych dolin rzecznych. Najistotniejszą rolę spełnia tutaj pradolina Warszawsko Berlińska na odcinku od Goliny, poprzez Konin, Koło, Dąbie. Za obszary najwyższej ochrony uznano obszary zasobowe dużych ujęć, między innymi dla miasta Konin. 3 Mimo dość znacznych zasobów wodnych powyższych Głównych Zbiorników Wód Podziemnych na ich wielkość duży wpływ mają, poza wykorzystaniem do celów komunalnych, także wykorzystywanie ich do celów przemysłowych (przemysł wydobywczy).31 28 29 3 31 www.szczaniec.pl Uzupełnienie do Programu Ochrony Środowiska dla gminy Krzymów Uzupełnienie do Programu Ochrony Środowiska dla gminy Krzymów Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 28 212 11
Tab. 35. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie powiatu konińskiego Średnia Szacunkowe głębokość zasoby ujęcia dyspozycyjne wm w dm3/d Nazwa zbiornika Powierzchnia całkowita w km2 Wiek utworów wodonośnych Typ zbiornika 143 Subzbiornik InowrocławGniezno 2 Tr zbiornik w trzeciorzędzie porowy 12 96 144 Dolina kopalna Wielkopolska 4 Qk zbiornik dolin kopalnych w czwartorzędach porowy 6 48 15 Pradolina WarszawskoBerlińska 194 Qp zbiornik pradolinny w czwartorzędzie porowy 2535 456 151 TurekKoninKoło 176 K2 zbiornik w kredzie górnej szczelinowoporowy 9 24 Nr GZWPd źródło: Interaktywny Panel Informacji o Środowisku Województwa Wielkopolskiego Rys. 14. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie powiatu konińskiego źródło: Interaktywny Panel Informacji o Środowisku Województwa Wielkopolskiego 111
W 28 roku została przeprowadzona weryfikacja przebiegu granic Jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) wydzielonych w 25 roku, a w wyniku tych prac powstał nowy podział Polski w zakresie JCWPd. Zgodnie z nową numeracją na terenie powiatu konińskiego znajdują się JCWPd nr 43, 62 i 71 (rysunek nr 15), które fizycznie stanowią część poprzednich JCWPd nr 43, 64 i 78. Głębokość występowania wód słodkich dla tych wód wynosi ok.2 m. Na poniższym rysunku przedstawiono układ JCWPd według nowej numeracji. Rys. 15. Lokalizacja JCWPd nr 43, 62 i 71 na terenie powiatu konińskiego źródło: www.pgi.gov.pl 112
Wody w utworach czwartorzędowych tworzą jeden poziom wodonośny o zróżnicowanym wykształceniu występujący na części obszaru JCWPd nr 43. Poziom mioceński występuje na całym obszarze, często mając kontakt hydrauliczny z poziomem czwartorzędowym. W części północnowschodniej występują wody podziemne w utworach kredowych. W rejonie północnowschodnim występują wody zasolone w utworach trzeciorzędowych, przy braku izolacji lokalnie następuje ascenzja wód zasolonych do poziomów plejstoceńskich.32 Rys. 16. Profile JCWPd nr 43 źródło: www.pgi.gov.pl Q, M wody porowe w utworach piaszczystych Cr wody szczelinowe w utworach węglanowych Na obszarze całego JCWPd nr 62 występują wody podziemne poziomu czwartorzędowego i są w izolacji od powierzchni terenu. Wskutek złożonej budowy geologicznej w części zachodniej występuje kontakt hydrauliczny poziomów czwartorzędowego, mioceńskiego i kredowego, w części wschodniej brak jest poziomu mioceńskiego, a poziom czwartorzędowy i kredowy nie mają kontaktu hydraulicznego. Jest to obszar intensywnych odwodnień górnictwa węgla brunatnego.33 32 www.pgi.gov.pl 33 www.pgi.gov.pl 113
Rys. 17. Profile JCWPd nr 62 źródło: www.pgi.gov.pl Q, M wody porowe w utworach piaszczystych Cr wody szczelinowo porowe w utworach węglanowych W przypadku JCWPd nr 71 na w utworach czwartorzędowych występuje jeden poziom wodonośny, lokalnie mając kontakt hydrauliczny z poziomem kredowym występującym na całym obszarze JCWPd. Poziom mioceński występuje w południowowschodniej części JCWPd i nie posiada kontaktów hydraulicznych z czwartorzędem i kredą. Cechą szczególną JCWPd nr 71 jest istnienie dużego odwodnienia górniczego związanego z eksploatacją złóż węgla brunatnego.34 34 www.pgi.gov.pl 114
Rys. 18. Profile JCWPd nr 71 źródło: www.pgi.gov.pl Q, M wody porowe w utworach piaszczystych Cr wody szczelinowo porowe w utworach węglanowych W 21 roku badania jakości wód podziemnych prowadzone były w ramach monitoringu diagnostycznego przez PIG. Zakres badań obejmował wskaźniki ogólne takie jak: odczyn, temperatura, przewodność elektrolityczna, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny oraz wskaźniki nieorganiczne: amoniak, antymon, arsen, azotany, azotyny, bor, bar, beryl, chlorki, chrom, cyjanki, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, kobalt, magnez, molibden, mangan, miedź, nikiel, ołów, potas, rtęć, selen, siarczany, sód, srebro, tytan, wapń, wodorowęglany, fenole, żelazo. Ocena jakości wód została wykonana w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 28 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych. Rys. 19. Wyniki monitoringu jakości wód podziemnych w roku 21 wg badań PIG na podstawie poprzedniej numeracji JCWPd źródło: Badania chemizmu wód podziemnych w ramach monitoringu operacyjnego w 21 roku, PIG 115
Tab. 36. Wyniki monitoringu diagnostycznego wód podziemnych w 21 r. Charakter punktu Klasa jakości wody w punkcie wg RMŚ 896 z dn. 23 lipca 28 r. (stan na listopad 21) Miejscowość Gmina JCWPd Stratygrafia Głębokość do stropu warstwy wodonośnej [m] Wola Podłężna Kramsk 64 Q 3,3 Zwierciadło napięte V Konin m. Konin 78 K2+Q,14 Zwierciadło swobodne III źródło: Monitoring diagnostyczny wód podziemnych w sieci krajowej w 21 r, PIG Dla wód zaliczonych do V klasy jakości oznaczono wartości cynku, potasu, manganu, żelaza, ogólnego węgla organicznego.35 Wyniki badań JCWPd nr 43 w ramach monitoringu operacyjnego przeprowadzonego przez PIG w 211 r. przedstawiono w tabeli poniżej. Tab. 37. Wyniki monitoringu operacyjnego wód podziemnych JCWPd w 211 r. Miejscowość Gmina JCWPd Julianowo Wierzbinek 43 Skulsk Łuszczewo 43 Opróbowanie Klasa jakości wody w punkcie pomiarowym (wiosna/jesień) wiosna III jesień II wiosna IV jesień IV Klasa jakości wody w punkcie wg RMŚ 896 z dn. 23 lipca 28 r. (stan na listopad 21) III IV źródło: Monitoring operacyjny wód podziemnych w 211 r., PIG 5.4.2 Presja Stan wód zależy od wielu czynników zarówno bezpośrednich (zrzuty ścieków), jak też pośrednich (sposób użytkowania terenu, działalność gospodarcza). Zagrożeniem dla wód, szczególnie dla jezior może być także rozwój turystyki i rekreacji lokalizowanie w zlewni bezpośredniej jezior domów letniskowych oraz ośrodków wypoczynkowych, nie posiadających uregulowanej gospodarki ściekowej. W roku 21 szczególnie duży wpływ na stan wód miały także warunki klimatyczne: długa zima z utrzymującą się pokrywą śnieżną oraz wysokie opady w maju i czerwcu, których skutkiem była powódź. Nastąpiło znacznie większe i szybsze wymywanie substancji biogennych z gleby, co odzwierciedlają wyniki badań wód powierzchniowych na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego. Głównym źródłem zanieczyszczeń wód w powiecie konińskim są nieoczyszczone (lub oczyszczone w niewystarczającym stopniu) ścieki komunalne z terenów wiejskich oraz zanieczyszczenia obszarowe. Są to głównie ścieki bytowe z terenów wiejskich (w tym z terenów turystycznych), odprowadzane w sposób niezorganizowany, zanieczyszczenia spłukiwane z terenów rolnych i leśnych oraz terenów tras 35 Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań 116
komunikacyjnych (drogowych i kolejowych). Wielkość ładunku zanieczyszczeń wprowadzanego do środowiska zależy od wielu czynników, m.in.: stopnia skanalizowania danego obszaru (wprost od ilości nieszczelnych szamb), poziomu kultury rolnej, stopnia zurbanizowania i natężenia ruchu komunikacyjnego danego obszaru. Istotny problem stanowią nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na ścieki oraz wywóz zgromadzonych ścieków przez firmy niekoniecznie do tego uprawnione, a często także dokonywanie tego przez samych użytkowników (szczególnie w przypadku gospodarstw rolnych) na pola własne w celu rolniczego wykorzystania. Powyższe praktyki stwarzają poważne dla środowiska gruntowo wodnego, szczególnie na terenach dolin cieków, gdzie zwierciadło wód gruntowych zalega płytko pod powierzchnią terenu na głębokości ok. 1 m. Powodują zachwianie równowagi biologicznej i gospodarczej, stanowią m.in. zagrożenie bakteriologiczne dla wód powierzchniowych przeznaczonych na kąpieliska, skażenia ujęć infiltracyjnych wody, zanieczyszczenia wód przeznaczonych na hodowle ryb i do rekreacji oraz nadmiernego zanieczyszczenia i eutrofizacji wód stojących powierzchniowych. 36 Powiat koniński zamieszkuje 127 8 osób czego około 14% ogółu, zamieszkuje obszary miejskie, w większości zwodociągowane i skanalizowane. W powiecie konińskim długość sieci kanalizacyjnej wynosi 353,1 km (21 rok). Jednakże wskaźnik skanalizowania dla powiatu to zaledwie 29,8% (ludność powiatu korzystająca z sieci kanalizacyjnej). Wskaźnik ten jest większy dla obszarów miejskich, wynosi on 8,2%, na wsi zaledwie 21,5%. Tab. 38. Charakterystyka gospodarki wodno ściekowej na terenie powiatu konińskiego Opis ludność Ścieki odprowadzone ogółem Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię ogółem Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię ogółem Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię w mieście Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię na wsi RLM Osady wytworzone Osady składowane Zużycie wody Ludność korzystająca z sieci wodociągowej ogółem Ludność korzystająca z sieci wodociągowej w miastach Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej ogółem Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej w miastach Długość czynnej sieci kanalizacyjnej Ładunki zanieczyszczeń w ściekach po oczyszczeniu BZT5 ChZT zawiesina Azot ogólny Fosfor ogólny *wg danych ze Starostwa Powiatowego w Koninie Jednostka osoba dam3/rok osoba % osoba osoba osoba Mg/rok Mg/rok dam3/rok osoba osoba osoba osoba km kg/rok kg/rok kg/rok kg/rok kg/rok 21 r. 126465* 37522 39519 31,25 141 2559 73853 849 22 4586,7 113818 16962 37689 14283 353,1 2828 143128 2634 1 źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl 36 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 28 212 117
Tab. 39. Objęcie siecią kanalizacyjną poszczególnych gmin powiatu konińskiego (stan na 31.21.211 r.) Gmina Długość sieci kanalizacyjnej [km] Stopień skanalizowania gminy* Golina 21,34 33,54% Grodziec Brak danych 1% Kazimierz Biskupi 89,2 89% Kleczew 37,74 58% Kramsk 6,85 5% Krzymów 5,47, % Rychwał 18,3 25% Rzgów 2,5 3% Skulsk 17,9 35,9% Sompolno 24,62 29,3% Stare Miasto 37,38 23% Ślesin 19,24 Brak danych Wierzbinek 5 2% Wilczyn 37,31 34,2% * % budynków włączonych do kanalizacji do ogólnej liczby budynków mieszkalnych źródło: ankietyzacja gmin Dla celów wdrażania Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych na terenie powiatu konińskiego powołano Rozporządzeniami Wojewody Wielkopolskiego 18 aglomeracji, które zostały podzielone na: aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego, aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia Traktatu Akcesyjnego. Traktat Akcesyjny przewiduje, iż przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych będą w Polsce w pełni obowiązywały od dnia 31 grudnia 215 r. Podstawowym instrumentem wdrożenia postanowień dyrektywy 91/271/EWG jest Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych. Celem Programu, przez realizację ujętych w nim inwestycji, jest ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków, a co za tym idzie ochrona środowiska wodnego przed ich niekorzystnymi skutkami. KPOŚK jest dokumentem strategicznym, w którym oszacowano potrzeby i określono działania na rzecz wyposażenia aglomeracji miejskich i wiejskich, o RLM większej od 2, w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych. Program koordynuje działania gmin i przedsiębiorstw wodociągowokanalizacyjnych w realizacji infrastruktury sanitacji na ich terenach. Trzecia Aktualizacja KPOŚK została zatwierdzona przez Radę Ministrów w dniu 1 lutego 211 r., jako realizacja obowiązku, wynikającego z ustawy z dnia 18 lipca 21 roku Prawo wodne, nałożonego na Ministra Środowiska, a polegającego na okresowej aktualizacji zapisów KPOŚK, nie rzadziej jednak niż raz na dwa lata. Aglomeracje znajdujące się na terenie powiatu konińskiego należą do regionu wodnego Odry, w skład 118
którego wchodzi dorzecze Warty. Aglomeracja została ustanowiona Rozporządzeniami Wojewody Wielkopolskiego w 26 roku. Krótką charakterystykę aglomeracji przedstawiono w tabeli nr 4. 119
Tab 4. Charakterystyka aglomeracji na terenie powiatu konińskiego Lp. 1 Nazwa aglomeracji Gmina wiodąca Konin* Konin 3 4 Kazimierz Biskupi Ślesin Golina 5 Stare Miasto 6 7 8 9 1 11 12 13 Wilczyn Kleczew Sompolno Krzymów Grodziec Kramsk Mąkolno Stary Licheń Kazimierz Biskupi Ślesin Golina Stare Miasto Wilczyn Kleczew Sompolno Krzymów Grodziec Kramsk Sompolno Ślesin 1 Rzgów Rzgów 2 Sławsk Rzgów 2 3 Gminy w aglomeracji Nr rozporządzenia Wojewody ustanawiającego aglomeracje RLM aglomeracji zgodnie z rozp. Wojewody Liczba Mk korzystających z systemu kanalizacyjnego Długość sieci planowana do budowy do 215 r. [km] Nakłady inwestycyjne aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego Konin, Krzymów, 27/6 zm. 18/8 Konin Lewy Konin LB; 177 75116 2,619 Brzeg, 26/6 Konin Konin Prawy PB Brzeg Kazimierz 191/6 12 5 61 36,3 Biskupi Ślesin 144/6 11 9 1 34 3, Golina 15/6 9 3 812 29,2 Stare Miasto 42/26 7 4 2 58 na sieci kanalizacyjne do 215 r na oczyszczalnie ścieków wraz z przeróbką osadu 14 22 77, 15,, 7 13,3 7 13,3,8, 1 78,7 17 16,9 4, 12,, 2 688,7 6 4,,,,,,, b.d b.d 3 317,3 3, 4 189,5 13 5, 7 714, 6 148,3 9 41,7 2 63,3,, 3 175,1 1 25, 4 359,,,,, 6 915, 5,, 17 434, 5, b.d, 32 1,, b.d 4 56, 7 Długość sieci planowana do modernizacji [km] 38,9 Wilczyn 21/6 21/6 28 14,1 Kleczew 22/6 4 9 1 969 6, Sompolno 193/6 4 7 3 228 8,9 Krzymów 154/6 4 7 55 26,8 Grodziec 11/6 2 7 1 14,1 Kramsk 8/6 2 4 462 14,2 Sompolno 195/6 3 4 215 2,8 Ślesin 145/6 2 6 1 15 6,1 aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia traktatu akcesyjnego Rzgów 156/6 2 7 1 274 29,8 Rzgów 171/6 4 9 682 32,1 Stare Miasto Sompolno 194/6 2 3 b.d Lubstów Sompolno b.d Wola 4 Kramsk Kramsk 24/6 3 1 6,2, Podłężna 5 Wysokie Kramsk Kramsk 29/6 2 4 b.d b.d 6 Skulsk Skulsk Skulsk 172/6 3 3 1 12 14, *przedstawiono dane dla aglomeracji Konin ze względu na przynależność do niej gminy Krzymów będącej częścią powiatu konińskiego źródło: opracowanie własne na podstawie www.kzgw.gov.pl, Trzeciej aktualizacji KPOŚK zatwierdzonej w 211 r. 12
Na terenie powiatu konińskiego funkcjonuje w sumie 21 gminnych oczyszczalni ścieków. Ich charakterystykę przedstawiono poniżej. Tab. 41. Gminne oczyszczalnie ścieków bytowych funkcjonujące na terenie powiatu konińskiego Lp. Gmina Miejscowość Typ Przepustowość maksymalna [m³/d] Przepustowość średnia [m³/d] 1 Golina Golina mechanicznobiologiczna 8 615 3 Kazimierz Biskupi Kazimierz Biskupi mechanicznobiologiczna 297 1686,4 Kleczew mechanicznobiologiczna 12 7 Jabłonka mechanicznobiologiczna 6 45 Budzisław Kości. mechanicznobiologiczna 27 14 4 5 Kleczew 6 7 Kramsk Dębicz biologiczna 442 34 8 Krzymów Brzezińskie Holendry mechanicznobiologiczna 72 6 9 Rychwał Rychwał lemna 65 475 Rzgów lemna 19 11 Sławsk ZBWBoss 124 1 Lisewo biologiczna 3 14 Sompolno biologiczna 22 15 Sompolno biologiczna 65 5 Mąkolno biologiczna 1 4 Modła Królewska mechanicznobiologiczna 14 38 (do 46) Lubomyśl biologiczna 18 147 Licheń Stary biologiczna 7 34 Wierzbinek biologiczna brak danych 79 Saldno biologiczna brak danych 48,56 biologiczna 1515 12 1 11 12 Rzgów Skulsk 13 14 Sompolno 15 16 17 18 19 2 21 Stare Miasto Ślesin Wierzbinek Wilczyn Kownaty źródło: dane pozyskane z gmin Oprócz ścieków bytowych do wód odprowadzane są ścieki przemysłowe. Wg danych GUS w 211 roku w powiecie konińskim działało siedem oczyszczalniach ścieków przemysłowych (w tym 6 mechanicznych i 1 biologiczna) o łącznej przepustowości 586 311 m 3/dobę. Rodzaj i stężenie zanieczyszczeń zależą od charakteru przemysłu. W rejonie wodnym Warty w istniejących zakładach powstają następujące rodzaje ścieków przemysłowych: ścieki produkcyjne (powstające w wyniku prowadzonej przez zakłady działalności produkcyjnej), wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych (wody kopalniane), wody popłuczne ze stacji uzdatniania wody oraz wody pochłodnicze. Ścieki przemysłowe wnoszą do środowiska zanieczyszczenia organiczne, nieorganiczne (sole mineralne, związki metali ciężkich, wolne kwasy, azotany, siarczany, chlorki i in.), różnego rodzaju zawiesiny oraz zanieczyszczenia termiczne. Na terenie powiatu woda do celów bytowogospodarczych pobierana jest z lokalnych dość licznych ujęć wód podziemnych. Są to wody czwartorzędowe, trzeciorzędowe i kredowe. Ujmowana woda ze 121
względu na wysokie zawartości żelaza a często także i manganu wymaga uzdatniania. Ujmowane wody w większości zaspokajają potrzeby mieszkańców. Niedobory występują tylko w okresach suszy, szczególnie w rejonach gmin, na terenie których prowadzone jest odkrywkowe wydobycie węgla brunatnego. Jakość wód ujmowanych w tych rejonach budzi także czasem zastrzeżenia ze strony jej użytkowników. Zagrożeniem dla jakości wód podziemnych są również nieczynne i niesprawne studnie. Nieużytkowane studnie powinny zostać poddane przeglądowi w zakresie oceny sprawności studni lub ujęcia oraz dokonanie analizy jakoś ci ujmowanej wody. Ponadto celem przeglądu jest dokumentowanie analizy potrzeby istnienia studni lub ujęcia w kontekście dokonanych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru oraz zmian skali wykorzystania wód podziemnych. Problem stanowią również dzikie (nielegalne) składowiska odpadów komunalnych, mogących powodować zanieczyszczenie wód podziemnych. Należy je sukcesywnie likwidować wywozić na legalne składowiska odpadów. Powstawaniu dzikich składowisk odpadów będzie zapobiegać objęcie wszystkich mieszkańców zorganizowanym systemem odbioru odpadów. Na stan czystości wód duży wpływ mają również zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł rolniczych. Wielkość dopływu zanieczyszczeń przedostających się poprzez spływy powierzchniowe z terenów użytkowanych rolniczo uzależniona jest od: sposobu zagospodarowania zlewni, intensywności nawożenia, przepuszczalności geologicznych utworów powierzchniowych i warunków meteorologicznych. Tą drogą do wód dostają się związki biogenne, środki ochrony roślin oraz wypłukiwane frakcje gleby. Poważnym zagrożeniem dla jakości wód jest niewłaściwe stosowanie nawozów naturalnych: gnojowicy i obornika, a także rolnicze wykorzystywanie ścieków i osadów ściekowych bez zachowania wymogów ochrony środowiska. Ograniczenie spływu azotu z pól do wód podziemnych i powierzchniowych można osiągnąć poprzez racjonalne dozowanie i limitowanie środków plonotwórczych na użytkach rolnych. Odpowiednie przechowywanie nawozów naturalnych chroni przed niekontrolowanym przedostawaniem się niebezpiecznych substancji do wód. Budowa szczelnych zbiorników na gnojówkę oraz uszczelnionych płyt obornikowych pozwoli na ograniczenie tego zagrożenia. Na terenie powiatu konińskiego (wg danych Powszechnego Spisu rolnego 21 r.) funkcjonuje łącznie 11547 wszystkich gospodarstw rolnych gospodarstw rolnych, w tym 1261 o powierzchni większej lub równej 15 ha. Presja na środowisko może przejawiać się w ilości pogłowia inwentarza żywego poszczególnych gatunków zwierząt przypadającego na jednostkę powierzchni użytków rolnych. Zbyt duża obsada zwierząt powoduje, że produkowana jest zbyt duża ilość nawozów naturalnych w stosunku do możliwości ich przechowywania. Inwentaryzacja pogłowia zwierząt na obszarze powiatu konińskiego wykonywana była w ramach powszechnego spisu rolnego w 21 roku. Współczynnik dużych jednostek przeliczeniowych zwierząt gospodarskich poddanych analizie na terenie gminy wynosi od 13655,11 do 12262,4 DJP (tab. 42). 122
Tab. 42. Pogłowie oraz współczynnik dużych jednostek przeliczeniowych zwierząt gospodarskich na terenie powiatu konińskiego Zwierzęta Pogłowie Współczynnik przeliczeniowy sztuk zwierząt gospodarskich na duże jednostki przeliczeniowe37 DJP Bydło* 24787 średnio,73 (max 1,4) 1894,51(3471,8) Krowy** Trzoda chlewna Trzoda chlewna lochy Drób 38 23724 1, 23724, 95868,3 2876,4 9411,3 2823,3 88,3 264, Kury 78,4 2832, Konie 751 1,2 91,2 Owce 496,1 49,6 Kozy 71,1 7,1 Powierzchnia użytków rolnych i pastwisk [ha] 11 795 razem 15537 13655,11 (12262,4) *def wg GUS bydło Zwierzęta domowe z gatunku Bos taurus (bydło) oraz Bubalus bubalis i Beefalo obejmujące: cielęta (byczki i jałówki w wieku poniżej 1 roku), młode bydło, tj. byczki i jałówki w wieku od 1 do 2 lat (nie ukończonych), pozostałe bydło w wieku 2 lat i więcej (ukończone 24 miesiące i więcej), tj. buhaje (rozpłodowe i kastraty), jałówki, krowy mleczne, tj. krowy, których mleko wykorzystywane jest wyłącznie do spożycia lub do produkcji wyrobów mleczarskich, krowy "mamki" (tj. krowy ras mięsnych i krzyżówek ras mięsnych, których mleko wykorzystywane jest do odchowu cieląt lub na pasze dla innych zwierząt). ** def. Wg GUS krowy Samice bydła domowego (Bos taurus oraz Bubalus bubalis i Beefalo) w wieku 2 lat i więcej, które miały już potomstwo, utrzymywane w celu uzyskania produkcji mleka konsumpcyjnego (krowy mleczne) lub do produkcji cieląt rzeźnych (krowy "mamki"). Ujmuje się tu także krowy mleczne i "mamki" wybrakowane z chowu i hodowli, które po okresie tuczu skierowane zostaną na rzeź, a także krowy, które miały potomstwo jeszcze przed ukończeniem 2go roku życia. źródło: Bank Danych Regionalnych, GUS 21, dane ze Starostwa Powiatowego w Koninie Obliczenia: 13655,11 DJP / 11 795 ha = 1,2 DJP/ha 12262,4 DJP / 11 795 ha = 1,17DJP/ha Z przeprowadzonej analizy wynika, że we wszystkich gospodarstwach rolnych zajmujących się chowem zwierząt ich obsada osiąga średnio 1,2 DJP (max 1,17 DJP) na 1 ha użytków rolnych i mieści się w granicy dopuszczalnej wielkości zalecanej ze względów środowiskowych,5 1,5 DJP/ha (Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, 25). W związku z tym możliwa jest dalsza intensyfikacja produkcji zwierzęcej w gospodarstwach. Do nawozów naturalnych pochodzenia zwierzęcego zalicza się obornik i gnojowicę. Obornik w swym składzie zawiera ściółkę, kał oraz mocz, natomiast gnojówka to mieszanina kału, moczu oraz wody używanej do utrzymania higieny pomieszczenia i otrzymuje się ją w chowie bezściółkowym, podczas 37 Według Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 21 roku w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 21, nr 213, poz. 1397) 38 Ilość pogłowia uzyskano po odjęciu od ogólnej liczby drobiu ilości drobiu kurzego 123
którego zwierzęta utrzymywane są na podłogach rusztowych. Przyjmując wyznaczoną wcześniej wielkość pogłowia zwierząt na terenie powiatu (tabela 42) ustalono szacunkową ogólną masę obornika i gnojowicy (przyjmując, że w gospodarstwach stosowany jest chów bezściółkowy) powstającą na jej obszarze. Na podstawie obliczeń stwierdzono, że na terenie powiatu rocznie produkowany jest obornik o łącznej masie 496479,41 Mg (max 559198, Mg) oraz gnojowica o masie 137786,35 Mg (max 1158514, Mg) (tabela 43). Tab. 43. Ilość nawozów i składników w nawozach produkowanych przez zwierzęta gospodarskie na terenie powiatu konińskiego w roku 21 Zwierzęta Bydło* Masa Gnojowica [Mg] Azot Fosfor Potas Masa Azot Fosfor Potas Śr 8519,41 55,65 237,14 544,5 236715,85 81,53 29,1 184,43 max 118977,6 619,68 381,72 773,35 299922,7 148,49 389,16 144,12 1565,78 98,63 1537,32 55396,8 231,72 934,73 2538,47 24787 Krowy** 23724 Trzoda chlewna 95868 Trzoda chlewna lochy 9411 Konie 751 Owce razem Obornik [Mg] Ilość szt. 284688 Śr 86281,2 517,69 493,72 388,27 172562,4 776,53 541,65 45,58 max 11541,6 69,25 661,49 517,69 2383,2 135,37 719,1 63,97 37644 188,22 229,63 176,93 78111,3 239,4 25,33 194,81 212,8 17,87 9,69 25,46 496 744,55,3,89 15537 496479,41 (559198,) 2795,77 (382,35) 1879,1 (2191,45) 2673,36 (331,64) 137786,35 (1158514,) 4136,82 (4633,62) 216,72 (2293,22) 4268,29 (4777,37) *def wg GUS bydło Zwierzęta domowe z gatunku Bos taurus (bydło) oraz Bubalus bubalis i Beefalo obejmujące: cielęta (byczki i jałówki w wieku poniżej 1 roku), młode bydło, tj. byczki i jałówki w wieku od 1 do 2 lat (nie ukończonych), pozostałe bydło w wieku 2 lat i więcej (ukończone 24 miesiące i więcej), tj. buhaje (rozpłodowe i kastraty), jałówki, krowy mleczne, tj. krowy, których mleko wykorzystywane jest wyłącznie do spożycia lub do produkcji wyrobów mleczarskich, krowy "mamki" (tj. krowy ras mięsnych i krzyżówek ras mięsnych, których mleko wykorzystywane jest do odchowu cieląt lub na pasze dla innych zwierząt). ** def. Wg GUS krowy Samice bydła domowego (Bos taurus oraz Bubalus bubalis i Beefalo) w wieku 2 lat i więcej, które miały już potomstwo, utrzymywane w celu uzyskania produkcji mleka konsumpcyjnego (krowy mleczne) lub do produkcji cieląt rzeźnych (krowy "mamki"). Ujmuje się tu także krowy mleczne i "mamki" wybrakowane z chowu i hodowli, które po okresie tuczu skierowane zostaną na rzeź, a także krowy, które miały potomstwo jeszcze przed ukończeniem 2go roku życia. źródło: GUS 21, dane ze Starostwa Powiatowego w Koninie, Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej 25 124
Wpływ na jakość wód jeziornych w powiecie mają sposób zagospodarowania powierzchni stanowiącej zlewnię bezpośrednią oraz ich sposób ich wykorzystania. Poniżej przedstawiono czynniki wpływające na jakość wód jezior na obszarze powiatu: Jezioro Skulska Wieś umiarkowanie podatne na degradację; główną presją oddziałującą na jezioro jest rolnictwo, gdyż grunty orne stanowią 89% powierzchni zlewni bezpośredniej. Na jakość wód jeziora wpływ wywiera również rekreacja, skupiona głównie na wschodnim brzegu jeziora. Jezioro Pątnowskie jest zbiornikiem silnie zmienionym ze względu na udział jeziora od 1958 roku w obiegu chłodzenia elektrowni Pątnów i Konin. Związane z tym zanieczyszczenia termiczne i chemiczne są jedną z głównych presji oddziałujących na ten akwen. Do innych istotnych presji należą: rolnicze użytkowanie zlewni bezpośredniej, liczne ośrodki wypoczynkowe oraz gęsta indywidualna zabudowa rekreacyjna z nieuregulowaną gospodarką ściekową. Jezioro jest niestratyfikowane, dość płytkie (głębokość średnia 2,6 m i maksymalna 5,5 m); odznacza się bardzo dużą podatnością na degradację. Jezioro Mąkolno jest zbiornikiem bardzo podatnym na degradację i o dużym wpływie zlewni na jakość wód. Zlewnia bezpośrednia jeziora użytkowana jest głównie rolniczo (88,4%), z niewielkim udziałem lasów (6%). Główną presją oddziałującą na jezioro jest rolnictwo oraz gospodarka komunalna, a w szczególności oczyszczalnia ścieków w Mąkolnie mimo dotrzymywania warunków pozwolenia wodnoprawnego; oczyszczalnia odprowadza do jeziora poprzez rów i Kanał Wierzbie 12,2 tys. m 3/rok oczyszczonych ścieków. Na jeziorze wyznaczono reperowy punkt pomiarowo kontrolny.39 Rys. 2. Lokalizacja zlewni bezpośrednich jezior Skulska Wieś, Pątnowskiego, Lubotyń i Mąkolno źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań 39 Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 21, WIOŚ Poznań 125
Wpływ na stan wód w powiecie ma również działalność odkrywkowa kopalni węgla brunatnego, powodująca zmiany w systemie wód powierzchniowych i podziemnych. Węgiel brunatny w tych kopalniach wydobywany jest na dużą skalę. Wymaga to odwadniania odkrywek i odprowadzania znacznych ilości wody. Powoduje to: obniżenie głębokości zwierciadła wód podziemnych (leje depresji), zdrenowanie poziomów wodonośnych (zanik źródeł, wysuszenia studni gospodarskich i komunalnych), zmniejszenie zasobów wód podziemnych, zakłócenie bilansu wodnego (zmiany przepływu powierzchniowego i podziemnego, wzrost infiltracji wód, przemieszczanie się granic zlewni. Pierwsze odkrywki węgla brunatnego zlokalizowane zostały pomiędzy Koninem a jeziorami Gosławskim i Pątnowskim (odkrywki Niesłusz, Gosławice I i Gosławice II). Przed przystąpieniem do eksploatacji tych odkrywek osuszono jezioro Niesłusz (11 ha) oraz dokonano całkowitej likwidacji drobnych cieków w miejsce których powstał system kanałów odprowadzających wody z szybów odwadniających do odstojników i dalej do cieków lub jezior. Kopalnie w rejonie Konina doprowadzają do zakłócenia stosunków wodnych i wytworzenia leja depresyjnego o bardzo dużej powierzchni. Odwodnienie złoża węgla wymaga odprowadzenia znacznych ilości wody ujmowanych systemem studziennym, nie wymagających oczyszczenia oraz wód zanieczyszczonych zawiesiną ilastą i węglową wymagającą oczyszczenia w osadnikach ziemnych ujmowanych systemem spągowym.4 Ilość wody pomopowanej z tych kopalni wynosi miliony m 3 rocznie.41 Wody kopalniane są na ogół dobrej jakości II i III klasa, a w rejonie Lubstowa I klasa. Jedynymi zanieczyszczeniami są zawiesiny ( w tym organiczne), które zabarwiają wody i powodują ich mętność. Dotyczy to głownie wód piętra nadwęglowego, które są oczyszczane w osadnikach, a przed zrzutem do cieków i jezior z reguły przepuszczane przez tzw. filtry roślinne.42 Prowadzenie wydobycia kopalin metodą odkrywkową przyczynia się przede wszystkim do drastycznej zmiany krążenia wód podziemnych i powierzchniowych, jak również do gromadzenia wód kopalnianych w spiętrzonych zbiornikach retencyjnych oraz zmiany obiegu cieków. 43 Eksploatacja odkrywek spowodowała obniżenie zwierciadła wody we wszystkich horyzontach i poziomach wodonośnych rejonu. Ze względu na regionalny charakter występowania i rozprzestrzeniania decydujące znaczenie ma lej, który jest związany z piaskami trzeciorzędowymi i utworami kredy będącymi w bezpośrednim kontakcie hydraulicznym. Lej ten jest określany jako lej kompleksu trzeciorzędowokredowego. Całkowita jego powierzchnia wynosi w 24 r. wynosiła około 3 km 2, obejmując większość zlewni Strugi Biskupiej (bez jej części zachodniej). Bezpośredni wpływ na kształtowanie się stosunków wodnych w zlewni Strugi Biskupiej ma lej depresyjny czwartorzędowy, który zawsze mieści się obszarowo w leju trzeciorzędowokredowym. Rzeczywisty zasięg leja depresji horyzontu czwartorzędowego znajduje się w granicach 31 m od krawędzi eksploatacji węgla w odkrywkach, bądź od skrajnych urządzeń drenażowych. 4 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 28 212 Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu 42 Wody kopalniane w obszarach intensywnej eksploatacji górniczej, www.mos.gov.pl 43 Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu 41 126
W 22 r. 35% zlewni Strugi Biskupiej było zajęte przez czwartorzędowy lej depresyjny 44 W obrębie leja depresyjnego może występować zanik wody w studniach gospodarskich, który jest rekompensowany budową na koszt KWB Konin studni głębinowych i sieci wodociągowych. 45 Dla Kopalni Węgla brunatnego Konin opracowany został model hydrogeologiczny. Wykonano obliczenia prognostyczne określające rozwój leja depresji, wypełnienie wodą wyrobisk poeksploatacyjnych oraz zmiany wielkości dopływów do 237 r. Uwzględniono także nowoprojektowane odkrywki Tomisławice i Ościsłowo.46 Na postawie wykonanych badań modelowych sformułowano następujące wnioski dotyczące rozwoju lejów depresyjnych dla poszczególnych odkrywek: 1. Dla rekultywowanej w kierunku wodnym odkrywki Lubstów występuje stała regresja lejów depresji w poziomie czwartorzędowym i neogeńskopaleogeńskokredowym, aż do szczątkowej ustabilizowanej wielkości wynoszącej kilkadziesiąt metrów od konturu zbiornika. 2. Dla odkrywki Drzewce do 221 r. zasięg leja depresji w poziomie neogeńskopaleogeńsko kredowym rozwija się w kierunku południowowschodnim, nie docierając do Warty, oraz w kierunku północnowschodnim, nie dochodząc do Jeziora Lubstowskiego. Z uwagi na liczne kontakty hydrauliczne, w poziomie czwartorzędowym występuje podobny rozwój leja depresji, choć o nieco mniejszym zasięgu. 3. W przypadku odkrywki Tomisławice lej depresji w poziomie neogeńskopaleogeńskokredowym rozwija się w początkowym okresie w kierunku południowym, przekraczając Noteć. Poprzez kontakty hydrauliczne oddziałuje na poziom czwartorzędowy, jednak zasięg leja w tym poziomie jest mniejszy. Rozwój leja depresji w kierunku na północ od odkrywki jest mniejszy niż na południe. Nie stwierdzono oddziaływania lejów depresji na kanał WartaGopło ani na Jeziora Gopło i Głuszyńskie. 4. Odkrywki Kazimierz, Jóźwin II B i Ościsłowo mają wspólny lej depresji w poziomie neogeńskopaleogeńskokredowym, charakteryzujący się stałym rozwojem w kierunku E i N. Nie przekracza on Jeziora Ślesińskiego i kanału WartaGopło, przechodzi natomiast pod jeziorami Skulska Wieś i Skulskim, nie docierając do Jeziora Gopło. Na zachodzie lej wycofuje się w sposób stały z linii jezior: Budzisławskiego, Suszewskiego i Wilczynskiego, rozwijając się jednocześnie pod jeziorami Kownackim i Wójcińskim, w związku z przesuwaniem się odkrywki Ościsłowo na północny wschód. Lej w poziomie czwartorzędowym ma zdecydowanie mniejszy zasięg niż w poziomie neogeńskopaleogeńskokredowym. Zaznacza się wyraźnie wspólny lej depresji wokół wypełniających się wodą zbiorników Kazimierz, Jóźwin IIB i kończącego działanie systemu odwodnieniowego odkrywki Ościsłowo oraz lej depresji wokół jeszcze nie wypełnionego całkowicie zbiornika Tomisławice.47 Na rysunku nr 21 przedstawiono hydroizohipsy powierzchni piezometrycznej w neogeńskopaleogeńsko44 Wpływ kopalni węgla brunatnego Konin" na stosunki wodne w zlewni Strugi Biskupiej, Zakład Badań Regionalnych, Oddział IMGW w Poznaniu, Grzegorz Wachowiak, Gazeta Obserwatora IMGW nr 2, 24 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 28 212 46 Eksploatację odkrywki Tomisławice rozpoczęto w 211 r., odkrywka Ościsłowo jest przewidziana do eksploatacji od 217 r. 45 47 Prognoza rozwoju leja depresji i dopływów do Kopalni Węgla Brunatnego Konin z uwzględnieniem projektowanych odkrywek Tomisławice i Ościsłowo, J. Fiszer, M. Derkowska Sitarz, Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 442:3742, 21 r. 127
kredowym poziomie wodonośnym wg prognozy dla roku 237 r. Rys. 21. Mapa hydroizohips neogeńskopaleogeńskokredowego poziomu wodonośnego prognoza dla 237 r. źródło: Prognoza rozwoju leja depresji i dopływów do Kopalni Węgla Brunatnego Konin z uwzględnieniem projektowanych odkrywek Tomisławice i Ościsłowo, J. Fiszer, M. Derkowska Sitarz, Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 442:3742, 21 r. Roboty górnicze spowodowały duże zmiany w sieci hydrograficznej. Koryto Strugi Biskupiej było trzykrotnie przekładane, co wpłynęło na wydłużenie cieku o około 3 km. Nowymi elementami w hydrografii zlewni jest sieć kanałów i rowów prowadzących wody kopalniane. Ich układ zmienia się wraz z przesuwaniem się frontu prac górniczych. Powstały również nowe zbiorniki wodne będące osadnikami tzw. brudnych wód kopalnianych. Nowe zbiorniki utworzyły się także w wyniku prac rekultywacyjnych.48 W okręgu konińskim zmiany z zasobach wód powierzchniowych i podziemnych zaszły w zlewni Strugi Kleczewskiej, do której odprowadzane są 48 wody kopalniane z odwodnień kolejnych odkrywek węgla Wpływ kopalni węgla brunatnego Konin" na stosunki wodne w zlewni Strugi Biskupiej, Zakład Badań Regionalnych, Oddział IMGW w Poznaniu, Grzegorz Wachowiak, Gazeta Obserwatora IMGW nr 2, 24 128
brunatnego. Struga Kleczewska uchodzi do Strugi Biskupiej, która zasila jezioro szczytowego stanowiska Kanału Ślesińskiego jezioro Gosławskie. Praktycznie przepływy większości cieków znajdujących się w zlewni Strugi Biskupiej są obecnie warunkowane działalnością KWB Konin. Z jednej strony to jest związane z wpływem leja depresyjnego powodującego zmniejszenie, aż do całkowitego zaniku, naturalnych przepływów, z drugiej natomiast odprowadzaniem do nich znacznych ilości wód kopalnianych. Dodatkowo może zachodzić proces ucieczek wód kopalnianych z nieuszczelnionych koryt cieków i osadników. Udział wód kopalnianych w przepływie, przy teoretycznym założeniu, że cała ich ilość dopływa do odcinka ujściowego, wyniósł średnio 99%, przy czym zdarzały się lata, kiedy zrzuty przekraczały nawet wielkość przepływu rzeki. Stwierdzony pomiarami naturalny dopływu wody do cieków w zlewni Strugi Biskupiej jest związany z występowaniem bezpośrednich ucieczek wody z koryt i zbiorników wodnych w kierunku zdepresjonowanych wód podziemnych. Występowanie ubytków z koryt cieków stwierdzono m.in. w dolnych partiach zlewni Strugi Biskupiej. Przyrost przepływów Strugi Biskupiej w stosunku do warunków naturalnych nie oznacza zwiększenia zasobów wód powierzchniowych, które są w całej zlewni szczytowego stanowiska Kanału Ślesińskiego. Jest to związane z występowaniem znacznej infiltracji wód z jezior Kanału Ślesińskiego w kierunku trzeciorzędowo kredowego leja depresyjnego KWB Konin. Lej ten opiera się bowiem o jeziora Gosławskie, Pątnowskie i Mikorzyńskie.49 Po zakończeniu eksploatacji węgla brunatnego odkrywki przekształca się m.in. w zbiorniki wodne. Są to zbiorniki o wielu milionów m3. Czas napełniania tych zbiorników (m.in. ze względu na brak do ich napełnienia odpowiednio dużych zasobów wodnych w rejonie odkrywek) jest znaczny i może wynosić nawet kilkadziesiąt lat.49 Głównym problemem regionu konińskiego jest stałe obniżanie (już od lat 9tych) zwierciadła wody jezior Budzisławskiego, Wilczyńskiego, Suszewskiego i Kownackiego. Niezaprzeczalny jest fakt zbliżania się do obszaru występowania jezior odkrywek KWB Konin": odkrywki Kazimierz Północny, a zwłaszcza odkrywki Jóźwin IIB. Wody powierzchniowe i podziemne w rejonie odkrywek podlegają wpływom czynników naturalnych i antropogenicznych. Przez czynniki naturalne rozumiane jest bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie warunków i procesów meteorologicznych na wody podziemne i powierzchniowe. Czynniki antropogeniczne to wszelkie pobory wód powierzchniowych i podziemnych, a w szczególności odwadnianie odkrywek oraz pobór wody w ujęciach, a także zmiany środowiska geologicznego w wyniku działalności górniczej kopalni. W 23 r. zawarto porozumienie, do którego przystąpili: Powiat Koniński, Miasto Konin, Gmina Ślesin, Zespół Elektrowni Pątnów Adamów Konin S.A. w Koninie, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu, a także na podstawie aneksu Kopalnia Węgla Brunatnego Konin S.A. w Kleczewie w celu zapewnienia możliwości gospodarczego wykorzystania jezior w ciągu Kanału Ślesińskiego: Pątnowskiego, Wasowskiego, Mikorzyńskiego, Ślesińskiego oraz stworzenia warunków rozwoju turystyki i rekreacji w tym rejonie poprzez utrzymanie poziomu wody na stanowisku szczytowym Kanału na poziomie nie niższym niż 83,4 m n.p.m. Kronsztadt (83,53 m n.p.m. Amsterdam). Wykorzystując środki finansowe sygnatariuszy Porozumienia 49 Wpływ kopalni węgla brunatnego Konin" na stosunki wodne w zlewni Strugi Biskupiej, Zakład Badań Regionalnych, Oddział IMGW w Poznaniu, Grzegorz Wachowiak, Gazeta Obserwatora IMGW nr 2, 24 129
RZGW w Poznaniu wyrównywało ilości wody w jeziorach do ustalonego wyżej poziomu, przepompowując ją z rzeki Warty w okresach suchych oraz prowadząc skoordynowana z tym działaniem gospodarkę na śluzach. W wyniku podjętych działań poziom lustra wody w jeziorach, pomimo bardzo suchego 23 roku nie spadł poniżej poziomu ustalonego. Porozumienia były aneksowane kolejno w latach 24 i 25. W celu zbadania przyczyn obniżania się poziomu zwierciadła wód w jeziorach opracowana została Ocena oddziaływania odkrywek w rejonie Kleczewa, prowadzonych przez KWB Konin" S.A. w Kleczewie, na poziom wody w jeziorach położonych przy wododziale rzeki Noteć i rzeki Warta. Opracowanie dotyczyło analizy oddziaływań odkrywek węgla brunatnego na 7 jezior województwa wielkopolskiego położonych w okolicach Powidzkiego Parku Krajobrazowego: jezioro Niedziegiel (powiat słupecki), Powidzkie, Anastazego, Budzisławskie, Wilczyńskie, Suszewskie i KownackoWójcińskie (powiat koniński) i Ostrowskie (woj. kujawskopomorskie). Wymienione jeziora (z wyjątkiem Suszewskiego) są w pełni wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Do roku 1988 analizowane jeziora utrzymywały stabilny poziom wody. W latach 19881992 rozpoczął się proces stałego obniżania się lustra wody. Od 1992 r. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Poznaniu podjął okresowe pomiary w analizowanych jeziorach. Do listopada 1995 r. w stosunku do danych z lat 6tych poziom wód obniżył się maksymalnie w jeziorze Suszewskim o 2,94 m i Wilczyńskim 2,74 m, Budzisławskim o 1,7 m. Główne obniżenie nastąpiło w okresie 2325, w okresie kiedy odkrywka Jóźwin IIB zbliżała się do tych jezior. Opracowanie stwierdza, że dla odtworzenia stanu pierwotnego jezior niezbędny jest przerzut wody z odkrywki w II etapach: pierwszy etap trzyletni ma doprowadzić do odtworzenia zwierciadła wody jezior; drugi etap ma trwać do zakończenia eksploatacji odkrywki Jóźwin IIB do 224r. Według autorów opracowania kopalnia powinna być inwestorem, a następnie eksploatować przerzut wody do jezior. Uniwersytet Wrocławski przeprowadził odrębną analizę istniejącego stanu. Podjęto wykonanie badań izotopowych dla określenia więzi hydraulicznych dla obiektów położonych na granicy terenu górniczego Pątnów. Celem badania była ocena wpływu KWB Konin na stan wody w jeziorze Budzisławskim. Badanie nie wykazało połączenia hydraulicznego pomiędzy jeziorem Budzisłwaskim, a odkrywkami Jóźwin i Kazimierz. Autorzy podkreślili, że w ciągu wielolecia samo parowanie mogło być powodem obniżenia poziomu wody w jeziorze ok. 6 m, przy założeniu braku innych źródeł zasilania niż wody opadowe. Ze względu na wąski zakres prowadzonych badan obejmujący jednokrotny pobór wód, zalecane byłoby zdaniem autorów rozszerzenie prowadzonych badan także na sąsiednie jeziora i prowadzenie obserwacji w rytmie sezonowym.5 Obok działalności górniczej duży wpływ na stan wód na terenie powiatu konińskiego ma również działalność Zespołu Elektrowni Pątnów Adamów Konin S.A. w Koninie. Największe w regionie wodnym Warty ilości wód do celów technologicznych są pobierane dla celów elektrowni: Bełchatów, Adamów, Pątnów i Konin. W wyniku procesów technologicznych roczne straty wody w Elektrowni Adamów wynoszą ok 8 mln m3.51 Znaczna ilość wód odprowadzana jest do ciągu jezior będących w obiegu naturalnym chłodzenia Elektrowni Pątnów i Konin, część odprowadzana jest do rzek Warty i Noteci jako wody odpowiadające co najmniej II klasie czystości wód. 52 Do zapewnienia odpowiedniej 5 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 28 212 Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 28 212 51 52 13
ilości wody zaszła konieczność podpiętrzenia Jeziora Gosławskiego o ok 1,5 m oraz włączenia w obieg chłodzenia Jezior Wąsoskiego, Ślesińskiego, Pątnowskiego i Licheńskiego. Podniesienie jeziora Gosławskiego spowodowało zwiększenie filtracji jego wód do poziomu czwartorzędowego. 53 Możliwości i potrzeby retencjonowania wody (tzw. duża i mała retencja) Mała retencja polega na wydłużeniu czasu i drogi obiegu wody ( i jej zanieczyszczeń), mająca na celu poprawę stosunków wodnych w zlewni, oczyszczenie wód przy wykorzystaniu właściwości zlewni i regulację transportu rumowiska. Rozwoju małej retencji jest potrzebny z uwagi na nierównomierny przestrzenny i czasowy rozkład zasobów wodnych. Duża wrażliwość na pojawiające się często okresy oraz ich wpływ na gospodarkę są z wiązane z cechami środowiska geograficznego (uwarunkowania klimatyczne i krajobrazowe) jak i ujemnych skutków oddziaływania człowieka na środowisko. Do czynników wynikających z działalności człowieka zaliczają się: nadmierne wylesienie, przewaga melioracji odwadniających, odwodnienie bagien i obszarów podmokłych, uszczelnienie terenów zurbanizowanych i przemysłowych, niewielka zdolność do retencjonowania wody w zbiornikach sztucznych. W celu określenia niedoborów wody sporządzone zostało opracowanie pn. Hierarchia potrzeb obszarowych małej retencji. Powiat koniński należy do obszaru I kategorii potrzeb realizacji przedsięwzięć z dziedziny małej retencji. Obszar ten charakteryzuje się najniższymi wartościami klimatycznego bilansu wodnego (dla miesięcy maj październik i okresu posuszy 1951 199) oraz najniższymi wielkościami skrajnych stanów pierwszego horyzontu wód podziemnych. Centrum tego obszaru stanowi zespół kopalni i elektrociepłowni KoninAdamów. 54 W poniższej tabeli przedstawiono sprawozdanie z wykorzystania dotacji na budowę i renowację zbiorników małej retencji na terenie powiatu konińskiego w latach 28211. Dofinansowanie w latach 2821 zostało zrealizowane ze środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych, natomiast w roku 211 ze środków budżetu Województwa Wielkopolskiego. Tab. 44. Sprawozdanie z wykorzystania dotacji z Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych Urzędu Marszałkowskiego i z budżetu Województwa Wielkopolskiego na budowę i renowację zbiorników małej retencji na terenie powiatu konińskiego w latach 28211 Przyznane środki [zł] Gmina Położenie obiektu Powierzchnia [ha] Wykonanie [zł] Budowa zbiornika Powierzchnia [ha] Budowa zbiornika 28 Golina Radolina, Bobrowo 1,2 17 85,58 1 15 Kramsk Grąblin,5 8 75,5 8 75 Sompolno Ostrówek,51 8 925 Sompolno Janowice,82 14 35,77 13475 Sompolno Mostki,5 8 75 53 Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu 54 131
Przyznane środki [zł] Wykonanie [zł] Gmina Położenie obiektu Powierzchnia [ha] Budowa zbiornika Powierzchnia [ha] Budowa zbiornika Sompolno Sompolno,5 8 75 Ślesin Bylew 1,6 18 55 Ślesin Stara Ruda 1,1 19 25 Wierzbinek Zaryń,5 8 75,5 8 75 RAZEM 6,51 2,35 29 Grodziec Stary Borowiec,82 45 1,82 45 1 Sompolno Błonawy,5 27 5,5 27 5 Sompolno Ostrówek,51 28 5,51 28 5 Sompolno Ostrówek,5 27 5,5 27 5 Sompolno Zakrzewek 1,8 59 4 1,5 57 75 Sompolno Stefanowo,67 36 85,61 33 55 Sompolno Błonawy,5 27 5,5 27 5 Ślesin Bylew 1,6 58 3 1,6 58 3 Ślesin Stara Ruda 1,1 6 5 1,1 6 5 Kramsk Helenów Drugi,52 28 6,52 28 6 Rychwał Kuchary Kościelne,51 28 5,51 28 5 Sompolno Zakrzewek,52 28 6,52 28 6 Ślesin Bylew 1,2 56 1 Ślesin Helenów Pierwszy 2, 11 Rychwał Kuchary Kościelne,62 34 1,62 34 1 Golina Kawnice 1,1 6 5 1,1 6 5 Sompolno Zakrzewek 1,22 54 9 1,22 54 9 21 RAZEM 7,51 4,49 211* Kramsk Grąblin,75 38 6,75 38 6 Sompolno Marcinkowo,54 27 8,54 27 8 Krzymów Borowo,76 39 1 Krzymów Krzymów,64 32 9 Kramsk Bilczew 2, 13 2, 13 Sompolno Wierzbie 1,6 54 6 Wierzbinek Kalina,51 26 3,51 26 3 Wierzbinek Sadlno,55 28 3,55 28 3 Sompolno Zakrzewek,86 44 3,86 44 3 RAZEM 7,67 5,21 *dofinansowanie zrealizowane ze środków budżetu Województwa Wielkopolskiego. W latach 28 21 dofinansowanie pochodziło ze środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych. źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego 132
Strefy ochronne ujęć wód podziemnych na terenie powiatu konińskiego Starosta Koniński w ramach swoich kompetencji dla ujęć wód podziemnych nie ustanowił terenu ochrony pośredniej. W 6 pozwoleniach wodnoprawnych udzielonych na szczególne korzystanie z wód obejmujące pobór wód podziemnych na stacjach wodociągowych na przestrzeni lat 199921 organ orzekł, że zgodnie z dokumentacjami hydrogeologicznymi nie ma potrzeby ustanawiać terenu ochrony pośredniej ustalając jedynie teren ochrony bezpośredniej w promieniu 1m od obudowy studni. Są to stacje wodociągowe w miejscowościach: 1. Rozalin, gm.rychwał decyzja OŚ.znak:62117/99, 2. Siąszyce, gm.rychwał decyzja OŚ.62121/99, 3. Kamienica, gm.kazimierz Biskupi decyzja znak: OŚ.622325/2, 4. Biele, gm.sompolno decyzja znak: OŚ.622351/2, 5. Mostki, gm.sompolno decyzja znak: OŚ.62233/21, 6. Marianowo, gm.sompolno decyzja znak: OŚ.62234/21. Na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 21r. Prawo wodne (Dz.U. z 212r., poz. 145) strefę ochronną obejmującą teren ochrony bezpośredniej i pośredniej ustanawia, w drodze aktu prawa miejscowego, Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu, na wniosek i koszt właściciela ujęcia wody. W 15 pozwoleniach wodnoprawnych dotyczących stacji wodociągowych Starosta Koniński ustalił strefy ochronne obejmujące teren ochrony bezpośredniej w promieniu 81m od obudowy studni, mieszczący się w wygrodzonych stacjach wodociągowych. Są to stacje w miejscowościach: Tokarki gm. Kazimierz Biskupi; Rychwał, gm. Rychwał; Jaroszewice Rychwałskie gm. Rychwał; Brzeźno, gm. Krzymów; Wierzbinek gm. Wierzbinek; Chlebowo gm. Wierzbinek, Lubstów gm. Sompolno; Honoratka gm. Ślesin; Kazimierz Biskupi ul. Klasztorna gm. Kazimierz B.; Golina gm. Golina; Mąkoszyn gm. Wierzbinek; Ignacew gm. Krzymów; Kopygłówek gm. Wilczyn; Rożnowo gm. Ślesin W roku 212r. decyzją z dnia 16 kwietnia 212r. znak: WOS.632.1.212 Starosta Koniński ustanowił strefę ochronny obejmującej wyłącznie teren ochrony bezpośredniej dla studni nr 1A, nr 3 i nr 4 stanowiących ujęcie wód podziemnych na stacji wodociągowej w m. Kleczew przy ul. Białobrodzkiej, gm. Kleczew, na następujących warunkach: 1. dla studni nr 1A teren strefy ochrony bezpośredniej znajduje się w promieniu R=1m od obudowy studni, w granicach działki nr 116/14 obręb Kleczew, ogrodzonej stacji wodociągowej i stanowi powierzchnię,314ha. 2. dla studni nr 3 teren strefy ochrony bezpośredniej znajduje się w granicach ogrodzonej działki nr 122/2 obręb Kleczew, o wymiarach 2m x 2m i stanowi powierzchnię,4ha 3. dla studni nr 4 teren strefy ochrony bezpośredniej znajduje się w granicach ogrodzonej działki nr 1331 obręb Kleczew, o wymiarach 2m x 2m i stanowi powierzchnię,4ha. 5.4.3 Cel Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód; racjonalne wykorzystywanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich ochrona. 133
5.4.4 Kierunki działań do 22 roku 1. Rozbudowa i systematyczna modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. 2. Wspieranie budowy oczyszczalni przydomowych w miejscach, w których budowa kanalizacji sanitarnej jest ekonomicznie nieopłacalna. 3. Zwiększenie kontroli i działań egzekucyjnych w celu eliminacji nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych. 4. Ograniczanie negatywnego wpływu zanieczyszczeń z rolnictwa na jakość wód. 5. Budowa systemów podczyszczających wzdłuż modernizowanych i nowo powstających dróg. 6. Ograniczenie zużycia wody przez przemysł (stosowanie nowych technologii, system kontroli, pozwolenia zintegrowane) szczególnie w najbardziej wodochłonnych dziedzinach produkcji. 7. Racjonalne korzystanie z zasobów wód podziemnych, ograniczenie zużycia wód podziemnych do celów innych niż socjalnobytowe. 8. Ochrona jezior na terenie powiatu konińskiego. 9. Monitoring ścieków oczyszczonych odprowadzanych z oczyszczalni przemysłowych i komunalnych. 1. Bieżąca konserwacja rowów melioracyjnych. 11. Edukacja ekologiczna na temat: szkodliwości dla środowiska i zdrowia ludzi zanieczyszczeń wydostających się z nieszczelnych zbiorników do gromadzenia ścieków oraz wylewania ich zawartości na tereny upraw i działek nie objętych systemami kanalizacji, zwiększania racjonalności wykorzystania wody oraz środków wpływających negatywnie na jej stan (w tym np. środków piorących, detergentów, środków ochrony roślin), potrzeby bieżącej konserwacji rowów melioracyjnych. 5.4.5 Harmonogram zadań na lata 213 216 Zadanie Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację Budowa gminnej oczyszczalni ścieków o przepustowości Gmina Grodziec 3m3 na dobę w m. Grodziec Do 219 Szacunkowe koszty w PLN 213 725 214 5 215 185 216 Źródło finansowania 5 Środki własne gminy, PROW lub pożyczka z WFOŚiGW Budowa kanalizacji sanitarnej części zachodniej Aglomeracji Krzymów Gmina Krzymów Do 213 2 421 598 Środki własne, WFOŚiGW, WPRO Uporządkowanie gospodarki wodno kanalizacyjnej na terenie gminy Rychwał Gmina Rychwał Do 213, Środki własne, PROW 134
Zadanie Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację Szacunkowe koszty w PLN 213 214 215 216 Źródło finansowania Budowa kanalizacji sanitarnej i sieci wodociągowej Gminy Zadanie ciągłe b.d Środki własne gmin, Środki UE Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków w miejscach gdzie budowa kanalizacji jest nieopłacalna Gminy Zadanie ciągłe b.d Środki własne gmin, Środki UE Stacja uzdatniania wody w Zaryniu Gmina Wierzbinek Do 213 Środki Własne Prowadzenie bieżącej rejestracji i kontroli odprowadzania ścieków, w tym bieżąca identyfikacja właścicieli nielegalnych podłączeń i wydawanie oraz egzekwowanie odpowiednich decyzji administracyjnych Gminy Zadanie ciągłe b.d Środki własne Monitoring gospodarki wodno ściekowej i wód powierzchniowych WIOŚ gminy Zadanie ciągłe b.d Środki własne jednostek Monitoring wód podziemnych PIG Zadanie ciągłe b.d Środki własne jednostek Bieżąca konserwacja istniejącej sieci wodociągowej i ujęcia wód podziemnych (naprawy bieżące) Gminy Wg potrzeb b.d Środki własne, Rolnicy, Bieżąca konserwacja Inwestorzy, rowów Zarządy Spółek melioracyjnych Wodnych Zadanie ciągłe b.d Środki własne Bieżące utrzymanie urządzeń melioracji wodnych szczegółowych oraz urządzeń wodnych oraz finansowanie i dofinansowanie inwestycji Zarządy Spółek Wodnych, Powiat Zadanie ciągłe 14 14 14 14 Środki własne powiatu Monitoring składowisk odpadów, które zostały zamknięte lub zrekultywowane* Gminy, Zarządzający składowiskami corocznie Środki własne gminy 135
Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację Zadanie Monitoring składowiska* Gmina Sompolno do 223 r. Monitoring składowiska odpadów w Zielonce* Gmina Wierzbinek corocznie Promowanie prośrodowiskowych zasad uprawy, chowu i produkcji* Powiat, gminy, ODR Zadanie ciągłe Suma Szacunkowe koszty w PLN 213 214 215 216 Środki własne gminy 8 8 8 8 198 Środki własne gminy Środki własne, fundusze pomocowe 3294598 Źródło finansowania 333 648 *zadania przewidziane do realizacji również w ramach gospodarki odpadami źródło: ankietyzacja gmin i powiatu, PGO Województwa Wielkopolskiego 5.5 Powierzchnia ziemi i gleby 5.5.1 Analiza stanu istniejącego Geomorfologia Powiat koniński, wg regionalizacji fizyczno geograficznej zaproponowanej przez J. Kondrackiego ( Geografia regionalna Polski, 2), położony jest na terenie makroregionu zachodniego Niżu Polskiego regionie wielkopolskim. Powiat pod względem strukturalnym leży w obrębie Niecki Łódzkiej należącej do Antyklinorium KujawskoPomorskiego. Obszar ten cechuje wspólne zaleganie trzeciorzędu i kredy jako efekt wypiętrzenia antyklinorium oraz defałdujących i postorganicznych ruchów, które trwały jeszcze w trzeciorzędzie. Niecka Łódzka jest najwyżej wyniesiona ze wszystkich jednostek strukturalnych Kujaw i jej powierzchnia mezozoiczna jest najbardziej zróżnicowana hipsometrycznie w wyniku ruchów tektonicznych (epejrogenicznych). Powierzchnia podtrzeciorzędowa zbudowana jest z osadów kredy górnej pietra mastrycht, składających się w 4 % z wapieni marglistych i w 25 % z kredy piszącej. Występują tu również margle, wapienie i opoki. Elewacja konińska posiada pewne elementy rzeźby niższego rzędu. Urzeźbione jest zbocze większego wzniesienia podtrzeciorzędowego, którego kulminacja przypada w dolinach Łodzi, Zduńskiej Woli i Pabianic (maks. 143 m npm). Stąd teren obniża się w kierunku północnym i zachodnim. W obrębie powiatu najwyższe wzniesienie znajduje się nad Wartą na wschód od Konina (8 m npm), skąd obserwuje się systematyczne obniżanie się powierzchni podtrzeciorzędowej, zgodnie z nachyleniem zbocza w kierunku północnym i zachodnim, gdzie w okolicach Ślesina kreda zalega na poziomie morza. Na powierzchni kredy zostały złożone utwory trzeciorzędowe reprezentowane przez osady miocenu i pliocenu. Osady miocenu wykształtowane zostały we frakcji burowęglowej reprezentowanej przez węgiel brunatny i szare piaski, a rzadko przez brązowe iły mioceńskie i mułki. Węgiel brunatny przykryty został pokładem iłów pliocenskich. Powierzchnia utworów trzeciorzędowych nie zachowała swego wyrównanego charakteru, ale została urozmaicona licznymi formami dolinowymi. Obecnie kumulacja podłoża podczwartorzędowego znajduje się w północnych dzielnicach Konina. Od tego miejsca 136
z nachyleniem Wału TureckoGnieznienskiego podłoże to opada w kierunku północnym i zachodnim. W północnej części powiatu występują dwie formy wklęsłe o znacznej głębokości w charakterze dolin z maksymalnym obniżeniem sięgającym 2 m n.p.m. W dnie spotyka się osady kredowe. W dolinie Warty nie spotyka się osadów trzeciorzędowych. Osady czwartorzędowe są znacznie zróżnicowane pod względem ilościowym i terytorialnym. Znaczne nagromadzenie ich w postaci piasków i mułów w rozdęciach erozyjnych sięga miąższości 9 m. Wypełnienie rozcięć przez osady ladolodu różni się miąższością i litologią osadów. Centralna część badanego obszaru wykazuje stosunkowo nieznaczne i równomierne zasypanie osadami czwartorzędowymi w granicach 13 m. Są to piaski, żwiry i gliny. Najmniejsza miąższość czwartorzędu występuje w dolinie Warty pod Koninem, gdzie powierzchnia mezozoiczna od powierzchni terenu oddzielona jest tylko 3 metrową warstwą piasków różnoziarnistych oraz mad. W okolicach Konina w dnie Pradoliny Warty prawie na całej przestrzeni brak jest osadów czwarto, a także trzeciorzędowych, a tym samym brak osadów nieprzepuszczalnych: glin morenowych i iłów pliocenskich, które zatrzymywałyby infiltrujące wody z koryta Warty. Woda z koryta rzeki infiltruje więc w piaski wyścielające Pradolinę; jedynym poziomem nieprzepuszczalnym jest, opadająca ku zachodowi, powierzchnia kredowa. Dopiero w pobliżu Pyzdr, w podłożu Pradoliny występuje wyżej położony poziom nieprzepuszczalny, który stanowią iły pliocenskie.55 Zasoby kopalin Na terenie powiatu konińskiego zlokalizowane są następujące kopaliny: kruszywo naturalne, surowce ilaste, piaski kwarcowe formierskie, węgle brunatne, torfy. Najlepiej rozpoznane jest kruszywo naturalne czyli piaski i pospółki, ze względu na płytkie zaleganie. Najwięcej złóż tego rodzaju jest w gminie Krzymów. Na pograniczu gmin Stare Miasto i Rzgów znajduje się udokumentowane złoże piasków kwarcowych formierskich Rumin. Kopaliny złóż surowców ilastych stanowią iły plioceńskie oraz gliny lodowcowe. W Kazimierzu Biskupim na hałdach technologicznych znajdują się iły pliocenskie odłożone podczas selektywnego usuwania nadkładu węgla. Złoża węgli brunatnych są eksploatowane w dwóch rejonach konińskim i tureckim. Na terenie powiatu węgiel brunatny jest podstawowym surowcem mineralnym wydobywanym na skale przemysłową. Obecnie eksploatacja prowadzona jest na 3 złożach.56 Wydobywany węgiel wykorzystywany jest przez Zespół Elektrowni PAK Elektrownie Pątnów i Konin. Węgle brunatne rejonu Konina stanowią utwory miocenskie wykształcone w postaci jednego podkładu zalegającego w formie nieregularnej soczewki w kształcie niecki z odgałęzieniami. Miąższość ich jest największa w centralnej części niecki i wynosi od kilku do kilkunastu metrów i maleje w kierunku brzegów. Utwory nad stropem węgla stanowią nakład, który w procesie eksploatacji odkrywkowej musi być usunięty. Licząc od powierzchni terenu są to: gliny zwałowe żółte ze zlodowacenia północnopolskiego oraz gliny szare zlodowacenia środkowopolskiego. Gliny te są przewarstwione piaskami różnoziarnistymi. 55 56 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska na lata 28 212 Wg danych PAK KWB Konin S.A. 137
Bezpośrednio nad węglem występują iły pliocenskie, również często przewarstwione piaskiem lub utworami pylastymi. Węgiel zalega na serii mioceńskich piasków różnoziarnistych o znacznej miąższości. Pod piaskiem znajdują się utwory kredowe w postaci margli lub piasków wapnistych. Sumaryczna miąższość nadkładu wynosi 37 m. Torfy na terenie powiatu konińskiego występują w obrębie trzech rynien: grójeckiej, morzysławskiej i głodowskogosławickiej. Obecnie eksploatacja prowadzona jest na jednym złożu Grąblin I w gminie Kramsk. Tab. 45. Wykaz zasobów kopalin pospolitych w powiecie konińskim (stan na 31.12.211 rok) Nazwa złoża Stan zagospodarowania złoża Rumin R Sarnowa II Wygoda R Z Bolesławów I Brzezińskie Holendry Brzezińskie Holendry SJI Brzezińskie Holendry SJII Brzeźno Brzeźno I Brzeźno II Brzeźno III Depaula Depaula II Depaula III Gawrony Gawrony I Głodno GłodnoWalewo Głodowo Goczki Polskie Golina Gołąbek III Gołąbek IV Ignacew Kałek Julianowo Kazimierów Konstantynów PK Konstantynów Stary Mielnica* Mielnica Duża II Mielnica II Mielnica III Mielnica IV Mielnica V Myślibórz E Zasoby geologiczne bilansowe przemysłowe Wydobycie w tys. m3 Piaski formierskie [tys. t] 13 7 Surowce ilaste ceramiki budowlanej [tys. t] 1 458 21 Piaski i żwiry [tys. t] 84 33 Powiat koniński koniński koniński koniński E 44 44 11 koniński E 72 34 koniński E 23 5 koniński Z E R E T tylko pzb. tylko pzb. R R Z T R R R T R Z R Z Z 77 181 312 198 828 1 574 184 48 21 49 1 82 684 191 131 259 76 5 73 828 1 368 76 36 3 koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński T 961 koniński R 1 236 koniński E E R E R E E 38 184 136 31 56 3 154 3 1 26 1 6 koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński 138
Nazwa złoża Pamiątka Paprotnia II* Paprotnia IV Paprotnia V Paprotnia VI Paprotnia VII Potażniki KR Potażniki Nowe Przyjma Przyjma II Przyjma III Rosocha Rumin2 Ryn Smolniki Teresina Władysławowo Władysławowo II Władzimirów Władzimirów I Wygoda Drzewce Lubstów MąkoszynGrochowiska Morzyczyn Ościsłowo Pątnów I Pątnów III Pątnów III socz. Danków Pątnów IV Piaski Rumin Tomisławice Stan zagospodarowania złoża E Z E E R E R T R T T P R R R T E R Z Z E E T Zasoby geologiczne bilansowe przemysłowe 564 534 1 571 43 232 215 263 2 498 2 26 342 243 6 818 28 28 282 282 353 1 435 699 123 295 5 1 4 864 245 296 54 tylko pzb. 9 9 Węgle brunatne [tys. t] 23 297 22 724 1 859 76 Wydobycie w tys. m3 Powiat 72 141 98 34 27 2 koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński koniński 2 183 R 5 857 R R Z E 26 113 41 317 tylko pzb. 3 79 624 kolski, koniński koniński kolski, koniński, radziejowski, włocławski koniński koniński koniński koniński R 1 587 koniński, słupecki E R R 3 22 18 414 58 36 158 6 181 E 53 382 41 77 259 koniński koniński, słupecki koniński koniński, radziejowski Torfy [tys. ton] Grąblin I E 28 1 koniński E złoże eksploatowane, P złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie, R złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo, Z złoże, z którego wydobycie zostało zaniechane, T złoże zagospodarowane, eksploatowane okresowo *złoża zawierające piasek ze żwirem źródło: www.pgi.gov.pl 139
Tab. 46. Wykaz udzielonych koncesji na wydobycie złóż w powiecie konińskim (stan na 31.12.211 rok) Gmina Liczba wydanych koncesji Golina 2 Kramsk 2 Nazwa złoża Organ wydający koncesję Ważność koncesji Przyjma III Marszałek 3.3.218 r. Myślibórz Starosta 31.5.216 r. Konstantynów PK Marszałek 1.12.223 r. Grąblin I Starosta 26.5.223 r. 5 Bolesławów I Starosta 31.12.215 r., stwierdzenie wygaśnięcia 24.5.212 r. 6 Brzezińskie Holendry Wojewoda 31.12.215r. 7 Brzeżno I Starosta 3.11.216r. 8 Brzeżno II Starosta 31.12.22r. 9 Głodno Walewo Wojewoda Koniński 31.12.23r. 1 Paprotnia IV Wojewoda Koniński, Wojewoda Wielkopolski, Marszałek 31.12.211 r. 11 Paprotnia V Wojewoda Koniński, Wojewoda Wielkopolski 31.12.216 r. Potażniki Nowe Wojewoda, Marszałek 31.12.213 r., zmiana terminu (decyzja Marszałka) 17.2.221 r. 13 Potażniki Kr Wojewoda Koniński 31.12.22 r. 14 Teresina Wojewoda Koniński 31.12.22 r. 15 Gołąbek III Starosta 31.12.213 r. 16 Kałek Wojewoda Wielkopolski 31.12.22 r. 17 Brzezińskie Hol. SJ.I Starosta 31.6.216 r. 18 Brzezińskie Hol. SJ.II Starosta 31.6.217 r. 19 Brzeźno III Starosta 2.2.219 r. 2 Gołąbek IV Starosta 5.1.219 r. 21 Paprotnia VII Starosta 31.12.22 r. 22 Mielnica Starosta 31.12.212 r. 23 Mielnica III Starosta 31.12.226 r. Mielnica II Starosta 31.12.226 r. Mielnica V Starosta 6.3.219 r. 26 Gawrony I Starosta 31.12.225 r. 27 Mielnica Duża II Starosta 31.3.225 r. Lp. 1 2 3 4 12 24 25 Krzymów Skulsk 17 6 28 Sompolno 1 Ryn Starosta 31.12.213 r. 29 Stare Miasto 1 Rumin 2 Wojewoda 31.12.226 r. 3 Ślesin 1 Wygoda Starosta 3.4.215 r. Pamiątka Wojewoda 31.12.29 r., zmiana terminu 31.12.219 r. (decyzja Marszałka) Władysławowo Starosta 5.2.219 r. 31 Wierzbinek 2 źródło: dane pozyskane ze Starosta Powiatowego w Koninie 14
Po wydobyciu węgla i zezwałowaniu nadkładu przemieszczonym systemem KTZ (koparka taśmociąg zwałowarka) tereny pogórnicze są na bieżąco rekultywowane. Wierzchowiny zwałowisk kształtowane są obecnie do poziomu otaczającego terenu w procesie zwałowania podsiesypnego w sposób selektywny tj. zapewniający umieszczenie na wierzchowinie glin zwałowych najbardziej przydatnych w rekultywacji biologicznej. Rekultywacja terenów pogórniczych odbywa się głównie w kierunku wodnym, ale także leśnym i rolnym. Są również plany związane z budową farm wiatrowych na terenie po byłych odkrywkach kopalni Konin. Część wyrobiska wykorzystywana jest na budowanie ze środków unijnych składowiska odpadów komunalnych w Kleczewie. Niektóre tereny wykorzystywane są w celach rekreacyjnosportowych. Kopalnia Węgla Brunatnego Konin zajęła się rekultywacją zbiorników powyrobiskowych. Odkrywka Drzewce uruchomiona została w 25 roku. Jej zasoby przemysłowe wynoszą 35 mln ton. Złoże węgla brunatnego składa się z już wyeksploatowanego pola Bilczew oraz pól Drzewce A i Drzewce B. Zakończenie wydobycia przewidziane jest na rok 218. Na odkrywce zastosowano technologię zwałowiska tymczasowego, co pozwoliło znacznie zmniejszyć objętość zwałowiska zewnętrznego (do 4 mlnm3). Prawie od początku istnienia odkrywki prowadzone są na jej terenie prace rekultywacyjne, w postaci nasadzeń sosny, brzozy i robinii akacjowej. Leśny kierunek rekultywacji jest związany z występowaniem w nadkładzie głównie utworów piaszczystych. Plan zagospodarowania obszaru pogórniczego przewiduje także utworzenie akwenu o powierzchni 125 ha. Na prośbę gminy Kramsk zmieniony został kierunek rekultywacji terenu po polu Bilczew w wyrobisku powstaje tam 33 hektarowy zbiornik wodny. Węgiel brunatny z odkrywki Jóźwin wydobywany jest od 1971 roku, jest to zatem obecnie najstarsza odkrywka kopalni Konin. Początkowo eksploatacja węgla prowadzona była z Jóźwina I na złożu Pątnów II, później z Jóźwina II A w północnej części złoża Pątnów III. Od 1999 roku trwa wydobycie ze złoża Pątnów IV, na odkrywce Jóźwin II B. Eksploatacja będzie prowadzona do 22 roku. Teren po odkrywce Jóźwin II A zrekultywowany został w kierunku rekreacyjnosportowym. W skład kompleksu rekreacyjnego, zwanego Maltą Bis, wchodzi między innymi 7metrowy stok narciarski i zbiornik wodny. Przygotowano także teren pod tor motocrossowy oraz amfiteatr. Na obszarze po odkrywce Jóźwin IIB powstanie między innymi jezioro o powierzchni 44 ha. W maju 21 roku rozpoczęto zdejmowanie nadkładu na odkrywce Tomisławice. Złoże to położone jest w większości na terenie gminy Wierzbinek. Zasoby przemysłowe oszacowano na 41 mln ton. Eksploatacja węgla na tej odkrywce uruchomiona została we wrześniu 211 r. Zakończenie wydobycie nastąpi około roku 23. Od momentu rozpoczęcia zdejmowania nadkładu na odkrywce prowadzone są prace związane z przyszłą rekultywacją techniczną i biologiczną wyrobiska. Po zakończeniu eksploatacji w miejscu odkrywki powstanie między innymi kompleks obiektów sportoworekreacyjnych oraz zbiornik wodny o powierzchni ponad 2 ha. 141
Tab. 47. Bilans złóż węgla brunatnego (stan na 31.12.211r.) Lp. Nazwa złoża Stan zagospodarowania 1 Drzewce(powiaty: koniński i kolski) 2 Zasoby geologiczne bilansowe przemysłowe E 24 468 22 724 Lubstów Z 1859 3 Lubstów Północ Z 4 Mąkoszyn Grochowiska* R 5,186 5 Morzyczyn R 26.113 6 Pątnów I Z 7 Pątnów III Z 379 8 Pątnów III socz. Danków R 1.1587 9 Pątnów IV E 43 295 36 158 1 Piaski** R 114.481 11 Rumin R 58 12 Tomisławice E 53 382 41 77 13 Dęby Szlacheckie R 112,6 * powiaty: kolski, koniński, włocławski i radziejowski; **powiaty: koniński, słupecki źródło: PAK KWB Konin S.A. Tab. 48. Charakterystyka odkrywek PAK KWB Konin S.A. Eksploatacja od do Średnia grubość węgla [m] Morzysław 1945 1953 5,5 9,5 1,42 2 Niesłusz 1953 1961 9,5 14,5 4,79 3 Gosławice 1958 1974 8,3 18,7 38,852 4 Pątnów 1962 22 8,8 5,5 129,783 5 Kazimierz 1965 211 6,6 47,5 131,828 6 Jóźwin 1971 22 9, 54,9 136,284 7 Lubstów 1982 29 28,8 46,1 17,332 8 Drzewce 25 219 6,8 26,5 12,591 9 Tomisławice 211 234 6,5 4,7 Lp. Nazwa odkrywki 1 Średnia miąższość nakładu [m] Wydobycie węgla [tys. Mg] źródło: PAK KWB Konin S.A. 142
Tab. 49. Odkrywki poddane rekultywacji w latach 28212 Nazwa odkrywki Jóźwin Kazimierz Lubstów Drzewce Powierzchnia [ha] kierunek rekultywacji Powierzchnia [ha] kierunek rekultywacji Powierzchnia [ha] kierunek rekultywacji Powierzchnia [ha] kierunek rekultywacji 28 13 ha rolny 29 7 ha rekreacyjny 45 ha rolny 21 1 ha rolny 2 ha leśny 3 ha leśny 211 7 ha rolny 2 ha leśny 2 ha leśny 212 12 ha rolny 25 ha leśny 2 ha leśny 2 ha leśny Rok źródło: Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska Powiatu Konińskiego na lata 28 212, PAK KWB Konin S.A. Tab. 5. Plany rekultywacji odkrywek na lata 213 216 Nazwa odkrywki Jóźwin Kazimierz Lubstów Drzewce Powierzchnia [ha] kierunek rekultywacji Powierzchnia [ha] kierunek rekultywacji Powierzchnia [ha] kierunek rekultywacji Powierzchnia [ha] kierunek rekultywacji 212 2 rolny 14 leśny 24 wodny 213 5 rolny 4 rolny 25 leśny 35 leśny 214 2 rekreacyjny 2 rolny 5 leśny 4 wodny 1 rekreacyjny 215 85 rolny 1 leśny 2 leśny 216 24 rekreacyjny 67 rolny 5 rolny 1 rekreacyjny 12 wodny 4 leśny 217 53 rekreacyjny 1 leśny 3 rolny 3 leśny 218 4 rolny 25 wodny 35 leśny 219 7 rolny 35 leśny 22 45 leśny 7 rolny 12 wodny 35 leśny Rok źródło: PAK KWB Konin S.A. Wydobycie węgla brunatnego wymaga jego odwodnienia i odprowadzenia znacznych ilości wód kopalnianych. Odwodnienie złoża okresowo może mieć wpływ na wody powierzchniowe i podziemne. W celu określenia wpływu odwodnienia złoża na otaczające środowisko prowadzony jest monitoring środowiska wodnego. W monitoringu tym wykonuje się systematyczne obserwacje i pomiary poziomów wodonośnych w otworach piezometrycznych, wyznaczonych studniach zlokalizowanych na terenie górniczym, a także wykonuje się pomiary przepływu w naturalnych ciekach wodnych i przeprowadza się badania jakościowe tych wód. Dla zmniejszenia uciążliwości spowodowanych ewentualnym odwodnieniem buduje się ujęcia wody wraz z siecią wodociągową i przyłączami do gospodarstw. Ponadto w celu określenia wpływu odwodnienia złoża na produktywność gleb w rejonie oddziaływania odkrywki wykonywane są badania gleboznawcze przed rozpoczęciem odwodnienia i udostępnieniem złoża do eksploatacji górniczej.57 57 www.kwb.konin.pl 143
W tabeli poniżej zestawiono dane dotyczące gruntów zdewastowanych i zrekultywowanych w powiecie konińskim. Tab. 51. Grunty zdewastowane i zrekultywowane na obszarze poszczególnych gmin powiatu konińskiego wg stanu na koniec 211 roku Jednostka administracyjna Grunty zdewastowane Grunty zrekultywowane / w trakcie rekultywacji / przeznaczone do rekultywacji Miasto i gmina Golina Złoże kruszywa naturalnego o powierzchni 3,34 ha (Przyjma); złoże kruszywa naturalnego w Myśliborzu o powierzchni 1,96 ha. Teren rekultywacji gruntów po eksploatacji kruszywa naturalnego (piasek) ze złoża Przyjma I o powierzchni 2,89 ha grunty w trakcie rekultywacji Gmina Grodziec Brak Brak Gmina Kazimierz Biskupi Tereny po byłej odkrywce Kazimierz Biskupi tereny po byłej załadowni węgla. Do rekultywacji o kierunku rolnym przeznaczono18 ha. Do rekultywacji o kierunku leśnym 72 ha. Obszary pokopalniane zostały zrekultywowane i zagospodarowane o kierunkach: leśnym, rolnym i wodnym. Miasto i gmina Kleczew Obszary (obręb geodezyjny) zdewastowane przez działalność Kopalni węgla brunatnego: Nieborzyn, Wola Spławiecka, Sławoszewek, Alinowo, Roztoka, Słaboludz, część m. Jabłonka, Cegielnia, Genowefa, część m. Kleczew. Grunty zrekultywowane w latach 1996211 o kierunkach leśnym, rolnym, rekreacyjnym o powierzchni 65 ha, Grunty przeznaczone do rekultywacji wodnej, rolnej leśnej 13 ha Gmina Kramsk Grunty zdewastowane na skutek działalności Kopalni Węgla Brunatnego Konin w Kleczewie odkrywka Drzewce o powierzchni 288, ha w miejscowościach Pąchów, Bilczew, Brzóki, Kramsk, Drążek Rysiny gmina Kramsk Zrekultywowano 32,515 ha gruntów pokopalnianych w kierunku leśnym. Gmina Krzymów Grunty zdewastowane w wyniku wydobycia kruszywa naturalnego ze złoża Gołąbek, Depaula, Paprotnia, Bolesławów, Głodno, Potażniki Nowe o powierzchni 5, ha Grunty zrekultywowane o kierunku leśnym o pow. 8,5 ha; o kierunku rolnym 3,6 ha, Grunty przeznaczone do rekultywacji około 3, ha Gmina Rychwał Brak Wola Rychwalska składowisko odpadów planowana rekultywacja: czerwiec sierpień 212 r. Gmina Rzgów Brak Brak danych Gmina Skulsk Eksploatacja złóż Mielnica, Mielnica II, Mielnica III, Mielnica Duża II, Mielnica V Teren po zamkniętym wysypisku śmieci w Mielnicy Dużej, o powierzchni ok. 1,7 ha, który jest w trakcie rekultywacji. Miasto i gmina Sompolno Grunty zdewastowane po działalności wydobywczej węgla brunatnego na terenie gminy Sompolno stanowią powierzchnię około 5, ha Obszary poddane rekultywacji: 98ha w miejscowościach: Lubstów, Police, Błonawy, Zofia. Grunty zrekultywowane o kierunku rolnym i leśnym w latach 2211 o powierzchni 15, ha Gmina Stare Miasto Brak Brak Gmina Wierzbinek Grunty zdewastowane po działalności wydobywczej węgla brunatnego na terenie gminy Wierzbinek stanowią powierzchnię 22, ha Trwa wydobycie węgla brunatnego 144
Jednostka administracyjna Grunty zdewastowane Grunty zrekultywowane / w trakcie rekultywacji / przeznaczone do rekultywacji Gmina Wilczyn Grunty zdewastowane po działalności wydobywczej węgla brunatnego na terenie gminy Wilczyn stanowią powierzchnię 78, ha Trwa wydobycie węgla brunatnego źródło: ankietyzacja gmin i dane ze Starostwa powiatowego w Koninie Gleby Gleba to górna warstwa litosfery, złożona z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmująca wierzchnią warstwę gleby i podglebie. Na całym obszarze powiatu występują utwory czwartorzędowe takie jak: gliny morenowe, piaski i żwiry rzeczne, osady eoliczne, mułki i iły zastoiskowe. Większy obszar zajmują gleby rdzawe, należące do gleb bielicowoziemnych, rozprzestrzenione na piaskach niewęglanowych, dosyć zasobnych w glinokrzemiany. Są to gleby kwaśne o ph w górnych warstwach na poziomie 4,5. Cechują się one istnieniem nierozpuszczalnych kompleksów żelaza i glinu z kwasami próchniczymi. Posiadają charakterystyczne rdzawe zabarwienie. Gleby murszaste i torfowe występują w postaci różnych wielkości płatów rozrzuconych po całym obszarze doliny Warty. Mady skupione są głównie w dolinie rzeki Warty. Podział na klasy bonitacyjne jest odzwierciedleniem wartości rolniczej gleb. Podstawą zaliczenia gleb do danej klasy bonitacyjnej są przede wszystkim ich właściwości i warunki przyrodnicze terenu, wpływające zasadniczo na ich urodzajność. Klasy bonitacyjne ustalane są oddzielnie dla gruntów ornych i użytków zielonych. W obrębie gleb gruntów ornych wydzielono 9 klas bonitacyjnych z podziałem na 3 grupy: Klasa I Gleby orne najlepsze Klasa II Gleby orne bardzo dobre Klasa III a Gleby orne dobre Klasa III b Gleby średnio dobre Klasa IV a Gleby orne średniej jakości Klasa IV b Gleby orne średniej jakości (gorsze) Klasa V Gleby orne słabe Najlepsze grunty orne i użytki zielone klas I do III Średniej jakości grunty orne i użytki zielone klasy IV Najsłabsze grunty orne i użytki zielone klas V do VI z Gleby w powiecie konińskim w większości zaklasyfikowane zostały do gleb o średniej i słabej jakości. Szczegółową klasyfikację gleb gminy, pod względem jakości bonitacyjnej przedstawiono w poniższej tabeli. Tab. 52. Klasy bonitacyjne gruntów ornych i użytków zielonych na terenie powiatu konińskiego, stan na 24 rok Powiat/gmina Powiat koniński I II Klasy bonitacyjne gruntów ornych w % IIIa IIIb IVa IVb V 4 9 21 12 27 VI 26 VIz 1 źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów WIOŚ Poznań Agrochemiczne badania gleb w województwie wielkopolskim w latach 224 145
Na terenie powiatu konińskiego przeważają grunty orne i użytki zielone słabej jakości, które łącznie stanowią 54% wszystkich gruntów ornych. 4% wszystkich gruntów ornych stanowią grunty najlepszej jakości, natomiast średniej jakości grunty obejmują 42% ogółu. Przydatność rolniczą gleb określają kompleksy, będące typami siedliskowymi rolniczej powierzchni produkcyjnej, z którymi związany jest odpowiedni dobór uprawianych roślin. Charakterystykę kompleksów przyjęto ze względu na siedliska związane z uprawą zbóż ozimych, uznanych za najbardziej właściwe rośliny wskaźnikowe: siedliska odpowiednie do produkcji pszenicy i roślin towarzyszących określają: kompleks 1 pszenny bardzo dobry, kompleks 2 pszenny dobry, kompleks 3 pszenny wadliwy; siedliska odpowiednie do produkcji żyta i roślin towarzyszących to: kompleks 4 żytni bardzo dobry, kompleks 5 żytni dobry, kompleks 6 żytni słaby, kompleks 7 żytni najsłabszy; siedliska odpowiednie do produkcji zbóż i roślin pastewnych: kompleks 8 zbożowopastewny, kompleks 9 zbożowopastewny słaby; kompleksy użytków zielonych: kompleks 2z użytki zielone średnie, kompleks 3z użytki zielone słabe i bardzo słabe. Tab 53. Procentowy udział kompleksów przydatności rolniczej gruntów ornych na terenie powiatu konińskiego, stan na 24 rok Nazwa kompleksu Pszenny bardzo dobry Pszenny dobry Kompleksy przydatności rolniczej gruntów ornych w % Żytni Zbożowo Pszenny Żytni Żytni Żytni bardzo pastewny wadliwy dobry słaby najsłabszy dobry mocny Zbożowo pastewny słaby Powiat 3 1 15 19 27 25 3 7 koniński źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów WIOŚ Poznań Agrochemiczne badania gleb w województwie wielkopolskim w latach 224 Z powyższej tabeli wynika, że na terenie powiatu konińskiego przeważają kompleks żytni słaby, do którego należą do niego gleby bardzo lekkie, wykształcone z piasków głębokich, głównie gleby brunatne i pseudobielicowe, bardzo rzadko mady i gleby murszowate. Gleby te charakteryzują się bardzo małą zdolnością zatrzymywania składników pokarmowych i wodnych. Są bardzo skłonne do przesychania. Stanowią słabe siedliska dla upraw polowych. Wysokość plonów żyta, ziemniaków, łubinu i seradeli uzależniona jest od ilości opadów, miąższości poziomu ornopróchnicznego, zawartości próchnicy, odczynu i nawożenia. 146
Drugi w kolejności jest kompleks żytni najsłabszy, który tworzą gleby najlżejsze, wykształcone przeważnie z płytkich piasków słabogliniastych przechodzących w piaski luźne. Należą głównie do gleb brunatnych (wyługowanych lub kwaśnych) albo silnie przesuszonych piasków murszowatych. Gleby tego kompleksu wykazują zdecydowanie niekorzystne właściwości dla produkcji rolnej. Poziom próchnicy jest bardzo płytki o bardzo małej zawartości próchnicy, odczyn przeważnie kwaśny. Uprawia się na nich żyto, łubin żółty. Zaliczane są głównie do klasy VI, wyjątkowo do V. Wg danych Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej w Poznaniu opublikowanych w Raporcie o stanie środowiska w Wielkopolsce w 27 roku (WIOŚ Poznań, 28) na terenie powiatu konińskiego w latach 25 28 21 powyżej 61 % gleb wymagało wapnowania (jedynie na terenie gmin Skulsk i Wierzbinek wapnowania wymagało 2 % gleb). Od składu chemicznego gleby, a zwłaszcza od zasobności gleby w składniki pokarmowe roślin, w dużej mierze zależy jej żyzność. Określenie zawartości przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu w glebie pozwala na ustalenie dawek nawozów, zapewniających zarówno wzrost i rozwój uprawianych roślin, jak i utrzymanie odpowiedniej zasobności gleb z uniknięciem ryzyka zasolenia. Niedobory magnezu, występujące we wczesnych stadiach wzrostu, wpływają ujemnie na późniejszy rozwój i plonowanie roślin uprawnych. Magnez jest pierwiastkiem bardzo ważnym dla procesów życiowych roślin jest składnikiem chlorofilu. Fosfor jest niezbędnym składnikiem do rozwoju rośliny. Jego obecność w glebie wpływa dodatnio na pobieranie innych składników pokarmowych przez rośliny, głównie azotu. Zwiększa odporność roślin na choroby. Z badań agrochemicznych opublikowanych przez WIOŚ w Poznaniu za lata 2 24 wynika, że: wapnowania wymagało: 214% gleb w gminach:wilczyn, Kleczew, Kazimierz Biskupi, Ślesin, Kramsk 416% gleb w gminach: Sompolno, Krzymów, Golina powyżej 61% gleb w gminach: Rzgów, Stare Miasto, Rychwał, Grodziec niską lub bardzo niską zawartość magnezu odnotowano w gminach: Wilczyn, Skulsk i Golina powyżej 61% gleb, Wierzbinek, Sompolno, Ślesin, Kleczew, Kazimierz Biskupi, Rzgów, Stare Miasto, Rychwał i Grodziec 416% gleb, Kramsk i Krzymów 214%, niską lub bardzo niską zawartość fosforu odnotowano w gminach: Skulsk, Sompolno, Kramsk, Rychwał, Grodziec 416% gleb, Wierzbinek, Ślesin, Kleczew, Kazimierz Biskupi, Golina, Rzgów, Stare Miasto, Krzymów 214% gleb, Wilczyn 2% gleb, niską lub bardzo niską zawartość potasu odnotowano w gminach: Skulsk, Wierzbinek, Krzymów, Stare Miasto, Rzgów, Rychwał, Grodziec 811% gleb, Wilczyn, Sompolno, Kramsk, Kazimierz Biskupi, Golina 618% gleb, 147
Kleczew, Ślesin 416% gleb. Wyniki badań zawartości chromu, manganu, arsenu i żelaza oceniono na podstawie granic tolerancji zawartości pierwiastków toksycznych opracowanych przez IUNG w Puławach. Nie wykazano przekroczeń wskazanych pierwiastków w glebie ponad wartość naturalną na obszarze powiatu, w przypadku chromu jego zawartość całkowita była niższa od wyznaczonych granic tolerancji. Stwierdzono natomiast II (średni) stopień w gminie Skulsk oraz III (wysoki) stopień w gminie Ślesin zawartości siarki siarczanowej SO4. Jest to naturalna zawartość siarki w glebach. Tab 54 Średnia zawartość metali ciężkich, pierwiastków śladowych oraz siarki siarczanowej w glebach powiatu konińskiego w latach 2 24zawarto pierwiastek Zawartość całkowita w [mg/kg] Zawartość normalna w [mg/kg] Cr Mn Fe As 8,8 244,7 5638,2 1,98 157 36 1 3 12 źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów WIOŚ Poznań Agrochemiczne badania gleb w województwie wielkopolskim w latach 224 5.5.2 Presja Gleba jest jednym z podstawowych składników środowiska przyrodniczego, który wraz z atmosferą i hydrosferą tworzy odpowiednie warunki do rozwoju wszelkich form życia, a więc biosferę. Rola gleby w przyrodzie jest bardzo duża. Stanowi ona nie tylko o wzroście i rozwoju roślin, zaopatrując je w wodę i składniki odżywcze, ale również spełnia w środowisku ważne funkcje głównie ma działanie filtrujące, buforujące, chroniąc ekosystemy przed nadmiernym przepływem substancji niepożądanych do innych części biosfery. W powiecie, w strukturze użytkowania dominują grunty rolne, powiat ma charakter rolniczy, dlatego oddziaływanie tego sektora ma znaczący wpływ na jakość gleb. W gospodarce rolnej istotne znacznie dla jakości gleb ma dobór roślin uprawnych, częstotliwość wykonywania orek oraz innych zabiegów agrotechnicznych. Rośliny wieloletnie np. trawy, lucerna zabezpieczają przed spływem powierzchniowym i wymywaniem gleb. Mniej skuteczną ochronę stanowią rośliny ozime np. żyto, rzepak, jeszcze mniejszą zboża jare. Większość mineralnych nawozów azotowych stosowanych w rolnictwie wpływa zakwaszając na glebę, przyczyniając się do pogorszenia jej struktury i warunków powietrzno wodnych. Ogranicza to rozwój roślin i prowadzi do spadku plonów, sprzyja wymywaniu wapna i magnezu, a uaktywnieniu pierwiastków toksycznych np. glinu i manganu. Na zakwaszenie gleb wpływa również intensyfikacja rolnictwa, związana z usuwaniem masy roślinnej z ziemi. Kwaśne gleby mają niewielką możliwość przeciwdziałania gwałtownym zmianom odczynu, ponieważ ich zdolność buforująca jest zbyt mała dla zneutralizowania wzrostu stężenia jonów wodorowych. W celu zminimalizowania szkód i przeciwdziałaniu degradacji należy prowadzić procesy wapnowania gleb, które zmieniają właściwości fizykochemiczne i biologiczne gleb. Nadmierne nawożenie gleb azotem mineralnym może przyczynić się do powstawania w glebie związków nitrozytowych 148
i skażenia środowiska nitrozoaminami. Zanieczyszczenie metalami ciężkimi następuje przede wszystkim na skutek emisji pyłów pochodzących ze źródeł motoryzacyjnych oraz działalność Zespołu Elektrowni PAK na terenie m. Konin. Nie są one zlokalizowane bezpośrednio na terenie powiatu konińskiego (ziemskiego), jednak w wyniku panującego układu wiatrów bardzo prawdopodobne jest, iż wpływają one na stan zanieczyszczenia na terenie gmin graniczących z miastem (Ślesin, Kramsk, Krzymów, Stare Miasto). W miarę upływu czasu następuje znaczna ich kumulacja w glebach bezpośrednio przyległych do dróg. Duże ilości tych pierwiastków są silnie sorbowane przez kompleks sorpcyjny i skumulowane w poziomach próchnicznych. Duża zawartość metali ciężkich wpływa nie tylko toksycznie na rośliny, ale oddziałuje niekorzystnie między innymi na strukturę i zwięzłość gleb. Powszechnie spotykanym problemem są dzikie (nielegalne) składowiska odpadów zwłaszcza w okolicznych lasach, na granicy polno leśnej i przydrożnych rowach. Produkcja zwierzęca oddziałuje na środowisko przyrodnicze, w tym gleby w sposób pośredni poprzez ścieki odzwierzęce (gnojowica) i odpady. Powstające w procesie chowu zwierząt gospodarskich odpady zależne są od technologii produkcji i systemu utrzymania zwierząt. Tworząca się w systemie bezściółkowym gnojowica może stanowić środek, niebezpieczny dla środowiska glebowego i wodnego, powodujący w wodach gruntowych wzrost zawartości azotanów. Presję produkcji zwierzęcej omówiono szczegółowo w rozdziale dotyczącym wód powierzchniowych i podziemnych. Do terenów o przekształconej glebie zaliczono obszary zabudowane i zurbanizowane w tym tereny mieszkalne i rekreacyjno wypoczynkowe oraz komunikacyjne. W ramach minimalizacji szkód wywołanych przez urbanizację gruntów należy zwrócić szczególną uwagę na zgodność powstającej zabudowy z planem zagospodarowania przestrzennego i kontrolować tzw. samowole budowlane. Istotnym czynnikiem wpływającym negatywnie na jakość gleb w powiecie konińskim jest działalność człowieka na obszarach użytkowanych rolniczo oraz zurbanizowanych. Ważnym czynnikiem oddziałującym na glebę na terenie powiatu konińskiego ma wydobycie węgla brunatnego na skalę przemysłową. Eksploatacja węgla brunatnego wymaga czasowego zajmowania terenów pod wyrobiska i pod zwałowiska zewnętrzne, w tym również dotychczas użytkowanych rolniczo, leśnie bądź też o innym sposobie wykorzystania. W wyniku prac pogórniczych zajmowane tereny ulegają przekształceniu tzn. zniszczona zostaje występująca na nich szata roślinna, warstwa glebowa oraz cała istniejąca infrastruktura. Ponadto dochodzi do trwałej i okresowej zmiany stosunków w systemie wód powierzchniowych i podziemnych. Wpływa to negatywnie na możliwości uzyskiwania wyższych plonów przy i tak niewielkich wartościach opadów atmosferycznych. Uruchomienie odkrywki Tomisławice wiązało się z protestami mieszkańców pobliskich gmin, oraz organizacji ekologicznych. Wskazywano na jej negatywny wpływ na jezioro Gopło i inne pobliskie jeziora. Północnozachodnia granica odkrywki znajduje się w odległości 5,5 km od linii brzegowej Jeziora Gopło i 5 km od Obszaru Natura 2 Ostoja Nadgoplańska PLB44 na bazie parku krajobrazowego Nadgoplański Park Tysiąclecia. Podejrzewano istnienie zagrożenia dla stanu retencji i jakości wód Jeziora Gopło oraz dla zasobności ujęć i stanu ekosystemów zależnych wód podziemnych w zlewni jeziora w związku z planowanym wykonaniem i odwadnianiem odkrywki Tomisławice dla eksploatacji 149
węgla brunatnego. Zarówno w dokumentacji hydrogeologicznej, zawierającej wyniki modelowych badań prognostycznych wpływu odwodnienia odkrywki na dynamikę wód podziemnych w rejonie Jeziora Gopło jak i w raporcie o oddziaływaniu odkrywki na środowisko, opracowanym na podstawie wyników tych badań modelowych, stwierdzono, że w trakcie eksploatacji złoża Tomisławice nie nastąpi obniżenie zwierciadła wód gruntowych w obrębie Ostoi Nadgoplańskiej ani też nie będzie infiltracji wód z Jeziora Gopło do leja depresyjnego odwodnienia odkrywki.58 Pod koniec stycznia Komisja Europejska wszczęła wobec Polski procedurę związaną z naruszeniem jej przepisów ws. ochrony środowiska przez wydanie koncesji na eksploatację odkrywki Tomisławice, która jest położona na obszarze sieci Natura 2.59 Wstępne projekty eksploatacji złoża zakładają zajęcie i przekształcenie pod działalność przemysłową ok. 13 ha terenu o słabej lub średniej bonitacji gleb, obecnie użytkowanego głównie rolniczo. Eksploatacja ma trwać ok. 2 lat. Na skutek prowadzonych robót górniczych wystąpi znaczne przekształcenie rzeźby terenu, polegające na wytworzeniu dużego zbiornika wodnego o powierzchni ponad 2 ha (w tym ok. 1 ha na terenie gminy Wierzbinek). Na pozostałym terenie przewiduje się odtworzenie aktualnej rzeźby terenu. Tereny rolnicze przekształcone lub zlikwidowane poprzez powierzchniową eksploatacje złoża zostaną częściowo odtworzone. Zgodnie z polskim prawodawstwem za działania związane z ochroną złóż kopalin i gospodarowanie ich zasobami na terenie powiatu konińskiego odpowiedzialny jest Minister Środowiska, Marszałek Województwa Wielkopolskiego oraz Starosta Powiatu Konińskiego. Prowadzenie działalności górniczej nadzoruje Okręgowy Urząd Górniczy w Poznaniu. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne jest optymalne wykorzystanie zasobów geologicznych w granicach ich udokumentowania a w dalszym etapie odpowiednia rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. Prowadzący eksploatację złóż kopaliny lub prowadzący tę eksploatację zobowiązany jest przedsięwziąć środki niezbędne do ochrony zasobów złoża, jak również do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych. Powinien także sukcesywnie prowadzić rekultywację terenów poeksploatacyjnych oraz przywracać do właściwego stanu inne elementy przyrodnicze. Do zadań organów administracji geologicznej należy określenie warunków prowadzenia eksploatacji, jej zakończenia oraz rozliczenia. Niebagatelne znaczenie odgrywają działania kontrolne z zakresu wykonywania postanowień zawartych w udzielonych koncesjach, które prowadzone są, zgodnie z ustawą prawo geologiczne i górnicze, przez organa administracji geologicznej. Złoża, dla których dopiero prowadzone są prace rozpoznawcze oraz dla złóż rozpoznanych i udokumentowanych, na których eksploatacja nie została rozpoczęta istotne znaczenie ma zabezpieczenie obszaru występowania udokumentowanych zasobów dla ich ewentualnej późniejszej eksploatacji poprzez wyłączenie terenu z zainwestowania w sposób trwały. Powinno to znaleźć 58 59 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Wierzbinek na lata 212 215 z uwzględnieniem lat 216 219 www.energetyka.inżynieria.com 15
odzwierciedlenie w zapisach studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gmin, w granicach których dane złoża są zlokalizowane. Kluczową rolę w kształtowaniu lokalnej gospodarki zasobami geologicznymi odgrywają organa administracji geologicznej w zakresie koncesjonowania geologicznych prac zarówno poszukiwawczych jak i rozpoznawczych. W tej sytuacji niezbędne są konsultacje z lokalnymi władzami samorządowymi w zakresie ustaleń studiów uwarunkowań i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Potencjalnym zagrożeniem dla zasobów kopalin jest ich nielegalna eksploatacja, z pominięciem koncesji, tj. w sprzeczności z ustawą Prawo geologiczne i górnicze. Stanowi to zagrożenie nie tylko dla samych zasobów geologicznych ale przede wszystkim dla innych komponentów środowiska, w tym dla sfery przyrodniczej i krajobrazu. Do najważniejszych zagrożeń jakie może spowodować nielegalna eksploatacja kopalin należą: nieracjonalne wykorzystanie zasobów kopalin, brak działań w zakresie spełnienia podstawowych wymogów ochrony środowiska w trakcie eksploatacji, nieregularne rozproszenie obszarów eksploatacji i poszczególnych wyrobisk, zubożenie walorów przyrodniczych i krajobrazowych terenu bez uwzględnienia zapisów prawa lokalnego, brak działań mających na celu zrekultywowanie terenu poeksploatacyjnego. W kwestii nielegalnego zakładania wyrobisk i prowadzenia w ich obrębie eksploatacji kopalin ważne jest po pierwsze dokładne rozpoznanie i ocena skali problemu, poprzez sporządzanie bieżącej inwentaryzacji dzikich wyrobisk, określenia terenów potencjalnego zagrożenia, tendencji do zakładania takich wyrobisk, a w końcu ocena skuteczności działań naprawczych. Istotę sprawy powinno natomiast stanowić opracowanie i systematyczne wdrażanie programu likwidacji dzikich wyrobisk. Pośrednią rolę powinny również odegrać działania zapobiegawcze, zagospodarowaniu terenów potencjalnie które zagrożonych powinny skupiać się nielegalną eksploatacją na odpowiednim kopalin w celu zminimalizowania zagrożenia, w połączeniu z właściwą kampanią edukacyjną i informacyjną. Obowiązek sukcesywnego prowadzenia rekultywacji terenów poeksploatacyjnych oraz przywracania do właściwego stanu innych elementów przyrodniczych spoczywa, w typowych przypadkach, na podmiocie prowadzącym eksploatację złoża. Działalność kontrolna organów administracji geologicznej powinna zatem koncentrować się także na kwestii spełnienia wymagań prawnych przez użytkownika złoża po zakończeniu eksploatacji. 5.5.3 Cel Ochrona i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych oraz rewitalizacja terenów zdegradowanych ekologicznie. Efektywne wykorzystanie eksploatowanych złóż zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska, ochrona zasobów złóż nieeksploatowanych oraz terenów przewidzianych pod przyszłą eksploatację. 151
5.5.4 Kierunki działań do 22 roku Ochrona gruntów rolnych i leśnych polega na ograniczeniu ich przeznaczenia na cele nierolnicze lub nieleśne i zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leśnych oraz szkodom w produkcji rolniczej i leśnej, powstającym wskutek różnej działalności nierolniczej i nieleśnej. Gospodarowanie zasobami geologicznymi polega na przedsięwzięciu środków niezbędnych do ochrony zasobów złóż jak również do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, prowadzeniu rekultywacji terenów poeksploatacyjnych oraz przywracaniu do właściwego stanu inne elementy środowiska przyrodniczego. Dążąc do osiągnięcia wytyczonych celów należy brać pod uwagę następujące kierunki działań: uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego gmin powiatu ochrony gruntów wartościowych dla rolnictwa; monitoring użytków rolnych w celu przeciwdziałania nadmiernemu zakwaszaniu gleb; ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed przeznaczeniem na cele nierolnicze; przeprowadzenie remontów dróg, których stan zagraża lub wpływa niekorzystnie na przylegające gleby; promowanie ograniczeń w gospodarowaniu środkami chemicznymi w rolnictwie; propagowanie prowadzenia rodzinnych gospodarstw rolnych produkujących m.in. zdrową żywność; prowadzenie wielokierunkowej edukacji rolników i użytkowników gruntów wdrażanie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej; waloryzacja terenów pod względem ich przydatności do produkcji zdrowej żywności oraz promocji takiej żywności; zachowanie śródpolnych zadrzewień, zakrzaczeń, kompleksów leśnych i nieużytków podmokłych jako ważnych elementów funkcjonalnych struktury ekologicznej i obiektów warunkujących utrzymanie odpowiedniego poziomu wód gruntowych na obszarach rolniczych; właściwa polityka zalesiania gruntów nieprzydatnych rolniczo zalesianie gruntów rolnych niskich klas oraz nieużytków; promocja rolnictwa ekologicznego; właściwe przechowywanie nawozów organicznych (gnojówka, gnojownica, obornik); wdrażanie i przestrzeganie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych; ścisła współpraca organów administracji geologicznej z władzami samorządowymi w zakresie gospodarowania zasobami kopalin na wszystkich etapach prac geologicznych i górniczych; optymalne wykorzystanie kopalin (kopalin głównych i towarzyszących); prowadzenie geologicznych prac poszukiwawczych oraz prac rozpoznawczych na terenach perspektywicznych; ochrona zasobów perspektywicznych kopalin poprzez stosowanie odpowiednich zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego; zapobieganie nielegalnej eksploatacji kopalin. 152
5.5.5 Harmonogram zadań na lata 213 216 Zadanie Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację Szacunkowe koszty w PLN 213 214 215 216 Źródło finansowania Rekultywacja składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w miejscowości: Podgór gm. Kramsk, Biała gm. Grodziec Rzgów, gm. Rzgów Mielnica Duża, gm. Skulsk, Zielonka gm. Wierzbinek MZGOK Konin Gminy Kramsk, Grodziec, Rzgów, Skulsk, Wierzbinek 213214 Rekultywacja składowiska odpadów Gmina Kazimierz Biskupi Do 215 Kontynuacja rekultywacji składowiska odpadów w Sompolnie Gmina Sompolno 214 218 Monitoring składowisk odpadów, które zostały zamknięte lub zrekultywowane* Gminy, Zarządzający składowiskami corocznie Środki własne Monitoring składowiska* Gmina Sompolno do 223 r. Środki własne gminy Monitoring składowiska odpadów w Zielonce Gmina Wierzbinek corocznie Promocja programów rolnośrodowiskowych Powiat, Gminy, ODR Zadanie ciągłe k. Inwentaryzacja miejsc nielegalnej eksploatacji kopalin Powiat Dyrektor Okręgowego Urzędu Górniczego Zadanie ciągłe k. Kontrola sposobu eksploatacji kopalin Dyrektor Okręgowego Urzędu Górniczego Zadanie ciągłe k. Ograniczenie stosowania nawozów mineralnych i środków chemicznych Rolnicy, właściciele gruntów Zadanie ciągłe Środki z Funduszu Spójności, środki własne gmin Środki własne 5. 1. 1. Środki własne gminy 746.616,25 1.452.617,4 8 8 8 8 Środki własne gminy W ramach działalności własnej 153
Zadanie Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację Wapniowanie gleb kwaśnych na terenie powiatu Właściciele gruntów Zadanie ciągłe Promowanie prośrodowiskowych zasad uprawy, chowu i produkcji* Powiat, gminy, ODR Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się jakości gleb ODR, Właściciele gruntów Szacunkowe koszty w PLN 213 214 215 216 Źródło finansowania Środki ODR Zadanie ciągłe Środki własne, fundusze pomocowe Zadanie ciągłe Środki własne Rolnicy, Bieżąca Inwestorzy, konserwacja rowów Zarządy Spółek melioracyjnych Wodnych Zadanie ciągłe Środki własne Bieżące utrzymanie urządzeń melioracji wodnych szczegółowych Zarządy Spółek oraz urządzeń Wodnych, wodnych oraz Powiat finansowanie i dofinansowanie inwestycji Zadanie ciągłe 14 14 14 14 Środki własne powiatu Kompleksowa rekultywacja gruntów po byłym wydobyciu złóż kopalin Właściciele gruntów Zadanie ciągłe Środki własne, fundusze pomocowe Racjonalna gospodarka zasobami złóż mineralnych Inwestor Zadanie ciągłe Środki własne Ograniczenie wpływu inwestycji budowlanych i drogowych na rzeźbę terenu Inwestor, wykonawca robót Zadanie ciągłe suma Środki własne 894616,25 165617,4 248 248 *zadanie przewidziane do realizacji również dla ochrony wód źródło: ankietyzacja gmin i powiatu 5.6 Przyroda 5.6.1 Analiza stanu istniejącego Na terenie powiatu 4% jego powierzchni objęte jest ochroną prawną. Znajdują się tutaj 3 parki krajobrazowe, 4 obszary krajobrazu chronionego, 5 rezerwatów, 2 projektowane rezerwaty przyrody, 6 obszarów Natura 2 i 54 pomniki przyrody. Wiele obszarów cennych przyrodniczo na terenie powiatu konińskiego stanowią zasoby leśnowodne na istniejącej sieci rzecznej wraz z jeziorami. Tereny podmokłe na terenie powiatu konińskiego występują 154
w dolinach cieków wodnych. Największe z nich są zlokalizowane na terenie gmin Sompolno i Kramsk. Od jeziora Lubstowskiego aż do linii Warty, na zachód od miejscowości Kramsk poniżej jeziora Makolno. Pozostałe tego typu obszary, ale o zdecydowanie mniejszej powierzchni, znajdują się w pobliżu Kleczewa (na południe od miasta), Kazimierza Biskupiego (na północnozachodnim skraju jeziora Gosławskiego) i na zachód od Konina głównie w Dolinie Warty. Lasy Całkowita powierzchnia gruntów leśnych na terenie powiatu konińskiego wg GUS (dane za rok 211) wynosi 25,71 tys. ha, z czego lasy zajmują ogółem 25.21 tys. ha. Wskaźnik lesistości w powiece konińskim jest na poziomie 16% i jest niższy niż dla województwa, który wynosi 25,5%. Grunty leśne publiczne należące do Skarbu Państwa zajmują powierzchnie 19,34 tys. ha z czego w zarządzie Lasów Państwowych znajduje się 19,24 tys. ha. Grunty leśne prywatne zajmują powierzchnie 6,27 tys. ha. W powiecie konińskim lasy ma duże znaczenie krajobrazowym i gospodarcze. Najcenniejsze siedliska, o najwyższej wartości przyrodniczej i hodowlanej, zostały objęte różnymi formami ochrony prawnej. Znaczna część lasów powstała w wyniku zalesienia gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa, co rzutuje m.in. na strukturę wiekową drzewostanów. Zdecydowanie przeważają drzewostany młodsze I i II klasy wiekowej (do 4 lat), które stanowią ok. 5% ogółu lasów. Największe kompleksy leśne znajdują się w okolicach Grodźca, Kazimierza Biskupiego, Złotej Góry oraz we wschodniej części gminy Ślesin. 6 Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa znajdują się w zarządzie Lasów Państwowych, a działalność gospodarczą na ich terenie regulują plany urządzania lasów będące podstawowym dokumentem zawierającym opis i ocenę stanu lasu oraz cele, zadania i sposoby prowadzenia gospodarki leśnej. Administracyjny nadzór nad lasami powiatu konińskiego prowadzą Nadleśnictwo Konin, Nadleśnictwo Grodziec i Nadleśnictwo Koło (wschodni kraniec powiatu gm. Kramsk) wchodzące w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Nadleśnictwa Konin i Grodziec posiadają obowiązujące plany urządzenia lasu: Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Konin na lata 27 216, Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Grodziec na lata 28 217, Na czas sporządzania niniejszej aktualizacji POŚ dla Nadleśnictwa Koło obowiązywał Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Koło na lata 23 212. Nowy plan urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Koło obejmować będzie lata 213 222. W lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa, będących pod nadzorem Starosty Konińskiego, gospodarka leśna realizowana jest zgodnie z uproszczonymi planami urządzenia lasów oraz na podstawie inwentaryzacji stanu lasów. W powiecie konińskim uproszczone plany urządzenia lasów oraz inwentaryzacje stanu lasów wykonywane są na bieżąco. Zarówno plany urządzenia lasu jak i uproszczone plany urządzenia lasu, o których mowa powyżej, opracowywane są na okres 1 lat, zatem istnieje potrzeba ich aktualizacji. Obszar Nadleśnictwa Konin położone są w dwóch krainach przyrodniczoleśnych. Część lasów na północ od Warty należy do Krainy III WielkopolskoPomorskiej, Dzielnicy 7 Niziny WielkopolskoKujawskiej, 6 www.powiat.konin.pl 155
część południowa do Krainy IV MazowieckoPodlaskiej, Dzielnicy 3 Wysoczyzny KaliskoŁódzkiej. Przeważają tutaj siedliska lasowe, łącznie 63%. Strukturę gatunkową drzewostanów tworzą zróżnicowane zbiorowiska leśne głównie w postaci lasu mieszanego świeżego i boru mieszanego świeżego oraz z drugiej kolejności lasu świeżego i boru świeżego. Udział olsów wynosi 7%, siedliska borowe zajmują 37%. Dominującym gatunkiem w Nadleśnictwie Konin jest Sosna pospolita 78 % powierzchni oraz dąb 9 %, olsza 6%, brzoza 3%. Inne gatunki mają mniejsze znaczenie. W drzewostanach sosnowych występują domieszki gatunków liściastych głównie dębu, grabu, brzozy. Lasy Nadleśnictwa Grodziec przyporządkowane zostały w całości do III Krainy PrzyrodniczoLeśnej tj. WielkopolskoPomorskiej, 7 Dzielnicy Niziny WielkopolskoKujawskiej. Głównym gatunkiem lasotwórczym drzewostanu Nadleśnictwa jest sosna 95,1 % co pozostaje w związku z dominacją siedlisk borowych i z niewielką ilością opadów atmosferycznych. Inne gatunki zajmują niewielkie powierzchnie: olsza (1,9%), brzoza (1,3%), dąb (1,1%). Formy ochrony przyrody inne niż obszary Natura 2 Nadwarciański Park Krajobrazowy (o powierzchni 13 428) utworzony został w celu ochrony środowiska przyrodniczego, swoistych cech krajobrazu dolinnego, zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych miejsc lęgowych ptaków, a także zabezpieczenia wartości historycznych i kulturowych. Park obejmuje 13 428 ha powierzchni w obrębie gmin Golina, Lądek, Pyzdry, Rzgów i Zagórów. Zasadniczym elementem decydującym o charakterze Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego jest Pradolina WarszawskoBerlińska. Obecna dolina jest korytem dawnej, potężnej, szerokiej na kilka kilometrów rzeki. Współcześnie rzeka Warta osiąga w obrębie Parku zaledwie kilkadziesiąt metrów szerokości. Meandrując pozostawiła ona w dolinie liczne starorzecza i smugi, otoczone dziś rozległymi łąkami i pastwiskami, wśród których odnaleźć można liczne wydmy. Warunki w dolinie Warty kształtowane są przez okresowe powodzie przypadające na okres wiosenny oraz nieregularne wezbrania letnie. Od występowania i poziomu tych zjawisk zależy życie ogromnej ilości organizmów im zawdzięcza dolina tak duże bogactwo gatunków.61 Powidzki Park Krajobrazowy (o powierzchni 25785,3 ha) utworzony został w celu zabezpieczenia wartości przyrodniczych oraz kulturowych. Swoistą cechą krajobrazu tego regionu jest system 17 jezior polodowcowych, zwykle wąskich, długich i głębokich. Znajdują się tam jedne z największych i stosunkowo czystych jezior Wielkopolski: Powidzkie i Skorzęcińskie. Większość jezior połączona jest drobnymi ciekami i sztucznymi kanałami, brak natomiast dużych rzek. Stosunkowo bogata jest szata roślinna Parku, stwierdzono na tym terenie 99 gatunków roślin naczyniowych w 216 zbiorowiskach roślinnych. Wśród roślin 6 gatunków podlega prawnej ochronie. Na "czerwonej liście" roślin zagrożonych w Polsce znajduje się 25 gatunków, a na "liście" Wielkopolski 129 gatunków. Natomiast do zagrożonych w Wielkopolsce zbiorowisk roślinnych zaliczono 129 zespołów. 13 okazałych drzew lub grup drzew objęto ochroną w formie pomników przyrody. Fauna Parku jest stosunkowo słabo rozpoznana. Dotąd stwierdzono zaledwie 174 gatunki ptaków i 34 61 www.zpkww.pl 156
ssaki. Skład gatunkowy płazów (1) i gadów (5) nie odbiega zasadniczo od okolicznych terenów. Ze względu na gospodarkę rybacką więcej informacji zebrano o ichtiofaunie. Obecnie występują na tym terenie 22 gatunki ryb. Największym zagrożeniem dla przyrody Parku jest dzisiaj nadmierny rozwój turystyki i związana z tym zabudowa brzegów jezior oraz zanieczyszczenie wody. Na terenie Powidzkiego Parku Krajobrazowego zlokalizowanych jest szereg cennych zabytków pochodzących, z epoki brązu, początków Państwa Polskiego, średniowiecza i czasów obecnych.62 Park Krajobrazowy Nadgoplański Park Tysiąclecia (o powierzchni 3 74,59 ha) to jezioro Gopło wraz z otaczającym je obszarem pól uprawnych, łąk, pastwisk, lasów, bagien i trzcinowisk. Park położony jest na terenie gmin: Kruszwica i Jeziora Wielkie. Jezioro Gopło jest miejscem lęgowym licznych gatunków ptactwa wodnego, błotnego i lądowego oraz miejscem ich odpoczynku podczas wiosennych i jesiennych przelotów. Nadgoplański Park Tysiąclecia został powołany nie tylko dla ochrony ptaków, ale również dla zabezpieczenia wartości historycznych tego regionu związanych z początkami państwa polskiego. Park zapewnia ochronę naturalnych właściwości środowiska przyrodniczego i swoistych, przepięknych cech nadgoplańskiego krajobrazu. O atrakcyjności Gopła i okolic, obok wartości historycznych, decyduje bogaty świat przyrody. Dotychczas zinwentaryzowano około 77 gatunków roślin, a wśród nich słonorośla i rośliny ciepłolubne. Kruszczyk błotny, oman wierzbolistny, ślazówka turyńgska, wełnianka wąskolistna, łączeń baldaszkowaty, pełnik europejski i goryczka błotna to tylko kilka ciekawych gatunków występujących na terenie Parku. Spośród ssaków spotkać tu można: sarny, dziki, piżmaki, karczowniki, rzadziej: jelenie, borsuki, lisy, jenoty, jeże, wydry, kuny, tchórze i gronostaje. Płazy związane ze środowiskiem wodnym lub łąkami reprezentowane są przez 11 gatunków: traszkę zwyczajną, kumaka nizinnego, grzebiuszkę ziemną, ropuchę szarą i zieloną, rzekotkę drzewną oraz żaby: jeziorową, wodną, śmieszkę, trawną i moczarową. Jezioro Gopło i wyrobiska potorfowe zamieszkuje 23 gatunków ryb. Najczęściej poławianymi przez rybaków i wędkarzy są: węgorz, sandacz, leszcz, płoć, krąp, karaś, karp i tołpyga. Na terenie Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia odnotowano dotychczas ponad 2 gatunków ptaków, w tym 149 gatunków lęgowych. Stwierdzono tu, m.in. mewy (śmieszkę, pospolitą i srebrzystą), czajki, rycyki, krwawodzioby, pliszkę siwą i żółtą. Rozległe trzcinowiska oraz łąki to lęgowiska i żerowiska gęsi gęgawy, której populacja sięga 1315 par, co stanowi około 1% krajowej populacji tych ptaków. W okolice jeziora Gopło zlatują się gęsi zbożowe i białoczelne. Wyspy to lęgowiska kaczek, perkozów i łysek. Szerokie trzcinowiska to doskonałe środowisko bąka. Na obszarze Parku funkcjonują również ścieżki edukacyjne.63 Pyzdrski Obszar Chronionego Krajobrazu (o powierzchni 3 ha) w części obszaru pokrywa się z terenem Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego, stanowiąc dla niego także otulinę. Obszar chroniony leży na Równinie Rychwalskiej, obejmując swym zasięgiem też część doliny środkowej Warty. Ten bardzo urozmaicony krajobraz jest mozaiką lasów, łąk i torfowisk oraz pól uprawnych. Utworzono go 62 63 www.zpkww.pl http://www.nasze.kujawskopomorskie.pl 157
w celu ochrony terenów o cechach środowiska zbliżonego do stanu naturalnego. Zachodnia część Doliny Konińsko Pyzdrskiej, składająca się z łąk i pastwisk, zadrzewień łęgowych oraz zarastających szuwarem starorzeczy, jest okresowo zalewana. O wartości przyrodniczej tego terenu w dużej mierze stanowią ptaki, szczególnie wodnobłotne. Swoje miejsca lęgowe mają tu m.in. perkozki, bąki, gęgawy, cyranki, płaskonosy, kropiatki, derkacze, kszyki, krwawodzioby, rycyki i rybitwy czarne, a dla regionu charakterystyczne są także: błotniak łąkowy, dudek, przepiórka, dziwonia i kulik wielki. 64 PowidzkoBieniszewski Obszar Chronionego Krajobrazu (o powierzchni 46 ha) obejmuje fragment Pojezierza Gnieźnieńskiego połączony ciągiem wzgórz moreny czołowej (od Powidza do Konina) z resztą dawnej Puszczy Bieniszewskiej, leżącej około 7 km na zachód od Konina. Jej obszar porastają głownie lasy grądowe oraz łęgi, a także kwaśne i świetliste dąbrowy. Rośnie tu aż pięć gatunków polskich storczyków (m.in. lipiennik i kukułka krwista). Krajobraz chronionego obszaru jest polodowcowy, z licznymi rynnami, których część zajmują jeziora Największe jeziora tego obszaru to: Powidzkie, Niedzięgiel, Suszewskie, Wilczyńskie, Budzisławskie oraz Ostrowickie. Brzegi większości z nich porastają lasy. Część obszaru chronionego pokrywa się z terenem Powidzkiego Parku Krajobrazowego.65 GoplańskoKujawski Obszar Obszar Chronionego Krajobrazu (o powierzchni 66 ha) rozciąga się na terenie polodowcowych jezior rynnowych, obejmując także fragment kanału Warta Gopło. Jego krajobraz to mozaika lasów mieszanych, łąk, pól uprawnych i jezior. Bogato rozwinięta linia brzegowa Gopła, liczne wysepki oraz płaskie brzegi sprzyjają rozwojowi rozległych szuwarów, łąk oraz wilgotnych lasów łęgowych, które są najcenniejszym elementem tutejszej szaty roślinnej. Rejon ten to także miejsca lęgowe ptactwa wodnego, błotnego i lądowego, w tym tak rzadkich gatunków jak: czaple purpurowe i bataliony. Podczas wiosennych i jesiennych wędrówek w regionie tym zatrzymują się na odpoczynek gęsi białoczelne i zbożowe, którym często towarzyszą stada żurawi. Część chronionego obszaru pokrywa się z terenami Parku Krajobrazowego Nadgoplański Park Tysiąclecia oraz obszarami Natura 2.66 Złotogórski Obszar Chronionego Krajobrazu (o powierzchnia 31 ha) chroni rzeźbę terenu części Wysoczyzny Tureckiej, subregionu Pagórków Złotogórskich wzniesień o tej samej genezie i jednakowym charakterze rzeźby. To formy szczelinowe, powstałe w czasie zlodowacenia środkowopolskiego, zbudowane z osadów piaszczysto żwirowych, podatne na erozję. Pagórki porastają lasy dąbrowy świetliste, grąd ubogi i bor mieszany. W runie starych dąbrów świetlistych rośnie m.in. chroniony goździk piaskowy oraz bardzo ozdobne bodziszki czerwone i dzwonki brzoskwiniolistne. Złota Góra (191 m n.p.m.), porośnięta lasem mieszanym oraz kwaśną dąbrową na granicy jej zasięgu, objęta została ochroną rezerwatową jako rezerwat krajobrazowy.67 64 65 66 67 www.regionwielkopolska.pl www.regionwielkopolska.pl www.regionwielkopolska.pl www.regionwielkopolska.pl 158
Rezerwat przyrody Sokółki (o powierzchni 238,9 ha) to największy z rezerwatów Puszczy Bieniszewskiej. Stanowi on pozostałość dawnych Lasów Kazimierzowskich. Dominujące fitocenozy, to grąd środkowoeuropejski oraz łęgi: łęg jesionowoolszowy i łęg jarzmiankowojesionowy. Lasy te charakteryzują się dobrze wykształconym podszytem (grab, klon, buk) i dość bogatym runem. Rośnie tu: kopytnik pospolity, lilia złotogłów, pierwiosnek lekarski, kalina koralowa, marzanka wonna, bluszcz pospolity, wawrzynek wilczełyko, konwalia majowa.68 Rezerwat przyrody Mielno (o powierzchni 94,43 ha) położony jest w gminie Kazimierz Biskupi. Znajduje się na terenie Puszczy Bieniszewskiej i obejmuje on jezioro Mielno wraz z otaczającym je lasem i łąkami. Pierwotnie miał chronić miejsca lęgowe ptactwa wodnego oraz reliktowe stanowisko brzozy niskiej (pierwsza obok brzozy karłowatej pojawiła się na terenie Polski w okresie późnoglacjalnym w strefie bezdrzewnej tundry). Jednak ze względu na obniżenie się poziomu wód gruntowych zaczyna zanikać. Obecnie obserwuje się proces "starzenia się" jeziora i sukcesje zbiorowisk roślinnych w jego obrębie w kierunku torfowiska. Wraz ze wzrostem trofii zbiornika zaczynają tu pojawiać się takie gatunki jak: osoka aloesowata, żabiściek pływający oraz lepiennik Loesela. W rezerwacie występują 24 gatunki drzew (w tym pomnikowy okaz dębu szypułkowego) i 19 gatunków krzewów. 69 Rezerwat przyrody Pustelnik (o powierzchni 94,64 ha) znajduje się w gminie Kazimierz Biskupi. Jest najmłodszym z obiektów chronionych w Puszczy Bieniszewskiej. Podstawowym celem ochrony jest zbliżony do naturalnego fragment lasów łęgowych i grądowych. Występują tu fitocenozy rzadkiego w Wielkopolsce łęgu jarzmiankowojesionowego, grądu środkowoeuropejskiego oraz zbiorowiska z brzozą omszoną. Łęg jarzmiankowojesionowy jest bogatą w gatunki fitocenozą, wykazującą przywiązanie do źródliskowych obszarów wododziałowych na terenach pojezierzy. Warstwę drzew tworzą: z domieszką jaworu, brzoza brodawkowata, grab, dąb bezszypułkowy z domieszką sosny zwyczajnej. Na warstwę krzewów składają się: leszczyna, dereń, lipa drobnolistna, grab, świerk, jarząb, kruszyna pospolita. Runo jest bardzo bogate, rośnie tu: jarzmianka większa, szczyr trwały, wawrzynek wilczełyko, dzwonek pokrzywolistny, miodunka ćma, jaskier kosmaty, kokoryczka wielokwiatowa, kopytnik pospolity, gajowiec żółty, marzanka wonna, perłówka zwisła, przylaszczka pospolita, lilia złotogłów, kalina koralowa, kruszyna pospolita, grążel żółty, grzybienie białe, porzeczka czarna, bluszcz pospolity. Rezerwat przyrody Pustelnik obejmuje rożne elementy krajobrazu, przyrody i kultury. Stanowi mozaikę lasów, śródleśnych jezior i polan. Na jego obszarze znajduje się wzgórze, na którym w 1663 roku powstała pustelnia kamedułów.7 Rezerwat przyrody Bieniszew (o powierzchni 144,4 ha) znajduje się na terenie gminy Kazimierz Biskupi. Utworzony został w celu zachowania fragmentu lasu reprezentującego fitocenozę świetlistej dąbrowy i środkowoeuropejskiej mokrej dąbrowy trzęś licowej. Spotykany jest tu również zespół grądu ubogiego, Brzegi większości z nich porastają lasy. 68 69 7 rosnącego w najbardziej zróżnicowanym pod www.pl.wikipedia.org www.pl.wikipedia.org www.pl.wikipedia.org 159
względem rzeźby terenu fragmencie Puszczy Bieniszewskiej. Obecnie dąbrowy występują w zubożałej postaci, w drzewostanie dominuje dąb bezszypułkowy, miejscami z domieszką sosny zwyczajnej, w poszyciu leszczyny żadko buka i jałowca pospolitego. Runo jest bogate, rośnie tu kilka gatunków prawnie chronionych t.j. lilia złotogłów, kopytnik pospolity, konwalia majowa, kalina koralowa, kruszyna pospolita. Występują też liczne nie objęte ochroną prawną gatunki: konwalijka dwulistna, przylaszczka pospolita, groszek czerniejący, dziurawiec skąpolistny, pszeniec zwyczajny, turzyca pigułkowata. W części południowej znajduje się kilka jeziorek śródleśnych, w tym jezioro Wściekłe, w pobliżu którego znajduje się fragment łęgu olszowego ze starymi olszami i czeremchą, które na skutek ogólnego przesuszenia całego terenu ewoluują w kierunku grądu. 71 Rezerwat przyrody Złota Góra I (o powierzchni 121,16 ha) położony jest w gminie Krzymów. Znajduje się na obszarze Złotogórskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Wyodrębniony obszar chroni walory krajobrazowe oraz przyrodnicze najwyższego w powiecie konińskim wzniesienia Złota Góra (o wysokości bezwzględnej 191 m n.p.m.). Wzgórze porastają lasy dębowe i mieszane, przy czym kwaśna dąbrowa występuje tu na granicy zasięgu. Teren ten ma swój lokalny, zdrowotny mikroklimat, wynika to z nasadzonego drzewostanu sosny i jałowca. Dla rezerwatu przyrody Złota Góra ustanowiono plan ochrony na mocy Rozporządzenia nr 17/7 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 2 lipca 27 z późniejszymi zmianami w postaci Rozporządzenia nr 26/7 z dnia 5 listopada 27.72 Projektowany rezerwat przyrody Ciświckie Bagna (o powierzchni 32,27 ha) jest miejscem występowania jedynej w byłym województwie konińskim i prawdopodobnie najliczniejszej w kraju zwartej populacji długosza królewskiego. Na terenie rezerwatu paproć ta tworzy 47 kęp, z których bardzo liczne wytwarzają liście zarodnikowe. Do ściśle chronionych, a występujących na terenie rezerwatu roślin należą widłak jałowcowaty, rosiczka okrągłolistna, storczyk szerokolistny. Na obszarze rezerwatu stwierdzono obecność 23 zespołów roślinnych zagrożonych w Wielkopolsce i wymagających ochrony. Ciświckie Bagna są miejscem występowania i rozrodu 11 gatunków owadów prawnie chronionych, 7 gatunków ściśle chronionych płazów i 3 gatunków chronionych gadów. Występuje tutaj również wiele gatunków ptaków i ssaków prawnie chronionych. Rezerwat jest ważną i spokojną ostoją jeleni, dzików i saren. W granicach rezerwatu znajdują się bagna o powierzchni 9,5 ha oraz drzewostany na siedliskach Bw o powierzchni 22,37 ha.73 Projektowany rezerwat przyrody Wełniankowy Mszar (o powierzchni 73,85 ha) jest częścią Bagna Kozak jest to leśny fragment przyrodniczo ważnego, częściowo wykorzystanego rolniczo obszaru i odgrywającego rolę regulatora poziomu wód, będącego jednocześnie tętniącym życiem naturalnym zbiornikiem retencyjnym. W granicach rezerwatu przyrody znajdują się bagna, a drzewostany porastają siedliska Oles jesionowy, Oles, Las mieszany wilgotny, Bor mieszany wilgotny, Las mieszany świeży i Bor 71 72 73 www.pl.wikipedia.org www.powiat.konin.pl www.poznan.proart.pl 16
mieszany świeży. Występują tu cenne i ginące zbiorowiska roślinne. Wśród zinwentaryzowanych gatunków roślin stwierdzono 4 gatunki ściśle chronione: rosiczkę okrągłolistną, Bluszcz pospolity, storczyk szerokolistny, kruszczyk szerokolistny oraz 12 gatunków porostów znajdujących się na liście ściśle chronionych. Świat zwierząt jest m.in. reprezentowany przez 14 gatunków owadów prawnie chronionych, 8 gatunków płazów ściśle chronionych, 3 gatunki gadów oraz wiele gatunków ptaków i ssaków. Wełniankowy Mszar jest bezpieczną ostoją dużych ssaków. Stale występują tutaj jeleń, dzik i sarna. Największym bogactwem tego terenu jest nieskażona woda.74 Obszary Natura 2 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Ostoja Nadwarciańska PLH39 Obszar (o powierzchni 26653,1 ha) obejmuje co najmniej 24 rodzaje siedlisk wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Są one wyjątkowo zróżnicowane (od bagiennych i torfowiskowych do suchych, wydmowych), a część z nich, jak np. priorytetowe, śródlądowe łąki halofilne, cechują się bardzo dobrym stanem zachowania. Łąki te, z bogatymi populacjami ginących gatunków słonorośli (np. Triglochin maritimum) oraz krytycznie zagrożonego w Polsce storczyka błotnego Orchis palustris, są osobliwością w skali europejskiej. Występują w projektowanym rezerwacie "Łąki Pyzdrskie". Stwierdzono tu także występowanie 12 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Bogata jest fauna płazów (stwierdzono tu 13 z 18 występujących w Polsce gatunków). Flora roślin naczyniowych liczy ponad 1 gatunków, spośród których około 1 znajduje się na krajowej i/lub regionalnej czerwonej liście taksonów zagrożonych. Pozostałe grupy organizmów są słabiej rozpoznane, niemniej występują tu interesujące gatunki grzybów, mszaków, mięczaków, jętek, pijawek, nietoperzy i ryb. O dużej wartości przyrodniczej tego terenu decyduje stosunkowo niski poziom antropogenicznego przekształcenia, dominują tu bowiem ekosystemy o charakterze naturalnym i półnaturalnym. Ostatnio obserwuje się stopniową, spontaniczną regenerację cennych zbiorowisk leśnych, w tym łęgów wierzbowych i olszowo jesionowych. Procesom tym sprzyja fakt, że z przyczyn naturalnych, znaczna część obszaru jest stosunkowo niekorzystna dla rozwoju intensywnych form gospodarowania (w tym masowej rekreacji). Należy podkreślić, ze krajobraz Doliny Środkowej Warty jest jednym z najlepiej zachowanych naturalnych i półnaturalnych krajobrazów typowej rzeki nizinnej. Międzynarodowe walory środowiskowe ostoi potwierdzone zostały przez uwzględnienie jej w programach CORINE biotopes i ECONET Polska. Dolina Środkowej Warty spełnia także kryteria obszarów ważnych z punktu widzenia ochrony biotopów podmokłych w ramach Konwencji Ramsarskiej. Obszar ma również duże znaczenie dla ochrony ptaków.75 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Jezioro Gopło PLH47 Najważniejszym elementem przyrodniczym obszaru (o powierzchni 13459,4 ha) jest Jezioro Gopło dziewiąte co do wielkości jezioro w Polsce (2154 ha). Bogato rozwinięta linia brzegowa, liczne wysepki oraz płaskie brzegi sprzyjają rozwojowi rozległych szuwarów i wilgotnych łąk. Szeroka strefa szuwarów 74 75 www.poznan.proart.pl www. obszary.natura2.org.pl 161
i łąk zwłaszcza kalcyfilnych oraz resztki wilgotnych lasów łęgowych są najcenniejszym elementem szaty roślinnej północnego Nadgopla. W tej części obszaru w strukturze użytkowania dominują grunty orne i łąki, a lasy zajmują niewielką powierzchnię. W części południowej obszaru rzeźba terenu jest znacznie bardziej urozmaicona. W biegnącej na zachód równolegle do Gopła niewielkiej rynnie leżą jeziora Skulskie, Skulska Wieś, Czartowo. Jest tu też więcej lasów. W spektrum fitocenoz leśnych zauważalny jest duży udział borów sosnowych porastających wydmowe obszary w rejonie Jezior Wielkich i Mniszek. W kompleksie borowym występują także murawy napiaskowe. Zdecydowanie mniejsze znaczenie mają fitocenozy świetlistej dąbrowy, grądów środkowoeuropejskich i kwaśnej dąbrowy. W rejonie Jezior Wielkich w miejscu oligotroficznych, śródwydmowych oczek wodnych istnieją warunki do formowania się licznych zatorfień. Stwierdzono występowanie 18 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, zajmujących w sumie 33% obszaru. Obszar ma w skali Wielkopolski duże znaczenie dla zachowania zbiorowisk łąkowych wykształconych na pokładach wapna łąkowego. Duże połacie zajmują tu łąki halofilne (czyli słonolubne). Bytuje tu łącznie 7 gatunków z załącznika II Dyrektywy; utrzymują się bogate stanowiska lipiennika Loesela i staroduba łąkowego, a także przetacznika wczesnego rośliny z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. W szuwarach nadgoplańskich występują jedne z bogatszych w Polsce stanowisk skolochloi trzcinowatej, wyznaczające jednocześnie południową granicę zasięgu. Obszar ma także znaczenia dla zachowania populacji rzadkich kręgowców występuje tu 5 gatunków zwierząt z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Ostoja obejmuje obszar, na którym zachowały się liczne zabytki kultury z czasów istnienia organizacji plemiennej Goplan oraz z okresu wczesnopiastowskiego. 76 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Pojezierze Gnieźnieńskie PLH326 Obszar ten (o powierzchni 15922,1 ha) charakteryzuje się młodo glacjalną rzeźbą terenu: rynny polodowcowe, morena czołowa, morena denna, równina sandrowa. Znajduje się tu kompleks jezior głównie rynnowych. Przez obszar przechodzi dział wodny III rzędu, rozdzielający zlewnię Noteci i Warty. Swoje źródła mają tu następujące rzeki: Wełna, Noteć Zach., Meszna. Obszar ma duże znaczenie w skali Wielkopolski dla zachowania zbiorowisk łąkowych wykształconych na pokładach wapna łąkowego, torfowisk oraz leśnych zbiorowisk, zwłaszcza łęgów. W lasach przeważają drzewostany mieszane. Do najlepiej zachowanych kompleksów leśnych należą lasy miradzkie i skorzęcińskie z dobrze zachowanymi fitocenozami świetlistej dąbrowy, gradów środkowoeuropejskich i kwaśnej dąbrowy. Na dnie rynien, wzdłuż jezior, oraz w bezodpływowych zagłębieniach zachowały się fragmenty łęgów olszowojesionowych i olsów. W zarastającej misie Jeziora Czarnego i Salomonowskiego wykształciły się zbiorowiska roślinności torfowiska niskiego i przejściowego. W granicach obszaru występują jeziora, w których występują najlepiej zachowane w tej części kraju formacje podwodnych łąk ramienicowych Charetea (Gąbka, Burchardt 26). Jeziora: Niedzięgiel, Budzisławskie, Czarne są jedynymi ostojami niektórych gatunków ramienic w skali Polski a nawet Europy. Jeziora ramienicowe stanowią aż 14,3% powierzchni ostoi. Obszar ma ważne znaczenie dla zachowania podwodnych łąk ramienicowych w Polsce. W obszarze znajdują się wyspowe, najdalej na wschód wysunięte i bardzo bogate stanowiska selerów błotnych, a także znajdują się stanowiska aldrowandy 76 www. obszary.natura2.org.pl 162
pęcherzykowatej i lipiennika Loesela.77 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Puszcza Bieniszewska PLH311 Obszar ostoi (o powierzchni 954 ha) obejmuje zwarty kompleks żyznych lasów liściastych, stanowiących kompleks rezerwatów przylegających do zachodniego brzegu Jeziora Gosławskiego. Lasy to w większości dobrze zachowane grady oraz łęgi; niewielkie powierzchnie zajmują acidofilne i świetliste dąbrowy. Pośród nich znajdują się trzy eutroficzne zbiorniki wodne, nad brzegami których rozwijają się rozległe połacie eutroficznych szuwarów i mechowisk. Puszcza Bieniszewska ze względu na swoje zróżnicowanie stanowi także cenną ostoję florystyczną występuje tutaj co najmniej 12 gatunków rzadkich w skali kraju bądź regionu. Silnie reprezentowane są storczyki, a także czosnek wężowy, turzyca bagienna, wawrzynek wilczełyko, goździk pyszny, Lilia złotogłów, gnieźnik leśny. Spotkać tu można kumaka nizinnego.78 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Środkowej Warty PLB32 Obszar (o powierzchni 5714,4 ha) obejmuje dolinę Warty pomiędzy wsią Babin (koło Uniejowa) i Dębno nad Wartą (koło Nowego Miasta nad Wartą) o powierzchni 57 14,4 ha. Dolina ma szerokość od 5 m do ok. 5 km, wypełniona jest przez mady i piaski, a jedynie w bezodpływowych obniżeniach występują niewielkie powierzchnie płytkich torfów. Obszar doliny jest w zróżnicowanym stopniu przekształcony i odmiennie użytkowany. Na obszarze Kotliny Kolskiej rzeka jest obustronnie obwałowana obszary zalewowe (łąki i pastwiska, lokalne łęgi i wikliny nadrzeczne) znajdują się w strefie międzywala oraz w ujściach rzek Prosny i Kiełbaski. W obrębie DolinyKonińskoPyzdrskiej dolina zachowała bardziej naturalny charakter. Jej zachodnia część nie została obwałowana i podlega okresowym zalewom. Teren ten jest zajęty przez mozaikę ekstensywnie użytkowanych łąk i pastwisk, zadrzewień łęgowych oraz zarastających szuwarem starorzeczy. Zachodni fragment obszaru (na zachód od ujścia Prosny) zajmuje duży kompleks zalewowych, zbliżonych do naturalnych, starych łęgów jesionowowiązowych i grądów niskich. Znaczne ich fragmenty zachowały się w wyniku ochrony rezerwatowej. Na skutek wybudowania na Warcie zbiornika zaporowego Jeziorsko zmieniony został naturalny rytm hydrologiczny Warty, co pociągnęło za sobą różnorakie zmiany siedliskowe. Obszar zawiera ostoję ptasią o randze europejskiej E 36 (Dolina Środkowej Warty). Występują co najmniej 42 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/49/EWG, 18 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Obszar jest bardzo ważną ostoją ptaków wodnobłotnych, przede wszystkim w okresie lęgowym. W okresie lęgowym obszar zasiedla powyżej 1% (C6) krajowej populacji rybitwy białowąsej (PCK), powyżej 2% (C3 i C6) krajowych populacji następujących gatunków ptaków: cyranka, gęgawa, krwawodziób, płaskonos, rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa białoskrzydła (PCK), rybitwa czarna, rycyk i co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: batalion (PCK), bąk (PCK), błotniak łąkowy, błotniak stawowy, dzięcioł średni, kropiatka, podróżniczek (PCK), brodziec piskliwy, cyraneczka, czajka, czapla siwa, dudek, dziwonia, krakwa, kulik wielki (PCK), 77 78 www. obszary.natura2.org.pl www. obszary.natura2.org.pl 163
sieweczka obrożna (PCK) i zausznik; stosunkowo wysoką liczebność (C7) osiągają: błotniak zbożowy (PCK), cyraneczka, derkacz, kszyk, ortolan, ślepowron (PCK), zimorodek i świergotek polny; prawdopodobnie gnieździ się bardzo rzadki rożeniec (PCK); ponadto w liczebności powyżej 1% populacji krajowej występują dudek, dziwonia, pustułka i remiz, a w liczebności ok. 1% populacji krajowej przepiórka. W okresie wędrówki jesiennej występuje czapla biała (do 23 osobników), świstun (do 15 osobników), żuraw (do 25 osobników) i mieszane stada gęsi (do powyżej 5 osobników). Podczas wędrówki wiosennej tokujące bataliony spotyka się w liczbie do 12 osobników. 79 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Ostoja Nadgoplańska PLB44 Ostoja Nadgoplańska leży we wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego. Jej teren (o powierzchni 9815,8 ha) obejmuje Jezioro Gopło oraz jeziora Skulskie: Skulskie, Skulska Wieś, Czartowo. Jezioro Gopło jest największym jeziorem Pojezierza Wielkopolskiego i dziewiątym pod względem wielkości jeziorem w Polsce. Jest to płytkie, polodowcowe jezioro przepływowe o długości 25 km, posiadające urozmaiconą linię brzegową z licznymi zatokami, wyspami i półwyspami. Od południa akweny jeziora rozdziela wcinający się głęboko w jego toń Półwysep Potrzymiech. Dzieli on Gopło na część wschodnią, przez którą przepływa rzeka Noteć i zachodnią, zwaną Zatoką Pięciu Wysp. Wyspy te zajmują powierzchnię ok. 25 ha. W okolicy jeziora występują podmokłe łąki oraz pola uprawne i niewielkie już skupiska lasów łęgowych. Strefa brzegów porośnięta jest szerokim pasem trzcinowisk, a liczne wyspy obrosły szuwarami trzcinowymi. Obszar jest ważną ostoją ptaków ze względu na liczne stanowiska lęgowe ptaków wodnobłotnych, stanowi też miejsce wypoczynku dla ptaków przelotnych. Występują tu co najmniej 24 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, m.in.: świergotek polny, sowa błotna, bąk, rybitwa czarna, bocian czarny, błotniak stawowy, derkacz, ortolan. Wśród ptaków migrujących, warto wspomnieć o gęsi zbożowej i białoczelnej oraz o gęgawie i czernicy, które występują tu w stosunkowo wysokiej liczebności. Obszar ten jest ważny również ze względu na obecność innych niż ptaki chronionych zwierząt zamieszkuje go wydra i gacek brunatny, a wśród płazów można spotkać kumaka nizinnego, traszkę grzebieniastą czy liczne gatunki żab. Można znaleźć tu także wiele rzadkich i zagrożonych roślin, np. lipiennik Loesela i starodub łąkowy. Ostoja Nadgoplańska położona jest na północ od Kruszwicy, na obszarze Nadgoplańskiego Parku Krajobrazowego Tysiąclecia. Teren ostoi sięga do miejscowości Skulsk.8 79 8 www. obszary.natura2.org.pl www. obszary.natura2.org.pl 164
Rys. 22. Lokalizacja obszarów Natura 2 położonych na terenie i w sąsiedztwie powiatu konińskiego źródło: opracowanie własne na podstawie www.natura2.eea.europa.eu Obszary ważne dla ptaków Na obszarze powiatu konińskiego znajdują się także strefy ochronne ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania ptaków objętych ochroną: Nadleśnictwo Grodziec strefy ochrony bociana czarnego w Leśnictwach: Łagiewniki, Zagórów, Borowiec; Nadleśnictwo Konin strefy ochrony bielika w Leśnictwach Grąblin i strefy ochrony bociana czarnego w Leśnictwie Żychlin. Na ternie powiatu znajdują się także obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji. Ich charakterystykę przedstawiono w tabeli nr 55. 165
Tab. 55. Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie powiatu konińskiego Nazwa obszaru Ostoja Nadgoplańska Walory ornitologiczne Miejsce koncentracji ptaków wodnych (głównie różnych gatunków kaczek: krzyżówki (27 os.), czernicy (47 os.) oraz łyski (do 1 5 os.) podczas wędrówek. Jezioro wytypowane w Wielkopolsce jako jedno z 3 najważniejszych dla ptaków w czasie jesiennej migracji i zimowania. Najważniejsze w Wielkopolsce lęgowisko błotniaka stawowego (4 5 par). Noclegowisko i żerowisko gęsi zbożowych i białoczelnych (do 1 os.), gęgaw (do 1 os.) oraz żurawi (do 1 os.). Istniejące formy ochrony przyrody Nadgoplański Park Tysiąclecia OSOP Ostoja Nadgoplańska Jeziora konińskie Miejsce koncentracji ptaków wodnych (głównie różnych i stawy Gosławice gatunków kaczek oraz łyski) podczas wędrówek. Jeziora wytypowane w Wielkopolsce jako jedne z 3 najważniejszych dla ptaków w czasie jesiennej migracji i zimowania. Jedno z kilku najważniejszych w Wielkopolsce miejsc koncentracji łabędzi czarnodziobych (18 os.). Obszar chronionego krajobrazu Dolina Środkowej Jedno z najważniejszych w zachodniej Polsce miejsc Warty gniazdowania ptaków wodno błotnych. W obrębie woj. wielkopolskiego gniazduje m.in. bąk (37 par), bocian biały (> 1 par), gęgawa (9 1 par), bielik (2 pary), błotniak stawowy (85 par), błotniak łąkowy (15 par), derkacz (ok. 65 samców), żuraw (1 2 par), rybitwa białowąsa (do 1 par), rybitwa czarna (1 15 par). Jedna z najważniejszych w Polsce tras migracyjnych ptaków. W czasie wędrówek gromadzi się tu m.in. do około 1 gęsi zbożowych, białoczelnych i gęgaw, 12 batalionów, 4 siewek złotych. OSOP Dolina Środkowej Warty Nadwarciański Park Krajobrazowy, rezerwaty przyrody: Dębno nad Wartą, Dwunastak, Czeszewski Las. OChK Szwajcaria Żerkowska, Pyzdrski Obszar chronionego krajobrazu (OChK), Uniejowski OChK, Goplańsko Kujawski OChK, Powidzko Bieniszewski OChK, Złotogórski OChK. źródło: Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego 26 Ostoja Nadgoplańska 27 Jeziora konińskie 37 Dolina Środkowej Warty Rys. 23. Lokalizacja obszarów ważnych dla ptaków na terenie powiatu konińskiego źródło: Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego 166
Korytarze ekologiczne W 25 roku na zlecenie Ministerstwa Środowiska przez prof. Włodzimierza Jędrzejewskiego wraz z zespołem został opracowany kompleksowy projekt korytarzy ekologicznych. Głównym jego założeniem było zapewnienie łączności i spójności ekologicznej sieci Natura 2 oraz innych obszarów prawnie chronionych w Polsce. Przebieg korytarzy wyznaczono na podstawie analiz środowiskowych. Obejmują one tereny o najwyższym stopniu naturalności, dużej lesistości i jak najmniejszej gęstości zabudowy. Celem wyznaczenia sieci korytarzy ekologicznych jest zmniejszenie izolacji obszarów cennych przyrodniczo, umożliwienie migracji zwierząt w skali Polski i Europy oraz ochrona i odbudowa bioróżnorodności. Zaproponowana przez prof. Jędrzejewskiego sieć korytarzy ekologicznych ma charakter ogólny, który można określić jako sieć krajowych korytarzy. Dalsze uszczegółowienie i uzupełnienie powinno być wykonane na poziomie każdego województwa. Przez teren powiatu konińskiego przebiega ciąg korytarzy ekologicznych stanowiących element krajowej sieci ekologicznej ECONET PL. Obszar korytarzy ekologicznych występuje m.in. w obrębie dolin rzek Warty i Noteci. Obszary Ostoja Nadwarciańska i Dolina Środkowej Warty stanowią korytarz ekologiczny będący ważną częścią w ogólnokrajowej i europejskiej sieci Obszarów Natura 2. Korytarz ekologiczny występuję również w obrębie Puszczy Bieniszewskiej.81 Na obszarze powiatu znajduje się korytarz ekologiczny łączący dolinę Warty, poprzez kanał Ślesiński z systemem jezior konińskich i dalej doliną górnej Noteci (jez. Gopło) oraz poprzez jeziora Głodowskie, Wściekłe, Skąpe, Mielno i Koziegłowskie z jeziorami wilczyńskimi na terenie Powidzkiego Parku Krajobrazowego. 82 Jeziora Wilczyńskie wraz z całym Powidzkim Parkiem Krajobrazowym, są częścią Obszaru PowidzkoGoplańskiego (12 M) pełniącego funkcje biocentrum i strefy buforowej oraz obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym w ramach sieci ECONET Polska, który wraz z Doliną Środkowej Warty (19 M) stanowi jeden z najistotniejszych jej elementów w niżowej części kraju. Obszar ten zapewnia przestrzenną i ekologiczną łączność pomiędzy zlewniami dwóch największych rzek polski Wisły i Odry. Gwarantuje to zachowanie spójnej przestrzennie struktury obszarów najmniej przekształconych pod względem przyrodniczym zarówno na poziomie regionalnym jak i międzynarodowym. 81 82 83 83 Prognoza oddziaływania na środowisko zintegrowanego lokalnego programu rewitalizacji Miasta Konina na lata 27 215 www.slesin.ovh.org Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Załącznik nr 1 do uchwały nr XLIV/311/1 Rady Gminy Wilczyn z dnia 27 maja 21 r. 167
Rys. 24. Korytarze ekologiczne wg. prof. Włodzimierza Jędrzejewskiego w obrębie powiatu konińskiego źródło: www.siskowaw.pl Pomniki przyrody Pomniki przyrody znajdujące się w powiecie konińskim przedstawiono w poniższej tabeli. Przedmiotem ochrony są elementy przyrody ożywionej pojedyncze drzewa, grupy drzew lub aleje oraz nieożywionej głazy. Tab. 56. Pomniki przyrody zlokalizowane na terenie powiatu konińskiego Lp. 1 2 3 4 5 Przedmiot ochrony Opis obiektu chronionego Opis otoczenia m. Golina (park zabytkowy), gm. Golina Modrzew europejski o wysokości 25 m i obwodzie pierśnicy 35 cm. Drzewo jest w stanie zamierania, czubek uschnięty. Tylko kilka konarów zdrowych. Modrzew znajduje się w parku zabytkowym ok. 1 m od budynku podworskiego, w którym obecnie mieści się przedszkole. aleja drzew m. Radolina, gm. Golina Aleja o długości 1 m (ok. 8 drzew). Kilka drzew jest uschniętych, większość okazałych i zdrowych. Część alei zarośnięta samosiejkami i chaszczami. aleja drzew m. Radolina, gm. Golina Aleja wiązowa o długości ok. 6 Aleja znajduje się na skraju parku m, składa się z ok. 3 drzew. (w sąsiedztwie tartaku). Aleja jest uczęszczana (droga do wsi). Drzewa w dobrym stanie. m. Radolina, gm. Golina Klon srebrzystolistny o wysokości Klon stoi na polanie parku 15 m, obwód korony 2 m, w Radolinie. Park jest bardzo obwód pierśnicy 3 cm. Jeden zaniedbany. konar drzewa wiatrołom, poza tym drzewo jest w dobrym stanie pojedyncze drzewo pojedyncze drzewo pojedyncze drzewo Lokalizacja m. Radolina, gm. Golina Jesion o wysokości ok. 15 m, obwód korony 25 m, obwód pierśnicy 45 cm. Drzewo jest w bardzo dobrym stanie. Park w Radolinie jest bardzo zaniedbany. Aleja jest nieuczęszczana, zarośnięta. Park w Radolinie jest bardzo zaniedbany. Jesion znajduje się w głębi parku. Wokół pnia chaszcze o wysokości ok. 2 m. 168
Lp. 6 Przedmiot ochrony Lokalizacja m. Golina (park grupa drzew zabytkowy), gm. Golina m. Golina (park zabytkowy), gm. Golina 7 pojedyncze drzewo 8 m. Wygoda, gm. Kleczew grupa drzew Nadleśnictwo Konin, Leśnictwo Kleczew Opis obiektu chronionego Opis otoczenia Lipy drobnolistne, 3 szt, o wysokości od 1517 m; obwody pierśnic 335 cm. W wyniku próchnicy pnia utworzyły się puste przestrzenie (zabezpieczono siatką przed ewentualnym zaśmiecaniem). Ogólnie stan drzew dobry. Przed budynkiem przedszkola (budynek podworski) rosną cztery lipy, z tego trzy zakwalifikowane zostały jako pomnik przyrody. Wierzba biała forma płacząca; wysokość 2 m obwód pierśnicy Wierzba stoi nad brzegiem "górnego 45 cm. Kilka konarów stawu". uschniętych. Ogólny stan drzewa dobry. Dwa dęby szypułkowe, drzewa zrośnięte o obwodach pierśnicy Drzewo rośnie przy zbiegu dróg leśnej i 19 i 1 cm. Stan drzewa dobry asfaltowej (droga wewnętrzna KWB). lekko wydziela się posusz. Jest tabliczka. Dąb szypułkowy o wysokości 17 m; obwód pierśnicy 4 cm. Stan drzewa dobry. Drzewo pielęgnowane, suche konary na bieżąco są usuwane. Widoczne zabliźnienie po zasklepieniu "rany". Jest tabliczka. 9 pojedyncze drzewo m. Wygoda, gm. Kleczew 1 pojedyncze drzewo Skrzydłorzech kaukaski m. Sławoszewek, o wysokości 22 m; obwód gm. Kleczew pierśnicy 25 cm. Stan drzewa bardzo dobry. Brak tabliczki. 11 Drzewo rośnie przy boisku szkolnym. Dwa klony srebrzystolistne o wysokości 15 m; obwód m. Sławoszewek, pierśnicy 25 cm i 35 cm. Stan Drzewo rośnie przy boisku szkolnym grupa drzew gm. Kleczew drzew bardzo dobry. Na obydwu drzewach brak tabliczki. 12 aleja drzew 13 pojedyncze drzewo 14 Drzewo rośnie przy drodze wewnętrznej KWB Konin obok budynku Leśniczówki Kleczew (przy granicy administracyjnej m. Kleczew) pojedyncze drzewo Aleja grabowa o długości 7 m złożona z ok. 1 drzew m. Sławoszewek, o obwodach pierśnic od 1 gm. Kleczew do 2 cm. Aleja znajduje się wzdłuż płotu we wschodniej części działki. m. Budzisław Górny, gm. Kleczew Drzewo rośnie na terenie parku, który jest częścią zespołu dworskiego wpisanego do rejestru zabytków. m. Rybie, gm. Rychwał Miłorząb japoński o wysokości 16 m; obwód pierśnicy 25 cm. Stan drzewa bardzo dobry. Sosna pospolita o wysokości 25 m i obwodzie pierśnicy ok. 6 cm; dolne konary drzewa są uschnięte. Jest tabliczka. Sosna rośnie na terenie gospodarstwa p. Jarosława Barskiego w m. Rybie. Drzewo rośnie nad rowem melioracyjnym w odległości ok. 25 m od zabudowań mieszkalnych właściciela. W najbliższym otoczeniu jest lasek samosiejki i pola uprawne. 169
Przedmiot ochrony Lokalizacja 15 pojedyncze drzewo gm. Sompolno, Nadleśnictwo Konin Drzewo rośnie w pobliżu skrzyżowania Dąb o wysokości ok. 2 m, dróg Konin Sompolno i drogi obwód pierśnicy 37 cm. Drzewo Racięcice Lubstów na terenie Lasów bardzo rozłożyste. Państwowych Nadleśnictwa Konin. 16 głaz narzutowy m. Zakrzewek, gm. Sompolno Głaz narzutowy granit: długość 1 cm, szerokość 7 cm, wysokość 8 cm. Lp. 17 18 pojedyncze drzewo m. Zakrzewek, gm. Sompolno m. Lubstów, grupa drzew gm. Sompolno Opis obiektu chronionego Dąb szypułkowy o wysokości 2 m, obwód pierśnicy 62 cm. Drzewo bardzo dobrze utrzymane. Jest tabliczka Opis otoczenia Głaz znajduje się na terenie prywatnej posesji Państwa Kossowskich na terenie zabytkowego dworku w Zakrzewku gm. Sompolno. Drzewo rośnie na terenie prywatnej posesji na terenie zabytkowego dworku w Zakrzewku gm. Sompolno Grupa 6ciu dębów rosnących obok siebie. Wysokość od 2228 m, obwód pierśnicy 3563 cm. Po jednym z dębów pozostał pień o wysokości ok. 8 m (gałąź ulistniona na czubku drzewa świadczy o tym, że drzewo żyje). Drzewa rosną na terenie parku krajobrazowego Zespołu Pałacowo Folwarcznego w Lubstowie (brak tabliczek) 19 głaz narzutowy m. Mostki, gm. Sompolno Głaz narzutowy granit jasnoróżowy średnioziarnisty, obwód 6,5 m, wysokość 6 cm. Głaz znajduje się na terenie prywatnego sadu przy drodze wewnętrznej. 2 pojedyncze drzewo m. Dąbrowa, gm. Somoplno, Nadleśnictwo Konin Dąb o wysokości 27 m; obwód pierśnicy 4 cm. Drzewo jest w dobrym stanie. Jest tabliczka Drzewo rośnie na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictwa Konin. 21 pojedyncze drzewo m. Tokray gm. Ślesin Nadleśnictowo Konin Dąb szypułkowy o wysokości ok. 26 m; obwód pierśnicy 5 cm. Drzewo całkowicie uschnięte. Dąb rośnie przy drodze leśnej w odległości ok.6 m od drogi ŚlesinSompolno. 22 pojedyncze drzewo m. Tokary gm. Ślesin Nadleśnictwo Konin Modrzew o wysokości ok. 26 m. obwód pierśnicy 2 cm. Niektóre gałęzie są uschnięte. Brak tabliczki Modrzew rośnie przy drodze Ślesin Sompolno poza pasem drogowym ok. 3 km od Ślesina 23 W zabytkowym parku podworskim rośnie 15 okazałych dębów szypułkowych o wys. m. Grodziec 253 m; obwód pierśnicy 4grupa drzew (park zabytkowy) 65 cm. Na wszystkich dębach gm. Grodziec nie ma tabliczek. Jeden dąb powalony, jeden dąb wycięty (pozostałość pnia). 24 25 aleja drzew głaz narzutowy Dęby rosną w parku podworskim wpisanym do rejestru zabytków. (Park jest w bardzo złym stanie) Aleja grabowa znajduje się w parku m. Grodziec Aleja grabowa o długości ok. podworskim wpisanym do rejestru (park zabytkowy) 1 m. Wysokość drzew od 2 do zabytków. Park jest w bardzo złym gm. Grodziec 25 m. stanie. m. Królików gm. Grodziec Głaz o wymiarach: wys. ok. 8 cm, obwód ok. 25 cm (część podziemna niewiadoma) Głaz znajduje się obok pomnikowej lipy przy kościele parafialnym w Królikowie (dawniej cmentarz przykościelny) w odległości ok. 5 m od budynku kościoła 17
Lp. Przedmiot ochrony Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia 26 grupa drzew m. Królików gm. Grodziec Lipy drobnolistne o wysokości ok. 3 m i obwodzie pierśnicy 4 cm. Lipa (1) rosnąca przy głazie narzutowym ma duże Obie lipy rosną na terenie placu przy uszkodzenie pnia (plomby kościele parafialnym w Grodźcu betonowe); postępująca martwica (dawniej cmentarz przykościelny) drewna; konary lipy (2) podtrzymywane prętami metalowymi, ogólnie w stanie dobrym. 27 pojedyncze drzewo m. Grodziec gm. Grodziec Dąb szypułkowy bardzo Dąb rośnie przy ul. Parkowej rozłożysty o wysokości ok. 2 m, w Grodźcu przy budynkach obwód pierśnicy 45 cm; Drzewo mieszkalnych po PGR. zdrowe. Jest tabliczka. głaz narzutowy m. Łagiewniki (w sąsiedztwie wsi Wojciechowo) gm. Grodziec Nadleśnictwo: Grodziec Głaz narzutowy o długości 2 cm i szerokości 15 cm; nad powierzchnią terenu wystaje na wysokość ok. 1 m. Głaz pokryty jest nalotem (wpływ wilgoci od bezpośrednio sąsiadującego rowu leśnego). Głaz znajduje się na skraju lasu państwowego Leśnictwa Łagiewniki w sąsiedztwie łąki prywatnej nad rowem odprowadzającym wody z lasu. pojedyncze drzewo m. Borowiec Stary gm. Grodziec Nadleśnictwo: Grodziec Dąb bezszypułkowy bardzo okazały wysokości ok. 2 m i obwodzie pierśnicy 44 cm. Dąb rośnie w lesie państwowym Leśnictwa Borowiec nad rzeką Bawół w odległości ok. 1 m od drogi. głaz m. Kazimierz Biskupi gm. Kazimierz Biskupi Głaz "PATKUL 177" głaz o znaczeniu historycznym. Głaz znajduje się na rynku w Kazimierzu Biskupim m. Bieniszew gm. Kazimierz Biskupi Nadleśnictwo: Konin Dąb szypułkowy "DZIADEK"wysokość drzewa ok. 26 m; obwód pierśnicy 6 cm. Widoczne ślady infekcji grzybowej oraz ślady interwencji strażaków (drzewo zostało podpalone pozostałości po gaszeniu wycięte "dziuple"). Stan drzewa średni. Brak tabliczki. Dąb rośnie na skraju lasu w przy drodze leśnej z Gosławic do Władzimirowa 28 29 3 31 32 33 pojedyncze drzewo m. Głodów gm. Kazimierz grupa drzew Biskupi Nadleśnictwo: Konin Dęby szypułkowe rosną w dwóch grupach: 5 sztuk obok siebie i 2 szt oddzielnie. Średnia wysokość wynosi ok. 3 m; obwód pierśnicy wynosi przeciętnie ok. 5 cm. Dęby rosną w lasach leśnictwa Głodów Po jednym z drzew jest przy drodze leśnej Bieniszew Głodów. zmurszała pozostałość pnia o wysokości ok. 6 m; na dwóch drzewach są tabliczki (przy najgrubszym z dębów leży odłamany pień). pojedyncze drzewo Z jednego pnia wyrastają dwa pnie zrośnięte w szyi korzeniowej. Wysokość drzewa ok. 2 m; obwód pierśnicy 3 cm. Stan drzewa dobry. Jest tabliczka. m. Anielew gm. Kramsk Lipa szerokolistna rośnie między budynkami gospodarczymi na posesji prywatnej w Anielewie gm. Kramsk 171
Lp. Przedmiot ochrony Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia m. Brzeźno gm. Krzymów Dąb szypułkowy o wysokości 3 m, obwód pierśnicy 5,8 m. Drzewo bardzo okazałe. Od południowej strony konary uschnięte. Jest tabliczka. Drzewo rośnie na skarpie nad stawem. pojedyncze drzewo m. Adamów gm. Krzymów Sosna pospolita o wysokości 15 m; obwód pierśnicy 2,6 m. Drzewo w dobrym stanie, w dolnej części odcięty konar. Jest tabliczka. Drzewo rośnie na terenie lasu tuż przy pasie drogowym drogi Brzeźno Wyszyna. 36 pojedyncze drzewo m. Brzeźno (zespół pałacowy) gm. Krzymów Platan o wysokości 23 m, obwód pierśnicy 4,5 m. Drzewo bardzo okazałe. Jeden z bocznych konarów wyrastający równolegle do ziemi na wys. 1,5 m podparty. Brak tabliczki. Drzewo rośnie w parku w Brzeźnie na terenie zespołu pałacowego ok. 5 m od budynku pałacowego) obecnie szkoła podstawowa i gimnazjum. 37 głaz narzutowy m. Teresina gm. Krzymów Głaz o wymiarach: obwód 7,5 m, długość 3 m, wysokość 1,2 m, szerokość 1,6 m. Brak tabliczki. Głaz znajduje się w młodym lesie należącym obecnie do Nadleśnictwa Konin (dawniej był to teren rolniczy własność prywatna). głaz narzutowy m. Teresina gm. Krzymów Głaz o wymiarach: wys. ok. 1,2 Nadleśnictwo m (część podziemna nieznana). Konin, Leśnictwo Brak tabliczki. Żychlin 34 35 38 39 4 41 42 pojedyncze drzewo pojedyncze drzewo pojedyncze drzewo pojedyncze drzewo roślina Głaz znajduje się na polanie lasu Leśnictwa Żychlin. m. Teresina gm. Krzymów Lipa drobnolistna o wysokości 15 m, obwód pierśnicy ok. 4 m (pień Drzewo rośnie na prywatnej posesji obrośnięty samosiejkami). Od przy drodze gruntowej łączącej wsie północnej strony drzewa kilka Wyszyna Żychlin. suchych konarów, jeden konar złamany. Brak tabliczki. m. Osiecza gm. Rzgów Dąb szypułkowy o wysokości 25 m, obwód pierśnicy 6 cm. Dąb ma dwa rozwidlenia: 1sze na wys. 4 m, 2gie na wys. 6 m. Na wys. ok. 6 m znajduje się Dąb rośnie na łące teren prywatny; odłamany konar po uderzeniu najbliższe zabudowania znajdują się pioruna (wskazane w odległości ok. 5 m. zabezpieczenie przed niszczeniem), poza tym w dobrym stanie. Podstawa drzewa obrośnięta czarnym bzem. m. Rzgów gm. Rzgów Korona lipy drobnolistnej składa się z pięciu konarów, ułożonych asymetrycznie. Stwierdzono bardzo duże uszkodzenie części odziomkowej pnia (powyżej 5%); postępująca martwica drewna, ślady żerowania szkodników, bez śladów wydzielania posuszu. Lipa rośnie w pobliżu parkanu otaczającego kościół, przy bramie wejściowej do kościoła. m. Zastruże (łąka właściciela prywatnego) gm. Rzgów Bluszcz pospolity obrasta zamarły pień grochodrzewu (robinia) na wysokość ok. 8 m; brak tabliczki. Grochodrzew, na którym obrasta bluszcz, znajduje się na terenie ogrodzonym, gdzie stoi przydrożna kapliczka. 172
Lp. Przedmiot ochrony Lokalizacja Opis obiektu chronionego Palatan klonolistny wysokość drzewa ok. 2 m; obwód m. Żychlin pierśnicy 3 cm. Stan zdrowotny gm. Stare Miasto drzewa dobry. Tabliczka jest zarośnięta. Opis otoczenia Platan rośnie nad brzegiem fosy biegnącej wzdłuż parku, na terenie którego znajduje się ZSEU w Żychlinie. 43 pojedyncze drzewo 44 Na terenie parku znajdują się dwie lipy drobnolistne o wysokości ok. 15 m; obwód pierśnic wynosi ok. 4 i 5 cm. Lipa rosnąca przy budynku m. Żychlin szkoły jest okazem w dobrym Obydwa drzewa rosną w granicach grupa drzew gm. Stare Miasto stanie zdrowotnym, natomiast parku. lipa rosnąca w głębi parku jest uszkodzona w wyniku uderzenia pioruna; wyrastający z boku konar świadczy o dobrym stanie zdrowotnym drzewa. Dąb bezszypułkowy o wysokości ok. 18 m, obwód pierśnicy 58 cm. Na wysokości 2,5 m dwa m. Bicz konary tworzące koronę o gm. Stare Miasto średnicy 3 m. Brak tabliczki. W dolnej części drzewa suche konary. Dąb rośnie w lesie będącym własnością prywatną ok. 1 m od zabudowań gospodarskich. 45 pojedyncze drzewo 46 Grupa kilkunastu jałowców, największy z nich o wysokości 8 m. Wskazane dokonanie m. Stare Miasto zabiegów pielęgnacyjnych. grupa drzew Jałowce rosną w lasku wiejskim. gm. Stare Miasto Poprzez usunięcie górujących sosen i brzóz stworzenie lepszych warunków rozwoju. Brak tabliczki. 47 pojedyncze drzewo m. Stare Miasto Jałowiec o wys. 9 m 4 odnogi (Kozia Góra) (największy w okolicy). Brak gm. Stare Miasto tabliczki. Jałowiec rośnie w granicy działki z posesją na ul. Szkolnej 7. 48 grupa drzew Wiązy szypułkowe 2 szt. o m. Lisiec Mały wysokości ok. 26 m, obwody gm. Stare Miasto pierśnic 282 i 49 cm. Wiązy rosną na terenie prywatnym nad stawami hodowlanymi. pojedyncze drzewo Dąb szypułkowy o wysokości ok. 23 m, obwód pierśnicy 4 cm. m. Żychlin Średnica korony ok. 2 m. Brak gm. Stare Miasto tabliczki. W dolnej części drzewa trochę wydzielonego posuszu. Dąb rośnie w głębi lasu Leśnictwa Żychlin. Wokół dębu rosną w dużym zagęszczeniu świerki prawdopodobnie samosiejki. Wskazane byłoby wykarczowanie drzewek wokół dębu. 5 pojedyncze drzewo m. Racięcin gm. Wierzbinek Dąb szypułkowy o wysokości 21 m; obwód pierśnicy 47 cm. Na wysokości 5 m konar uschnięty (do usunięcia). Pojedyncze gałęzie suche. Drzewo rośnie na terenie parku podworskiego wpisanego na listę zabytków. 51 pojedyncze drzewo m. Kryszkowice gm. Wierzbinek Świerk pospolity o wysokości 2 m; obwód pierśnicy 26 cm. Pojedyncze gałęzie suche. Drzewo rośnie na terenie parku o pow. 2 ha w Kryszkowicach położonym przy drodze Janowice Bycz naprzeciwko gorzelni. 52 pojedyncze drzewo m. Ostrowąż gm. Wilczyn Nadleśnictwo Konin Dąb szypułkowy strzelisty (dwa pionowo rosnące konary) o Dąb rośnie w gęstwinie leśnej, wokół wysokości 24 m; obwód pierśnicy samosiejki. 35 cm. 49 173
Lp. Przedmiot ochrony 53 pojedyncze drzewo m. Ostrowąż gm. Wilczyn Nadleśnictwo Konin Dąb szypułkowy o wysokości 24 m; obwód pierśnicy 41 cm. Pień Dąb stoi przy drodze leśnej, około pęknięty w wyniku listwy 5 m od drogi Ostrowąż Kleczew. mrozowej. Brak tabliczki. pojedyncze drzewo m. Uroczysko Rosocha gm. Wilczyn Nadleśnictwo: Konin Dąb stoi przy drodze Wójcin Dąb o wysokości 25 m; obwód Siedlimowo, stanowiącej granicę pierśnicy 48 cm. Drzewo bardzo województwa wielkopolskiego urokliwe. Brak tabliczki. i województwa kujawsko pomorskiego 54 Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia źródło: www.powiat.konin.pl 5.6.2 Presja Lasy są narażone na szkodliwe działanie wielu czynników abiotycznych i biotycznych. W związku z tym istnieje potrzeba ciągłego śledzenia ich zdrowotności oraz występujących zagrożeń i podejmowanie, w razie potrzeby, właściwego działania ochronnego. Do czynników abiotycznych zaliczamy: szkody od wiatru, śniegu i mrozu, susze, podtopienia na skutek nadmiernych opadów, niedobór składników pokarmowych w glebie. Do czynników biotycznych zaliczamy szkodniki owadzie, choroby grzybowe, szkody wyrządzone przez kręgowce. Spośród wielu tysięcy gatunków owadów żerujących na drzewach i krzewach leśnych w lasach Polski, kilkadziesiąt gatunków wykazuje tendencje do wzmożonego lub masowego występowania, następstwem czego może być powstawanie dużych szkód w rozległych powierzchniach leśnych. Szkody powodują również pasożytnicze grzyby. Ważnym czynnikiem osłabiającym stan zdrowotny drzewostanów jest także deficyt wody. Brak opadów i długotrwałe okresy suszy powodują obniżenie poziomu wód gruntowych. To z kolei, ma decydujący wpływ na kondycję zdrowotną drzewostanów dębowych (wystąpienie opiętka, choroba naczyniowa) i jesionowych (zamieranie jesionów) Może to być powodem zwiększonego występowania szkodników wtórnych i nasilenia wydzielania się posuszu. Czynnikiem mającym największy i stały wpływ na stan zdrowotny drzewostanów Nadleśnictwa Konin ma przemysł paliwowo energetyczny. W zasięgu działania Nadleśnictwa Konin zlokalizowane są m. in.: Zespół Elektrowni PAK, KWB Konin Fabryka Urządzeń Górnictwa Odkrywkowego i Huta Aluminium. Negatywne oddziaływanie przemysłu polega na: zanieczyszczeniu powietrza szkodliwymi gazami i pyłami działającym na aparat asymilacyjny drzew i na chemizm gleby, zmianie stosunków wodnych w glebie. Wskutek ciągłych oddziaływań dochodzi do ogólnego osłabienia drzewostanów, co skutkuje ich podatnością na szkody od owadów i działanie wiatrów. Negatywne oddziaływanie na lasy na terenie powiatu konińskiego związane jest również z ich wykorzystaniem na cele rekreacyjno wypoczynkowe, przy czym oddziaływanie to nie dotyczy jedynie wyznaczonych szlaków i duktów leśnych. Innym czynnikiem oddziałującym negatywnie jest penetracja lasów, w szczególności okresowy zbiór przez okolicznych mieszkańców runa leśnego jagód i grzybów. Osobny problem stanowi nielegalne pozyskiwanie drewna na opał, choinek i stroiszu oraz nielegalna zrywka wartościowych drzew na cele 174
tartaczne (tarcica, okleiny). Drzewa są niekiedy niszczone poprzez nacinanie ich kory. Poważny problem stanowi także zaśmiecanie lasów przez okolicznych mieszkańców i turystów, powstawanie dzikich wysypisk śmieci i gruzu. Zagrożenie może stanowić także zanieczyszczenie wód podziemnych oraz zanieczyszczenie powietrza od pobliskich ciągów komunikacyjnych. Istotnym problemem jest również zagrożenie pożarowe lasów. Lasy Nadleśnictwa Konin i Nadleśnictwa Grodziec zostały zakwalifikowane do I kategorii zagrożenia pożarowego. Główne przyczyny pożarów to: zaprószenie ognia w lesie, wyładowania atmosferyczne, nie udowodnione celowe podpalenie, zerwanie linii energetycznej. Pożary wywołują katastrofalne skutki ekologiczne i są szczególnie niebezpieczne dla obszarów chronionych. W przypadku powiatu konińskiego zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego może być również nielegalne wydobycie węgla brunatnego w obrębie 5.6.3 Cel Ochrona obiektów cennych przyrodniczo nieobjętych i objętych ochroną oraz walorów krajobrazu rekreacyjnego i rolniczego. Zachowanie i zwiększanie bioróżnorodności istniejących ekosystemów. 5.6.4 Kierunki działań do 22 roku Gospodarka leśna powinna być realizowana w oparciu o ustawę z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. 211 nr 12, poz. 59 ze zm.). Zgodnie z jej zapisami tereny wyznaczone do zalesienia muszą się znaleźć w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Podstawowym sposobem ochrony obszarów posiadających unikatowe walory przyrodnicze, jak rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu czy obszary Natura 2, jest ścisłe przestrzeganie przepisów obowiązujących na tych terenach. W przypadku obszarów Natura 2, wszelkie działania ochronne winny być ujęte w planach ochrony tych terenów, ustanawianych w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw środowiska (art. 29 ustawy z dnia 16 kwietnia 24 r. o ochronie przyrody). W przypadku pozostałych form ochrony znajdujących się na terenie powiatu konińskiego, konieczne będzie opracowanie planów i programów ochrony określających bieżące i przyszłe zadania ochronne na ich obszarze. Stałym elementem ochrony bioróżnorodności jest systematyczne rozwijanie krajowej i europejskiej sieci obszarów chronionych. Pomimo iż Starostwo nie ma uprawnień do powoływania form ochrony, może podejmować działania na rzecz ich ustanowienia przez uprawnione organy (Wojewoda, Rada Miasta/Gminy). Szczegółowe wykazy planowanych do powołania form ochrony przyrody znajdują się w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin, powinny być również wskazane w gminnych programach ochrony środowiska. Ponadto, należy dążyć do zapewnienia ochrony obszarów cennych przyrodniczo dotychczas nie objętych ochroną i nie ujętych 175
w systemie NATURA 2, ale ważnych z punktu widzenia zapewnienia spójności ekologicznej. Do takich obszarów należą doliny rzeczne, odgrywające ważną rolę w funkcjonowaniu przyrody, ponieważ stanowią korytarze ekologiczne przemieszczania się flory i fauny. Ważnym czynnikiem chroniącym środowisko naturalne jest również minimalizowanie niekorzystnego oddziaływania produkcji rolnej na jego jakość. Dotyczy to racjonalnego wykorzystywania nawozów organicznych i mineralnych oraz chemicznych środków ochrony roślin. Wspieranie form rolnictwa stosującego metody produkcji nie naruszające równowagi przyrodniczej jest jednym z założeń Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych (KDPR). Stosowanie się do zapisów Kodeksu pozwala na skuteczne ograniczenie degradacji środowiska oraz prowadzenie działalności rolniczej zgodnej z koncepcją zrównoważonego rozwoju. Do działań wspierających ochronę przyrody należy także rewitalizacja terenów zdegradowanych (m.in. wyeksploatowanych składowisk odpadów) na cele przyrodnicze wraz z przygotowaniem takich terenów do rekultywacji. Ważnym kierunkiem działań jest również zapewnienie możliwości wypoczynku i rekreacji przy jednoczesnej ochronie walorów przyrodniczych i krajobrazowych, głównie poprzez odpowiednie udostępnianie obiektów i obszarów chronionych oraz wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody. Wszelka zabudowa letniskowa powinna powstawać wyłącznie na terenach do tego celu przystosowanych pod względem infrastrukturalnym, tj. z rozwiniętą siecią kanalizacyjną i wodociągową, uregulowaną gospodarką odpadami, zaopatrzonych w energię elektryczną. Dzięki temu zapobiegać można niekontrolowanemu poborowi wód podziemnych, zrzutowi ścieków czy powstawaniu dzikich wysypisk, co bezpośrednio przekłada się na ochronę najcenniejszych składników różnorodności biologicznej. Powyższe cele realizować należy stosując się do kierunków działań polegających na: upowszechnianiu form indywidualnej ochrony przyrody w postaci użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo krajobrazowych, stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej, pomników przyrody, przeprowadzaniu prac inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej (wykonanie nowych i aktualizacja istniejących waloryzacji przyrodniczych), bieżącej ochronie i doskonaleniu systemu obszarów i obiektów prawnie chronionych, w tym wdrożeniu sieci Natura 2, prowadzeniu bieżącej weryfikacji możliwości rozwoju gospodarczego powiatu z uwzględnieniem obszarów Natura 2, selektywnym dostępie do terenów cennych przyrodniczo oraz ochronie tych terenów przed zainwestowaniem i tzw. dzikim zagospodarowaniem, przestrzeganiu wymagań ochrony środowiska w odniesieniu do obiektów turystycznych i rekreacyjnych, uwzględnianiu wymagań ochrony przyrody w strategiach rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki oraz w planach rozwoju lokalnego, 176
kreowaniu właściwych postaw społecznych w ramach szeroko rozumianej edukacji ekologicznej, wspieraniu zalesiania gruntów porolnych i zdegradowanych gatunkami rodzimymi, wspomaganiu urządzania i utrzymania terenów zieleni, zadrzewień i zakrzewień oraz parków,wspomaganiu urządzania i utrzymania terenów zieleni, zadrzewień i zakrzewień oraz parków, ochronie i renaturalizacji ciągów i połączeń ekologicznych ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych, promowaniu zasad zrównoważonej gospodarki rolnej w tym zasad KDPR, propagowaniu zagospodarowania przestrzennego gmin i wyznaczeniu terenów w m.p.z.p.), z uwzględnieniem optymalnego kształtowania struktury przestrzennej rozmieszczania lasów i zróżnicowania struktury gatunkowej lasów, przystosowaniu lasów do pełnienia zróżnicowanych funkcji przyrodniczych i społecznych, wspieraniu prowadzenia racjonalnej przyrodniczo i społecznie gospodarki leśnej, aktualizacji planów urządzania lasu (dla lasów Skarbu Państwa) oraz opracowywaniu i aktualizacji uproszczonych planów urządzania lasu dla lasów prywatnych, objęciu szczególnym nadzorem lasów pozostających poza własnością Skarbu Państwa, monitoringu środowiska leśnego i przeciwdziałaniu stanom niepożądanym (pożary, szkodniki, choroby), wspieraniu proekologicznej gospodarki leśnej, prowadzonej przez nadleśnictwa w oparciu o plany urządzenia lasu, bieżącym utrzymaniu istniejących terenów zieleni oraz ich rozwoju. 5.6.5 Harmonogram zadań na lata 213 216 Zadanie Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację Opracowanie uproszczonych planów urządzania lasów oraz inwentaryzacji stanu lasów niepaństwowych powiat Zadanie ciągłe Przeciwdziałanie szkodnictwu leśnemu Nadleśnictwa Zadanie ciągłe Pielęgnacja terenów zieleni: pielęgnacja parku, cięcia sanitarne drzew i krzewów ozdobnych zakup materiału zadrzewieniowego, usuwanie chorych i suchych gałęzi sadzenie zieleni gminy Powiat Zadanie ciągłe Szacunkowe koszty w PLN 213 214 215 216 4 Środki własne powiatu W ramach działalności własnej k. Źródło finansowania Środki własne gmin, Środki własne powiatu, Środki zewnętrzne 177
Jednostka Termin odpowiedzialna realizacji za realizację Zadanie Szacunkowe koszty w PLN 213 214 215 216 Źródło finansowania Zagospodarowanie terenu pomiędzy Klasztorem Misjonarzy św Rodziny a Kościołem pw. św. Marcina w Kazimierzu Biskupim przebudowa śródlądowej wody powierzchniowej na potrzeby utworzenia parku kulturowego Gmina Kazimierz Biskupi Do 213 97 Środki własne gminy, dotacje UE Budowa parku rekreacyjnego z placem zabaw oraz rewitalizacja zabytkowego IXX wiecznego parku w Mąkolnie I etap Gmina Sompolno Do 213 677 1,97 Środki własne gminy, dotacje UE 4 Suma 16471,97 źródło: ankietyzacja gmin i powiatu 5.7 Energia odnawialna Pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych zostało już opanowane technologicznie, chociaż efektywność w przypadku poszczególnych źródeł nie jest jednakowa. Energia pochodząca z poszczególnych pierwotnych źródeł ma określoną postać i odpowiada za określone naturalne procesy przyrodnicze. Przy pomocy środków technicznych i technologii uzyskuje się energie w formie najbardziej przydatnej dla człowieka w postaci energii elektrycznej i cieplnej. Do najbardziej znanych i wykorzystywanych źródeł energii odnawialnych należą: energia z biomasy, promieniowanie słoneczne, energia wiatru, energia spadku wody, geotermia (ciepło z wnętrza ziemi), pompy ciepła. Wszystkie odnawialne źródła energii można wykorzystywać w gospodarce komunalnej i gminnej. Wybór źródła lub źródeł zależy od lokalnych warunków środowiska geograficznego, gdyż nie wszystkie źródła występują lub są osiągalne i jednakowo opłacalne w każdym miejscu kraju. Podstawową przyczyną, dla której władze powinny zainteresować się możliwościami wykorzystania na swoim terenie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych jest ustawa Prawo energetyczne. Jedną ze sfer powierzonych władzom lokalnym przez ustawodawcę jest ustalenie planu zaopatrzenia w ciepło. Ustawa nakazuje, by w procesie planowania uwzględniać m. in. możliwości wykorzystania lokalnych zasobów energii. Tak więc samorządy mają prawny obowiązek zwrócenia uwagi także na odnawialne źródła energii. 178
Energia z biomasy W polskich warunkach najłatwiejsza do pozyskania jest energia z biomasy. Biomasa jest najstarszym i najszerzej współcześnie wykorzystywanym odnawialnym źródłem energii. Stanowi trzecie co do wielkości odnawialne źródło energii. Według definicji Unii Europejskiej biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny frakcje produktów, odpady i pozostałości przemysłu rolnego (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa i związanych z nim gałęzi gospodarki, jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych i miejskich (Dyrektywa 21/77/WE).84 Postać stała biomasy Na cele energetyczne wykorzystuje się drewno i odpady z przerobu drewna, rośliny pochodzące z upraw energetycznych, produkty rolnicze oraz odpady organiczne z rolnictwa, niektóre odpady komunalne i przemysłowe. Wartość biomasy jako paliwa energetycznego zależy od jej suchości i zagęszczenia. Poprzez suszenie, mielenie i prasowanie rozdrobnionych odpadów drzewnych uzyskuje się brykiet i pelety drzewne (granulat). W celu pozyskania biomasy uprawia się określone rośliny np. wierzbę wiciową, rdest, trzcinę pospolitą. Na uprawę nadają się zwłaszcza rośliny charakteryzujące się dużym przyrostem rocznym, małymi wymaganiami glebowymi, wysoką wartością opałową oraz odpornością na choroby i szkodniki. W Polsce na potrzeby produkcji biomasy można uprawiać rośliny szybko rosnące: wierzba wiciowa (Salix viminalis), ślazowiec pensylwański lub inaczej malwa pensylwańska (Sida hermaphrodita), topinambur czyli słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus), róża wielokwiatowa znana też jako róża bezkolcowa (Rosa multiflora), rdest sachaliński (Polygonum sachalinense), trawy wieloletnie, jak np.: miskant olbrzymi czyli trawa słoniowa (Miscanthus sinensis gigantea), miskant cukrowy (Miscanthus sacchariflorus), spartina preriowa (Spartina pectinata), palczatka Gerarda (Andropogon gerardi), proso rózgowe (Panicum virgatum). Energię cieplną pozyskać można również ze spalania ziarna owsa lub kukurydzy od lat wykorzystywanych w tym celu np. w Szwecji, Kanadzie czy Stanach Zjednoczonych. Owies można spalać w kotłach wyposażonych w specjalne palniki, istnieją jednak również specjalne kotły centralnego ogrzewania, przeznaczone do spalania ziarna. Kotły te posiadają podobnie jak palniki systemy zabezpieczeń awaryjnych i regulowane systemy napowietrzania komory spalania, a podawanie ziarna do pieca odbywa się w pełni automatycznie (tak jak w kotłach, wyposażonych w palniki). Do wyprodukowania 1 tys. kw energii cieplnej potrzebne są ok. 3 tony owsa, co odpowiada 1 m 3 (1 l) oleju opałowego. W sezonie grzewczym zużywa się przeciętnie 67 ton ziarna. Do ogrzania jednego gospodarstwa wystarczają zbiory z pola o powierzchni 2 ha. Do celów energetycznych bardzo dobrze nadaje się także słoma. Średnio z hektara uzyskuje się 2,5 tony słomy. Aby uzyskać wielkość możliwą do energetycznego zagospodarowania, należy uwzględnić zapotrzebowanie słomy na: 84 przyoranie, ściółkowanie, www.biomasa.org 179
paszę, inne nie energetyczne zastosowania np. na podłoże grzybów. Biorąc pod uwagę, że wartość opałowa prawidłowo magazynowanej słomy przy 15% wilgotności wynosi 14,4MJ/kg. Słoma jako paliwo (bele, brykiety, pelety) staje się coraz popularniejszym paliwem dla wytwarzania energii cieplnej zwłaszcza wykorzystywanej lokalnie. Koszty wytworzenia ciepła przy spalaniu słomy są o prawie 5% niższe niż przy spalaniu oleju opałowego. 85 Postać ciekła biomasy Uzyskiwana jest poprzez: wytwarzanie oleju napędowego z roślin oleistych (np. rzepak) uprawianych specjalnie dla celów energetycznych. fermentację alkoholową materiału organicznego (np. ziemniaków, buraków cukrowych, zbóż) celem wytworzenia alkoholu etylowego do paliw silnikowych. Postać gazowa biomasy Biogaz powstaje w wyniku fermentacji beztlenowej substancji organicznych np. odpadów zwierzęcych lub roślinnych, odpadów z gospodarki leśnej, odpadów powstających na oczyszczalniach ścieków i składowiskach odpadów. Składa się on w głównie z metanu (od 4 % do 7 %) i dwutlenku węgla (około 4 5 %); zawiera także inne gazy, m. in. azot, siarkowodór, tlenek węgla, amoniak i tlen. Jego wartość opałowa mieści się w zakresie 18 24 MJ/m3. Skład biogazu zależy od procesu technologicznego oraz zastosowanego materiału wsadowego. Produkcja metanu zależy m.in. od zawartości suchej masy w masie odpadów oraz od zawartości suchej masy organicznej w stosunku do suchej masy. Do produkcji energii cieplnej lub elektrycznej może być wykorzystywany biogaz zawierający powyżej 4 % metanu. W wyniku procesów rozkładu materiału wsadowego pozyskuje się również płynu pofermentacyjny. Po spełnieniu odpowiednich wymagań higienicznych może być on wykorzystywany do nawożenia roślin uprawnych. Po uzyskaniu certyfikatu nawozowego może stanowić nawóz do roślin doniczkowych lub szklarniowych.86 Biogazownia rolnicza to instalacja służąca do celowej produkcji biogazu z odchodów zwierzęcych, biomasy roślinnej lub organicznych odpadów (przemysł spożywczy) składa się z: układu podawania biomasy, komory fermentacyjnej, zbiornika biogazu, zbiornika magazynowego przefermentowanego substratu i agregatu kogeneracyjnego.87 Otrzymany w procesie fermentacji biogaz może zostać zagospodarowany na różne sposoby: do produkcji energii elektrycznej 1 m 3 biogazu pozwala wyprodukować 2,1 kwh energii elektrycznej (przy założonej sprawności układu 33%), do produkcji energii cieplnej 1 m3 biogazu pozwala wyprodukować 5,4 kwh ciepła (przy założonej sprawności układu 85 %), w systemach skojarzonych do wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej 1 m 3 biogazu pozwala wyprodukować 2,1 kwh energii elektrycznej i 2,9 kwh ciepła w skojarzonym wytwarzaniu energii 85 86 87 Projekt założeń do planu zaopatrywania w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe gminy Dragacz Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energie elektroenergetyczną i paliwa gazowe Gminy Dragacz aktualizacja, Bydgoszcz 212 www.biogazownierolnicze.pl 18
elektrycznej i ciepła, do napędów pojazdów, do produkcji metanolu, przesłany do sieci gazowej. Zalety instalacji produkcji biogazu: niezależność mocy wytwórczych od warunków pogodowych oraz pór roku, możliwość regulacji mocy wytwórczej w zależności od aktualnego zapotrzebowania, możliwość magazynowania surowca np. w postaci kiszonek), wysoka sprawność energetyczna układów kogeneracyjnych (skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepła), możliwość współdziałania z krajową siecią gazu ziemnego. W dniu 13 lipca 21 r. Rada Ministrów przyjęła opracowany przez Ministerstwo Gospodarki we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi dokument pn.: Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 21 22. Dokument zakłada, że w każdej polskiej gminie do 22 roku powstanie średnio jedna biogazowni wykorzystująca biomasę pochodzenia rolniczego przy założeniu posiadania przez gminę odpowiednich warunków do uruchomienia takiego przedsięwzięcia. Przewiduje się, że biogazownie będą powstawać w tych gminach, na których terenach występują duże zasoby areału, z którego można pozyskiwać biomasę, co jest swego rodzaju harmonizacją działań krajowych rządu z priorytetami Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej. 88 Paliwo pozyskane z biomasy jest nieszkodliwe dla środowiska. W wyniku spalania biomasy, do atmosfery przedostaje się dwutlenek węgla, w ilości w jakiej został pobrany przez rośliny. Zatem spalanie biomasy nie zwiększa ogólnej emisji tego gazu cieplarnianego. Podczas spalania biogazu wykorzystuje się metan, będący jednym z gazów cieplarnianych. Zapobiega się w ten sposób jego emisji do atmosfery. Spaliny, powstające podczas spalania owsa charakteryzuje mniejsza toksyczność w porównaniu ze spalinami, powstającymi podczas spalania innych surowców. Ogrzewanie biomasą staje się coraz bardziej opłacalne, jej ceny są opłacalne na rynku paliw. Koszt ogrzewania peletami lub brykietem są obecnie niższe od kosztów ogrzewania lejem opałowym. Badania przeprowadzone na uniwersytecie w Minnesocie wykazały, że ogrzewanie ziarnem kukurydzy jest ekonomicznie konkurencyjne w porównaniu do ogrzewania olejem, gazem bądź energią elektryczną. 89 Wykorzystując biomasę można zagospodarować nieużytki i wykorzystać odpady. Aktualnie w powiecie konińskim biomasa wykorzystywana jest w kotłowniach do ogrzewania budynków w poszczególnych gminach: Miasto i Gmina Rychwał: 1 kotłowni na biomasę w obiektach użyteczności publicznej np. w bibliotece, w szkole w Jaroszewicach Grodzieckich, świetlicy wiejskiej w m. Gliny; Gmina Stare Miasto: kotłownia na biomasę posiada gminny budynek komunalny oraz w ośrodek zdrowia w Liścu Wielkim; 88 89 Gmina Rzgów: Kotłownia (2 kotły po 2 kw każdy) na pelet w Gimnazjum im. Polskich Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energie elektroenergetyczną i paliwa gazowe Gminy Dragacz aktualizacja, Bydgoszcz 212 www.biomasa.org 181
Noblistów w Rzgowie, Gmina Wierzbinek: Szkoła Podstawowa w Sadlnie posiada kocioł stalowo wodny o mocy 16 kw na brykiet (pelet) z trocin, słomy, papieru i zrębków drzewnych, w Ośrodek Zdrowia w Sadlnie użytkowane są 2 kotły stalowo wodne o mocy 8 kw każdy, na brykiet (pelet) z trocin, słomy, papieru i zrębków drzewnych. Kotłownia na biomasę planowana jest również w gminie Kazimierz Biskupi. W gminie Wierzbinek znajduje się plantacja wierzby energetycznej o powierzchni 3 ha. W gminie Krzymów plantacja wierzby energetycznej jest w miejscowości Zalesie i Szczepidło. W gminie Ślesin funkcjonuje instalacja do wykorzystywania biogazu do celów energetycznych na terenie Składowiska Odpadów Goranin.9 Energia słoneczna Pozyskiwanie energii z promieniowania słonecznego staje się coraz bardziej popularne. Do zamiany energii cieplnej w energię słoneczną służą kolektory słoneczne. Służą one do ogrzewania pomieszczeń, a także do podgrzewania wody w domach, gospodarstwach rolnych, obiektach sportowych i rekreacyjnych oraz zakładach przemysłowych, do ogrzewania wody w basenach. W rolnictwie wykorzystuje się je do suszenia produktów rolnych: zboża, nasion, owoców, ziół i grzybów. W polskich warunkach możliwość wykorzystania energii słonecznej jest znacznie zróżnicowana. Średnie nasłonecznienie wynosi 16 godzin, najdłuższe jest nad morzem, a najkrótsze na południu Polski. Ocenia się, że w Polsce kolektory słoneczne są w stanie pokryć około 6% rocznego zapotrzebowania domu jednorodzinnego na energię cieplną, jeżeli budynek zostanie odpowiednio zbudowany. Do zamieniania energii promieniowania słonecznego w energię elektryczną służą ogniwa fotowoltaiczne. Ogniwa fotowoltaiczne są obecnie powszechnie stosowane: w zegarkach, kalkulatorach, odbiornikach radiowych, do zasilania radiowotelekomunikacyjnych stacji przekaźnikowych, w telefonii komórkowej, do zasilania znaków drogowych, do zasilania satelitów, do zasilania urządzeń ochrony pastwisk i lasów, w autonomicznych systemach zasilających na przyczepach kempingowych, do zasilania odosobnionych stacji meteorologicznych. Z punktu widzenia wykorzystania energii promieniowania słonecznego najistotniejszymi parametrami są roczne wartości nasłonecznienia (insolacji) wyrażające ilość energii słonecznej padającej na jednostkę powierzchni płaszczyzny w określonym czasie. Około 8% całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na sześć miesięcy sezonu wiosennoletniego, od początku kwietnia do końca września, przy czym czas operacji słonecznej w lecie wydłuża się do 16 godz/dzień, natomiast w zimie skraca się do 8 godzin dziennie.91 Na poniższym rysunku przedstawiono rozkład sum nasłonecznienia na jednostkę powierzchni poziomej wg Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej dla poszczególnych rejonów Polski. 9 91 opracowanie własne na postawie ankietyzacji gmin oraz prezentacji rezultatów projektu Zielona Energia w powiecie konińskim dostępna na stronie www.eszkolawielkopolska.pl www.energiaodnawialna.pl 182
Rys. 25. Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kwh/m2/rok. Liczby wskazują całkowite zasoby energii promieniowania słonecznego w ciągu roku dla wskazanych rejonów kraju. źródło: http://www.energiaodnawialna.pl/wykorzystanie_es.htm Powiat koniński położony jest w centralnej części Polski. Wielkość potencjalnej energii użytecznej pochodzącej z promieniowania słonecznego dla tej części kraju w ciągu całego roku przedstawiono w poniższej tabeli. Tab. 57. Potencjalna energia użyteczna w kwh/m2/rok dla regionu centralnej części Polski Jednostka [kwh/m2/rok] Rok Półrocze letnie Sezon letni Półrocze zimowe (IXII) (IVIX) (VIVIII) (XIII) 985 785 449 2 źródło: http://www.energiaodnawialna.pl/wykorzystanie_es.htm Dane przedstawione w powyżej tab. 45 odnoszą się do skali regionalnej. W rzeczywistych warunkach terenowych, wskutek lokalnego zanieczyszczenia atmosfery i występowania przeszkód terenowych, rzeczywiste warunki nasłonecznienia mogą odbiegać od podanych. 92 Energia słoneczna pozyskiwana jest kilku gminach powiatu: Gmina Rzgów: na dachu Publicznego Gimnazjum z Rzgowie umieszczono kolektory słoneczne o łącznej powierzchni 35 m2, które poza sezonem grzewczym zapewniają szkole ciepłą wodę, na dachu budynku mieszkalnego w Kowalewku zamontowane są kolektory słoneczne o łącznej powierzchni 4,6 m2; 92 Miasto i gmina Rychwał: kolektory słoneczne znajdują się na dachu Przedszkola w Rychwale; Miasto i gmina Ślesin: użytkowanych jest kolektorów słonecznych; Gmina Kazimierz Biskupi: 1 solar; www.energiaodnawialna.pl 183
Gmina Kramsk: solary znajdują się na 4 budynkach mieszkalnych, na dachu szkoły w m. Wysokie oraz Publicznego Gimnazjum w Kramsku; Gmina Stare Miasto: na pojedynczych, prywatnych budynkach mieszkalnych (domy jednorodzinne) są kolektory słoneczne Gmina Wilczyn: znajduje si tu 7 szt. kolektorów słonecznych z czego 1 szt. znajduje się na budynku Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Wilczynie a pozostałe na budynkach mieszkalnych.93 Panele słoneczne są coraz częściej wykorzystywane jako źródło energii w budynkach indywidualnych. Często służą do podgrzewania wody. Trudno jest określić dokładną ilość nowo zamontowanych instalacji solarnych w powiecie, ponieważ instalacje te są zakładane przez osoby indywidualne. Mieszkańcy nie mają obowiązku zgłaszania montażu instalacji solarnej. Energia Wiatru Energia Wiatru ma coraz większe zastosowanie w Polsce. Obecność turbin wiatrowych zlokalizowanych na użytkach rolnych umożliwia ich dalsze wykorzystanie pod uprawę lub pastwiska. Energia wiatru jest niewyczerpalnym i niezanieczyszczającym środowisko źródłem energii odnawialnej. Aby móc wykorzystywać energię wiatru do produkcji prądu niezbędne są odpowiednie warunki, to znaczy stałe występowanie wiatru o określonej prędkości. Elektrownie wiatrowe pracują zazwyczaj przy wietrze wiejącym z prędkością od 5 do 25 m/s, przy czym prędkość od 15 do 2 m/s uznawana jest za optymalną.94 Rozkład prędkości wiatru jest silnie uzależniony od lokalnych warunków topograficznych. Wg. prof. Haliny Lorenc z IMGW obszar Polski można podzielić na strefy energetyczne warunków wiatrowych: 93 94 Strefa I wybitnie korzystna Strefa II bardzo korzystna Strefa III korzystna Strefa IV mało korzystna Strefa V niekorzystna opracowanie własne na postawie ankietyzacji gmin oraz prezentacji rezultatów projektu Zielona Energia w powiecie konińskim dostępna na stronie www.eszkolawielkopolska.pl www.biomasa.org 184
Rys. 26. Strefy energii wiatru wg prof. Haliny Lorenc źródło: www.bazaoze.pl W powiecie konińskim średnia roczna prędkość wiatru nie przekracza 3, m/s. Największe prędkości wiatru są notowane w zimie i wiosną a najmniejsze latem. Powiat koniński znajduje się w II strefie, bardzo korzystnej pod względem zasobów energii wiatru. Energia użyteczna wiatru wynosi w tej strefie na wysokości 1m >71 kw/h/m2/rok. Prędkość wiatru w poszczególnych miejscach powiatu konińskiego uzależniona jest głównie od różnic w ukształtowaniu powierzchni, pokrycia roślinnością, obecności dużych powierzchni wodnych czy wręcz stopnia zainwestowania terenu. 95 Turbiny wiatrowe są popularnym źródłem energii odnawialnej wykorzystywanym na terenie powiatu: Miasto i gmina Golina: w miejscowości Radolina funkcjonuje 6 wiatraków 4 szt. o mocy 15 kv oraz 2 szt. po 25 kv, w miejscowości Przyjma 1 wiatrak, planowana jest budowa 1 elektrowni wiatrowej na terenie gminy; Gmina Grodziec: planowana jest budowa elektrowni wiatrowych; Gmina Kazimierz Biskupi: planowana jest budowa 1 elektrowni wiatrowej w miejscowości Komorowo o mocy do 3 MW oraz budowa elektrowni w rejonie miejscowości Nieświastów, Stefanowo, Komorowo (oraz teren gminy Kleczew m. Słaboludź), łącznie 18 turbin o mocy do4 MW ca 72MW Miasto i gmina Kleczew: w miejscowości Alinowo są 3 wiatraki, planowana jest budowa ferm wiatrowych na terenach pokopalnianych; Gmina Kramsk: w m. Wielany obecnie działają 4 szt. wiatraków po 15 kw i po 1 o mocy 15 kw i 225 kw, w miejsce działających elektrowni planuje się wybudować 3 po 6 kw i 1 o mocy 1 MW, w m. Jabłków planowana jest budowa 2 elektrowni po 225 kw; 95 Gmina Krzymów: funkcjonuje 1 elektrownia wiatrowa w m. Brzeźno o mocy 75 KW; Miasto i gmina Rychwał: w miejscowości Biała Panieńska użytkowane są 3 elektrownie wiatrowe; Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 28212 185
Miasto i gmina Sompolno: funkcjonują elektrownie wiatrowe: 4 w m. Ostrówek (po 15kW), po 2 w m. Sycewo (po 25kW) i Sompolinek (po 3 kw), po 1 turbinie wiatrowej jest w m. Racięcice (8 kw), Lubstówek (9 kw), Stefanowo (8 kw), Kolonia Wierzbie (6 kw), Wierzbie (1,5 MW), elektrownie wiatrowe (po 2,5 MW) znajdują się również w m. Błonawy i Police; Gmina Stare Miasto: planowana jest budowa elektrowni wiatrowych na terenie gminy; Gmina Ślesin: łącznie zainstalowanych jest 7 turbin wiatrowych: po 1 we wsi Niedźwiady, wsi Kępa, wsi Różnowa, wsi Lubomyśle i wsi Wąsosze oraz 2 we wsi Biskupiewe; Gmina Wierzbinek: w miejscowości Wierzbinek używane są 2 wiatraki o mocy 3 kw każdy, w miejscowości Mąkoszyn 1 wiatrak o mocy 225 kw; Gmina Wilczyn: planowana jest budowa siłowni wiatrowej w Kopydłowie o mocy 1 MW.96 Spóła KWE (skrót od Konin Wind Energy lub Konin Wiatr Energia) chce wybudować na terenie powiatu konińskiego farmy wiatrowe na terenie po byłych odkrywkach kopalni Konin, o łącznej mocy 15 MW. Spółkę tworzy Kopalnia Węgla Brunatnego Konin w Kleczewie S.A. i Global Wind Energy Poland sp. z o.o. Zaawansowane przygotowania toczą się już na terenach odkrywek "Jóźwin 2A", Jóźwin 2B", "Kazimierz Północny". Pozostałe farmy wiatrowe mają powstać przy odkrywkach "Drzewce" i "Lubstów". Inwestycja ma zostać zrealizowana do końca 215 roku. 97 Energia wodna Energetyka wodna przekształca energię potencjalną cieków wodnych w energię elektryczną za pomocą turbin. Energetyczne zasoby wodne Polski są niewielkie ze względu na niezbyt obfite i niekorzystnie rozłożone opady, dużą przepuszczalność gruntu i niewielkie spadki terenów. Polskie hydroenergetyczne zasoby techniczne wynoszą 13,7 tys. GWh na rok, z czego ponad 45% przypada na Wisłę. Najbardziej rozpowszechnione w kraju są małe elektrownie wodne (MEW). Według przyjętej nomenklatury są to elektrownie o mocy zainstalowanej nie większej niż 5 MW. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie MEW, które mogą wykorzystywać potencjał niewielkich rzek, rolniczych zbiorników retencyjnych, systemów nawadniających, wodociągowych, kanalizacyjnych i kanałów przerzutowych. wykorzystania zbiorników Oprócz wodnych pozyskiwania do energii rybołówstwa, elektrycznej celów istnieje rekreacyjnych także czy też możliwość ochrony przeciwpożarowej. Obecnie Polska wykorzystuje swoje zasoby hydroenergetyczne jedynie w 12%, co stanowi 7,3% mocy zainstalowanej w krajowym systemie energetycznym. Na terenie powiatu brak jest wykorzystywania elektrowni wodnych. Energia geotermalna Energia geotermalna charakteryzuje możliwością dostarczania stałego strumienia energii w ciągu całego roku, jest niezależna od warunków klimatycznych i daje największe efekty ekonomiczne. Pewność dostaw energii cieplnej z ciepłowni geotermalnej i jej konkurencyjny koszt w porównaniu do energii 96 opracowanie własne na postawie ankietyzacji gmin http://www.reo.pl/kwbkoninlacznamocfarmwiatrowychbedziemniejszanizzakladano 97 186
z węgla przemawia za jej rozwojem i szerszym zastosowaniem. Ciepło geotermalne można również wykorzystać do produkcji energii elektrycznej pod warunkiem pozyskiwania wody w temperaturze powyżej 9 C. Wody o takiej temperaturze występują rzadko. Polska należy do krajów europejskich posiadających największe zasoby wód geotermalnych. Wody geotemalne na obszarze Polski charakteryzuje się niskimi i średnimi wartościami temperatury wody, głębokości zalegania złóż oraz ich mineralizacją. Ponad 9% zasobów wód wgłębnych znajduje się na obszarze Niżu Polskiego, na którego terenie położony jest powiat koniński. W polskich warunkach zasoby wód geotermalnych są najczęściej wykorzystywane do ogrzewania pomieszczeń, ogrzewania hodowli szklarniowej oraz w kąpieliskach. Rys. 27. Mapa gęstości ziemskiego strumienia cieplnego dla obszary Polski Źródło: www.pig.gov.pl (J. Szewczyk, D. Gientka, PIG 29) Wody termalne w powiecie konińskim zostały aktualnie zlokalizowane na terenie gminy Ślesin i gminy Wilczyn. W gminie Ślesin przeprowadzono prace geologicznowiertniczych, które potwierdziły możliwość praktycznego wykorzystania poziomu dolnokredowego dla uzyskania wód termalnych. Temperatura wody na wypływie waha się w zakresie 35oC do 69oC, zależnie od stopnia geotermicznego i wydajności. Na podstawie oznaczeń chemicznych stwierdzono, że woda termalna pochodząca z otworu w Ślesinie (Głębockie) jest solanką 1% chlorkowosodową z zawartością jodu i bromu oraz potasu, żelaza i innych, co decyduje o jej korzystnych własnościach leczniczych. Wysoka naturalna temperatura wody umożliwia jej wykorzystanie do celów rekreacyjnobalneologicznych i grzewczych. Podobny zakres wykorzystania 187
wód termalnych o wysokiej mineralizacji można spotkać w miejscowości Besenova na Słowacji. 98 We wsi Mrówki w gminie Wilczyn znajdują się wody geotermalne, zasobne, o temperaturze około 65 oc. Pokłady wód geotermalnych są częściowo zbadane, w tym celu wykonano odwiert o głębokości około 2572m. Wody te to ciepłe solanki o zawartości soli 92,2 g/i, nadają się więc dla celów leczniczych. Wody geotermalne mogłyby być zastosowane dla celów grzewczych po uprzednim odsoleniu, ale dopiero po szczegółowych badaniach.99 W 211 r. powstało przedsiębiorstwo Termy Ślesińskie, będące w 1% własnością gminy Ślesin. Jego zadaniem jest przeprowadzenie inwestycji polegającej na budowie kompleksu basenów termalnych z zapleczem hotelowogastronomicznym.1 Pompy ciepła Pompy ciepła to urządzenia, które pobiera niskotemperaturową energię z otoczenia, którym może być grunt, woda lub powietrze, lub ciepło odpadowe, a następnie podnoszą jej potencjał na wyższy poziom temperatury dzięki dodatkowej energii doprowadzonej z zewnątrz. Pompy ciepła służą do ogrzewania i klimatyzowania budynków, są też wykorzystywane do przygotowywania ciepłej wody użytkowej. Obecnie w pompach ciepła stosuje się nietoksyczne, niepalne i w pełni biologicznie degradowalne czynniki robocze. Cała instalacja pracuje cicho, a będące częścią pomp rury mogą być eksploatowane nawet przez 3 5 lat. Wszystkie te zalety sprawiają, że pompy ciepła są coraz częściej wykorzystywane w budynkach mieszkalnych i publicznych. Prognozowane kierunki zmian w zaopatrzeniu energetycznym Założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w związku z urealnieniem cen energii, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej oraz wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa, zużycie energii w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu będzie się zmniejszać. Można to osiągnąć głównie przez odpowiednie wykorzystanie: zasobów biomasy do produkcji energii cieplnej, energii wody i wiatru do produkcji energii elektrycznej, słońca do produkcji energii cieplnej i elektrycznej, wód geotermalnych do produkcji energii cieplnej, biogazu z oczyszczalni ścieków i składowisk odpadów do produkcji energii elektrycznej i cieplnej. Przewiduje się, że wykorzystanie odnawialnych źródeł energii na terenie powiatu konińskiego rozwijać się będzie głównie w obszarze energii wiatru oraz energii z biomasy. Wynika to głównie z tkwiącego na terenie powiatu potencjału wykorzystania tego rodzaju OZE. Pozyskiwanie energii cieplnej z biomasy możliwe byłoby z produktów i odpadów rolniczych (np. słomy) i leśnych. Powiat koniński ma charakter rolniczy, a sporą część jego terenów stanowią też lasy. Można by rozważyć również plantacje roślin energetycznych takich jak np.: ślazowiec pensylwańskiego: jego wymagania klimatycznoglebowe nie są zbyt duże; roślina nadaje się do uprawy we wszystkich rejonach kraju i wykazuje sporą odporność na skrajne 98 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Ślesin 23, 25 99 1 www.wilczyn.pl www.termyslesinskie.pl 188
temperatury, zarówno niskie jak i wysokie. Pod względem ciepła spalania łodygi ślazowca ustępują drewnu bukowemu tylko o 234%, przy czym większym ciepłem spalania charakteryzują się cieńsze łodygi. Może być też wykorzystywany np. do rekultywacji gruntów zdegradowanych chemicznie, ponownego wykorzystania gruntów odłogowych czy nasadzeń w pasach przydrożnych, chroniących inne uprawy przed zanieczyszczeniami komunikacyjnymi. trawy wieloletnie: ich wymagania klimatycznoglebowe są nie zbyt duże; rośliny te udają się nawet na glebach klasy V i VI oraz na nieużytkach. Powiat położony jest w centralnej części Polski, dla której średnioroczna suma promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej wynosi 985 kwh/m 2/rok. Istnieje zatem możliwość wykorzystania energii słonecznej za pomocą baterii słonecznych oraz pomp ciepła do celów grzewczych i przygotowania cieplej wody użytkowej w budynkach mieszkalnych i publicznych. Ważną rolę w wykorzystaniu energii odnawialnej mogą pełnić samorządy. Zgodnie z ustawą z dnia 1 kwietnia 1997 r. Prawo Energetyczne z późniejszymi zmianami został nałożony na nie obowiązek przygotowania Projektu założeń do planu zaopatrzenia w energię. Jednym z elementów tego projektu jest konieczność przeanalizowania możliwości wykorzystania lokalnych zasobów energii. 5.7.1 Presja Biomasa pomimo wielu zalet posiada jednak także pewne wady, wśród których można wymienić: stosunkowo małą gęstość surowca, utrudniającą jego transport, magazynowanie i dozowanie, szeroki przedział wilgotności biomasy, utrudniający jej przygotowanie do wykorzystania w celach energetycznych, mniejszą niż w przypadku paliw kopalnych wartość energetyczną surowca: do produkcji takiej ilości energii, jaką uzyskuje się z tony dobrej jakości węgla kamiennego potrzeba około 2 ton drewna bądź słomy, fakt, że niektóre odpady są dostępne tylko sezonowo wielkoobszarowe uprawy energetyczne negatywnie wpływają na krajobraz, a niektóre gatunki roślin mogą być inwazyjne. Przed dokonaniem wyboru miejsca planowanego pod uprawę biomasy powinna być dokonana uprzednio ocena przyrodnicza w celu wykluczenia spod inwestycji terenów stanowiących istotny element środowiska przyrodniczego. Wskazane jest prowadzenie uprawy biomasy na terenach nie wyróżniających się szczególnymi walorami przyrodniczymi. W przypadku spalania owsa wadą jest wysoka cena palnika (ponad 1 tys. zł.), bez którego efektywne spalanie owsa nie jest możliwe. Owies wymaga odpowiedniej ilości powietrza i innej temperatury, niż powszechnie stosowane rodzaje biomasy. Istniej też ryzyko inwazji szkodników (gryzonie, insekty). Budowa biogazowni obok zalet wiąże się również z zagrożeniami i wadami takimi jak: wysokie nakłady inwestycyjne, konieczność ciągłego dostępu do substratów, w celu zachowania prawidłowego przebiegu procesu fermentacji konieczny jest stały nadzór i kontrola, 189
niepewny, w długoterminowej perspektywie, system wsparcia w postaci świadectw pochodzenia, bariery prawne oraz skomplikowane procedury, zły stan infrastruktury energetycznej często uniemożliwia przyłączenie instalacji do sieci; sieć gazowa na terenach wiejskich jest bardzo słabo rozwinięta, istnieje możliwość uciążliwości zapachowych, związanych z przyjęciem substratów zazwyczaj ograniczają się jednak do najbliższego sąsiedztwa instalacji, wraz ze wzrostem mocy biogazowni rośnie zapotrzebowanie na substraty, może się to wiązać z trudnościami logistycznymi, ryzyko zwiększenia powierzchni upraw monokulturowych, budowa biogazowni wiąże z ryzykiem związanym ze zmianami cen surowców oraz cen energii elektrycznej.11 Farmy wiatrowe mogą mieć negatywny wpływ na otoczenie. Problem stanowi wytwarzany przez turbiny wiatrowe stały, monotonny hałas o niskim natężeniu. Ściśle należy przestrzegać zasady zakazującej wznoszenia elektrowni wiatrowych w bliskim sąsiedztwie siedzib ludzkich. Naruszenie tej zasady może być źródłem niezadowolenia tej części społeczeństwa, dla której uciążliwe jest zbyt bliskie sąsiedztwo urządzeń, ich stała obecność w krajobrazie i powodowany nią efekt cienia. Należy zachować taką odległość terenów przeznaczonych pod lokalizację elektrowni wiatrowych wraz z infrastrukturą towarzyszącą od terenów wymagających ochrony przed hałasem, która zapewni dotrzymanie akustycznych standardów jakości środowiska określonych w przepisach odrębnych na terenach podlegających ochronie lub odległość mniejszą, ale przy zastosowaniu środków ograniczających emisję hałasu co najmniej do poziomów dopuszczalnych. Dotrzymanie obowiązujących norm w zakresie ochrony środowiska nie gwarantuje jednak wykluczenia występowania uciążliwości oraz negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne jak i ludzi, zarówno na etapie budowy jaki i eksploatacji przedsięwzięcia. W związku z powyższym istnieje potrzeba dokładnej analizy lokalizacji elektrowni wiatrowych. Powinny być one usytuowanie w maksymalnym oddaleniu od terenów podlegających ochronie akustycznej oraz obszarów prawnie chronionych. Elektrownie wiatrowe wykazują negatywne oddziaływanie na ptaki powodując modyfikację ich zachowania, ograniczając ich wykorzystanie przestrzeni oraz w najgorszym przypadku powodując śmierć w wyniku kolizji z siłowniami. Wszystkie te oddziaływania przyczyniają się ostatecznie do obniżenia zrealizowanej rozrodczości lub przeżywalności ptaków, zmniejszając przez to liczebność lokalnych populacji. Podstawowe rodzaje negatywnych oddziaływań na farm wiatrowych na ptaki obejmują: śmiertelność w wyniku kolizji dochodzi do niej głownie w nocy i ma charakter tzw. ślepych kolizji związanych z niezauważeniem przeszkody w przestrzeni powietrznej. Ważnym mechanizmem potęgującym nocną kolizyjność jest oświetlenie konstrukcji. Jednak spora część zderzeń ptaków z siłowniami ma również miejsce w warunkach pełnej widoczności. Kolizje z siłowniami są zjawiskiem powszechnym, występującym dla ok 9% kontrolowanych pod tym względem farm. Liczba ginących ptaków rośnie wraz w wielkością farmy. Ryzyko zderzeń jest też 11 www.portalbiogazowy.pl 19
bardzo uzależnione od gatunku ptaka. zmiana wzorców wykorzystania terenu siłownie wiatrowe mogą obniżać intensywność użytkowania przez ptaki przylegających do nich terenów, zarówno w okresie lęgowym jak i pozalęgowym. Zmienność intensywności i zasięgu odstraszającego oddziaływania farm wiatrowych jest uzależniona od składu gatunkowego lokalnej awifauny a także wysokości siłowni, i długości użytkowania farmy. Negatywne oddziaływanie jest bardziej rozległe dla wiatraków o większej mocy znamionowej (przede wszystkim w okresie pozalęgowym). Farmy eksploatowane dłużej odstraszają ptaki silniej niż nowe. efekt bariery występuje na skutek wymuszenia zmiany kierunku i pułapu lotu przez ptaki, w celu uniknięcia kolizji z turbiną (szczególny przypadek zmian we wzorcach zachowań wykorzystania przestrzeni). Koszt energetyczny jednostkowego ominięcia farmy wiatrowej na trasie migracji ptaków jest z reguły minimalny. W innych okolicznościach w których dochodzi do kumulacji takich kosztów co może powodować negatywne oddziaływanie: Występowanie bariery na trasie regularnych, codziennych przelotów pomiędzy noclegowiskiem a żerowiskiem nawet przy niskich kosztach jednostkowych może powodować koszty skumulowane (będące ubocznym produktem zwiększonego zużycia energii) skutkujące zwiększoną śmiertelnością ptaków. Występowanie bariery pomiędzy gniazdem a żerowiskiem alternatywnie ptaki dorosłe mogą powstrzymywać się od ponoszenia większych wydatków energetycznych związanych z dłuższymi przelotami lokalnymi w ramach karmienia piskląt (rzadsze karmienie, karmienie pokarmem niższej jakości dostępnym na bliżej położonym żerowisku). Koszty możliwego zwiększonego obciążenia energetycznego odbijają się wtedy na pisklętach, powodując obniżenie sukcesu lęgowego (większa śmiertelność piskląt, produkcja piskląt gorszej jakości). Występowanie serii barier na trasie migracji duża liczba farm wiatrowych na trasie corocznego przelotu może powodować kumulację niewielkich kosztów energetycznych. Skutkować to może pogorszeniem kondycji ptaków podczas pojedynczego etapu przelotu i koniecznością wydłużenia okresu żerowania w miejscu postoju na trasie wędrówki. Obniżona kondycja podczas aktywnego przelotu zmniejsza szanse przeżycia ptaka, szczególnie w czasie niekorzystnej pogody i przy pokonywaniu naturalnych przeszkód). Przedłużenie postojów w trakcie migracji wiosennej może opóźniać termin przystępowania do rozrodu, obniżając produktywność. bezpośrednia utrata siedlisk rozmiary bezpośredniego zajęcia ziemi pod obiekty farmy są relatywnie duże i oceniane na poziomie 5 1% obszaru farmy. fragmentacja i przekształcanie siedlisk przekształcenia siedlisk położonych w otoczeniu siłowni wynika głównie z budowy dróg serwisowych. Rozbudowa sieci lokalnych dróg powoduje kaskadę zmian w otaczających siedliskach występujących na znacznej powierzchni. Szczególnie duże znaczenie mają zmiany w hydrologii, które mogą dotyczyć obszarów znacznie odległych od drogi i występować w późniejszym czasie. Z budową dróg związana jest także fragmentacja siedlisk, 191
obejmująca funkcjonowanie dróg jako barier w przemieszczaniu się zwierząt, spływach wód oraz rozprzestrzeniania się wybranych gatunków roślin. Powyższe zmiany mogą negatywnie oddziaływać na stan zachowania, funkcjonowanie i trwałość siedlisk ptaków ( na obszarze farm i ich sąsiedztwie). Zmiany te wynikają również z warunków bytowania zwierząt stanowiących pokarm dla ptaków. Transport elementów konstrukcji wiatraka wymaga często przebudowy łuków istniejących dróg lub budowę nowych odcinków dróg dojazdowych i związaną z tym nierzadko wycinkę drzew w tych rejonach. Dochodzi wtedy do bezpośredniej zmiany w strukturze siedlisk, mogących obejmować elementy kluczowe dla zasiedlenia terenu przez określone gatunki ptaków. Rys. 28. Schemat szlaków oddziaływań elektrowni wiatrowych na ptaki (za Derwitt & Langston 26, zmienione) źródło: Projekt Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni na ptaki, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 211 Możliwości minimalizacji negatywnych oddziaływań farm wiatrowych na ptaki są raczej ograniczone. Najważniejsze znaczenie ma tutaj odpowiedni wybór lokalizacji elektrowni wiatrowych poprzez wykluczenie terenów o dużym ryzyku niekorzystnych oddziaływań na ptaki, dającymi się zidentyfikować w oparciu o zawczasu dostępne informacje. Pozostałe możliwe działania zapobiegawcze to: rezygnacja z posadowienie turbin w miejscach newralgicznych dla ptaków (niewielka odległość od zbiorników wodnych, kolonii mew i rybitw, stref ochronnych ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania itp.); odsuwanie siłowni od takich miejsc; 192