Contents/Spis treści

Contents/Spis treści Adam Larysz, Roman Zamorski Materiały do poznania fauny motyli (Lepidoptera) Polski Materials to the knowledge of the fauna of Lepidoptera of Poland... Czesław Greń Nowe stanowiska przedstawicieli rodziny Helophoridae (Coleoptera) w Polsce wraz z krytyczną listą krajowych gatunków New localities of Helophoridae (Coleoptera) in Poland along with a critical list of national species... Wojciech T. Szczepański, Wiesław Szczepański, Szymon Czerwiński, Adam Woźniak Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) Lasu Strachocińskiego we Wrocławiu zebrane w latach 2003 2016 Longhorn beetles (Coleoptera: Cerambycidae) of the Strachociński Forest in Wrocław collected in 2003-2016... 35 Artur Taszakowski, Miłosz Morawski, Henryk Szołtys, Wojciech T. Szczepański Materiały do znajomości stonkowatych (Coleoptera: Chrysomelidae) Beskidu Wschodniego Materials to the knowledge of leaf beetle (Coleoptera: Chrysomelidae) of the Eastern Beskid Mountains... 55 Christel Hoffeins, Hans Werner Hoffeins, Ryszard Szadziewski Checklist of Macromycetes (Fungi) from the Wyskok village in Masurian Lakeland, NE Poland Wykaz grzybów wielkoowocnikowych (Fungi: Macromycetes) miejscowości Wyskok na Pojezierzu Mazurskim... 73 Roman Królik, Henryk Szołtys, Andrzej Melke Ciidae (Coleoptera) Pogórza Przemyskiego Ciidae (Coleoptera) of the Przemyśl Foothills... Roland Dobosz, Andrzej Palaczyk Sympherobius klapaleki Zelený, 1963 oraz nowe dane o owadach siatkoskrzydłych (Neuroptera) Ojcowskiego Parku Narodowego Sympherobius klapaleki Zelený, 1963 and new data on lacewings (Neuroptera) in the Ojców National Park... 115 Grzegorz Gabryś, Elżbieta Roland Trombidia (Acari: Actinotrichida: Parasitengona) of the Łężczok Nature Reserve (Silesia, S Poland) Trombidia (Acari: Actinotrichida: Parasitengona) rezerwatu przyrody Łężczok... 123 5 15 101 Roczn. Muz. Górnośl. (Przyr.) 23: 1 127 Bytom, 29.12.2017 3

ROCZNIK MUZEUM GÓRNOŚLĄSKIEGO W BYTOMIU PRZYRODA Vol. 23: 5 13 ISSN 0068-466X, eissn 2451-0467 (online) Bytom, 29.12.2017 Adam Larysz 1, Roman Zamorski 2 Materiały do poznania fauny motyli (Lepidoptera) Polski http://doi.org/10.5281/zenodo.839616 1 Dział Przyrody, Muzeum Górnośląskie, pl. Jana III Sobieskiego 2, 41-902 Bytom, e-mail: a.larysz@muzeum.bytom.pl 2 ul. Węgierska 50/33, 38-300 Gorlice Abstract: New data on 23 recorded species of macro- and micro-moths from Poland are presented. As a result of the field research and after revision of materials from the Upper Silesian Museum in Bytom new data for a rare species, e.g.: Nemapogon nigralbella, Yponomeuta irrorella, Ethmia dodecea, Blastobasis glandulella, Mompha ochraceella, Acompsia subpunctella, Synanthedon loranthi, Phiaris schulziana, Cydia illutana, Grapholita lobarzewskii, Agdistis adactyla, Stegania cararia, Eublemma purpurina are given. Key words: Lepidoptera, Tineidae, Ypsolophidae, Yponoumetidae, Ethmiidae, Blastobasidae, Scythrididae, Momphidae, Gelechiidae, Sesiidae, Tortricidae, Pterophoridae, Crambidae, Geometridae, Erebidae, new data, Poland, faunistics. WSTĘP W pracy przedstawiono nowe dane faunistyczne dla 23 gatunków motyli, należących do 14 rodzin, w większości z grupy tzw. motyli mniejszych (Microlepidoptera). Są one wynikiem badań prowadzonych w południowej i środkowej części Polski oraz w Wielkopolsce, a także rewizji materiału zgromadzonego w zbiorach Działu Przyrody Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Większość rekordów pochodzi z województw: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego, a także z opolskiego, świętokrzyskiego, mazowieckiego i wielkopolskiego, z lat 1910-2016. Odłowy nocne prowadzono z użyciem ekranu świetlnego z lampami żarowortęciowymi oraz świetlówkami emitującymi światło nadfioletowe (UV). Nazewnictwo i systematykę przyjęto według najnowszego wykazu rozmieszczeniowego motyli Polski Buszko & Nowackiego (2017). Okazy dowodowe znajdują się w zbiorach Działu Przyrody Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu (USMB). Składamy podziękowania Adamowi Malkiewiczowi za potwierdzenie oznaczenia Blastobasis glandulella, Wiesławowi Szczepańskiemu oraz Przemysławowi Żurawlewowi za przekazanie okazów do zbiorów. Accepted: 24 July 2017; published online: 2 August 2017 5

Użyte skróty: MP województwo małopolskie, MZ województwo mazowieckie, OP województwo opolskie, PK województwo podkarpackie, SL województwo śląskie, SW województwo świętokrzyskie, WP województwo wielkopolskie. WYKAZ GATUNKÓW Tineidae Latreille, 1810 Nemapogon nigralbella (Zeller, 1839) (Ryc. 1) PK: Łączki k. Leska 370 m [EV97], 09.08.2013, 1 ex., leg. R. Zamorski, det. A. Larysz. Znany z 6 województw (Buszko & Nowacki 2017), nowy dla województwa podkarpackiego. Ypsolophidae Guenée, 1845 Ypsolopha sequella (Clerck, 1759) MP: Sękowa k. Gorlic 320 m [EV19], 09.09.2010, 1 ex.; Beskid Niski, Bednarka 400 m [EV29], 21.09.2011, 1 ex., oba leg. R. Zamorski, det. A. Larysz. Wykazany z 10 województw (Buszko & Nowacki 2017). Nowy dla województwa małopolskiego. Yponoumetidae Stephens, 1829 Yponomeuta irrorella (Hübner, 1796) (Ryc. 2) SL: Brynek [CA39], 28.06.2016, 1ex., leg. H. Szołtys, det. A. Larysz. Wykazany z 10 województw (Buszko & Nowacki 2017), nowy dla województwa śląskiego. Ethmiidae Busck, 1909 Ethmia dodecea (Haworth, 1828) (Ryc. 3) MZ: Majdany k. Kozienic [EC31], 06.07.2010, 1 ex., leg. R. Zamorski, det. A. Larysz. Dotąd znany tylko z trzech województw: kujawsko-pomorskiego, świętokrzyskiego i małopolskiego (Buszko & Nowacki 2017). Nowy dla województwa mazowieckiego. Blastobasidae Meyrick, 1894 Blastobasis glandulella (Riley, 1871) (Ryc. 4) SL: Mysłowice-Ćmok [CA66], 02.08.2015, 1 ex. do świetlówki UV, leg. A. Larysz, det. A. Larysz et A. Malkiewicz; rez. Łężczok [CA05], 22.07.2016, 1 ex. do światła, leg. J. Maroń, det. A. Larysz. 6

Po raz pierwszy złowiony w Polsce 06.07.2012 do światła w rez. Hołda przez S. Sobczaka na terenie Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki w woj. łódzkim (Sobczak et al. 2015). Gatunek zawleczony z Ameryki Płn., gąsienica żeruje na opadłych żołędziach dębów. W najnowszym wykazie motyli Polski (Buszko & Nowacki 2017) podawany już z 6 województw: lubuskiego, łódzkiego, lubelskiego, dolnośląskiego, opolskiego oraz na podstawie niniejszego rekordu także ze śląskiego (Buszko & Nowacki 2017). Scythrididae Rebel, 1901 Scythris obscurella (Scopoli, 1763) PK: Beskid Niski, Folusz 550 m [EV29], 07.06.2010, 2 exx., leg. R. Zamorski, det. A. Larysz. Dotychczas wykazany z województw: śląskiego, małopolskiego i dolnośląskiego (Buszko & Nowacki 2017). Nowy dla województwa podkarpackiego. Momphidae Herrich-Schäffer, 1857 Mompha ochraceella (Curtis, 1839) (Ryc. 5) SL: Mysłowice-Ćmok [CA66], 21.06.2016, 1 ex. do świetlówki UV, leg. et det A. Larysz. Wykazany z 9 województw, głownie z płn. części Polski (Buszko & Nowacki 2017), gatunek nowy dla Śląska. PK: Jedlicze, Rafineria [EA40], 28.06.2009, 1 ex., leg. R. Zamorski, det. A. Larysz. Gatunek nowy dla województwa podkarpackiego. Gelechiidae Stainton, 1854 Bryotropha affinis (Haworth, 1828) WP: Pleszew [XT95], 16.07.2011, 1, leg. P. Żurawlew, prep. genit. 43/2011, det. A. Larysz. Wykazany z 10 województw (Buszko & Nowacki 2017), nowy dla województwa wielkopolskiego. Eulamprotes superbella (Zeller, 1839) MP: Beskid Niski, Wołowiec 550 m [EV28], 13.06.2010, 2 exx., leg. R. Zamorski, det. A. Larysz. Znany z 6 województw (Buszko & Nowacki 2017), nowy dla województwa małopolskiego. 7

Aproaerema anthyllidella (Hübner, 1813) WP: Kościelna Wieś [BC94], 23.08.2011, 1, leg. P. Żurawlew, prep. genit. 41/2011, det. A. Larysz. Takson wykazany z 12 województw (Buszko & Nowacki 2017), nowy dla województwa wielkopolskiego. Brachmia dimidiella (Denis & Schiffermüller, 1775) (Ryc. 6) MZ: Puszcza Kozienicka, Stanisławice [EC31], 29.06.2012, R. Zamorski leg., det. A. Larysz. Znany z 10 województw (Buszko & Nowacki 2017), nowy dla województwa mazowieckiego. Acompsia subpunctella Svensson, 1966 (Ryc. 7) MP: Beskid Niski, Wołowiec 550 m [EV28], 13.06.2010, 1 ex., leg. R. Zamorski, det. A. Larysz. Dotąd nany tylko z województw podlaskiego i warmińsko-mazurskiego (Buszko & Nowacki 2017), nowy dla województwa małopolskiego. Sesiidae Boisduval, 1828 Synanthedon loranthi (Králíček, 1966) OP: Ochodze ad Komprachcice [XS90], 14.06.2016, 1 ex. wyhodowany z Viscum album L. na Pinus sylvestris L., leg. Wiesław Szczepański, det. A. Larysz. Gatunek przeziernika stwierdzony dotąd w województwach: mazowieckim, lubuskim, lubelskim i śląskim (Królik & Larysz 2016, Buszko & Nowacki 2017). Nowy dla województwa opolskiego. 8 Tortricidae Latreille, 1802 Acleris umbrana (Hübner, 1799) MP: Siary-Puste Pole k. Gorlic [EV19], 05.10.2011, 1 ex., leg. R. Zamorski, det. A. Larysz. Wykazany z 11 województw (Buszko & Nowacki 2017), nowy dla województwa małopolskiego. Phiaris schulziana (Fabricius, 1776) SL: Bytom-Dąbrowa Miejska (Beuthen O. S., Stadtwald) [CA48], 03.07.[19]32, 1 ex.; Bytom-Dąbrowa Miejska (Beuthen O. S., Stadtwald) [CA48], 27.06.[19]32, 1 ex.; Bytom- Dąbrowa Miejska (Beuthen O. S., Stadtwald) [CA48], 16.07.[19]32, 1 ex.; Bytom-Dąbrowa Miejska (Beuthen O. S., Stadtwald) [CA48], 05.07.[19]32, 1 ex. wszystkie okazy coll. Kunze, det. A. Larysz; Tarnowskie Góry (Tarnowitz) [CA49], 12.07.[19]10, 1 ex. leg. Anonim, det. A. Larysz; Mysłowice-Kosztowy (Kosztowy) [CA66], 30.07.[19]37, 5 exx., leg. M. Bielewicz, det. A. Larysz. Znany z 10 województw (Buszko & Nowacki 2017), nowy dla województwa śląskiego.

Epinotia signatana (Douglas, 1845) MP: Beskid Niski, Wapienne 500 m [EV19], 22.06.2010, 1 ex., leg. R. Zamorski, det. A. Larysz. Znany z 10 województw (Larysz 2014, Buszko & Nowacki 2017), nowy dla województwa małopolskiego. Cydia illutana (Herrich-Schäffer, 1851) (Ryc. 8) SL: Mysłowice-Ćmok, 03.06.2015, 1 ex.; 24.05.2016, 1 ex., oba do świetlówki UV, leg. et det A. Larysz. Zwójka współcześnie podawana z województw: warmińsko-mazurskiego, podlaskiego, małopolskiego. Historyczne dane pochodzą ze świętokrzyskiego i dolnośląskiego (Buszko & Nowacki 2017). Gatunek nowy dla G. Śląska. Cydia pactolana (Zeller, 1840) SL: Mysłowice-Ćmok [CA66], 21.05.2016, 1 ex. do świetlówki UV, leg. et det A. Larysz. Znany z 13 województw (Buszko & Nowacki 2017), ze śląskiego znany z Równicy w Beskidzie Śląskim (Toll 1950). Grapholita lobarzewskii (Nowicki, 1860) (Ryc. 9) WP: Kwileń [XT96], 26.05.2011, 1, leg. P. Żurawlew, prep. genit. 44/2011, det. A. Larysz. Dotychczas wykazany tylko z województw małopolskiego i łódzkiego (Buszko & Nowacki 2017), trzecie stanowisko w kraju, nowy dla województwa wielkopolskiego. Pterophoridae Latreille, 1802 Agdistis adactyla (Hübner, 1819) (Ryc. 10) SW: Ponidzie, Skotniki Górne [DA78], 08.07.2010, 2 exx., leg. R. Zamorski, det. A. Larysz. Znany dotąd z 10 województw (Kopeć & Przybyłowicz 2001, Buszko & Nowacki 2017), nowy dla województwa świetokrzyskiego MZ: Puszcza Kozienicka, Łaszówka [EC22], 07.07.2010, 1 ex., wszystkie leg. R. Zamorski, det. A. Larysz, nowy dla województwa mazowieckiego. Crambidae Latreille, 1810 Epascestria pustulalis (Hübner, 1823) MZ: Puszcza Kozienicka, Stanisławice [EC31], 29.06.2012, 4 exx., leg. R. Zamorski, det. A. Larysz. Znany z 10 województw (Buszko & Nowacki 2017), nowy dla województwa. mazowieckiego. 9

Geometridae Leach, 1815 Stegania cararia (Hübner, 1790) (Ryc. 11) SL: Mysłowice-Ćmok [CA66], 24.06.2016.; 12.06.2017, 1 ex; 20.06.2017, 1 ex., 28.06.2017, 1 ex., wszystkie do świetlówki UV, leg. et det A. Larysz. Wykazany z 12 województw (Buszko & Nowacki 2017). Na Górnym Śląsku po raz pierwszy stwierdzony w 2000 r. w miejscowości Bierdzany [BB93] w woj. opolskim (Blaik & Majer 2000). Gatunek rzadko łowiony, nowy dla województwa śląskiego. Erebidae Leach, 1815 Eublemma purpurina (Denis & Schiffermüller, 1775) (Ryc. 12) SL: Brynek [CA39], 02.09. 2015, 1 ex., leg. H. Szołtys, det A. Larysz. Gatunek rzadko łowiony, znany z 6 województw na południu Polski (Buszko & Nowacki 2017), w kraju mogą pojawiać się również osobniki migrujące z południa (Fibiger et al. 2010, Blaik 2016). Nowe stanowisko na G. Śląsku. PIŚMIENNICTWO Blaik T. 2016. Przyczynek do poznania fauny motyli większych (Macrolepidoptera) południowej Polski. Acta Entomologica Silesiana 24(003): 31 42. Blaik T., Majer D. 2000. Nowe dla Śląska i rzadko spotykane gatunki motyli (Lepidoptera) stwierdzone na Opolszczyźnie. Przegląd Przyrodniczy 11 (4): 89 93. Fibiger M., Ronkay L., Yela J. L., Zilli A. 2010. Noctuidae Europaeae. Vol. 12. Rivulinae - Euteliinae, and Micronoctuidae, and supplement to volumes 1 11. Entomological Press, Sorø: 451 pp. Buszko J., Nowacki J. (Eds.) 2017. A Distributional Checklist of the Lepidoptera of Poland. Polish Entomological Monographs 13, Poznań: 222 pp. Kopeć M., Przybyłowicz Ł. 2001. Grapholita lobarzewskii (Nowicki, 1860) (Lepidoptera: Tortricidae) a tortricine moth new to the Polish fauna. Polskie Pismo Entomologiczne 70: 115 120. Królik R., Larysz A. 2016. Synanthedon loranthi (Králíček, 1966) nowy dla fauny Śląska gatunek przeziernika (Lepidoptera: Sesiidae). Acta Entomologica Silesiana 24(011): 151. Larysz A. 2014. Materiały do znajomości fauny motyli (Lepidoptera) Polski. Acta Entomologica Silesiana 22(012): 61 65. Sobczak S., Kurzac T., Malkiewicz A., Kubasik W. 2015. Stan poznania motyli (Lepidoptera) Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 34(3): 19 50. Toll S. 1950. Przyczynek do fauny motyli t. zw. drobnych (Microlepidoptera) Beskidu Ustrońskiego. Prace Biologiczne, Studia nad Florą i Fauną Beskidu Śląskiego 2: 165 205. 10

Ryc. 1 6. 1. Nemapogon nigralbella (Łączki, 09.08.2013); 2. Yponomeuta irrorella (Brynek, 28.06.2016); 3. Ethmia dodecea (Majdany, 06.07.2010); 4. Blastobasis glandulella (Mysłowice-Ćmok, 02.08.2015); 5. Mompha ochraceella (Mysłowice-Ćmok, 21.06.2016); 6. Brachmia dimidiella (Stanisławice, 29.06.2012) (fot. A. Larysz). Figs 1 6. 1. Nemapogon nigralbella (Łączki, 09.08.2013); 2. Yponomeuta irrorella (Brynek, 28.06.2016); 3. Ethmia dodecea (Majdany, 06.07.2010); 4. Blastobasis glandulella (Mysłowice-Ćmok, 02.08.2015); 5. Mompha ochraceella (Mysłowice-Ćmok, 21.06.2016); 6. Brachmia dimidiella (Stanisławice, 29.06.2012) (photos A. Larysz). 11

Ryc. 7 12. 7. Acompsia subpunctella (Wołowiec, 13.06.2010); 8. Cydia illutana (Mysłowice-Ćmok, 03.06.2015); 9. Grapholita lobarzewskii (Kwileń, 26.05.2011); 10. Agdistis adactyla (Skotniki Górne, 08.07.2010); 11. Stegania cararia (Mysłowice-Ćmok, 24.06.2016); 12. Eublemma purpurina (Brynek, 02.09.2015) (fot. A. Larysz).. Figs 7 12. 7. Acompsia subpunctella (Wołowiec, 13.06.2010); 8. Cydia illutana (Mysłowice-Ćmok, 03.06.2015); 9. Grapholita lobarzewskii (Kwileń, 26.05.2011); 10. Agdistis adactyla (Skotniki Górne, 08.07.2010); 11. Stegania cararia (Mysłowice-Ćmok, 24.06.2016); 12. Eublemma purpurina (Brynek, 02.09.2015) (photos A. Larysz). 12

SUMMARY Materials to the knowledge of the fauna of Lepidoptera of Poland New data on 23 recorded species of macro- and micro-moths from Poland are presented. As a result of the field research and after revision of materials from the Upper Silesian Museum, Bytom new data for a rare species are given. Most of the items come from the present-day provinces: Małopolska, Podkarpacie, Silesia, Opole, Świętokrzyskie, Mazowsze and Wielkopolska. Accepted: 24 July 2017; published : 2 August 2017 http://muzeum.bytom.pl/wp-content/uploads/2017/08/przyroda_23online001.pdf Licensed under a Creative Commons Attribution License http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ 13

ROCZNIK MUZEUM GÓRNOŚLĄSKIEGO W BYTOMIU PRZYRODA Vol. 23: 15 34 ISSN 0068-466X, eissn 2451-0467 (online) Bytom, 29.12.2017 Czesław Greń Nowe stanowiska przedstawicieli rodziny Helophoridae (Coleoptera) w Polsce wraz z krytyczną listą krajowych gatunków http://doi.org/10.5281/zenodo.846078 ul. Gaikowa 10, 41-707 Ruda Śląska, e-mail: czeslaw.gren@vp.pl Abstract: The paper presents new records of some species of Helophoridae from Poland. An updated checklist of Polish Helophoridae is given. Key words: Coleoptera, Helophoridae, new records, checklist, Poland. WSTĘP Rodzina Helophoridae przez długi czas była uważana za podrodzinę w obrębie rodziny Hydrophilidae. Obecnie jednak przeważa koncepcja Hansena (1991), zgodnie z którą, wraz z rodzinami Epimetoidae, Georissidae, Hydrochidae, Spercheidae (będącymi wcześniej umieszczanymi również w randze podrodzin w szeroko ujętej rodzinie Hydrophilidae) i Hydrophilidae, należy do nadrodziny Hydrophiloidea. Obejmuje ponad 190 gatunków zgrupowanych w jednym rodzaju. W Europie stwierdzono występowanie 88. gatunków (Fikáček et al. 2015). Wykazane z Polski gatunki zgrupowane są w czterech podrodzajach: Empleurus, Helophorus, Kyphohelophorus i Rhopalohelophorus. Z uwagi na dużą jednorodność morfologiczną przedstawicieli poszczególnych gatunków, oznaczanie ich jest trudne i wymaga dużego opatrzenia oraz dobrze oznaczonego zbioru porównawczego. Najlepiej podczas preparowania okazów wyciągać od razu, na świeżo, aparaty kopulacyjne samców i naklejać na kartoniku przy okazie, co znacznie ułatwia i przyśpiesza oznaczanie, a w przypadku niektórych gatunków jest wręcz niezbędne. W artykule podaję nowe dane faunistyczne, z terenu Polski, dla dwudziestu gatunków z rodziny Helophoridae oraz krytyczną listę jej krajowych przedstawicieli. Nomenklaturę przyjąłem wg Catalogue of Palaearctic Coleoptera (Fikáček et al. 2015). W opracowaniu wykorzystałem materiały własne, udostępnione przez kolegów, za co im serdecznie dziękuję, oraz znajdujące się w zbiorze Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Accepted: 28 July 2017; published online: 21 August 2017 15

Skróty użyte w pracy: * gatunek nowy dla krainy, coll. kolekcja, leg. zebrał, AA A. Albertusiak, AB A. Berezowski, AKG Aleksandra Kapol-Grzywocz, AS Andrzej Skalski, AT Andrzej Trzeciak, CG Czesław Greń, CS v. C. Scheidt, ED Eberhard Drescher, FF F. Feifer, FK Franz Kirsch, G Greipel, GC Grzegorz Chowaniec, HD Henryk Dutka, HN Hans Nowotny, HS Henryk Szołtys, JG Janusz Grzywocz, JK J. Kniephof, JKW Jan Kowalewski, KK K. Kuntze, KS Karol Stefek, MGB Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, MK Marian E. Krzoska, PB Paweł Buczyński, PS P. Szafraniec, PW P. Węgrzynowicz, RD Roland Dobosz, RK Roman Królik, StS Stanisław Szafraniec, TB Tadeusz Bziuk, TG Tomasz Gazurek, TK Tomasz Kościelny, TS Tadeusz Spaltenstein, W Paweł Wycisło, WM Wojciech Mączyński. Nowe dane faunistyczne Helophorus (Empleurus) nubilus Fabricius, 1776 Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Poznań (Cytadela) [XU30], 12.07.2008, leg. HS, coll. CG. Nizina Mazowiecka: Bielany [DC99], 12.05.1894, leg. WM, coll. MGB; Jabłonna [DD90]: 13.06.1893, leg. WM, coll. MGB; 15.06.1893, 22 exx., leg. WM, coll. MGB; 18.06.1893, 4 exx., leg. WM, coll. MGB; Marcelin k. Warszawy [EC09], 8.05.1967, 4 exx., leg. TS, coll. MGB. Śląsk Dolny: Ligota Wielka [XR49], 04.1902, 2 exx., leg. ED, coll. MGB. Śląsk Górny: Bobrek Dolny [CA74], starorzecza Wisły, 24.05.2014, 3, leg. et coll. CG; Brynek [CA39], 2.11.2013, leg. et coll. HS, 9.11.2013, leg. et coll. HS, 10.11.2013, 2 exx., leg. et coll. HS; Bytom [CA57], 1.07.1927, leg. FK, coll. MGB; Bytom-Rozbark [CA57], 15.08.1926, 4 exx., leg. FK, coll. MGB; Dąbrowa Górnicza [CA77], 20.06.1896, leg. KS, coll. MGB; Gliwice-Łabędy [CA37], 26.08.1932, 2 exx., leg. HN, coll. MGB; 23.08.1937, 3 exx., leg. HN, coll. MGB; Mikołów [CA46], 10.06.1993, 4 exx., leg. et coll. JG; pod kłodą wśród zgniłej trawy, pastwisko, 10.06.1993, 4 exx., leg. et coll. JG; Pniów [CA28], 6.06.1929, leg. FK, coll. MGB; 16.06.1929, 2 exx., leg. FK, coll. MGB; Przezchlebie [CA38], 18.07.1926, leg. FK, coll. MGB; Racibórz [BA95], 17.06.1926, 2 exx., leg. FK, coll. MGB; Ruda Śląska [CA47], 5.05.2000, 2 exx., leg. et coll. JG, 6.06.2010, leg. et coll. JG; Ruda Śląska-Wirek [CA47], 17.05.2001, 2 exx., leg. et coll. JG; Strzyżowice [CA68], 18.05.2002, 2 exx., leg. et coll. JG; Zbrosławice [CA48], 11.06.1926, leg. FK, coll. MGB. Wyżyna Krakowsko-Wieluńska: Kraków [DA24], 20.07.1969, 3 exx., leg. TS, coll. MGB. Roztocze: Florjanka [FB40]: 6.10.1905, leg. FF, coll. MGB; 21.10.1906, leg. FF, coll. MGB. W Polsce gatunek rozmieszczony na całym jej obszarze, względnie częsty, zwłaszcza w niewielkich zbiornikach o gliniastym podłożu. Helophorus (Helophorus) aequalis Thomson, 1868 *Śląsk Górny: Bobrek Dolny [CA74], starorzecza Wisły, 24.05.2014, 1, leg. et coll. CG. 16

Gatunek opisany w drugiej połowie XIX wieku, następnie ze względu na duże podobieństwo do pokrewnego H. aquaticus, długo traktowany był jako jego synonim. Dopiero pod koniec XX w. Angus (1982) udowodnił, że jest to oddzielny gatunek. W Polsce znany z pięciu krain: Pobrzeża Bałtyku, Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej, Niziny Mazowieckiej, Śląska Dolnego i Roztocza na podstawie starych danych z przełomu XIX i XX wieku (Burakowski et al. 2000) oraz z kolejnych trzech krain na podstawie danych współczesnych: Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej (Angus 1982), Pojezierza Mazurskiego (Pakulnicka et al.1998, Pakulnicka & Bartnik 1999, Pakulnicka 2003, 2008, Pakulnicka & Biesiadka 2011) oraz Puszczy Białowieskiej (Buczyński & Przewoźny 2006). Helophorus (Helophorus) aquaticus (Linnaeus, 1758) Pobrzeże Bałtyku: Kąty Rybackie [CF82], na plaży, 2.05.2015, leg. et coll. CG; Kołobrzeg [WA30], solniska k. Budzistowa, 29.09.2015, 1, leg. et coll. CG. Pojezierze Pomorskie: Częstocin [CF10], 25.04.2015, 5 exx., leg. et coll. CG; Szpon [CF10], 26.04.2015, 3 exx., leg. et coll. CG. Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Bogaczów [WT14], 51 52 46 N 15 14 33 E, kałuża na drodze w borze sosnowym, 5.06.2016, 23 exx., leg. et coll. CG; Lubiatów [WT15], 51 55 27 N 15 12 17 E, kałuża na polu, 5.06.2016, 8 exx., leg. et coll. CG; Nowa Sól [WT45], starorzecza Odry, 24.06.2001, leg. et coll. CG; 4.07.2001, 4 exx., leg. et coll. CG. Nizina Mazowiecka: Bielany [DC99], 17.06.1889, leg. WM, coll. MGB; Świder [EC17], 20.06.1900, leg. WM, coll. MGB; 6.07.1899, leg. WM, coll. MGB; Urle [ED41], 16.06.1909, leg. WM, coll. MGB; Warszawa [EC08], 10.05.1904, 7 exx., leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Natolin [EC08], 24.05.1883, leg. WM, coll. MGB; 5.05.1888, leg. WM, coll. MGB; 22.06.1888, 4 exx., leg. WM, coll. MGB; 24.04.1893, leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Saska Kępa [EC08], 11.10.1889, 4 exx., leg. WM, coll. MGB; 20.06.1895, leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Wawer [EC18], 15.05.1902, 2 exx., leg. WM, coll. MGB. Podlasie: Kleszczele [FD52], strumień w lesie, 5.05.2012, 10 exx., leg. et coll. CG. Śląsk Górny: Brynek [CA39], 29.08.2000, leg. HS, coll. CG; Brzezinka [CA74], 7.04.1936, leg. KK, coll. MGB; Bytom [CA57], 22.04.1911, 3 exx., leg. G, coll. MGB; 4.08.1931, leg. FK, coll. MGB; 4.08.1934, leg. FK, coll. MGB; 6.07.1944, leg. FK, coll. MGB; Dąbrowa Górnicza [CA77], 2.11.1936, leg. KS, coll. MGB; Katowice [CA56], śródleśny zarastający płytki staw, 24.06.2010, leg. et coll. CG; Miedary [CA49], 22.05.2011, leg. et coll. CG; Mikołów [CA46], zalane łąki, 14.06.2009, 10 exx., leg. et coll. CG; 20.05.2010, 6 exx., leg. et coll. CG; Mikołów-Bujaków [CA46], rów melioracyjny w łęgu Fraxino-Alnetum, 22.04.2010, 33 exx., leg. et coll. CG; zalane łąki, 19.04.2010, 5 exx., leg. et coll. CG; zalane łąki, 23.04.2010, leg. et coll. CG; zalane łąki, 20.05.2010, 16 exx., leg. et coll. CG; Potępa [CB30], starorzecze Małej Panwi, 5.05.2013, leg. et coll. CG; Racibórz [BA95], 17.06.1926, 2 exx., leg. FK, coll. MGB; Ruda Śląska [CA46], 6.06.1998, leg. et coll. CG; na światło, 29.06.1998, leg. et coll. CG; Tworóg [CB30], 27.06.1938, leg. HN, coll. MGB; Zabrze [CA47], 03.1921, coll. MGB; Zbrosławice [CA48], 20.06.1925, 4 exx., leg. HN, coll. MGB; Ziajki [CA84], starorzecza Wisły, 24.05.2014, 1, leg. et coll. CG. Wyżyna Krakowsko-Wieluńska: Konopiska [CB52], 31.05.1998, leg. TK, coll. JG; 4.07.1999, leg. TK, coll. CG; 5.07.1999, 2 exx., leg. TK, coll. CG; 24.07.1999, leg. TK, coll. CG. Wyżyna Małopolska: Zdanowice [DB41], zalane łąki, 11.03.2014, 2 exx., leg. et coll. CG. 17

Wyżyna Lubelska: Ignatów-Kolonia [FB86], rów melioracyjny, 1.05.2014, 1, leg. et coll. CG; Pławanice Las [FB86], Torfowisko Rozkosz, 1.05.2014, 1, leg. et coll. CG; Ruda [FB88], 29.04.2014, 1, leg. et coll. CG. Nizina Sandomierska: Dębica [EA34], 17.03.2012, leg. et coll. AT; 23.03.2012, leg. et coll. AT; Stasiówka [EA34], Wolica oddz. 36c, 12.04.2007, leg. et coll. AT. Beskid Zachodni: Babiogórski Park Narodowy, Stonów [CV99], pułapka feromonowa, 20.06.1998, leg. et coll. StS; Istebna [CV49], drobne zbiorniki torfowiskowe w borze świerkowym Bazzanio-Piceetum, 24.04.2016, 2, leg. et coll. CG; ok. 600 m n.p.m., kałuże na drodze polnej, 10.04.2011, leg. et coll. CG. *Kotlina Nowotarska: Jabłonka Orawska Suchy Bór, 1.05.1987, leg. AA, coll. RK; Nowy Targ [DV28], Czarny Dunajec, 15.06.2009, 2 exx., leg. et coll. CG. Beskid Wschodni: Polichty [DA91], 05.1999, 3 exx., leg. et coll. AT; 13.04.2000, leg. et coll. AT; Węgierka [FA12], 5.04.1969, leg. TS, coll. MGB. *Bieszczady: Jabłonki [EV95], 8.07.1957, leg. TS, coll. MGB. *Pieniny: Grywałd [DV57], potok Kraśnica, 14.06.2009, 10 exx., leg. et coll. CG; Sromowce Niżne [DV57], starorzecze Dunajca, 17.06.2009, 8 exx., leg. et coll. CG; 20.06.2009, 2 exx., leg. et coll. CG. Tatry: Tatry, 10.1963, leg. TS, coll. MGB. Gatunek o zasięgu eurosyberyjskim, jeden z najpospolitszych w Polsce spośród przedstawicieli całej rodziny. Obecnie wykazany jest już ze wszystkich krain za wyjątkiem Wzgórz Trzebnickich. Helophorus (Helophorus) grandis Illiger, 1798 Pobrzeże Bałtyku: Sarbinowo [XA57], 18.04-5.05.2001, leg. AKG, coll. JG. Pojezierze Pomorskie: Częstocin [CF10], 25.04.2015, 2 exx., leg. et coll. CG; Szpon [CF10], 26.04.2015, 2 exx., leg. et coll. CG. Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Nowa Sól [WT45], starorzecza Odry, 4.07.2001, leg. et coll. CG. Nizina Mazowiecka: Szadurka, 1886, 5 exx., leg. WM, coll. MGB; Warszawa [EC08], 19.10.1889, leg. WM, coll. MGB; 4.05.1892, leg. WM, coll. MGB; 10.05.1904, 7 exx., leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Fort Śliwicki [EC08], 6.04.1893, leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Natolin [EC08], 22.06.1889, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; 9.05.1892, 5 exx., leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Saska Kępa [EC08], 11.10.1889, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; 5.04.1892, 2 exx., leg. WM, coll. MGB. *Podlasie: Kleszczele [FD52], strumień w lesie, 5.05.2012, 1, leg. et coll. CG. Śląsk Dolny: Ligota Wielka [XR49], 06.1905, leg. ED, coll. MGB. Śląsk Górny: Bytom [CA57], 22.04.1911, 2 exx., leg. G, coll. MGB; Gliwice-Łabędy [CA37], 27.03.1928, leg. HN, coll. MGB; Mikołów, Fiołkowa Góra [CA46], kałuża na polu, 18.04.2013, 4 exx., leg. et coll. CG; Mikołów-Bujaków [CA46], zalane łąki, 17.04.2010, 22 exx., leg. et coll. CG; zalane łąki, 18.04.2013, leg. et coll. CG; zalane łąki, 19.04.2010, 6 exx., leg. et coll. CG; rów melioracyjny w łęgu Fraxino-Alnetum, 22.04.2010, 3, leg. et coll. CG; zalane łąki, 23.04.2010, 10 exx., leg. et coll. CG; zalane łąki, 20.05.2010, 7 exx., leg. et coll. CG; Racibórz [BA95], Odra, 29.8.1938, leg. HN, coll. MGB. *Wyżyna Krakowsko-Wieluńska: Konopiska [CB52], rów melioracyjny, w szczątkach roślinnych, 16.04.2002, leg. TK, coll. CG. 18

Wyżyna Lubelska: Ignatów-Kolonia [FB86], rów melioracyjny, 28.04.2014, 1, leg. et coll. CG; Ruda [FB88], dystroficzny zbiornik, 29.04.2014, 1, leg. et coll. CG. *Beskid Zachodni: Dolina Czarnej Wisełki [CV59], 29.05.2005, leg. et coll. JG. *Pieniny: Frydman [DV47], starorzecza Białki, 20.06.2013, 2, leg. et coll. CG. Gatunek dawniej uważany za rzadki (Burakowski et al. 1976), jednak w ostatnich latach wielokrotnie był wykazywany z całego obszaru Polski (Biesiadka 1991, Czachorowski et al. 1993, Bidas & Przewoźny 2003, Pakulnicka 2003, 2008, Przewoźny & Buczyński 2003, Borowski et al. 2004, Przewoźny 2004a, Zawal et al. 2004, Buczyński & Kowalik 2005, Nijboer et al. 2006, Przewoźny et al. 2006, Buczyński & Przewoźny 2006, 2009, Buczyński et al. 2007, Buczyński et al. 2009, Przewoźny et al. 2012, Buczyński et al. 2012, Greń et al. 2017). Prezentowane powyżej dane również potwierdzają, że jest to gatunek dość często spotykany i obecnie stwierdzony został już w 18. krainach. Helophorus (Kyphohelophorus) tuberculatus Gyllenhal, 1808 Pobrzeże Bałtyku: Jastrzębia Góra, distr. Gdańsk [CF27], 25.05-16.06.1991, leg. PW, coll. TG. Nizina Mazowiecka: Warszawa-Fort Śliwicki [EC08], 27.06.1894, 2 exx., leg. WM, coll. MGB. Śląsk Górny: Chełmek [CA75], 13.09.1901, 5 exx., leg. WM, coll. MGB. Szeroko rozmieszczony gatunek holarktyczny, w Polsce bardzo rzadki i wszędzie nieliczny. Wykazany tylko z 9 krain, zazwyczaj na podstawie danych, sprzed co najmniej sześćdziesięciu i więcej lat (Burakowski et al. 1976). W ostatnich latach podawany z Podlasia (Przewoźny & Lasoń 2003), Wyżyny Lubelskiej (Buczyński et al. 2003), Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (Przewoźny 2004a) i Puszczy Białowieskiej (Greń et al. 2017). Związany jest z torfowiskami i w przeciwieństwie do innych gatunków z rodzaju Helophorus (poza podrodzajem Empleurus) żyje nie bezpośrednio w wodzie, lecz wśród kępek torfowców. Helophorus (Rhopalohelophorus) arvenicus Mulsant, 1846 Pobrzeże Bałtyku: Powiat sławieński, 07.1943, leg. HN, coll. MGB. *Nizina Mazowiecka: Warszawa-Saska Kępa [EC08], 11.10.1889, 3 exx., leg. WM, coll. MGB. *Śląsk Górny: Mikołów [CA46], zalane łąki, 8.06.2009, leg. et coll. CG; 14.06.2009, 2 exx., leg. et coll. CG; Potępa [CB30], starorzecze Małej Panwi, 5.05.2013, leg. et coll. CG. Beskid Zachodni: Brenna [CA41], rzeka Brennica, 7.08.2011, 31 exx., leg. et coll. CG; Milówka [CV69], rzeka Soła, 23.08.2008, 5 exx., leg. et coll. CG; 24.06.2009, 22 exx., leg. et coll. CG; 8.08.2010, leg. et coll. CG; Roztoka ad Tarnów, 2.05.1987, leg. et coll. RK; Wisła [CA40], w rzece Wiśle, 14.08.2009, leg. et coll. CG. Pieniny: Sromowce Niżne [DV57], starorzecze Dunajca, 17.06.2009, leg. et coll. CG. Gatunek notowany z większości krajów europejskich oraz azjatyckiej części Turcji. W Polsce rzadki, w rejonach górskich i podgórskich częstszy. Występuje głównie w czystych, wartkich strumieniach o piaszczystym i piaszczysto-żwirowym dnie. 19

Helophorus (Rhopalohelophorus) asperatus Rey, 1885 *Śląsk Górny: Brynek [CA39], 31.03.2011, leg. et coll. HS; Bytom [CA48], 23.05.1943, leg. FK, coll. MGB; Bytom [CA57], 4.08.1934, leg. FK, coll. MGB; Mikołów [CA46], Fiołkowa Góra, 18.04.2013, 2 exx., leg. et coll. CG; Mikołów-Bujaków [CA46], zalane łąki, 17.04.2010, 7 exx., leg. et coll. CG; 19.04.2010, 14 exx., leg. et coll. CG; 23.04.2010, 10 exx., leg. et coll. CG; 20.05.2010, 6 exx., leg. et coll. CG; Mikołów-Bujaków [CA46], rów melioracyjny w łęgu Fraxino-Alnetum, 22.04.2010, leg. et coll. CG; Paruszowiec [CA25], 13.06.1910, leg. CS, coll. MGB; 15.07.1910, leg. CS, coll. MGB; Potępa [CB30], starorzecze Małej Panwi, 5.05.2013, leg. et coll. CG. *Wyżyna Małopolska: Zdanowice [DB41], zalane łąki, 11.03.2014, leg. et coll. CG. *Beskid Zachodni: Ustroń [CA40], 25.04.1997, leg. et coll. TG. *Bieszczady: Jabłonki [EV95], 5.06.1957, 2 exx., leg. TS, coll. MGB. Gatunek środkowoeuropejski o stosunkowo niewielkim obszarze występowania. W Polsce rzadki i nieliczny. Do chwili obecnej znany był tylko z pięciu krain: Niziny Mazowieckiej, Śląska Dolnego, Gór Świętokrzyskich, Roztocza i Sudetów Wschodnich (Burakowski et al. 1976, Galewski 1990, Bidas & Przewoźny 2003, Przewoźny 2004a, Buczyński & Przewoźny 2006). Helophorus (Rhopalohelophorus) brevipalpis Bedel, 1881 Pobrzeże Bałtyku: Rokitnica [CF41], 27.10.1928, 6 exx., leg. JK, coll. MGB. *Nizina Mazowiecka: Bielany [DC99], 17.08.1888, leg. WM, coll. MGB; 7.06.1889, 4 exx., leg. WM, coll. MGB; Jabłonna [DD90], 14.05.1893, leg. TS, coll. MGB; Struga [EC09], 12.05.1891, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; Warszawa [EC08], 4.06.1892, leg. WM, coll. MGB; 6.06.1892, leg. WM, coll. MGB; 26.06.1892, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; 26.06.1896, leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Natolin [EC08], 29.05.1888, leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Saska Kępa [EC08], 24.05.1892, leg. WM, coll. MGB. Podlasie: Jabłoń [FC43], 8.06.1893, 2 exx., leg. WM, coll. MGB. Śląsk Dolny: Ligota Wielka [XR49], 04.1899, leg. ED, coll. MGB; 9.06.1922, leg. ED, coll. MGB; 06.1922, leg. ED, coll. MGB; Żagań [WT21], 13.07.1991, leg. et coll. CG; Żarów [XS04], 07.1941, coll. MGB. *Śląsk Górny: Bytom [CA57], 24.04.1912, leg. G, coll. MGB; 1.05.1926, leg. FK, coll. MGB; 9.10.1937, leg. FK, coll. MGB; Ćwiklice [CA54], na światło, 15.07.1994, 2 exx., leg. et coll. JG; Dąbrowa Górnicza [CA77], 10.04.1936, leg. KS, coll. MGB; Gliwice- Łabędy [CA37], 6.04.1928, leg. HN, coll. MGB; Kamieniec [CA38], 9.02.1938, leg. HN, coll. MGB; Katowice-Murcki [CA56], 18.06.1936, leg. FK, coll. MGB; Kobiór [CA54], na światło, 17.07.1993, 4 exx., leg. et coll. JG; Mikołów-Bujaków [CA46], rów melioracyjny w łęgu Fraxino-Alnetum, 22.04.2010, leg. et coll. CG; Mysłowice [CA66], 5.03.1939, 4 exx., leg. KS, coll. MGB; Pogrzebień k. Raciborza [CA04], 23.04.1931, leg. W, coll. MGB; Przezchlebie [CA38], 15.07.1944, leg. FK, coll. MGB; Racibórz [BA95], 17.06.1926, leg. FK, coll. MGB; Zabrze [CA37], 9.08.1929, coll. MGB; Zbrosławice [CA48], kamieniołom, 20.06.1925, 2 exx., leg. HN, coll. MGB. *Nizina Sandomierska: Brzóza Królewska [EA96], na światło, 15.07.1997, leg. TB, coll. CG. Beskid Zachodni: Dębowiec [CA31], 13.07.1996, 2 exx., leg. et coll. CG; Istebna 20

[CV49], w kałuży na drodze polnej ok. 600 m n.p.m., 1.05.2006, 3 exx., leg. et coll. CG; w kałuży na drodze polnej ok. 600 m n.p.m., 8.05.2010, 7 exx.,leg. et coll. CG; drobne zbiorniki torfowiskowe w borze świerkowym Bazzanio-Piceetum, 10.07.2010, leg. et coll. CG; 27.07.2013, leg. et coll. CG; na światło, 17.07.2015, leg. et coll. CG; drobne zbiorniki torfowiskowe w borze świerkowym Bazzanio-Piceetum, 24.04.2016, leg. et coll. CG; Milówka [CV69], rzeka Soła, wśród kamieni porośniętych glonami nitkowatymi, 24.06.2009, leg. et coll. CG; Skawica Zemlikowo [DA00], 6.07.2008, leg. PS, coll. StS; pola ponad wsią, 7.06.2013, leg. PS, coll. StS. *Kotlina Nowotarska: Jabłonka [DV08], 11.04.1987, leg. AA, coll. RK; Ludźmierz [DV28], 7.07.2001, 40 exx., leg. TB, coll. CG. Beskid Wschodni: Barwinek [EV47], 1.07.1996, leg. et coll. JG; 2.07.1996, leg. et coll. JG; Rybotycze [FA10], 19.06.2013, leg. et coll. CG. *Tatry: Tatry 22.10.1963, leg. TS, coll. MGB. Gatunek o bardzo dużym zasięgu euro-azjatyckim, jednocześnie pospolity i często bardzo liczny. Bardzo zmienny pod względem ubarwienia i rozmiarów ciała. W Polsce znany z całego obszaru, zarówno w górach, jak i na nizinach. Helophorus (Rhopalohelophorus) croaticus Kuwert, 1886 Podlasie: Kózki [FD20], rzeka Bug, 28.04.2012, 2, leg. et coll. CG. *Beskid Zachodni: Roztoka ad Tarnów, 2.05.1987, leg. et coll. RK. Gatunek znany z południowo-wschodniej i środkowej Europy oraz azjatyckiej części Turcji i Rosji. Przez Polskę prawdopodobnie przebiega północna granica jego zasięgu. Dotąd znany był tylko z Podlasia (Przewoźny et al. 2006, Buczyński & Przewoźny 2006) i Śląska Dolnego (Burakowski et al. 1976). Helophorus (Rhopalohelophorus) discrepans Rey, 1885 *Wyżyna Lubelska: Ruda [FB88], 29.04.2014, 1, leg. et coll. CG. Rozmieszczenie tego gatunku rozciąga się od północnej Afryki poprzez południową i środkową Europę po Azję. W Polsce znany tylko z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej, Puszczy Białowieskiej i Sudetów Wschodnich (Burakowski et al. 1976, Przewoźny et al. 2012, Greń et al. 2017). Helophorus (Rhopalohelophorus) dorsalis (Marsham, 1802) Podlasie: Szuminka [FC71], rzeka Bug, 17.07.2007, leg. PB, coll. CG. W Polsce rzadko i pojedynczo poławiany na całym jej obszarze, od północy po góry. Helophorus (Rhopalohelophorus) flavipes Fabricius, 1792 Pobrzeże Bałtyku: Międzyzdroje, Wyspa Wolin [VV67], 6.07.1997, leg. et coll. CG; Sarbinowo [XA57], 18.04-5.05.2001, 18 exx. leg. AKG, coll. JG. 21

Pojezierze Pomorskie: Częstocin [CF10], 25.04.2015, 6 exx.,leg. et coll. CG. Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Bogaczów [WT14], 51 52 46 N 15 14 33 E, kałuża na drodze w borze sosnowym, 5.06.2016, 3 exx., leg. et coll. CG; Lubiatów [WT15], 51 55 27 N 15 12 17 E, kałuża na polu, 5.06.2016, 2 exx., leg. et coll. CG. Nizina Mazowiecka: Jabłonna [DD90], 5.06.1957, leg. TS, coll. MGB; Struga [EC09], 1.06.1892, leg. WM, coll. MGB; Świder [EC17], 11.07.1903, leg. WM, coll. MGB; Urle [ED41], 20.03.1905, leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Saska Kępa [EC08], 11.10.1889, leg. WM, coll. MGB; 24.05.1892, leg. WM, coll. MGB; Sękocin Stary ad Nadarzyn [DC97], 7.04.2016, 1, leg. RK, coll. CG. Podlasie: Kleszczele [FD52], strumień w lesie, 5.05.2012, 10 exx., leg. et coll. CG. Śląsk Dolny: Żagań [WT21], 13.07.1991, leg. et coll. CG. Śląsk Górny: Brynek [CA39], 28.09.1999, 2 exx., leg. HS, coll. CG; 9.09.2003, leg. HS, coll. CG; 22.05.2010, leg. HS, coll. CG; 14.04.2016, leg. et coll. HS, Bytom [CA57], 30.04.1926, leg. FK, coll. MGB; 23.05.1943, 3 exx., leg. FK, coll. MGB; 4.08.1934, leg. FK, coll. MGB; 13.05.1985, leg. HD, coll. MGB; Dąbrowa Górnicza [CA77], 06.1936, 4 exx., leg. KS, coll. MGB; Katowice [CA56], kałuża na drodze leśnej, 13.05.2013, 4 exx., leg. et coll. CG; Miedary [CA49], 22.05.2011, 2 exx., leg. et coll. CG; Mikołów [CA46], zalane łąki, 20.05.2010, 47 exx., leg. et coll. CG; kałuża na łące, 22.04.2014, 30 exx., leg. et coll. CG; Mikołów-Mokre [CA46], Fiołkowa Góra, 13.04.2010, leg. et coll. CG; Mikołów- Bujaków [CA46], zalane łąki, 17.04.2010, 21 exx., leg. et coll. CG; 19.04.2010, 30 exx., leg. et coll. CG; 20.05.2010, 13 exx. leg. et coll. CG; 18.04.2013, 3 exx., leg. et coll. CG; rów melioracyjny w łęgu Fraxino-Alnetum, 22.04.2010, 11 exx., leg. et coll. CG; Mokre [CA46], 3.04.1999, leg. et coll. JG; Paruszowiec [CA25],?, leg. CS, coll. MGB;?, leg. CS, coll. MGB; Potępa [CB30], starorzecze Małej Panwi, 5.05.2013, leg. et coll. CG; Przezchlebie [CA38], 13.06.1929, leg. FK, coll. MGB; Ruda Śląska [CA46], oddz. 39, Leśnictwo Panewnik, płytki zarośnięty staw, 8.07.2002, leg. et coll. CG; 12.07.2002, leg. et coll. CG; Ruda Śląska [CA47], ul. Szpitalna, 2.11.1997, leg. et coll. JG; Zabrze [CA37], 11.10.2010, leg. et coll. TG; Żędowice [CB20], bagno Koło, 5.05.2013, 2 exx., leg. et coll. CG. *Wyżyna Krakowsko-Wieluńska: Konopiska [CB52], 24.07.1994, leg. TK, coll. CG; 5.07.1999, 2 exx., leg. TK, coll. CG; rów melioracyjny, w szczątkach roślinnych, 16.04.2002, leg. TK, coll. CG; 15.08.2002, leg. TK, coll. CG; rów melioracyjny, w szczątkach roślinnych, 1.09.2002, leg. et coll. CG. Wyżyna Małopolska: Spalski Park Krajobrazowy [DC31], 12-13.05.1999, leg. RD, coll. MGB; Żytkowice [EC30], 7.09.2012, leg. et coll. CG. Nizina Sandomierska: Borowa [EA24], 24.03.2012, 3 exx., leg. et coll. AT; Braciejowa [EA34], przydrożny rów, 11.05.2007, leg. et coll. AT; Dębica [EA34], w locie, 28.04.2009, leg. et coll. AT; 20.04.2011, leg. et coll. AT; 23.03.2012, 2 exx., leg. et coll. AT; Dębica [EA34], Wolica oddz. 38c, 24.03.2010, leg. et coll. AT; Stasiówka [EA34], w locie, 26.03.2000, 2 exx., leg. et coll. AT; Stobierna [EA34], młaka, 28.04.2007, leg. et coll. AT; Zawada [EA34], 28.04.2007, leg. et coll. AT. Beskid Zachodni: Babiogórski Park Narodowy, oddz. 115, pułapka feromonowa, 21.05.1998, leg. et coll. StS; Babiogórski Park Narodowy, oddz. 37a, pułapka feromonowa, 4.06.2005, leg. et coll. StS; Barania Góra [CV59], ok. 920 m n.p.m., kałuża na zrębie (nasłoneczniona), 26.04.2010, 7 exx., leg. et coll. CG; Beskid Żywiecki, Wielka Czantoria [CV57], źródło, 6.10.2012, 2 exx., leg. et coll. CG; Istebna [CV49], drobne zbiorniki torfowiskowe w borze świerkowym Bazzanio-Piceetum, 10.07.2010, leg. et coll. CG; 9.04.2016, 2 exx., leg. et coll. CG; 24.04.2016, 3 exx., leg. et coll. CG; w kałuży na drodze 22

polnej ok. 600 m n.p.m., 26.05.2005, 11 exx., leg. et coll. CG; 1.05.2006, 10 exx., leg. et coll. CG; 18.06.2006, leg. et coll. CG; 20.07.2006, 12 exx., leg. et coll. CG; 8.05.2010, 18 exx., leg. et coll. CG; 10.04.2011, 19 exx., leg. et coll. CG; na światło, 17.07.2015, leg. et coll. CG; Magurka Wiślana [CV59], ok. 1000 m n.p.m., młaki torfowiskowe, 21.09.2008, 9 exx. leg. et coll. CG; kałuża na drodze, 21.09.2008, 9 exx. leg. et coll. CG; Malinowska Skała [CA50], młaka źródliskowa, 3.04.2016, leg. et coll. CG; Skawica Zemlikowo [DA00], 6.07.2008, 6 exx., leg. PS, coll. StS; 23.05.2010, leg. PS, coll. StS. Kotlina Nowotarska: Jabłonka [DV08], 11.04.1987, leg. AA, coll. RK. Beskid Wschodni: Polichty [DA91], 13.04.2000, 5 exx.,leg. AT, coll. CG; Rybotycze [FA10], 19.06.2013, 106 exx., leg. et coll. CG. *Pieniny: Dębno/Frydman [DV47], dolina Białki, 13.10.2011, 27 exx., leg. et coll. CG; Frydman [DV47], starorzecza Białki, 20.06.2013, leg. et coll. CG. Tatry: Dolina Pięciu Stawów Polskich, Tatry [DV25], 27.07.2016, 4 exx., leg. et coll. CG; Hala Gąsienicowa [DV25], 14.07.1902, 3 exx., leg. WM, coll. MGB; Tatry [DV25], 9.09.2005, leg. et coll. CG. Bardzo pospolity gatunek w całej Europie. Uwzględniając powyższe dane, niewykazany w Polsce jeszcze tylko z Wzgórz Trzebnickich i Sudetów Wschodnich. Helophorus (Rhopalohelophorus) glacialis Villa, 1883 Beskid Zachodni: Babia Góra [CV99], 30.06.?, 3 exx., leg.?, coll. MGB. Europejski gatunek borealno-górski. W Polsce znany tylko z Sudetów, Babiej Góry i Tatr (Burakowski et al. 1976). Helophorus (Rhopalohelophorus) granularis (Linnaeus, 1761) Pobrzeże Bałtyku: Kołobrzeg [WA40], Solne Bagno, 21.09.2015, 3 exx., leg. et coll. CG; Kołobrzeg [WA30], solniska k. Budzistowa, 29.09.2015, leg. et coll. CG; Międzyzdroje, Wyspa Wolin [VV67], 6.07.1997, leg. et coll. CG; Sarbinowo [XA57], 18.04-5.05.2001, 4 exx., leg. AKG, coll. JG; Świnoujście [VV57], 6.07.1997, leg. et coll. CG. Pojezierze Pomorskie: Częstocin [CF10], 25.04.2015, 22 exx., leg. et coll. CG; Szpon [CF10], 26.04.2015, leg. et coll. CG; Sztofrowa Huta [CF10], 26.04.2015, 2 exx., leg. et coll. CG. Pojezierze Mazurskie: Pisz, Puszcza Piska [EE53], okolice rezerwatu przyrody Szast, 17-26.07.2014, leg. TG, coll. CG; Puszcza Piska [EE53], 17-26.07.2014, leg. et coll. TG. Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Lubiatów [WT15], 51 55 27 N 15 12 17 E, kałuża na polu, 5.06.2016, 30 exx., leg. et coll. CG; Nowa Sól [WT45], 28.06.1997, leg. et coll. CG; starorzecza Odry, 4.07.2001, 4 exx., leg. et coll. CG; starorzecza Odry w grądzie, na dnie liście, 23.04.2005, leg. et coll. CG. *Nizina Mazowiecka: Bielany [DC99], 17.09.1888, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; 14.06.1889, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; 2.07.1893, leg. WM, coll. MGB; 26.09.1901, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; Jabłonna [DD90], 14.05.1893, leg. TS, coll. MGB; 13.06.1893, leg. TS, coll. MGB; Świder [EC17], 4.07.1902, leg. WM, coll. MGB; Warszawa [EC08], 16.05.1892, leg. WM, coll. MGB; 4.06.1892, 4 exx.,leg. WM, coll. MGB; 26.06.1892, 9 exx. leg. WM, coll. MGB; 3.05.1895, leg. WM, coll. MGB; 10.05.1904, leg. WM, coll. MGB; 23

Warszawa-Zawady [EC08], riverbank Wisła, 2.08.2014, 5 exx.,leg. et coll. TG; Warszawa- Natolin [EC08], 22.06.1888, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; 9.05.1892, leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Saska Kępa [EC08], 11.10.1889, leg. WM, coll. MGB; 12.10.1889, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; 19.08.1891, leg. WM, coll. MGB; 12.10.1891, leg. WM, coll. MGB; 20.10.1891, leg. WM, coll. MGB; 24.05.1892, 6 exx., leg. WM, coll. MGB; 5.09.1892, leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Saski Ogród [EC08], 30.03.1911, leg. WM, coll. MGB. Podlasie: Jabłoń [FC43], 8.06.1893, 12 exx., leg. WM, coll. MGB; Kleszczele [FD52], strumień w lesie, 5.05.2012, 3 exx., leg. et coll. CG; Kózki [FD20], rzeka Bug, 28.04.2012, 2 exx., leg. et coll. CG; 8.09.2016, leg. et coll. CG; Mielnik [FD30], 52 20 N 23 01 E, 14.07.2014, leg. et coll. TG. Puszcza Białowieska: Gruszki [FD85], 22.07.1986, leg. et coll. RK; Nowosady [FD75], Bagna Derlicz, 6.09.2016, 5 exx.,leg. et coll. CG; Puszcza Białowieska, oddz. 131 [FD95], 07.1995, leg. et coll. JG. Śląsk Dolny: Kamieniec Ząbkowicki [XR39], 12.04.1929, 2 exx., leg. HN, coll. MGB; Ligota Wielka [XR49], 04.1899, 2 exx., leg. ED, coll. MGB; 8.06.1922, leg. ED, coll. MGB; 5.06.1926, 2 exx., leg. ED, coll. MGB; Żagań [WT21], 13.07.1994, leg. et coll. CG; 19.08.1995, 11 exx., leg. et coll. CG. Śląsk Górny: Bobrek Dolny [CA74], starorzecza Wisły, 24.05.2014, leg. et coll. CG; Borowa Wieś [CA46], piaskownia, 26.09.2012, leg. et coll. CG; Brynek [CA39], 5.04.2007, leg. HS, coll. CG; 12.08.1998, leg. TB, coll. CG; 22.08.1999, leg. et coll. JG; 20.07.2010, 11 exx., leg. HS, coll. CG; 31.03.2011, 4 exx.,leg. et coll. HS; 6.08.2012leg. et coll. HS; 4.08.2013, leg. et coll. HS; 8.08.2013, 3 exx., leg. et coll. HS; 15.08.2013, leg. et coll. HS; odłów na światło, 22.07.2015, 2 exx., leg. et coll. HS; 11.08.2015, leg. et coll. HS; 13.08.2015, leg. et coll. HS; 3.07.2015, 2 exx., leg. et coll. HS; 22.07.2014, 7 exx., leg. et coll. HS; 16.07.2014, leg. et coll. HS; 26.07.2014, leg. et coll. HS; 3.08.2014, leg. et coll. HS; 9.08.2014, leg. et coll. HS; Bytom [CA48], rezerwat przyrody Segiet, 21.09.2010, leg. et coll. CG; Bytom [CA57], 9.09.1928, leg. FK, coll. MGB; 13.03.1934, leg. FK, coll. MGB; 10.05.1938, leg. FK, coll. MGB; 16.05.1938, 8 exx., leg. FK, coll. MGB; 23.04.1943, 2 exx., leg. FK, coll. MGB; 23.05.1943, 3 exx., leg. FK, coll. MGB; Czarnocin [CA09], 16.08.1998, leg. et coll. JG; Grabówka [CA07], zbiorniki wodne w kopalni piasku, 24.07.1998, 4 exx., leg. et coll. CG; 20.09.2009, 3 exx., leg. et coll. CG; 14.07.2010, leg. et coll. HS; 22.05.2010, 3 exx., leg. et coll. CG; Kalety [CB40], na światło, 5.07.2015, leg. et coll. HS; Kamieniec [CA38], 7.03.1999, leg. et coll. JG; Katowice [CA66], zagłębienie wypełnione okresowo wodą w grądzie, 3.04.2005, leg. et coll. CG; Katowice [CA56], kałuża na drodze leśnej, 13.05.2013, leg. et coll. CG; Lasy Borowskie [CA47], na światło, 29.07.2005, 4 exx., leg. et coll. JG; Lasy Kobiórskie [CA45], 11.07.1995, 5 exx., leg. et coll. JG; Lasy Pszczyńskie, Świerczyniec, Dąbrowice [CA64], na światło, 1.07.1995, 3 exx., leg. GC, coll. JG; Lubieszów [CA07], piaskownia, 12.08.2010, 2 exx., leg. et coll. CG; rezerwat przyrody Łężczok k. Raciborza [CA05], 31.10.1937, leg. HN, coll. MGB; 23.06.2011, 2 exx., leg. et coll. TG; Mętków [CA84], starorzecza Wisły, 20.07.2014, leg. et coll. CG; Miedary [CA49], 22.05.2011, 2 exx., leg. et coll. CG; Mikołów [CA46], w kałuży o gliniastym dnie z kępami traw w kamieniołomie, 9.10.2005, leg. et coll. CG; zalane łąki, 14.06.2009, leg. et coll. CG; kałuża na łące, 22.04.2014, 105 exx., leg. et coll. CG; Mikołów [CA46], Fiołkowa Góra, 18.04.2013, leg. et coll. CG; Mikołów-Mokre [CA46], Fiołkowa Góra, 13.04.2010, 5 exx.,leg. et coll. CG; Mikołów-Bujaków [CA46], zalane łąki, 17.04.2010, 55 exx., leg. et coll. CG; 19.04.2010, 56 exx., leg. et coll. CG; 20.05.2010, 54 exx., leg. et coll. CG; rów melioracyjny 24

w łęgu Fraxino-Alnetum, 22.04.2010, 3 exx., leg. et coll. CG; Mysłowice [CA66], 5.03.1939, 2 exx., leg. KS, coll. MGB; Paruszowiec [CA25], 29.05.1910, leg. CS, coll. MGB; 13.07.1910, leg. CS, coll. MGB; Przezchlebie [CA38], 18.07.1926, leg. FK, coll. MGB; Pusta Kuźnica [CB30], 7.02.2004, leg. HS, coll. CG; Rokitnica [CA47], 12.03.1943, leg. FK, coll. MGB; Ruda Śląska [CA46], 28.04.1997, leg. et coll. CG; 5.08.1997, leg. et coll. CG; 19.05.1998, leg. et coll. CG; 25.04.2001, leg. et coll. CG; 15.05.2003, leg. et coll. CG; 1.07.2008, leg. et coll. CG; oddz. 39, Leśnictwo Panewnik, płytki zarośnięty staw, 10.08.2010, 10 exx., leg. et coll. CG; 8.07.2002, leg. et coll. CG; Taciszów [CA28], 21.11.1925, leg. HN, coll. MGB; Tychy [CA55], śródleśne bajoro, 27.06.2008, leg. et coll. CG; Zabrze [CA46], 11.08.2010, leg. et coll. CG; Zabrze [CA37], 9.08.1921, coll. MGB; 24.04.2011, 2 exx., leg. et coll. TG; 11.10.2010, leg. et coll. TG; Zabrzeg [CA42], rezerwat przyrody Rotuz, 26.06.2011, leg. et coll. CG; Ziajki [CA84], starorzecza Wisły, 24.05.2014, 2 exx., leg. et coll. CG; Żędowice [CB20], bagno Koło, 5.05.2013, 2 exx., leg. et coll. CG. Wyżyna Krakowsko-Wieluńska: Konopiska [CB52], 24.07.1994, leg. TK, coll. CG; Kraków [DA24], Wisła, 20.07.1949, 3 exx., leg. TS, coll. MGB; Ojcowski Park Narodowy [DA16], 23.09.2000, leg. et coll. CG; Ojców [DA16], 24.06.1902, leg. WM, coll. MGB. Wyżyna Małopolska: Krzyżanowice [DA69], 29.07.1997, 3 exx., leg. et coll. JG; 15.08.2015, leg. et coll. JG; Zdanowice [DB41], zalane łąki, 11.03.2014, 16 exx., leg. et coll. CG; Żytkowice [EC30], piaskownia, 7.09.2012, leg. et coll. CG. Wyżyna Lubelska: Bagno Bubnów, Poleski Park Narodowy [FC49], 51 22 539 N 23 15 112 E 12.09.2011, 2 exx., leg. et coll. CG; Batorz-Kolonia [FB03], kamieniołom, 26.04.2014, leg. et coll. CG; Bytyń [FB86], starorzecza Bugu, 27.04.2014, 3 exx., leg. et coll. CG; Dorohusk [FB97], rów melioracyjny, 30.04.2014, 2 exx., leg. et coll. CG; Ignatów- Kolonia [FB86], rów melioracyjny, 28.04.2014, 5 exx.,leg. et coll. CG; 1.05.2014, 2 exx., leg. et coll. CG; Łukówek Górny [FB78], 28.04.2014, 2 exx., leg. et coll. CG; Pławanice [FB86], torfowisko, 29.04.2014, leg. et coll. CG; Pławanice Las [FB86], Torfowisko Rozkosz, 30.04.2014, 15 exx., leg. et coll. CG; Ruda [FB88], 29.04.2014, leg. et coll. CG; dystroficzny zbiornik, 29.04.2014, 21 exx., leg. et coll. CG; starorzecze Uherki, 30.04.2014, leg. et coll. CG; Ruda-Kolonia [FB88], rów melioracyjny, 28.04.2014, leg. et coll. CG; Zawadówka [FB66], 26.04.2014, 3 exx., leg. et coll. CG. Nizina Sandomierska: Borowa [EA24], 17.03.2012, 2 exx., leg. et coll. AT; 24.03.2012, leg. et coll. AT;Brzóza Królewska [EA96], na światło, 26.06.1998, leg. TB, coll. CG; Stasiówka [EA34], 3.08.2004, leg. et coll. AT;6-8.07.2016, 1, 1, leg. et coll. AT; Puszcza Niepołomicka, 03.1948, leg. TS, coll. MGB. Beskid Zachodni: Babiogórski Park Narodowy, oddz. 47, pułapka feromonowa, 17.04.2005, leg. et coll. StS; Cieszyn [CA21], Olza, 28.07.2012, 2 exx., leg. et coll. CG; Istebna [CV49], w kałuży na drodze polnej ok. 600 m n.p.m., 26.05.2005, 2 exx., leg. et coll. CG; w kałuży na drodze polnej ok. 600 m n.p.m., 1.05.2006, 2 exx., leg. et coll. CG; drobne zbiorniki torfowiskowe w borze świerkowym Bazzanio-Piceetum, 10.04.2011, 2 exx., leg. et coll. CG; drobne zbiorniki torfowiskowe w borze świerkowym Bazzanio-Piceetum, 24.04.2016, 1, leg. et coll. CG; Skawica Zemlikowo [DA00], 15.08.2009, leg. PS, coll. StS; Tenczynek [DA05], na światło,29.04.2000, leg. et coll. CG; Ustroń [CA40], 25.04.1997, 3 exx., leg. et coll. TG; Zbydniów [DA52], na światło, 7.06.1993, leg. TB, coll. JG. Beskid Wschodni: Dynów [EA81], 3.05.2013, 3 exx., leg. et coll. AT; Rybotycze [FA10], 19.06.2013, leg. et coll. CG. Pieniny: Dębno/Frydman [DV47], dolina Białki, 13.10.2011, 2 exx., leg. et coll. CG; Sromowce Wyżnie [DV57], starorzecza Dunajca, 13.10.2011, 2 exx., leg. et coll. CG. 25

Szeroko rozmieszczony gatunek eurosyberyjski. W Polsce jeden z najpospolitszych przedstawicieli rodziny, po uwzględnieniu powyższych danych nieznany jeszcze tylko z Wzgórz Trzebnickich i Kotliny Nowotarskiej. Helophorus (Rhopalohelophorus) griseus Herbst, 1793 Pobrzeże Bałtyku: Międzyzdroje, Wyspa Wolin [VV67], 4.07.1997, leg. et coll. CG. Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Lubiatów [WT15], 51 55 27 N 15 12 17 E, kałuża na polu, 5.06.2016, 2, 2, leg. et coll. CG; Nowa Sól [WT45], 28.06.1997, 3 exx., leg. et coll. CG. Nizina Mazowiecka: Bielany [DC99], 17.06.1889, leg. WM, coll. MGB; 26.10.1901, leg. WM, coll. MGB; Jabłonna [DD90], 13.06.1893, 2exx., leg. WM, coll. MGB; Warszawa [EC08], 26.06.1892, 4 exx.,leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Saska Kępa [EC08], 11.10.1889, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; 5.04.1892, 2 exx., leg. WM, coll. MGB. Podlasie: Kózki [FD20], rzeka Bug, 28.04.2012, 1, leg. et coll. CG; 8.09.2016, 1, leg. et coll. CG. Puszcza Białowieska: Białowieża [FD85], 14.07.1995, leg. RD, coll. MGB. Śląsk Dolny: Żagań [WT21], 7.07.1995, 1, leg. et coll. CG. Śląsk Górny: Brynek [CA39], 9.06.1998, leg. et coll. CG; 19.07.2008, 1, leg. HS, coll. CG; 24.06.2009, 1, leg. HS, coll. CG; 17.08.2009, 1, leg. HS, coll. CG; Grabówka [CA07], zbiorniki wodne w kopalni piasku, 24.07.1998, 1, leg. et coll. CG; Mikołów- Bujaków [CA46], rów melioracyjny w łęgu Fraxino-Alnetum, 22.04.2010, 3 exx., leg. et coll. CG; Ruda Śląska [CA46], na światło, 14.05.1997, leg. et coll. CG; 20.07.1998, 2exx., leg. et coll. CG; Ruda Śląska-Kochłowice [CA55], 4.08.1997, leg. et coll. TG; Tworóg [CB30], 1.11.2003, leg. HS, coll. CG; Zabrzeg [CA42], rezerwat przyrody Rotuz, 26.06.2011, 1, leg. et coll. CG; Żędowice [CB20], bagno Koło, 5.05.2013, leg. et coll. CG. Wyżyna Lubelska: Batorz-Kolonia [FB03], kamieniołom, 26.04.2014, 1, leg. et coll. CG; Dorohusk-Zamieście [FB97], piaskownia, 30.04.2014, 1, 1, leg. et coll. CG; Pławanice [FB86], torfowisko, 29.04.2014, 1, leg. et coll. CG; Pławanice Las [FB86], Torfowisko Rozkosz, 1.05.2014, 1, 1, leg. et coll. CG. Nizina Sandomierska: Brzóza Królewska [EA96], na światło, 15.07.1997, leg. TB, coll. CG. *Beskid Zachodni: Dębowiec [CA31], 13.07.1996, 3 exx., leg. et coll. CG; Istebna [CV49], na światło, 17.07.2015, 1, leg. et coll. CG; Koniaków [CV59], Koczy Zamek, 8.06.2014, 1, leg. et coll. CG; Ustroń [CA40], 25.04.1997, leg. et coll. TG; 22.08.1997, leg. et coll. TG. *Bieszczady: Kalnica [FV04], na światło, 18.08.2001, 2 exx., leg. TB, coll. CG. *Pieniny: Dębno/Frydman [DV47], dolina Białki, 13.10.2011, leg. et coll. CG. Znany z całej Europy oraz azjatyckiej części Turcji. W Polsce dość pospolity, zarówno na nizinach, jak i w górach. Helophorus (Rhopalohelophorus) longitarsis Wollaston, 1864 Śląsk Górny: Dąbrowa Górnicza [CA77], 10.05.1936, leg. KS, coll. MGB. Gatunek zasiedla zachodnią, środkową i południowo-wschodnią Europę, północną 26

Afrykę oraz Turcję i Kazachstan. W Polsce wykazany z Pobrzeża Bałtyku, Śląska Dolnego, Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Wyżyny Lubelskiej (Burakowski et al. 1976, Buczyński & Przewoźny 2002, Przewoźny 2004b, Buczyński & Kowalik 2005, Przewoźny et al. 2006, Buczyński & Przewoźny 2006). Z uwagi jednak na powszechne mylenie go głównie z H. griseus (rzadziej H. minutus) wcześniejsze dane należałoby zweryfikować, poprzez sprawdzenie poprawności oznaczenia, jeśli dostępny jest materiał dowodowy, lub też nowe dane faunistyczne. Helophorus (Rhopalohelophorus) minutus Fabricius, 1775 Pobrzeże Bałtyku: Grzybowo [WA30], plaża, 25.09.2015, 1, leg. et coll. CG; Kołobrzeg [WA30], solniska k. Budzistowa, 29.09.2015, 1, leg. et coll. CG. Pojezierze Pomorskie: Częstocin [CF10], 25.04.2015, 1, leg. et coll. CG. Pojezierze Mazurskie: Szeroki Bór Piski [EE44], nad jeziorem Jegocinek, 25.07.2014, leg. et coll. TG. Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Bogaczów [WT14], 51 52 46 N 15 14 33 E, kałuża na drodze w borze sosnowym, 5.06.2016, 1, leg. et coll. CG; Lubiatów [WT15], 51 55 27 N 15 12 17 E, kałuża na polu, 5.06.2016, 1, 2, leg. et coll. CG; Nowa Sól [WT45], 28.06.1997, 4 exx., leg. et coll. CG; starorzecza Odry, 4.07.2001, 6 exx., leg. et coll. CG. Nizina Mazowiecka: Bielany [DC99], 17.06.1889, leg. WM, coll. MGB; 2.07.1893, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; Jabłonna [DD90], 14.05.1893, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; Świder [EC17], 9.06.1902, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; Urle [ED41], 16.06.1909, leg. WM, coll. MGB; Warszawa [EC08], 26.06.1892, 7 exx., leg. WM, coll. MGB; Warszawa- Fort Śliwicki [EC08], 22.04.1901, 4 exx.,leg. WM, coll. MGB; 29.04.1901, leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Łazienki [EC08], 22.09.1903, leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Saska Kępa [EC08], 11.10.1889, leg. WM, coll. MGB; 19.08.1891, 2 exx., leg. WM, coll. MGB; 24.05.1892, 4 exx.,leg. WM, coll. MGB; 15.06.1892, leg. WM, coll. MGB; Warszawa, Saski Ogród [EC08], 16.10.1902, leg. WM, coll. MGB. Podlasie: Kleszczele [FD52], strumień w lesie, 5.05.2012, 1, leg. et coll. CG; Kózki [FD20], rzeka Bug, 28.04.2012, 2, 1, leg. et coll. CG; 8.09.2016, 16 exx., leg. et coll. CG; 8.09.2016, 3, leg. et coll. CG; Serpelice ad. Mielnik [FC39], 12.07.2014, 3 exx., leg. et coll. TG. Śląsk Dolny: Golanka Dolna [WS97], na światło, 4.09.2011, 2 exx., leg. AB, coll. CG; Ligota Wielka [XR49], 4.08.1911, 2 exx., leg. ED, coll. MGB; 06.1912, leg. ED, coll. MGB; 06.1913, leg. ED, coll. MGB; Nowy Młyn [YR09], 25.05.1917, leg. MK, coll. MGB; Trzebień [WS49], 8.09.2012, leg. AB, coll. HS; Żagań [WT21], 13.07.1994, 1, leg. et coll. CG; 26.05.1995, leg. et coll. CG; 11.08.1995, leg. et coll. CG; 19.08.1995, 3 exx., leg. et coll. CG. Śląsk Górny: Brynek [CA39], 9.09.2003, leg. HS, coll. CG; 24.06.2009, 2, leg. HS, coll. CG; 17.08.2009, 1, leg. HS, coll. CG; 12.07.2010, leg. HS, coll. CG; 20.07.2010, 2, 3, leg. HS, coll. CG; 31.03.2011, leg. et coll. HS; 6.08.2012, leg. et coll. HS; 27.07.2013, 2 exx., leg. et coll. HS; 4.08.2013, 1, leg. et coll. HS; 12.06.2015, leg. et coll. HS; 17.07.2015, 2 exx., leg. et coll. HS; 19.07.2015, leg. et coll. HS; 22.07.2015, leg. et coll. HS; 9.08.2015, leg. et coll. HS; 11.08.2015, leg. et coll. HS; Bytom [CA57], 6.01.1926, leg. FK, coll. MGB; 25.10.1927, leg. HN, coll. MGB; 23.05.1943, 5 exx.,leg. 27

FK, coll. MGB; Dąbrowa Górnicza [CA77], 8.05.1936, leg. KS, coll. MGB; 11.05.1936, leg. KS, coll. MGB; Grabówka [CA07], zbiorniki wodne w kopalni piasku, 24.07.1998, leg. et coll. CG; Kalety [CB40], na światło, 5.07.2015, 2 exx., leg. et coll. HS; Lubieszów [CA07], piaskownia, 12.08.2010, 2, leg. et coll. CG; rezerwat przyrody Łężczok k. Raciborza [CA05], 4.06.2011, leg. et coll. TG; 23.06.2011, 2 exx., leg. et coll. TG; Miedary [CA49], 22.05.2011, 2, leg. et coll. CG; Mikołów-Bujaków [CA46], rów melioracyjny w łęgu Fraxino-Alnetum, 22.04.2010, 33 exx., leg. et coll. CG; zalane łąki, 17.04.2010, 36 exx., leg. et coll. CG; 19.04.2010, 46 exx., leg. et coll. CG; 20.05.2010, 23 exx., leg. et coll. CG; 20.05.2010, 3, leg. et coll. CG; 20.05.2010, leg. et coll. CG; 20.05.2010, 1, leg. et coll. CG; Mysłowice [CA66], 5.03.1939, 3 exx., leg. KS, coll. MGB; Ruda Śląska [CA46], na światło, 28.06.2001, leg. et coll. CG; oddz. 39, Leśnictwo Panewnik, płytki zarośnięty staw, 10.08.2010, 2 exx., leg. et coll. CG; Ruda Śląska-Bielszowice [CA47], 26.08.1930, leg. MK, coll. MGB; Żędowice [CB20], bagno Koło, 5.05.2013, 1, leg. et coll. CG. Wyżyna Krakowsko-Wieluńska: Kraków [DA24], Wisła, 20.07.1949, 3 exx., leg. TS, coll. MGB. Wyżyna Małopolska: Łódź Zoo [CC93], 09.1961, leg. AS, coll. MGB; Zdanowice [DB41], zalane łąki, 11.03.2014, 33 exx., leg. et coll. CG. Wyżyna Lubelska: Bagno Bubnów, Poleski Park Narodowy [FC49], 51 22 539 N 23 15 112 E, 12.09.2011, 1, leg. et coll. CG; Bytyń [FB86], starorzecza Bugu, 27.04.2014, 3, 1, leg. et coll. CG; Dorohusk-Zamieście [FB97], piaskownia, 30.04.2014, 1, leg. et coll. CG; Ignatów-Kolonia [FB86], rów melioracyjny, 1.05.2014, 1, leg. et coll. CG; Pławanice Las [FB86], Torfowisko Rozkosz, 29.04.2014, 2, 2, leg. et coll. CG; 30.04.2014, 9, 11, leg. et coll. CG; 1.05.2014, 2, 1, 7 exx., leg. et coll. CG; Ruda [FB88], 29.04.2014, 4, 3, leg. et coll. CG. Beskid Zachodni: Istebna [CV49], drobne zbiorniki torfowiskowe w borze świerkowym Bazzanio-Piceetum, 10.04.2011, 1, leg. et coll. CG; 24.04.2016, 1, leg. et coll. CG; ok. 600 m n.p.m., kałuża na drodze u podnóża Bukowca, 1.05.2005, 1, leg. et coll. CG; ok. 600 m n.p.m., kałuża na drodze polnej, 10.04.2011, 1, leg. et coll. CG. Pieniny: Dębno/Frydman [DV47], dolina Białki, 13.10.2011, 1, leg. et coll. CG. Gatunek znany z całej Europy oraz azjatyckiej części Turcji i Izraela. W Polsce dawniej uznawany za rzadki (Burakowski et al. 1976, Galewski 1990), jednak w świetle danych z ostatnich lat oraz badań własnych wynika, iż jest to jeden z najpospolitszych i jednocześnie najliczniejszych gatunków rodziny. Bardzo zmienny pod względem ubarwienia ciała, rozmiarów i intensywności granulacji przedplecza. Helophorus (Rhopalohelophorus) montenegrinus Kuwert, 1885 *Śląsk Górny: Katowice [CA56], kałuża na drodze leśnej, 13.05.2013, leg. et coll. CG; Mikołów [CA46], zalane łąki, 2 exx., 14.06.2009, leg. et coll. CG; Mikołów-Bujaków [CA46], rów melioracyjny w łęgu Fraxino-Alnetum, 22.04.2010, 6 exx., leg. et coll. CG. Nizina Sandomierska: Stasiówka [EA34], w locie, 26.03.2000, leg. et coll. AT. Beskid Zachodni: Barania Góra [CV59], ok. 920 m n.p.m., kałuża na zrębie (nasłoneczniona), 26.04.2010, leg. et coll. CG; Istebna [CV49], w kałuży na drodze polnej ok. 600 m n.p.m., 1.05.2005, leg. et coll. CG; 20.07.2006, leg. et coll. CG; 8.05.2010, 19 exx., leg. et coll. CG; 10.04.2011, 3 exx., leg. et coll. CG; drobne zbiorniki torfowiskowe w borze świerkowym Bazzanio-Piceetum, 24.04.2016, 3 exx., leg. et coll. CG; Milówka 28

[CV69], rzeka Soła, wśród kamieni porośniętych glonami nitkowatymi, 13.07.2010, leg. et coll. CG. *Beskid Wschodni: Dynów [EA81], 3.05.2013, leg. et coll. AT; Polichty [DA91], 05.1999, 2 exx., leg. et coll. AT; Rybotycze [FA10], 19.06.2013, 7 exx., leg. et coll. CG. Tatry, Dolina Pięciu Stawów Polskich, Tatry [DV25], 27.07.2016, leg. et coll. CG. Gatunek europejski, do niedawna traktowany jako podgatunek H. brevipalpis (w Katalogu Fauny Polski podany pod nazwą H. (Atractohelophorus) guttulus guttulus Motsch. 1860). W Polsce wykazywany z sześciu południowych krain: Wyżyny Lubelskiej, Sudetów Zachodnich, Beskidu Zachodniego, Bieszczad, Pienin i Tatr (Burakowski et al. 1976, Biesiadka 1991, Przewoźny 2004a, b, Buczyński & Przewoźny 2006, Przewoźny et al. 2006, Buczyński et al. 2012a). Preferuje obszary górskie i wyżynne. Helophorus (Rhopalohelophorus) nanus Sturm, 1836 Pobrzeże Bałtyku: Kąty Rybackie [CF82], na plaży, 2.05.2015, leg. et coll. CG; Międzyzdroje, Wyspa Wolin [VV67], 4.07.1997, leg. et coll. CG; 6.07.1997, 2 exx., leg. et coll. CG; Rokitnica [CF41], 22.04.1930, 5 exx., leg. JK, coll. MGB. Pojezierze Pomorskie: Szpon [CF10], 26.04.2015, leg. et coll. CG; Sztofrowa Huta [CF10], 26.04.2015, 2 exx., leg. et coll. CG. Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Lubiatów [WT15], 51 55 27 N 15 12 17 E, kałuża na polu, 5.06.2016, leg. et coll. CG; Nowa Sól [WT45], starorzecza Odry w grądzie, na dnie liście, 23.04.2005, 2 exx., leg. et coll. CG. Nizina Mazowiecka: Bielany [DC99], 2.07.1893, leg. WM, coll. MGB; Warszawa- Saska Kępa [EC08], 11.10.1889, 2 exx., leg. WM, coll. MGB. Śląsk Dolny: Krępice [XS27], 19.08.1919, leg. JK, coll. MGB. *Śląsk Górny: Miedary [CA49], 22.05.2011, leg. et coll. CG. Wyżyna Lubelska: Dorohusk [FB97], rów melioracyjny, 30.04.2014, leg. et coll. CG; Bytyń [FB86], starorzecza Bugu, 27.04.2014, 16 exx., leg. et coll. CG; 2.05.2014, 3 exx., leg. et coll. CG; Pławanice Las [FB86], Torfowisko Rozkosz, 29.04.2014, 4 exx.,leg. et coll. CG; 30.04.2014, 8 exx., leg. et coll. CG; Ruda [FB88], dystroficzny zbiornik, 29.04.2014, leg. et coll. CG; Ruda-Kolonia [FB88], rów melioracyjny, 28.04.2014, 3 exx., leg. et coll. CG. Gatunek euroazjatycki, w Europie środkowej w miarę posuwania się na południe coraz rzadszy. W Polsce znany z większości krain. Helophorus (Rhopalohelophorus) paraminutus Angus, 1986 *Pojezierze Mazurskie: Koczek [EE24], 20.07.1990, leg. TK, coll. CG. *Nizina Wielkopolsko-Kujawska: Lubiatów [WT15], 51 55 27 N 15 12 17 E, kałuża na polu, 5.06.2016, 1, leg. et coll. CG. *Nizina Mazowiecka: Warszawa-Natolin [EC08], 9.05.1892, 1, leg. WM, coll. MGB. Warszawa-Saska Kępa [EC08], 11.10.1889, 1, leg. WM, coll. MGB. Gatunek wykazywany jest głównie ze środkowej i wschodniej Europy. Znany jest już z większości krajów sąsiadujących z Polską (Fikáček et al. 2015). Z Polski po raz pierwszy podany został na podstawie okazów z Puszczy Białowieskiej (Greń et al. 2017). Z uwagi na bardzo duże podobieństwo do H. minutus (Angus 1986, 1992), nie był od niego odróżniany. 29

Prawidłowe oznaczanie gatunków z grupy minutus wymaga dużego doświadczenia oraz dobrze oznaczonego materiału porównawczego, a także zbierania większych serii okazów z każdego stanowiska, gdyż jak podaje sam autor opisu gatunku (Angus 1986), pojedyncze okazy, zwłaszcza samic, nie zawsze można jednoznacznie zaklasyfikować do konkretnego gatunku. Helophorus (Rhopalohelophorus) strigifrons Thomson, 1868 Pobrzeże Bałtyku: Kąty Rybackie [CF82], na plaży, 2.05.2015, leg. et coll. CG; Międzyzdroje, Wyspa Wolin [VV67], 6.07.1997, leg. et coll. CG; Rokitnica [CF41], 23.04.1928, 2 exx., leg. JK, coll. MGB. Pojezierze Pomorskie: Częstocin [CF10], 25.04.2015, 5 exx.,leg. et coll. CG; Szpon [CF10], 26.04.2015, 5 exx., leg. et coll. CG; Sztofrowa Huta [CF10], 26.04.2015, 2 exx., leg. et coll. CG. Nizina Mazowiecka: Truskaw [DC89], 29.05.2010, 6 exx., leg. et coll. CG; Warszawa [EC08], 16.05.1892, leg. WM, coll. MGB; Warszawa-Natolin [EC08], 18.05.1893, leg. WM, coll. MGB. Podlasie: Kleszczele [FD52], strumień w lesie, 5.05.2012, 1, leg. et coll. CG; Kózki [FD20], rzeka Bug, 28.04.2012, leg. et coll. CG. Śląsk Górny: Mikołów-Bujaków [CA46], rów melioracyjny w łęgu Fraxino-Alnetum, 22.04.2010, leg. et coll. CG; Bobrek Dolny [CA74], starorzecza Wisły, 24.05.2014, leg. et coll. CG; Brynek [CA39], 22.05.2010, leg. HS, coll. CG; Gliwice-Łabędy [CA37], 18.11.1925, leg. HN, coll. MGB; Mikołów-Bujaków [CA46], zalane łąki, 17.04.2010, leg. et coll. CG; 18.04.2013, 3 exx., leg. et coll. CG; 19.04.2010, 44 exx., leg. et coll. CG; 23.04.2010, leg. et coll. CG; 20.05.2010, 43 exx., leg. et coll. CG; Paruszowiec [CA25], 13.07.1910, leg. CS, coll. MGB; Połomia [CA39], 27.08.2005, 4 exx.,leg. HS, coll. CG; Ruda Śląska [CA56], starorzecze Kłodnicy, 30.04.2016, leg. et coll. CG; Tychy [CA55], Lasy Kobiórskie, płytkie bajoro leśne zarośnięte torfowcami i turzycami, 5.06.2010, 2 exx., leg. et coll. CG. *Wyżyna Małopolska: Zbyłowice [DB26], strumień po południowo-zachodniej stronie wsi, 20.08.2011, 4 exx.,leg. et coll. CG; Zdanowice [DB41], zalane łąki, 11.03.2014, 2 exx., leg. et coll. CG. Wyżyna Lubelska: Pławanice Las [FB86], Torfowisko Rozkosz, 30.04.2014, 2 exx., leg. et coll. CG; Ruda [FB88], 29.04.2014, 4 exx.,leg. et coll. CG. *Kotlina Nowotarska: Jabłonka Orawska Suchy Bór, 1.05.1987, leg. AA, coll. RK. Gatunek euroazjatycki, poławiany najczęściej w wodach torfowiskowych. W Polsce znany z większości krain, stosunkowo częsty. Lista gatunków z rodziny Helophoridae występujących w Polsce Poniżej przedstawiam wykaz gatunków z rodziny Helophoridae wykazywanych z Polski. Gatunki stwierdzone w Polsce w sposób pewny oznaczone są kolejnymi numerami. Znakiem zapytania opatrzone zostały gatunki, których występowanie w Polsce, pomimo wykazywania w literaturze, jest mało prawdopodobne i w związku z tym, wymagające potwierdzenia. Kreską zaznaczony jest gatunek wykazany z Polski na podstawie błędnego oznaczenia. 30

1. Helophorus (Empleurus) nubilus Fabricius, 1776 Helophorus (Eutrichelophorus) micans Faldermann, 1835 Gatunek wykazany z Polski na podstawie błędnie oznaczonego okazu H. aequalis (Buczyński 1999), co zostało później sprostowane przez Przewoźnego (2004a). 2. Helophorus (Helophorus) aequalis Thomson, 1868 3. Helophorus (Helophorus) aquaticus (Linnaeus, 1758) 4. Helophorus (Helophorus) grandis Illiger, 1798 5. Helophorus (Helophorus) liguricus Angus, 1970 Gatunek wykazany przez Angusa (1992) ogólnikowo z Polski południowej, bez szczegółowych lokalizacji. 6. Helophorus (Kyphohelophorus) tuberculatus Gyllenhal, 1808 7. Helophorus (Rhopalohelophorus) arvenicus Mulsant, 1846 8. Helophorus (Rhopalohelophorus) asperatus Rey, 1885 9. Helophorus (Rhopalohelophorus) brevipalpis Bedel, 1881 10. Helophorus (Rhopalhelophorus) brevitarsis Kuwert, 1890 11. Helophorus (Rhopalhelophorus) confrater Kuwert, 1886 12. Helophorus (Rhopalohelophorus) croaticus Kuwert, 1886 13. Helophorus (Rhopalohelophorus) discrepans Rey, 1885 14. Helophorus (Rhopalohelophorus) dorsalis (Marsham, 1802) 15. Helophorus (Rhopalohelophorus) flavipes Fabricius, 1792? Helophorus (Rhopalhelophorus) fulgidicollis Motschulsky, 1860 Podany z Polski tylko raz ze Szczecina (Wichtowska & Sobczak 1994), jednak biorąc pod uwagę jego ogólny zasięg (określany jest jako gatunek zachodnioeuropejski z drugim centrum rozsiedlenia w rejonie Morza Śródziemnego) najprawdopodobniej został wykazany w oparciu o błędne oznaczenie. Nie został również uwzględniony jako stwierdzony w Polsce w ani pierwszym (Hansen 2004), ani drugim (Fikáček et al. 2015) wydaniu CPC. 16. Helophorus (Rhopalohelophorus) glacialis Villa, 1883 17. Helophorus (Rhopalohelophorus) granularis (Linnaeus, 1761) 18. Helophorus (Rhopalohelophorus) griseus Herbst, 1793? Helophorus (Rhopalhelophorus) lapponicus Thomson, 1853 Gatunek wykazany z Polski w XIX w. z Wrocławia (Letzner 1870) oraz ogólnie z Prus (Schilsky 1888) i Prus Wschodnich (Kuwert 1890, Schilsky 1909). Od tego czasu brak nowszych notowań. Nie został również podany z Polski w zarówno pierwszym (Hansen 2004), jak i drugim (Fikáček et al. 2015) wydaniu CPC. Wprawdzie występowanie tego gatunku, zwłaszcza w północnej części Polski, nie jest całkowicie wykluczone, jednak w świetle obecnej wiedzy wydaje się, że wykazanie go z obszaru Polski oparte było na błędnie oznaczonych okazach, być może nawet, nieopisanego wówczas, bardzo zbliżonego morfologicznie H. paraminutus. W związku z powyższym do czasu ewentualnego odnalezienia okazów H. lapponicus z obszaru Polski, należy traktować go jako wątpliwy element naszej fauny. 19. Helophorus (Rhopalohelophorus) longitarsis Wollaston, 1864 20. Helophorus (Rhopalohelophorus) minutus Fabricius, 1775 21. Helophorus (Rhopalohelophorus) montenegrinus Kuwert, 1885 31

22. Helophorus (Rhopalohelophorus) nanus Sturm, 1836 23. Helophorus (Rhopalhelophorus) nivalis Giraud, 1852 24. Helophorus (Rhopalhelophorus) obscurus Mulsant, 1844 Gatunek zbliżony morfologicznie do H. flavipes i często z nim mylony. W zbiorze Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu również znajdował się okaz H. flavipes oznaczony jako H. obscurus. Kirejtshuk & Shatrovskii (2001) uważają go za halofila, co potwierdzają również moje obserwacje. Do tej pory nie widziałem okazów tego gatunku z Polski, natomiast często i licznie odławiałem go w mniej lub bardziej zasolonych zbiornikach na Krymie oraz w Bułgarii, w których nigdy nie występował wspólnie z H. flavipes. Rozmieszczenie tego gatunku w Polsce wymaga dalszych badań oraz weryfikacji oznaczeń dostępnych okazów dowodowych. 25. Helophorus (Rhopalohelophorus) paraminutus Angus, 1986 26. Helophorus (Rhopalhelophorus) pumilio Erichson, 1837 27. Helophorus (Rhopalhelophorus) redtenbacheri Kuwert, 1885 28. Helophorus (Rhopalohelophorus) strigifrons Thomson, 1868 PIŚMIENNICTWO Angus R.B. 1982. Separation of two species standing as Helophorus aquaticus (L.) (Coleptera, Hydrophilidae) by banded chromosome analysis. Systematic Entomology 7: 265 281. Angus R.B. 1986. Revision of the Palearctic species of the Helophorus minutus group (Coleoptera: Hydrophilidae), with chromosome analysis and hybridization experiments. Systematic Entomology 11: 133 163. Angus R.B. 1992. Insecta: Coleoptera: Hydrophilidae: Helophorinae, Süsswasserfauna von Mitteleuropa, Band 20/10-2. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg, Berlin, pp. 144. Bidas M., Przewoźny M. 2003. Materiały do poznania kałużnic (Coleoptera: Hydrophiloidea) Gór Świętokrzyskich. Wiadomości Entomologiczne 22(1): 5 12. Biesiadka E. 1991. Środowiskowe rozmieszczenie chrząszczy (Coleoptera) wodnych w Karkonoszach. Geoekologiczne problemy Karkonoszy. Materiały z sesji naukowej w Karpaczu 11-13 X 1991: 263 273. Borowski J., Byk A., Byk S. 2004. Interesujące chrząszcze (Coleoptera) odłowione w okolicach Młynar (Pojezierze Mazurskie). Wiadomości Entomologiczne 23(2): 116 117. Buczyński P. 1999. Elophorus micans Fald nowy dla fauny Polski przedstawiciel Hydraenidae (Coleoptera: Hydrophiloidea). Wiadomości Entomologiczne 18(1): 9 10. Buczyński P., Czachorowski S., Moroz M., Stryjecki R. 2003. Odonata, Coleoptera, Trichoptera and Hydrachnidia of springs in Kazimierski Landscape Park (Eastern Poland) and factors affecting the characters of these ecosystems. Supplementa ad Acta Hydrobiologica 5: 13 39. Buczyński P., Kowalik W. 2005. Aquatic beetles (Coleoptera) in the collection of Zoological Department of University of Agriculture in Lublin. Annales Universitatis M. Curie-Skłodowska 60: 19 39. Buczyński P., Przewoźny M. 2002. Wodne chrząszcze (Coleoptera) Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 21(3): 283 297. Buczyński P., Przewoźny M. 2006. Stan poznania chrząszczy wodnych (Coleoptera: Adephaga, Hydrophiloidea, Byrrhoidea) Polski środkowo-wschodniej. Wiadomości Entomologiczne 25 (3): 133 155. Buczyński P., Przewoźny M. 2009. Materiały do poznania chrząszczy wodnych (Coleoptera) Polski północnej. Wiadomości Entomologiczne 28(1): 43 52. Buczyński P., Przewoźny M., Guz M. 2007. Chrząszcze wodne (Coleoptera: Hydradephaga, Hydrophiloidea, Staphylinoidea, Byrrhoidea) Kozłowieckiego Parku Krajobrazowgo. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 26 (2): 93 111. Buczyński P., Przewoźny M., Zgierska M. 2012. Wstępne badania chrząszczy wodnych (Coleoptera) Nadwieprzańskiego Parku Krajobrazowego (Polska środkowo-wschodnia). Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 31(2): 41 56. Buczyński P., Tończyk G., Buczyńska E. 2012a. Materials to the knowledge of some aquatic insects (Plecoptera, Odonata, Heteroptera, Trichoptera, Coleoptera) of Gorce Mountains. Teka Komisji Ochrony i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego Oddziału PAN w Lublinie 9: 16 27. Buczyński P., Przewoźny M., Zięba P. 2009. Aquatic beetles (Coleoptera: Adephaga, Hydrophiloidea, Staphylinoidea, Byrrhoidea) of the Polish part of the Roztocze Upland. Annales Universitatis M. Curie-Skłodowska 63: 87 112. 32

Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1976. Chrząszcze Coleoptera. Adephaga prócz Carabidae, Myxophaga, Polyphaga: Hydrophiloidea. Katalog Fauny Polski 23(4): 1 307. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 2000. Chrząszcze Coleoptera. Uzupełnienia tomów 2-21. Katalog Fauny Polski 23(22): 1 252. Czachorowski S., Lewandowski K., Wasilewska A. 1993. The importance of aquatic insects for landscape integration in the catchment area of the River Gizela (Masurian Lake Districts, northeastern Poland). Acta Hydrobiologica 35(1): 49 64. Fikáček M., Angus R.B., Gentili E., Jia F., Minoshima Y.N., Prokin A., Przewoźny M., Ryndevich S.K. 2015. Helophoridae Leach, 1815, Hydrochidae Thomson, 1859, Hydrophilidae, pp. 25 33, 35 36, 37 76, In. Löbl I & Löbl D. (Eds.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume 2. Hydrophiloidea Staphylinoidea. Revised and Updated Edition. Brill, Leiden Boston: 1702 pp. Galewski K. 1990. Chrząszcze (Coleoptera) Rodzina: Kałużnicowate (Hydrophilidae), In: «Fauna Słodkowodna Polski», 10A, Warszawa: 261 pp., 71 ff. Greń C., Lubecki K., Przewoźny M. 2017. Materiały do poznania chrząszczy wodnych (Coleoptera: Adephaga, Hydrophiloidea, Byrrhoidea, Myxophaga) Puszczy Białowieskiej. Acta Entomologica Silesiana 25(010): 1 13 [online]. Hansen M. 1991. The Hydrophilid Beetles. Phylogeny, Classification and a Revision of the Genera (Coleoptera, Hydrophiloidea). Biologiske Skrifter, Det Kongeliege Danske Videnskabernes Selskab 40: 1 368. Hansen M. 2004. Hydrophiloidea, In: Löbl I., Smetana A. (Eds.), Calalogue Of Palearctic Coleoptera. Volume 2. Hydrophiloidea-Histeroidea-Staphylnoidea. Apollo Books, Stenstrup: 36 68. Kirejtshuk A.G., Shatrovskii A.G. 2001. Family Hydraenidae. Family Hydrochidae. Family Helophoridae. Family Hydrophilidae. In: Tsalolihin S.J. (Ed.), To freshwater invertebrates of Russia and adjacent territories. T. 5, Higher insects, 270 326, Tab. 137 169. (Кирейчук А.Г., Шатровский А.Г. 2001. Семейство Hydraenidae (водобродки). Семейство Hydrochidae. Семейство Helophoridae (морщинники). Семейство Hydrophilidae (водолюбы). В кн: (ред. С.Я. Цалолихин) Определитель пресноводных беспозвоночных России и сопредельных территорий. Т. 5, Высшие насекомые, 270 326, табл. 137 169). Kuwert A. 1890. Bestimmungs-Tabelle der Hydrophilidae Europas, Westasiens und Nordafrikas. II-III Theil. Verhandlungen des Naturforschenden Vereines in Brünn 28: 159 303. Letzner K. 1870. [Für Schlesien neue Coleopteren]. Jahresbericht der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur 47: 181 182. Nijboer R., Verdonschot P., Piechocki A., Tończyk G., Klukowska M. 2006. Characterisation of Pristine river systems and their use asreference conditions for Dutch river systems. Alterra, Wageningen: 221 pp. Pakulnicka J. 2003. Wstępne dane na temat chrząszczy wodnych (Coleoptera) zasiedlających zbiorniki powyrobiskowe Pojezierza Olsztyńskiego. Przegląd Przyrodniczy 14(1-2): 84 94. Pakulnicka J. 2008. The formation of water beetle fauna in anthropogenic water bodies. Oceanological and Hydrobiological Studies 37(1): 31 42. Pakulnicka J., Bartnik W. 1999. Changes in the fauna of aquatic beetles (Coleoptera aquatica) in Lake Luterskie (Olsztyn Lake District) in 1981-1993. Fragmenta Faunistica 42(8): 71 93. Pakulnicka J., Biesiadka E. 2011. Water Beetles (Coleoptera) of Olsztyn (Poland), In: Indykiewicz P., Jerzak L., Böchner J., Kavanagh B. (Eds.), Urban Fauna. Studies of animal biology, ecology, and conservation in European cities. UTP Bydgoszcz: 305 315. Pakulnicka J., Eyre M., Czachorowski S. 1998. Materiały do znajomości wodnych i związanych z siedliskami wilgotnymi chrząszczy (Coleoptera) okolic Olsztyna. Wiadomości Entomologiczne 17: 69 74. Przewoźny M. 2004a. Nowe stanowiska kałużnic (Coleoptera: Hydrophiloidea) w Polsce. Wiadomości Entomologiczne 23(2): 69 80. Przewoźny M. 2004b. Hydrophiloidea: Kałużnicowate (Hydrophilidae), Hydraenidae,. In: Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I., Skibińska E. (Eds.), Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. MiIZ PAN, Warszawa 1: 149 153. Przewoźny M., Buczyński P. 2003. Hydrochus flavipennis Küster, 1852 (Coleoptera: Hydrochidae), a species new for the fauna of Poland. Polskie Pismo Entomologiczne 72(3): 229 233. Przewoźny M., Buczyński P., Mielewczyk S. 2006. Chrząszcze wodne (Coleoptera: Adepaha, Hydrophiloidea, Byrrhoidea) doliny Bugu w województwie lubelskim (południowo-wschodnia Polska). Nowy Pamiętnik Fizjograficzny 4(1-2): 23 54. Przewoźny M., Lasoń A. 2003. Nowe dla Podlasia i Wyżyny Lubelskiej kałużnice (Coleoptera: Hyfrophilidae). Wiadomości Entomologiczne 22 (1): 60 61. Przewoźny M., Sienkiewicz P., Konwerski S. 2012. Nowe dane o występowaniu chrząszczy (Coleoptera) z wybranych rodzin na terenie Rogalińskiego Parku Krajobrazowego. Część II. Chrząszcze wodne (Coleoptera aquatica). Wiadomości Entomologiczne 31(4): 251 261. Schilsky J. 1888. Systematisches Verzeichnis der Käfer Deutschlands mit besonderer Berücksichtigung ihrer geographischen Verbreitung. Zugleich ein Käfer-Verzeichnis der Mark Brandenburg. Berlin: VII + 159 pp. 33

Schilsky J. 1909. Systematisches Verzeichnis der Käfer Deutschlands und Deutsch-Oesterreichs mit besonderer Angabe der geographischen Verbreitung aller Käferarten in diesem Faunengebiete. Zugleich ein Käfer- Verzeichnis der Mark Brandenburg. Stuttgart: XIX + 221 pp. Wichtowska M., Sobczak A. 1994. Formation of the water beetle (Coleoptera) fauna in conditions of the urban agglomeration of Szczecin (Western Pomerania). Acta Hydrobiologica 36: pp. 57 74, 2 ff. Zawal A., Buczyński P., Pietrzak L. 2004. Aquatic invertebrates of the lowland peatbog Krępskie Bagno (Northern Poland), In: Wołejko L., Jasnowska J. (Eds.), The future of the Polish mire. Agriculture University, Szczecin: 199-204. SUMMARY New localities of Helophoridae (Coleoptera) in Poland along with a critical list of national species The family Helophoridae is rather poorly known in Poland, faunistic records are to a great extent historical and need confirmation. In this article I present new data on the occurrence of 20 species of Helophoridae in Poland. The following species are newly reported from particular regions: from the Masurian Lake District: Helophorus paraminutus; from the Wielkopolska-Kujawy Lowland: H. paraminutus; from the Mazovian Lowland: H. arvenicus, H. brevipalpis, H. granularis, H. paraminutus; from the Podlasie Lowland: H. grandis; from the Upper Silesia: H. aequalis, H. arvenicus, H. asperatus, H. brevipalpis, H. montenegrinus, H. nanus; from the Krakowsko-Wieluńska Upland: H. grandis, H. flavipes; from the Małopolska Upland: H. asperatus, H. strigifrons; from the Lubelska Upland: H. discrepans; from the Sandomierska Lowland: H. brevipalpis; from the Bieszczady Mountains: H. aquaticus, H. asperatus, H. griseus; from the Pieniny Mountains: H. aquaticus, H. grandis, H. flavipes, H. griseus; from the Western Beskidy Mountains: H. grandis, H. asperatus, H. croaticus, H. griseus; from the Orawsko-Nowotarska Dale: H. aquaticus, H. brevipalpis, H. strigifrons; from the Eastern Beskidy Mountains: H. montenegrinus; from the Tatra Mountains: H. brevipalpis. A critical checklist of species recorded from Poland is presented. 31 species were recorded from Poland, but only 28 species occur in Poland without any doubts. The occurrence of two species (Helophorus lapponicus, H. fulgidicollis) needs confirmation. One species (Helophorus micans Faldermann) was shown on the basis of a misidentified specimen. Accepted: 28 July 2017; published : 21 August 2017 http://muzeum.bytom.pl/wp-content/uploads/2017/08/przyroda_23online002.pdf Licensed under a Creative Commons Attribution License http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ 34

ROCZNIK MUZEUM GÓRNOŚLĄSKIEGO W BYTOMIU PRZYRODA Vol. 23: 35 53 ISSN 0068-466X, eissn 2451-0467 (online) Bytom, 29.12.2017 Wojciech T. Szczepański 1, Wiesław Szczepański 2, Szymon Czerwiński 3, Adam Woźniak 4 Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) Lasu Strachocińskiego we Wrocławiu zebrane w latach 2003 2016 http://doi.org/10.5281/zenodo.855294 1 Uniwersytet Śląski, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Zoologii, ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice, e-mail: wszczepanski@us.edu.pl 2 ul. Kościelna 34b/19, 41-103 Siemianowice Śląskie, e-mail: wieslaw.szczepanski@katowice.lasy.gov.pl 3 ul. Cegielniana 26, 62-600 Koło, e-mail: srodowisko@kolo.pl 4 ul. Okińskiego 10/48, 02-115 Warszawa, e-mail: isotomus@tlen.pl Abstract: New data on the occurrence of 68 species of longhorn beetles from the Strachociński Forest in Wrocław are presented, including Akimerus schaefferi, Cortodera humeralis, Phymatodes pusillus, Exocentrus punctipennis, Aegomorphus clavipes and Tetrops starkii. Nineteen of these species are new to the research area and six have been recorded in Wrocław for the first time. Hence, eighty-eight species are currently known from the Wrocław area. Key words: Coleoptera, Cerambycidae, Poland, Lower Silesia, Wrocław, Strachociński Forest, new records. WSTĘP Las Strachociński we Wrocławiu, ze względu na bogactwo swojej entomofauny, jest jednym z najczęściej odwiedzanych przez wielu badaczy miejsc w Polsce. Wyniki podsumowujące badania nad kózkowatymi, przeprowadzone na terenie tego obszaru w latach 1991-2003, zostały opublikowane przez Kruszelnickiego & Szczepańskiego (2003). Wykazano wówczas 53 gatunki, w tym również wiele rzadkich przedstawicieli tej rodziny chrząszczy. Celem niniejszej pracy jest uzupełnienie dotychczasowej listy gatunków tego obszaru, jak również przeanalizowanie zmian jakie zaszły od tamtego czasu w składzie gatunkowym Cerambycidae. Accepted: 31 July 2017; published online: 31 August 2017 35

OBSZAR BADAŃ Teren objęty badaniami położony jest między miejscowością Łany, wrocławskimi osiedlami Strachocin i Wojnów a rzeką Odrą. Składa się on z dwóch kompleksów leśnych północnego o historycznej nazwie Las Strachoty i południowego o nazwie Smoczy Las o łącznej powierzchni ok. 140 ha, administracyjnie należących do Nadleśnictwa Oława (Leśnictwo Dziuplina). Oba kompleksy leśne rozdziela rzeka Piskorna i łąki o powierzchni ok. 56 ha. Las pod względem fitosocjologicznym jest grądowo zniekształconą postacią zespołu łęgu wiązowo-jesionowego Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J. Mat. 1976. Drzewostany tworzy 14 gatunków drzew, głównie dąb szypułkowy Quercus robur L. (69% zapasu), grab zwyczajny Carpinus betulus L. (13% zapasu), jesion wyniosły Fraxinus excelsior L. (8,5% zapasu) i lipa drobnolistna Tilia cordata Mill. (6,5% zapasu). Las Strachociński, pomimo gospodarczego wykorzystania oraz przystosowania go do celów turystycznych, posiada nadal wiele cech lasu naturalnego, łączącego cechy lasu łęgowego i grądu niskiego, stąd włączony został w granice siedliskowego obszaru Natura 2000 Grądy w Dolinie Odry. Obszar ten odgraniczony jest od zabudowy osiedlowej wałem przeciwpowodziowym, zwanym Groblą Janowicko-Swojczycką i stanowi naturalny polder zalewowy (Ryc. 1). Obszar ten według podziału zoogeograficznego Polski przedstawionego w Katalogu Fauny Polski (Burakowski et al. 1990) położony jest w krainie Śląska Dolnego, gdzie znajduje się w obrębie dwóch kwadratów siatki UTM: XS56 i częściowo XS46. Ryc. 1. Odbudowany wał przeciwpowodziowy, opasujący od wschodu Las Strachociński (fot. W.T. Szczepański). Fig. 1. The rebuilt flood embankment surrounding the Strachociński Frorest from the east (photo W.T. Szczepański). 36

METODYKA BADAŃ Badania były prowadzone nieregularnie w latach 2003-2016, w okresie od kwietnia do sierpnia. Starano się szczególnie zaobserwować pojaw gatunków wczesnowiosennych i letnich. Poszukiwania kózkowatych odbywały się głównie przy użyciu metody na upatrzonego, poprzez otrząsanie osobników na parasol entomologiczny z gałęzi i kwitnących krzewów oraz poprzez czerpakowanie roślinności zielnej. Tam gdzie było to zasadne, pozyskano również zasiedlony przez kózkowate materiał lęgowy celem wyhodowania gatunków o bardziej skrytym trybie życia. W przypadku gatunków pospolitych odnotowywano zazwyczaj tylko ich obecność. Przy ocenie częstości występowania gatunków wykorzystano uproszczoną metodę Strojnego (1974), zastosowaną w poprzednim okresie badań (1991-2003), tj.: gatunki pospolite i dość pospolite [P], gatunki nieczęste i dość rzadkie [N], gatunki rzadkie oraz bardzo rzadkie [R], gatunki o dużych fluktuacjach liczebności rok do roku [N/P] lub [N/R]. Oprócz obserwacji własnych, autorzy: W.T. Szczepański (WTS), W. Szczepański (WS), S. Czerwiński (SC) i A. Woźniak (AW) wykorzystali w pracy informacje uzyskane dzięki uprzejmości kolegów: Marcina Jakubowskiego (MJ), Janusza Mendzikowskiego (JM) i Marka Wełnickiego (MW). Powyższe skróty używane są w wykazie gatunków. Okazy dowodowe znajdują się w kolekcjach wyżej wymienionych osób oraz w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Nazewnictwo Cerambycidae przyjęto za Katalogiem Chrząszczy Palearktyki (Löbl & Smetana 2010) wraz z późniejszymi poprawkami (Danilevsky 2016), natomiast podział systematyczny za Bense (1995). WYNIKI Poniżej przedstawiono wykaz 68 stwierdzonych gatunków, gwiazdką (*) oznaczono gatunki nowe dla Lasu Strachocińskiego, natomiast gatunki oznaczone dwiema gwiazdkami (**) są również nowe dla Wrocławia. WYKAZ GATUNKÓW Prioninae Latreille, 1802 Prionus coriarius (Linnaeus, 1758) 11.04.2015, liczne żerowiska i pojedyncze larwy w korzeniach kilku wywrotów Quercus robur i Carpinus betulus, leg. WTS. [N/R] Lepturinae Latreille, 1802 *Rhagium (Rhagium) inquisitor (Linnaeus, 1758) 13.05.2012, 1 ex., leg. SC; 11.04.2015, liczne żerowiska i otwory wylotowe w kilku wywrotach i stojącym posuszu Pinus sylvestris L., 1 ex. ex cult. 28.04.2015, leg. WTS. [N/R] 37

Rhagium (Megarhagium) mordax (De Geer, 1775) 24-26.05.2003, 10 exx., leg. AW; 25.05.2003, 5 exx. na leżących pniach Quercus robur, leg. WS; 29-30.05.2004, 6 exx., leg. AW; 6-7.06.2004, 5 exx. na kwiatach Cornus sanguinea L., leg. WS; 28-29.05.2005, 5 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 16.05.2006, 5 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. WS; 18.06.2006, 5 exx. na kwiatach Chaerophyllum temulum L., leg. WS; 19-20.05.2011, 2 exx., na kwiatach C. sanguinea, leg. AW; 13.05.2012, 2 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. SC.; 9.05.2015, 3 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. WTS; 7.05.2016, 1 ex. na gałęziach Q. robur, leg. WTS; 22.05.2016, 1 ex. na gałęziach Q. robur, leg. WTS. [N/P] Rhagium (Megarhagium) sycophanta (Schrank, 1781) 24-26.05.2003, 30 exx., leg. AW; 25.05.2003, 5 exx. na leżących pniach Quercus robur, leg. WS; 27-29.05.2003, 10 exx. na pniakach po świeżo ściętych dębach, na pniach leżących dębów i na kwitnącym C. sanguinea (1 imago), leg. MW; 29-30.05.2004, 20 exx., leg. AW; 6-7.06.2004, 5 exx. na kwiatach Cornus sanguinea, leg. WS; 23-25.05.2005, 15 exx. u podstawy pni oraz przy pniakach Q. robur, leg. MW; 28-29.05.2005, 5 exx. na pniakach Q. robur, leg. WS; 16.05.2006, 5 exx. na pniakach Q. robur, leg. WS; 18.06.2006, 5 exx. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. WS; 31.05.2008, 5 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 19-20.05.2011, 6 exx. w locie i na pniakach Q. robur, leg. AW; 13-27.05.2012, 5 exx., leg. SC; 9.05.2015, 10 exx. na pniach i pniakach Q. robur, leg. WTS; 12.05.2015, 3 exx. w locie, leg. SC; 23.05.2015, 4 exx. na posuszu Q. robur, leg. JM; 7.05.2016, 5 exx., leg. WTS; 22.05.2016, 2 exx. na kłodzie Q. robur i w locie, leg. WTS. [N/P] Stenocorus (Stenocorus) meridianus (Linnaeus, 1758) (Ryc. 2) 24-26.05.2003, 8 exx. w locie, 2 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. AW; 25.05.2003, ok. 10 exx. na kwiatach Cornus sanguinea, leg. WS; 28.05.2003, 5 w locie na zarastającym zrębie, leg. MW; 29-30.05.2004, 20 exx., leg. AW; 6-7.06.2004, 5 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 23-25.05.2005, 5 w locie na zrębie oraz przy drodze leśnej, leg. MW; 28-29.05.2005, 5 na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 18.06.2006, 1 ex. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. WS; 31.05.2008, 5 na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 19-20.05.2011, 6 exx. w locie, leg. AW; 29.05.2011, 5 na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 13.05.2012, 4 exx., leg. SC; 18.05.2014, 9 exx., leg. SC; 24.05.2014, 12 exx. w locie i na roślinności zielnej, leg. SC; 22.05.2016, 1 ex. w locie, 3 exx. na roślinności zielnej, 1 ex. na kwiatach Crataegus sp., leg. WTS; 29.05.2016, 6 i 10 na kwiatach C. sanguinea, leg. JM. [N/P] Chrząszcze roją się na nasłonecznionych skrajach lasu, okazy odławiano na kwitnących głogach, dereniach i świerząbkach, zaobserwowano również pojedyncze samice składające jaja w nabiegach korzeniowych pniaków Quercus robur. Stenocorus (Anisorus) quercus (Goeze, 1783) (Ryc. 3) 24-26.05.2003, 20 exx., leg. AW; 25.05.2003, 5 exx. na liściach drzew i krzewów, leg. WS; 28-29.05.2003, 10 exx. w locie oraz na kwitnących C. sanguinea, leg. MW; 38

29-30.05.2004, 3 exx., leg. AW; 6-7.06.2004, 3 exx. w locie, leg. WS; 23-25.05.2005, 20 exx. w locie lub siedzące na młodych drzewkach na zarastającym zrębie; 1 u podstawy pnia martwego, stojącego, uszkodzonego przez ogień Quercus robur, leg. MW; 28-29.05.2005, 2 w locie, leg. WS; 31.05.2008, 2 w locie, leg. WS; 25.05.2009, 1 na roślinności zielnej, leg. WS; 19-20.05.2011, 38 exx. (!) w locie i na liściach drzew, leg. AW; 29.05.2011, 1 na źdźble zboża, leg. WS; 23.05.2013, 1 ex., leg. SC; 9.05.2015, 3 exx. na Crataegus sp., leg. WTS; 15.05.2016, 1 na kwiatach Crataegus sp., leg. SC; 22.05.2016, 12 exx. na liściach roślin zielnych w godzinach porannych, leg. WTS. [N/P] Z przeprowadzonych obserwacji wynika, iż na początku pojawu tego gatunku w populacji zdecydowanie dominują samce, które latają najchętniej wokół koron grabów, lip, dębów i jesionów, gdzie siadają na liściach (Ryc. 4). W odróżnieniu od samic, samce rzadko odwiedzają kwiaty, obserwowano tylko pojedyncze osobniki na kwiatach głogów. Takie zwyczaje pokarmowe są odmienne od tych, które obserwowano u południowo-wschodnich populacji tego gatunku, gdzie imagines S. (A.) quercus chętnie odwiedzają kwiaty głogów (Walczak et al. 2014). Ryc. 2. Samiec Stenocorus meridianus na liściu Carpinus betulus (fot. A. Woźniak). Fig. 2. Male of Stenocorus meridianus on a leaf of Carpinus betulus (photo A. Woźniak). 39

Ryc. 3. Samiec i samica Stenocorus quercus na liściu Rubus idaeus (fot. W.T. Szczepański). Fig. 3. Male and female of Stenocorus quercus on a leaf of Rubus idaeus (photo W.T. Szczepański). Ryc. 4. Typowy habitat Stenocorus meridianus i Stenocorus quercus (fot. A. Woźniak). Fig. 4. Typical habitat of Stenocorus meridianus and Stenocorus quercus (photo A. Woźniak). 40

*Akimerus schaefferi (Laicharting, 1784) 28.06.2006, rozdeptany 1 ex., obs. MJ. [R] Dinoptera collaris (Linnaeus, 1758) 24-26.05.2003, 10 exx., leg. AW; 25.05.2003, 6 exx. na kwiatach Cornus sanguinea, 4 exx. na Viburnum opulus L., leg. WS; 27.05.2003, 10 exx. na kwitnących C. sanguinea, leg. MW; 6-7.06.2003, ok. 10 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 29-30.05.2004, 4 exx., leg. AW; 28-29.05.2005, ok. 10 exx. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. WS; 16.05.2006, ok. 10 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. WS; 18.06.2006, 5 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 07.06.2007, 3 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 31.05.2008, 3 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 19-20.05.2011, 2 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. AW; 29.05.2011, 3 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 13.05.2012, 1 ex., leg. SC; 09.05.2015, 1 ex. na Crataegus sp., leg. WTS; 15.05.2016, 1 ex. na kwiatach Crataegus sp., leg. SC. [N/P] *Cortodera humeralis (Schaller, 1783) 16.05.2006, 1 ex. otrząśnięty z gałęzi kwitnącego Quercus robur, leg. WS; 15.05.2016, 2 exx. z kwitnącego głogu Crataegus sp., leg. SC. [R] Grammoptera (Grammoptera) abdominalis (Stephens, 1831) 24-26.05.2003, 5 exx. z roślinności zielnej obok kwitnącego Quercus robur, leg. AW; 12.05.2015, 5 exx. z kwiatów Crataegus sp., leg. SC; 22.05.2016, 2 exx. w porze rannej na roślinności zielnej obok kwitnącego Q. robur, leg. WTS. [R] Grammoptera (Grammoptera) ruficornis (Fabricius, 1781) 24-26.05.2003, 5 exx., leg. AW; 25.05.2003, ok. 25 exx. na kwiatach Cornus sanguinea, 5 exx. na kwiatach Viburnum opulus, leg. WS; 6-7.06.2003, ok. 40 exx. na kwiatach C. sanguinea, ok. 20 exx. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. WS; 29-30.05.2004, 5 exx., leg. AW; 28-29.05.2005, ok. 30 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 16.05.2006, ok. 30 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 07.06.2007, ok. 10 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 31.05.2008, ok. 10 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 19-20.05.2011, 2 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. AW; 29.05.2011, ok. 10 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 09.05.2015, ok. 80 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. WTS; 15.05.2016, 5 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. SC; 22.05.2016, 5 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. WTS. [P] Grammoptera (Grammoptera) ustulata (Schaller, 1783) 25.05.2003, 4 exx. na kwiatach Cornus sanguinea, 1 ex. na Viburnum opulus, leg. WS; 6-7.06.2003, 5 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 16.05.2006, 3 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. WS; 09.05.2015, ok. 50 exx., leg. WTS; 12.05.2015, 3 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. SC; 23.05.2015, 2 exx. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. JM; 22.05.2016, 5 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. WTS. [N/P] 41

Alosterna tabacicolor (De Geer, 1775) 24-26.05.2003, 4 exx., leg. AW; 29-30.05.2004, 6 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. AW; 6-07.06.2004, ok. 30 exx. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. WS; 28-29.05.2005, ok. 30 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 18.06.2006, ok. 30 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 31.05.2008, ok. 10 exx. na kwiatach Cornus sanguinea, leg. WS; 29.05.2011, ok. 10 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 09.05.2015, 2 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. WTS; 22.05.2016, 1 ex. na kwiatach Crataegus sp., leg. WTS. [P] Anoplodera (Anoplodera) rufipes (Schaller, 1783) 24-26.05.2003, 6 exx., leg. AW; 25.05.2003, 5 exx. na kwiatach Viburnum opulus, leg. WS; 29-30.05.2004, 2 exx. na kwiatach V. opulus, leg. AW; 28.05.2005, 1 ex. na kwiatach V. opulus, leg. WS; 16.05.2006, 2 exx. na kwiatach V. opulus, leg. WS; 9.05.2015, 2 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. WS; 22.05.2016, 1 ex. na roślinności zielnej, leg. WTS. [N/R] Gatunek wiosenny, o dość krótkim okresie występowania; osobniki są rzadko odnajdywane, zazwyczaj na kwiatach Crataegus spp. i Viburnum opulus. W poprzednim okresie badań obserwowano je również na kwiatach Rosa canina i Chaerophyllum temulum. Anoplodera (Anoplodera) sexguttata (Fabricius, 1775) 24-26.05.2003, 4 exx., leg. AW; 25.05.2003, 5 exx. na kwiatach Cornus sanguinea, leg. WS; 28-29.05.2003, 5 exx. na kwitnących C. sanguinea, leg. MW; 29-30.05.2004, 5 exx., leg. AW; 6-7.06.2004, 5 exx. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. WS; 28-29.05.2005, 2 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 19-20.05.2011, 3 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. AW; 29.05.2011, 5 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 27.05.2012, 12 exx., leg. SC. [N/P] Gatunek najliczniej spotykany na przełomie maja i czerwca na kwiatach Chaerophyllum temulum i Cornus sanguinea. Pseudovadonia livida (Fabricius, 1777) 29.05.2011, 3 exx. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. WS. [R] *Stictoleptura rubra (Linnaeus, 1758) 11.04.2015, 1 martwy ex. w żerowisku oraz liczne otwory wylotowe i larwy w pniakach, wywrotach i odziomkach kilku uschniętych Pinus sylvestris, leg. WTS. [N/R] Leptura (Leptura) aethiops Poda von Neuhaus, 1761 28-29.05.2003, 5 exx. na kwitnących Cornus sanguinea, MW; 29-30.05.2004, 42

4 exx., leg. AW; 6-7.06.2004, 5 exx. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. WS; 28-29.05.2005, 2 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 19-20.05.2011, 6 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. AW; 29.05.2011, 3 exx. na kwiatach Rubus fruticosa, leg. WS; 23.05.2015, 3 exx. z kwiatów Ch. temulum, leg. JM. [N/R] Leptura (Leptura) quadrifasciata Linnaeus, 1758 11.05.2015, kilka larw w leżącym spróchniałym drewnie Populus tremula i Betula pendula, leg. WTS; 2.07.2015, 1 ex. w locie; leg. WTS; 3.07.2015, 1 ex. ex cult. z larwy pobranej 11.04.2015 ze złomu P. tremula, leg. WS; 20.07.2015, 2 exx. na kwiatach Filipendula ulmaria L., leg. WTS. [N/R] Stenurella (Stenurella) melanura (Linnaeus, 1758) 29-30.05.2004, 2 exx. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. WS; 18.06.2006, 10 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 2.07.2015, na kwiatach, 2 exx. na Filipendula ulmaria, 1 ex. na Rubus caesius L., 1 ex. na Melilotus albus Medik. i 1 ex. na Matricaria maritima L., leg. WTS; 20.07.2015, 1 ex. na Daucus carota L., leg. WTS. [N] Stenurella (Nigrostenurella) nigra (Linnaeus, 1758) 6-7.06.2004, 3 exx. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. WS. [N/R] Spondylidinae Audinet-Serville, 1832 *Spondylis buprestoides (Linnaeus, 1758) 11.04.2015, kilka larw w pniaku Pinus sylvestris, obs. WTS. [R] *Arhopalus rusticus (Linnaeus, 1758) 11.04.2015, liczne otwory wylotowe i larwy w pniakach i odziomkach kilku uschniętych sosen Pinus sylvestris, 1 ex. ex cult. 9.07.2015, leg. WTS. [N/R] **Tetropium fuscum (Fabricius, 1787) 3.04.2016, martwy 1 ex. w kolebce poczwarkowej w posuszu Pinus sylvestris, leg. WS. [R] Cerambycinae Latreille, 1802 Obrium brunneum (Fabricius, 1793) 11.04.2015, 1 martwy ex. w kolebce poczwarkowej, nieliczne żerowiska w cienkim złomie sosnowym Pinus sylvestris, obs. WS. [R] 43

Molorchus (Molorchus) umbellatarus (Schreber, 1759) 29-30.05.2004, 1 ex. na kwiatach Cornus sanguinea, leg. AW; 6-7.06.2004, 3 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 28-29.05.2005, 3 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. WS; 18.06.2006, 1 ex. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. WS. [N] Molorchus (Caenoptera) minor (Linnaeus, 1758) 11.04.2015, żerowiska w cienkim złomie Pinus sylvestris, obs. WTS; 22.05.2016, 1 martwy ex. w kolebce poczwarkowej w szczapie Picea abies, leg. WS. [R] Cerambyx (Cerambyx) cerdo Linnaeus, 1758 24-26.05.2003, rójka ok. 10 exx., obs. AW; 29-30.05.2004, rójka ok. 6 exx., obs. AW; 6-7.06.2004, rójka ok. 5 exx., obs. WS; 25.05.2005, samiec w chodniku w pniu starego Quercus robur na skraju lasu, obs. MW; 18.06.2006, rójka wieczorem ok. 10 exx. na starym Q. robur, obs. WS. [N] Gatunek spotykany głównie na obrzeżach lasu i poza samym lasem na pojedynczych, starych dębach; pojedynczo obserwowany również przez autorów w dwóch starodrzewiach dębowych. *Aromia moschata (Linnaeus, 1758) 11.04.2015, 4 larwy w odziomku wierzby Salix sp., obs. WTS; 20.07.2015, 3 exx. na kwiatach Filipendula ulmaria, leg. WTS. [R] *Callidium (Callidostola) aeneum (De Geer, 1775) 24.05.2016, 1 ex. ex cult. ze szczapy Picea abies pobranej do hodowli 22.05.2016, leg. WS. [R] Pyrrhidium sanguineum (Linnaeus, 1758) 25.05.2003, 1 ex. na kłodzie Quercus robur, leg. WS; 29-30.05.2004, 3 exx., coll. AW; 16.05.2006, 1 ex. na gałęzi Q. robur, leg. WS; 11.04.2015, bardzo liczne larwy i poczwarki w leżących gałęziach i konarach Q. robur oraz zaobserwowano początek rójki (3 exx.), leg. WTS; 3.04.2016, z pobranych gałęzi Q. robur 3 exx. ex pupa 16.04.2016, leg. WTS. [N/P] Phymatodes (Phymatodes) testaceus (Linnaeus, 1758) 25.05.2003, 5 exx. wieczorem na leżących pniach Quercus robur, leg. WS; 24-26.05.2003, 5 exx., leg. AW; 6-7.06.2003, 5 exx. wieczorem na wałkach Q. robur, leg. WS; 29-30.05.2004, 3 exx., leg. AW; 11.04.2015, liczne larwy w grubych obłamanych konarach i złomach Q. robur (2 exx. ex cult. 03.05.2015), leg. WTS; 3.04.2016, z obłamanego konaru dębowego Q. robur 1 ex. ex cult. 28.04.2016, leg. WTS. [N/P] 44

**Phymatodes (Phymatoderus) pusillus (Fabricius, 1787) 9.04.2016, z pobranych gałęzi Quercus robur ponad 100 exx. ex cult. 16.04-3.05.2016, leg. JM; 10.05.2016, 2 exx. ex cult. z gałęzi Q. robur pobranych 3.04.2016, leg. WTS. [N] Phymatodes (Poecilium) alni (Linnaeus, 1767) 25.05.2003, ok. 10 exx. z gałęzi Quercus robur, leg. WS; 29-30.05.2004, 2 exx., leg. AW; 6-7.06.2004, ok. 10 exx. z gałęzi Q. robur, leg. WS; 28-29.05.2005, ok. 10 exx. z gałęzi Q. robur, leg. WS; 16.05.2006, ok. 30 exx. z gałęzi Q. robur, leg. WS; 9.05.2015, 1 ex. z gałęzi Q. robur, leg. WTS; 19.05.2015, 5 exx. ex cult. z gałęzi Q. robur pobranych 11.04.2015, leg. WTS; 19.05.2016, 6 exx. ex cult. z gałęzi Q. robur pobranych 3.04.2016, leg. WTS; 22.05.2016, 2 exx. na stosie gałęzi dębowograbowych, leg. WS. [N/P] Plagionotus arcuatus (Linnaeus, 1758) 24-26.05.2003, ok. 10 exx., leg. AW; 25.05.2003, ok. 10 exx. na leżących pniach Quercus robur, leg. WS; 29-30.05.2004, 5 exx., leg. AW; 06-07.06.2004, 5 exx. na wałkach Q. robur, leg. WS; 28-29.05.2005, 5 exx. na wałkach Q. robur, leg. WS; 16.05.2006, 5 exx. na wałkach Q. robur, leg. WS. [N/P] Plagionotus detritus (Linnaeus, 1758) 24-26.05.2003, 6 exx., leg. AW; 25.05.2003, 5 exx. na leżących pniach Quercus robur, leg. WS; 10.06.2015, 3 exx. ex cult. z pobranego konaru Q. robur 11.04.2015, leg. WTS. [N/R] Xylotrechus (Xylotrechus) antilope (Schonherr, 1817) 25.05.2003, ok. 20 exx. na leżących pnaich Quercus robur, leg. WS; 28-29.05.2005, ok. 30 exx. na opalonym Q. robur, leg. WS; 11.04.2015, liczne larwy i żerowiska w leżących konarach Q. robur, 3 exx. ex cult. 1.06.2015, leg. WTS; 24.06.2016, 3 exx. ex cult. z gałęzi Q. robur pobranych 3.04.2016, leg. WTS. [N/P] Xylotrechus (Rusticoclytus) rusticus (Linnaeus, 1758) 13.05.2012, 4 exx., leg. SC; 11.04.2015, liczne otwory wylotowe i żerowiska na pniach trzech topól Populus sp., leg. WS & WTS. [N/R] Clytus (Clytus) arietis (Linnaeus, 1758) 24-26.05.2003, 6 exx., leg. AW; 28-29.05.2003, 3 exx. na kwitnących Cornus sanguinea, leg. MW; 29-30.05.2004, 10 exx., leg. AW; 6-7.06.2004, 5 exx. na kwiatach Chaerophyllum temulum, leg. WS; 28-29.05.2005, 5 exx. na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 16.05.2006, 5 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. WS; 18.06.2006, 5 exx. 45

na kwiatach Ch. temulum, leg. WS; 19-20.05.2011, 4 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. AW; 12.05.2015, 1 ex. z Crataegus sp., leg. SC; 31.05.2016, 1 ex. ex cult. z gałęzi Quercus robur pozyskanej 3.04.2016, leg. WTS. [N/P] **Clytus (Clytus) lama Mulsant, 1847 3.04.2016, kilka otworów wylotowych i szczątki imago w posuszu Pinus sylvestris, leg. WS. [R] Anaglyptus (Anaglyptus) mysticus (Linnaeus, 1758) 25.05.2003, 1 ex. na wałkach Carpinus betulus, leg. WS; 29-30.05.2004, 5 exx., leg. AW; 23-25.05.2005, 15 exx. na kwitnących Crataegus sp., leg. MW; 28-29.05.2005, 5 exx. na kwiatach Cornus sanguinea, leg. WS; 19-20.05.2011, 8 exx. na kwiatach C. sanguinea, leg. AW; 9.05.2015, 12 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. WTS; 12.05.2015, 4 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. SC; 15.05.2016, 2 exx. na kwiatach Crataegus sp., leg. SC; 29.05.2016, 1 ex. z kwiatów C. sanguinea, leg. JM. [N/P] Lamiinae Latreille, 1825 Mesosa (Mesosa) curculionoides (Linnaeus, 1761) 24-26.05.2003, 2 exx., leg. AW; 25.05.2003, 1 ex. z gałęzi Quercus robur, leg. WS; 29-30.05.2004, 1 ex., leg. AW; 16.05.2006, 1 ex. na złomie Q. robur, leg. WS; 18.06.2006, 1 ex. z gałęzi Q. robur, leg. WS; 25.06.2007, 1 ex. ex cult. z gałęzi Tilia cordata (pobrano 7.06.2007), leg. WS; 13.05.2012, 2 exx., leg. SC; 16.06.2016, 4 larwy w martwicy T. cordata, 1 ex. ex cult., leg. WTS; 23.08.2016, 1 ex. ex cult. z gałęzi Q. robur pobranej 9.04.2016, leg. JM. [N/R] Mesosa (Aplocnemia) nebulosa (Fabricius, 1781) 25.05.2003, 1 ex. z gałęzi Quercus robur, leg. WS; 03.10.2009, 5 exx. z kolebek poczwarkowych w gałązkach (fi = 1-3 cm) Q. robur, leg. AW; 12.01.2013, 2 exx. ex cult. z gałązek Q. robur, leg. SC; 11.04.2015, 4 exx. w kolebkach poczwarkowych w opadłych gałęziach Q. robur, leg. WTS; 3.04.2016, 1 ex. w kolebce poczwarkowej w złamanej, wiszącej gałązce Q. robur, leg. WTS. [N/P] Lamia textor (Linnaeus, 1758) 24.05.2003, 1 ex. na ścieżce, leg. AW. [R] 46 **Monochamus galloprovincialis pistor (Germar, 1818) 11.04.2015, 2 żerowiska z otworami wylotowymi w odłamanym, zawieszonym nad ziemią wierzchołku sosny Pinus sylvestris, obs. WS & WTS; 3.04.2016, 3 otwory wylotowe w konarze obłamanym z wywrotu P. sylvestris, obs. WTS. [R]

Leiopus (Leiopus) nebulosus (Linnaeus, 1758) 30.05.2004, 1 ex., leg. AW; 28-29.05.2005, 1 ex. na wałkach Carpinus betulus, leg. WS; 16.05.2006, 10 exx. na wałkach C. betulus, leg. WS; 1-15.01.2013, 2 exx. ex cult. z gałęzi Quercus robur, leg. SC. [N] Leiopus (Leiopus) linnei Wallin, Nylander et Kvamme, 2009 25.05.2003, 5 exx. z gałęzi Quercus robur, leg. WS; 6-7.06.2004, 5 exx. z gałęzi Q. robur, leg. WS; 11.04.2015, liczne larwy w kolebkach poczwarkowych na cienkim posuszu Q. robur, 1 ex. ex cult. 9.05.2015, leg. WTS; 3.04.2016, larwy pod korą cienkiego posuszu i obłamanej gałęzi Q. robur, 13 exx. ex cult. 20.05.2016, leg. WTS. [P] Exocentrus adspersus Mulsant, 1846 6-7.06.2004, 3 exx. z gałęzi Quercus robur, leg. WS; 28-29.05.2005, 3 exx. z gałęzi Q. robur, leg. WS; 7.06.2007, 3 exx. z gałęzi Q. robur, leg. WS; 11.04.2015, z pobranych gałęzi Q. robur 5 exx. ex cult. 10.06.2015, leg. WTS; 3.04.2016, z pobranych gałęzi Q. robur 6 exx. ex cult. 20-24.06.2016, leg. WTS. [N/P] Exocentrus lusitanus (Linnaeus, 1767) 6-7.06.2004, 5 exx. z gałęzi Tilia cordata, leg. WS; 7.06.2007, 3 exx. z gałęzi T. cordata, leg. WS; 1-15.01.2013, 5 exx. ex cult. z gałęzi T. cordata, leg. SC; 19.06.2015, 5 exx. ex cult. z gałęzi T. cordata pobranych 11.04.2015, leg. WTS. [N/P] *Exocentrus punctipennis Mulsant & Guillebeau, 1856 7.06.2007, z pobranej gałązki Ulmus laevis, 1 ex. ex cult. 25.06.2007, leg. WS; 11.04.2015, z pobranej gałązki U. laevis 2 exx. ex cult. 18.05.2015, leg. WTS. [N] **Aegomorphus clavipes (Schrank, 1781) 27.05.2012, 1 ex. ex cult. z konaru Quercus robur zebranego 13.05.2012, leg. SC. [R] Oplosia cinerea (Mulsant, 1839) 24-26.05.2003, 4 exx., leg. AW; 25.05.2003, 1 ex. z gałęzi Tilia cordata, leg. WS; 29-30.05.2004, 2 exx., leg. AW; 28.05.2005, 1 ex. z gałęzi T. cordata, leg. WS; 16.05.2006, 2 exx. z gałęzi i złamanych cienkich pni T. cordata, leg. WS; 09.05.2015, 1 ex. z gałęzi T. cordata, leg. WTS; 20.05.2015, 4 exx. ex cult. z gałęzi pobranych 11.04.2015, leg. WTS. [N] 47

Pogonocherus (Pogonocherus) hispidus (Linnaeus, 1758) 6-7.06.2004, 3 exx. z gałęzi Quercus robur, leg. WS; 28-29.05.2005, 3 exx. z gałęzi Q. robur, leg. WS; 16.05.2006, 3 exx. z gałęzi Q. robur, leg. WS; 23.05.2015, 1 ex. z gałęzi Q. robur, leg. JM. [N/P] *Pogonocherus (Pityphylus) fasciculatus (De Geer, 1775) 11.04.2015, z zebranych żerowisk w opadłych gałęziach sosny Pinus sylvestris, 1 ex. ex cult. 11.05.2015, leg. WTS; 3.04.2016, z zebranych żerowisk w gałęziach wywrotu P. sylvestris, 1 ex. ex cult. 16.05.2016, leg. WTS. [R] Anaesthetis testacea (Fabricius, 1781) 6-7.06.2004, 3 exx. z gałęzi Quercus robur, leg. WS; 28-29.05.2005, otrząśnięto 2 exx. z cienkich gałęzi Q. robur, leg. WS; 2.07.2015, 1 ex. otrząśnięty z gałęzi Q. robur, leg. WTS. [N/R] *Saperda (Saperda) carcharias (Linnaeus, 1758) 11.04.2015, 1 larwa z odziomka młodej osiki Populus tremula, leg. et coll. WTS. [R] *Saperda (Lopezcolonia) perforata (Pallas, 1773) 11.04.2015, liczne rozdziobane przez dzięcioły żerowiska w pniach Populus tremula, 2 exx. ex cult. 10 i 26.05.2015, leg. WS & WTS; 7.05.2016, 1 ex. ex pupa 24.05.2016, leg. WS & WTS. [R] Saperda (Lopezcolonia) scalaris (Linnaeus, 1758) 25.05.2003, 1 ex. na wałkach Quercus robur, leg. WS; 13.05.2012, 1 ex. na wałkach Q. robur, leg. SC; 11.04.2015, z konaru Q. robur, 1 ex. ex cult. 10.06.2015, leg. WTS; 3.04.2016 pobrano kilka larw z leżących konarów Q. robur, 1 ex. ex larva 30.05.2016, leg. WTS. [N/R] Saperda (Compsidia) populnea (Linnaeus, 1758) 30.05.2004, 1 ex., leg. AW; 13.05.2012, 4 exx., leg. SC., stwierdzono ponadto lokalnie kilka żerowisk na młodych osikach Populus tremula, obs. SC. [R] 30.05.2004, 1 ex., leg. AW. [R] *Menesia bipunctata (Zoubkoff, 1829) 48

Stenostola ferrea (Schrank, 1776) 29-30.05.2004, 3 exx., leg. AW; 16.05.2006, 1 ex. z gałęzi Quercus robur, leg. WS; 19-20.05.2011, 2 exx., leg. AW; 10.01.2013, 2 exx. ex cult. z gałęzi Tilia cordata, leg. SC; 11.04.2015, liczne żerowiska, larwy i poczwarki w cienkich złomach i gałęziach T. cordata, 2 exx. ex cult. 19.05.2015, leg. WTS. [N/P] Tetrops praeustus (Linnaeus, 1758) 25.05.2003, 1 ex. z gałęzi Prunus sp., leg. WS; 6-7.06.2004, 1 ex. z gałęzi Malus sp., leg. WS; 16.05.2006, 1 ex. z gałęzi Crataegus sp., leg. WS; 13.05.2012, 2 exx., leg. SC. [N/R] **Tetrops starkii Chevrolat, 1859 29-30.05.2004, ok. 15 exx. otrząśniętych z ulistnionych gałęzi Fraxinus excelsior, leg. AW. [N/R] Oberea (Oberea) linearis (Linnaeus, 1761) 6.06.2004, 1 ex. z liści Corylus avellana, leg. WS; 19-20.05.2011, 5 exx., leg. AW; 13.05.2012, 1 ex., leg. SC. [R] Oberea (Amaurostoma) erythrocephala (Schrank, 1776) 24.05.2003, 1 ex., leg. AW; 29-30.05.2004, 5 exx., leg. AW; 23.05.2015, 3 exx., leg. JM; 29.05.2016, 1 ex. na Euphorbia cyparissias, leg. JM. [R] Phytoecia (Phytoecia) cylindrica (Linnaeus, 1758) 24-26.05.2003, 5 exx., leg. AW; 25.05.2003, 5 exx. na Chaerophyllum temulum, leg. WS; 29-30.05.2004, 10 exx., leg. AW; 6-7.06.2004, 3 exx. na Ch. temulum, leg. WS; 23-25.05.2005, liczne (ok. 30) imagines (także pary kopulujące) na liściach Ch. temulum, leg. MW; 28-29.05.2005, 6 exx. na Ch. temulum, leg. WS; 19-20.05.2011, 3 exx., leg. AW; 23.05.2015, 2 exx., leg. JM; 22.05.2016, 1 ex. na Ch. temulum, leg. WTS; 29.05.2016, 5 exx. na Ch. temulum, leg. JM. [N] Phytoecia (Phytoecia) nigricornis (Fabricius, 1781) 29-30.05.2004, 3 exx., leg. AW. [R] Agapanthia (Epoptes) villosoviridescens (De Geer, 1775) 24-26.05.2003, 2 exx., leg. AW; 25.05.2003, 1 ex. na Urtica dioica, leg. WS; 29-30.05.2004, 6 exx., leg. AW; 6-7.06.2004, 1 ex. na U. dioica, leg. WS; 19-20.05.2011, 2 exx., leg. AW; 13.05.2012, 4 exx., leg. SC. [N] 49

Fenologicznie pierwsze imagines kózkowatych aktywne w naturze można już było stwierdzić w 2. dekadzie kwietnia, np. Pyrrhidium sanguineum. Największą liczbę gatunków stwierdzono w 3. dekadzie maja 48, dalej kolejno w 2. dekadzie maja 33 gatunki oraz w 1. dekadzie czerwca 27 gatunków. Na przełomie czerwca i lipca pojawiają się mało liczebne w osobniki populacje gatunków letnich, takich jak Akimerus schaefferi, Leptura quadrifasciata i Stenurella melanura, a w drugiej dekadzie lipca Aromia moschata, Saperda carcharias, Arhopalus rusticus i Prionus coriarius 3 ostatnie gatunki stwierdzono w trakcie badań jedynie w stadium larwalnym, a okres ich pojawu podany został na podstawie obserwacji w sąsiednim obszarze leśnym o nazwie Las Odrzański, leżącym na wschód od Oławy. Z 68 stwierdzonych gatunków tylko 21 odżywiało się pyłkiem kwiatów, głównie Crataegus spp., Cornus sanguinea i Chaerophyllum temulum. Spośród odnotowanych na kwiatach 915 osobników blisko 95% odwiedzało kwiatostany tych roślin. Sporadycznie odwiedzanymi przez antofilne kózkowate roślinami były: Daucus carota, Filipendula ulmaria, Melilotus albus, Quercus robur, Rubus caesius, Matricaria maritima oraz Viburnum opulus. Pod względem liczebności dominowały: Grammoptera ruficornis i Alosterna tabacicolor. Również dość liczne były gatunki o krótkim okresie pojawu, rzadko odwiedzające kwiaty Rhagium sycophanta, Stenocorus quercus i S. meridianus. Prawdopodobnie do gatunków liczniejszych należy również nowy dla Lasu Strachocińskiego Phymatodes pusillus, którego w wyniku hodowli uzyskano ponad 100 osobników. Z pobranego materiału żywicielskiego wyhodowano ca 200 osobników należących do 41 gatunków. W sumie wyłącznie w wyniku hodowli lub analizy żerowisk stwierdzono 14 gatunków, np. Aegomorphus clavipes czy wspomniany wyżej Phymatodes pusillus. W analizie zoogeograficznej uwzględniono wszystkie dotychczas stwierdzone gatunki (77) w Lesie Strachocińskim. Na terenie tego kompleksu leśnego zdecydowanie dominują elementy: palearktyczny 29,8% i eurokaukaski 22,1%, nieco mniej liczne są elementy: subponto-mediterrański 13%, europejski 7,8%, eurosyberyjski 6,5%, holarktyczny 5,2%, submediterrański 5,2%, południowoeuropejski 3,9% oraz subpontyjski 2,6%, tylko znikomy udział mają jeszcze elementy: subatlantycki, borealno-górski oraz górski i podgórski po 1,3%. DYSKUSJA Podczas badań nad kózkowatymi Lasu Strachocińskiego w latach 2003-2016 stwierdzono aż 19 gatunków nie notowanych wcześniej na terenie tego kompleksu leśnego. W porównaniu z poprzednim okresem badawczym (Kruszelnicki & Szczepański 2003), stwierdzono ponownie obecność 47 gatunków. Po uwzględnieniu dwóch gatunków ujętych w pracy Strojnego (1974) i później nie notowanych Anisarthron barbipes (Schrank, 1781) i Strangalia attenuata (Linnaeus, 1758), jednego wykazanego tylko w KFP (Burakowski et al. 1990) Pogonocherus hispidulus (Piller & Mitterpacher, 1783), 6 gatunków wykazanych w latach 1991-2003 (Kruszelnicki & Szczepański 2003), a nie potwierdzonych w ostatnim okresie badań Clytus tropicus (Panzer, 1795), Leptura annularis Fabricius, 1801, Pachytodes 50

cerambyciformis (Schrank, 1781), Phytoecia pustulata (Schrank, 1776), Stictoleptura maculicornis (De Geer, 1775) oraz Ropalopus femoratus (Linnaeus, 1758), a także 2 gatunków wykazanych przez innych badaczy i potwierdzonych w ostatnich badaniach, tj. Leiopus linnei (Gutowski et al. 2010) i Saperda populnea (Strojny 1974), można stwierdzić, że Las Strachociński jest miejscem występowania, jeżeli nie stałego to okresowego, 77 gatunków kózkowatych. Od zakończenia poprzednich badań odnotowano kilka istotnych zmian w składzie gatunkowym Cerambycidae. Stwierdzono trzy nowe gatunki charakterystyczne dla miejsc z sukcesją osiki, tj. Menesia bipunctata, Saperda carcharias i S. perforata. Ponadto pojawiło się wiele nowych gatunków charakterystycznych dla sosny i świerka (9): Arhopalus rusticus, Callidium aeneum, Clytus lama, Monochamus galloprovincialis, Pogonocherus fasciculatus, Rhagium inquisitor, Spondylis buprestoides, Stictoleptura rubra i Tetropium fuscum; dla dęba (5): Leiopus linnei, Aegomorphus clavipes, Akimerus schaefferi, Phymatodes pusillus i Cortodera humeralis oraz po 1 gatunku dla wiąza Exocentrus punctipennis, jesiona Tetrops starkii i wierzby Aromia moschata. Sześć gatunków, tj. Aegomorphus clavipes, Clytus lama, Monochamus galloprovincialis, Phymatodes pusillus, Tetropium fuscum i Tetrops starkii, nie było dotychczas znanych z Wrocławia. Natomiast o występowaniu we Wrocławiu (Las Pilczycki) rzadkiego i chronionego gatunku, jakim jest Akimerus schaefferi, informowali niedawno Smolis et al. (2016). Dodatkowo, po uwzględnieniu informacji o występowaniu we Wrocławiu Phymatodes fasciatus (Villers, 1789) (Królik & Szypuła 2011), liczba gatunków kózkowatych tego miasta wzrosła już do 88. Spośród gatunków znanych z terenu Wrocławia nie stwierdzono w Lesie Strachocińskim dotąd 11 gatunków: Asemum striatum, Rhamnusium bicolor, Necydalis major, Gracilia minuta, Nathrius brevipennis, Hylotrupes bajulus, Callidium violaceum, Oberea oculata, Phytoecia coerulescens, Stenostola dubia i Phymatodes fasciatus. Dla porównania z innymi dotychczas przebadanymi pod kątem kózkowatych dużymi miastami naszego kraju, tj. z Warszawą 79 gatunków (Górski 2004) czy Rzeszowem ponad 50 gatunków (Olbrycht 2004a, b), różnorodność gatunkowa kózkowatych Wrocławia jest wysoka. Warszawę wyróżniają: Acmaeops septentrionis, Phytoecia virgula, Agapanthia intermedia, Acanthocinus griseus, Pogonocherus punctulatus i Pogonocherus decoratus; z kolei Rzeszów wyróżniają głównie gatunki liczniej spotykane w górach: Rutpela maculata, Anastrangalia dubia, Chlorophorus herbstii i Phytoecia affinis. We Wrocławiu brak takich gatunków jak Ropalopus clavipes i Ropalopus macropus, znanych zarówno z Rzeszowa jak i z Warszawy. Wrocław natomiast wyróżnia obecność Phytoecia cylindrica, Gaurotes virginea oraz 2 gatunków o charakterze kosmopolitycznym: Gracilia minuta i Nathrius brevipennis. Przede wszystkim jednak zwracają tu uwagę gatunki związane ekologicznie z grądami i łęgami, takie jak: Stenocorus quercus, Rhagium sycophanta, Akimerus schaefferi, Pedostrangalia revestita, Anoplodera sexguttata, Pyrrhidium sanguineum i Phymatodes pusillus gatunki typowe dla ciepłych dąbrów, a takich drzewostanów we Wrocławiu nie brakuje. Porównanie obu okresów badawczych wskazuje na dużą fluktuację liczebności wielu gatunków pozorne zanikanie i ponowny pojaw po kilku latach braku obserwacji. Pełne rozpoznanie składu gatunkowego kózkowatych danego obszaru wymaga zatem dłuższego okresu badań. 51

Oceniając aktualną różnorodność gatunkową kózkowatych lasu Strachocińskiego można stwierdzić, iż stan poznania obszaru pod tym kątem jest już zadowalający. W poprzednich okresach badawczych stwierdzono odpowiednio: 26 gatunków do 1990 roku (Strojny 1974, Burakowski et al. 1990), 53 gatunki w latach 1991-2003 (Kruszelnicki & Szczepański 2003) i 68 gatunków w latach 2003-2016. Należy jednocześnie zasygnalizować możliwe niekorzystne zmiany w przyszłym składzie gatunkowym tej rodziny. Przede wszystkim, obserwowany obecnie pojaw gatunków związanych z sosną wkrótce może się skończyć za sprawą niewielkiej liczby drzew tego gatunku, jak również obecnie obserwowanego wzmożonego wydzielania się posuszu. PODZIĘKOWANIA Autorzy pragną podziękować kolegom: Marcinowi Jakubowskiemu, Januszowi Mendzikowskiemu i Markowi Wełnickiemu za udostępnienie informacji o zebranych, bądź zaobserwowanych przez nich okazach Cerambycidae. PIŚMIENNICTWO Bense U. 1995. Longhorn beetles. Illustrated key to the Cerambycidae and Vesperidae of Europe. Margraf Verlag, Germany: 511 pp. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1990. Cerambycidae i Bruchidae. Katalog Fauny Polski 23(15): 235 pp. Danilevsky M.L. 2016. Catalogue of Palaearctic Cerambycoidea. Accessed 17 June 2016. http://cerambycidae.net/ catalog.pdf. Górski P. 2004. Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) Warszawy. Kulon 9(2): 185 200. Gutowski J. M., Hilszczański J., Kubisz D., Kurzawa J., Miłkowski M., Mokrzycki T., Plewa R., Przewoźny M., Wełnicki M. 2010. Distribution and host plants of Leiopus nebulosus (L.) and L. linnei Wallin, Nylander et Kwamme (Coleoptera: Cerambycidae) in Poland and neighbouring countries. Polskie Pismo Entomologiczne 79: 271 282. Królik R., Szypuła J. 2011. Potwierdzenie występowania w Polsce Poecilium fasciatum (Villers, 1789) (Coleoptera: Cerambycidae). Wiadomości Entomologiczne 30(3): 171 174. Kruszelnicki L., Szczepański W. 2003. Chrząszcze kózkowate (Coleoptera, Cerambycidae) Lasu Strachocińskiego we Wrocławiu zebrane w latach 1991-2003. Acta Entomologica Silesiana 11(1-2): 29 33. Löbl I., Smetana A. 2010. Catalogue of Paleartic Coleoptera. 6. Chrysomeloidea. Apollo Books, Stenstrup: 924 pp. Olbrycht T. 2004a. The occurrence of longhorn beetles (Col, Cerambycidae) in suburban green belts, In: Wiech K., Zemanek B. (Eds.), Protection of plant collections against pests and diseases. II. Materiały z konferencji, Kraków, 54 57 pp. Olbrycht T. 2004b. Rośliny żywicielskie wybranych gatunków chrząszczy kózkowatych (Coleoptera: Cerambycidae) na terenie Rzeszowa i okolic. Zeszyty Naukowe Południowo-Wschodniego Oddziału Polskiego Towarzystwa Inżynierii Ekologicznej z Siedzibą w Rzeszowie i Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego Oddział w Rzeszowie 5: 27 31. Smolis A., Wojciech T. Szczepański, Kadej M., Szczepański W., Malkiewicz A., Zając K., Karpiński L., Tarnawski D. 2016. Przyczynek do poznania rozsiedlenia wybranych gatunków saproksylicznych chrząszczy (Insecta, Coleoptera) na Dolnym Śląsku. Przyroda Sudetów 19(2016): 87 114. Strojny W. 1974. Cerambycidae (Coleoptera) Wrocławia w latach 1948-1973. Polskie Pismo Entomologiczne 44: 741 752. Walczak M., Woźniak A., Szczepański W.T., Karpiński L. 2014. The structure of anthophilous longhorn beetles (Col.: Cerambycidae) visiting hawthorns (Crataegus spp.) in the Western Palearctic. Baltic Journal of Coleopterology 14(2): 205 217. 52

SUMMARY Longhorn beetles (Coleoptera: Cerambycidae) of the Strachociński Forest in Wrocław collected in 2003-2016 This study of longhorn beetles (Cerambycidae) in the Strachociński Forest was carried out in 2003-2016. The research plot was a relatively small area of woodland (ca 140 ha) situated between the River Oder and two of the south-eastern districts of Wroclaw Strachocin and Wojnów. The standard methods of beetle collection (collection on sight, shaking into a beating net and sweep-netting) were used in the field; in addition, immature stages were reared. More than 1700 specimens of Cerambycidae were collected or sighted. Sixty-eight species from five subfamilies Prioninae (1 species), Lepturinae (20), Spondylidinae (3), Cerambycinae (17) and Lamiinae (27) were recorded. Summarizing these and literature data (observations from 1991-2003), the Strachociński Forest is the site of the intermittent if not permanent occurrence of 77 species of Cerambycidae. The presence of 47 species recorded earlier in this area was confirmed, and 19 species were recorded for the first time. The latter include six species Aegomorphus clavipes, Clytus lama, Monochamus galloprovincialis, Phymatodes pusillus, Tetropium fuscum and Tetrops starkii for which there are as yet no records in this city. To date, 88 species of longhorn beetles have been found within the Wrocław city limits, including some that are rare in the whole of Poland, e.g. Akimerus schaefferi, Stenocorus quercus or Clytus tropicus. The first active imagines were observed in the field in mid-april, but the largest numbers of species were recorded in late May (48 species), mid-may (33) and early June (27). Grammoptera ruficornis and Alosterna tabacicolor were dominant species. Also quite numerous were species with a short flight period, which rarely visit flowers, like Rhagium sycophanta, Stenocorus quercus and S. meridianus. Only 21 species were found feeding on the pollen of flowers, mainly of Crataegus spp., Cornus sanguinea and Chaerophyllum temulum. Daucus carota, Filipendula ulmaria, Melilotus albus, Quercus robur, Rubus caesius, Matricaria maritima and Viburnum opulus were also visited on occasion. The zoogeographical analysis took into account all the species (77) recorded earlier in the Strachociński Forest. Twelve zoogeographical elements were represented: Palearctic (29.8%) and Eurocaucasian species (22.1%) were prevalent, whereas Subatlantic, Boreomontane, Montane and Submontane species were present in the smallest numbers (1.5% each). Accepted: 31 July 2017; published: 31 August 2017 http://muzeum.bytom.pl/wp-content/uploads/2017/08/przyroda_23online003.pdf Licensed under a Creative Commons Attribution License http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ 53

ROCZNIK MUZEUM GÓRNOŚLĄSKIEGO W BYTOMIU PRZYRODA Vol. 23: 55 71 ISSN 0068-466X, eissn 2451-0467 (online) Bytom, 29.12.2017 Artur Taszakowski 1, 4, Miłosz Morawski 1, 2, Henryk Szołtys 3, Wojciech T. Szczepański 1 Materiały do znajomości stonkowatych (Coleoptera: Chrysomelidae) Beskidu Wschodniego http://doi.org/10.5281/zenodo.1065932 1 Uniwersytet Śląski, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Zoologii, ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice 2 Studenckie Koło Naukowe Zoologów Faunatycy 3 ul. Park 9, 42-690 Brynek 4 e-mail: artur.taszakowski@us.edu.pl Abstract: The paper presents new data about distribution of the family Chrysomelidae in the Eastern Beskid Mountains. The study was carried out between 2004 2016 in the area of southwestern part of Eastern Beskid Mountains. The list of 112 species of leaf beetle is presented, including those rarely collected in Poland. Four species are recorded for the first time in this zoogeographical region: Neocrepidodera brevicollis, Cryptocephalus decemmaculatus, Cryptocephalus octopunctatus, and Luperus viridipennis. Key words: faunistics, new data, leaf beetle, Eastern Beskid Mountains, Poland. WSTĘP Stonkowate (Chrysomelidae) są bardzo liczną rodziną chrząszczy, obecnie opisano ok. 37 tys. gatunków najwięcej w obszarach klimatu tropikalnego i subtropikalnego. Około 1340 gatunków występuje w Europie (Wąsowska 2004), a 486 z nich posiada niekwestionowane stanowiska na terenie Polski (Borowiec et al. 2011). W entomofaunie Polski stonkowate należą do grup opracowanych stosunkowo dobrze (Warchałowski 1985). Obecnie fauna podlega dynamicznym zmianom na skutek różnorodnych czynników, zarówno naturalnych migracji, będących wynikiem choćby zmian klimatycznych, jak i antropogenicznych zmian środowiska, zawleczeń itp., co stanowi przesłankę do prowadzenia badań faunistycznych (Taszakowski et al. 2017). Chrząszcze Beskidu Wschodniego są w ostatnim czasie przedmiotem intensywnych badań faunistycznych (Karpiński et al. 2015, Szczepański et al. 2015b, c, d 2016, Taszakowski et al. 2017, Kaszyca & Taszakowski 2017). Niniejsza praca ma na celu uzupełnienie informacji o Chrysomelidae tego regionu zoogeograficznego. Accepted: 20 November 2017; published: 24 November 2017 55

TEREN BADAŃ Obszar badań położony jest w południowo-zachodniej części regionu zoogeograficznego Beskid Wschodni (Burakowski et al. 1973), na terenie trzech mezoregionów fizycznogeograficznych: Beskid Niski, Pogórze Jasielskie i Pogórze Ciężkowickie (Kondracki 2013). Obszar ten stanowi bardzo interesującą część kraju, głównie ze względu na obecność niskich pasm górskich oraz przełęczy, które umożliwiają migracje ciepłolubnych gatunków z Wyżyny Ondawskiej i Kotliny Panońskiej do Polski (Mazur 2001, Taszakowski 2012, Taszakowski & Kolak 2015, Taszakowski et al. 2017). Materiał był zbierany na następujących stanowiskach: Bartne [EV28, EV29], Bednarka [EA20, EV29], Blechnarka [EV17], Chyrowa [EV48], Dobrynia [EV39], Gładyszów [EV18], Jaśliska [EV57], Krempna [EV38], Libusza [EA10], Lipinki [EA20], Lisów [EA21], Małastów [EV18], Mrukowa [EV39], Nowy Żmigród [EV39], Ożenna [EV37], Rozdziele [EV19], Wola Dębowiecka [EA30], Wójtowa [EA20] oraz Wysowa-Zdrój [EV17] (Ryc. 1). Ryc. 1. Stanowiska badawcze: 1 Lisów, 2 Libusza, Lipinki, Rozdziele, Wójtowa, 3 Bednarka, 4 Dobrynia, Wola Dębowiecka, 5 Mrukowa, 6 Nowy Żmigród, 7 Bartne, 8 Gładyszów, Małastów, 9 Krempna, 10 Chyrowa, 11 Blechnarka, Wysowa-Zdrój, 12 Ożenna, 13 Jaśliska. Fig. 1. The research plots: 1 Lisów, 2 Libusza, Lipinki, Rozdziele, Wójtowa, 3 Bednarka, 4 Dobrynia, Wola Dębowiecka, 5 Mrukowa, 6 Nowy Żmigród, 7 Bartne, 8 Gładyszów, Małastów, 9 Krempna, 10 Chyrowa, 11 Blechnarka, Wysowa-Zdrój, 12 Ożenna, 13 Jaśliska. 56

MATERIAŁ I METODY Intensywne badania nad chrząszczami były prowadzone w latach 2010 2016, jednakże wykorzystano także pojedyncze rekordy pochodzące z lat wcześniejszych. W czasie zbioru materiału zastosowano następujące metody: czerpakowanie standardowym czerpakiem entomologicznym, otrząsanie na parasol entomologiczny, na upatrzonego, ekranowa pułapka świetlna oraz przesiewanie ściółki za pomocą sita entomologicznego. Podczas badań terenowych penetrowano różnorodne środowiska lasy (grąd, buczyna karpacka, olszynka karpacka), zadrzewienia, zarośla okrajkowe, zarośla nadrzeczne, łąki, tereny subkserotermiczne, a także tereny antropogeniczne i środowiska synantropijne. Materiał został częściowo zebrany podczas badań terenowych Koła Naukowego Zoologów Faunatycy działającego przy Katedrze Zoologii Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego. Okazy dowodowe znajdują się w kolekcji entomologicznej Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, oraz w kolekcjach autorów. W czasie oznaczania owadów posłużono się kluczami do oznaczania autorstwa Warchałowskiego (1971, 1973, 1978). Wykaz gatunków podano według nazewnictwa przyjętego za katalogiem chrząszczy Palearktyki (Löbl & Smetana 2010). Kolejność podrodzin oraz gatunków w ich obrębie jest alfabetyczna. Gatunki nowe dla Beskidu Wschodniego zostały oznaczone *. WYKAZ GATUNKÓW Alticinae Newman, 1835 1. Altica helianthemi (Allard, 1859) Bednarka [EA20]: grąd, 16.05.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17]: łąka śródleśna, 23.07.2010, 1 ex. Gatunek rozprzestrzeniony głównie w środkowej i południowej Europie, na wschód docierający do Kaukazu (Gruev & DöBerl 2005). W środkowej Europie postrzegany jako gatunek o południowym typie rozmieszczenia (Schmitt & Rönn 2011). W granicach Polski jest rzadko spotykany. Dotychczas podawany był z 7 południowych krain, przy czym większość to stanowiska z początku XX wieku. Z Beskidu Wschodniego wykazany przez Trellę (1930) z okolic Przemyśla. Larwy tego gatunku rozwijają się w krwiściągu lekarskim Sanguisorba officinalis L. (Warchałowski 1978). 2. Altica oleracea (Linnaeus, 1758) Libusza [EA10], światło, 08.08.2013, 1 ex.; Lisów [EA21], łąka, 15.08.2014, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 23.05.2011, 1 ex. 3. Altica quercetorum Foudras, 1860 Lipinki [EA20], zarośla, 30.04.2013, 1 ex. 4. Aphthona venustula Foudras, 1860 Wysowa-Zdrój [EV17], skraj jeziora, 30.04.2014, 5 exx.; 01.05.2014, 5 exx.; zarośla, 01.05.2014, 1 ex.; łąka, 01.05.2014, 1 ex. 57

5. Batophila rubi (Paykull, 1790) Wysowa-Zdrój [EV17], łąka, 01.05.2014, 1 ex. 6. Chaetocnema hortensis (Geoffroy, 1785) Libusza [EA10], drewutnia, 13.08.2014, 1 ex. 7. Crepidodera aurata (Marsham, 1802) Libusza [EA10], 2007, 1 ex.; 10.08.2010, 1 ex.; zarośla okrajkowe, otrząsanie, 19.04.2014, 2 exx.; zadrzewienie, 22.03.2014, 1 ex., 02.03.2014, 1 ex.; zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 2 exx.; zarośla, 30.04.2013, 1 ex.; łąka, 10.06.2013, 1 ex.; Rozdziele [EV19], zarośla, 01.05.2013, 1 ex.; Wola Dębowiecka [EA20], zadrzewienie, 18.05.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka, 01.05.2014, 1 ex.; zarośla okrajkowe, 18.05.2013, 1 ex.; zarośla okrajkowe, 01.05.2014, 1 ex.; zarośla, 04.05.2014, 5 exx.; 13.06.2011, 1 ex.; skraj jeziora, 30.04.2014, 1 ex.; 01.05.2014, 1 ex. 8. Crepidodera aurea (Geoffroy, 1785) Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 10.06.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], zarośla, 10.06.2013, 1 ex.; 12.06.2013, 1 ex.; 15.05.2013, 1 ex.; 30.04.2013 1 ex.; Wysowa- Zdrój [EV17], zarośla, 17.05.2014, 1 ex.; łąka, 02.05.2014, 1 ex. 9. Crepidodera fulvicornis (Fabricius, 1792) Chyrowa [EV48], zarośla okrajkowe, 10.08.2013, 1 ex. 10. Longitarsus luridus (Scopoli, 1763) Chyrowa [EV48], zarośla okrajkowe, 10.08.2013, 1 ex. 11. Longitarsus melanocephalus (De Geer, 1775) Libusza [EA10], łąka, 21.04.2014, 1 ex.; 21.03.2014, 1 ex.; zarośla, 30.04.2013, 1 ex. 12. Longitarsus nasturtii (Fabricius, 1792) Libusza [EA10], łąka, 21.03.2014, 1 ex. Libusza [EA10], łąka, 12.06.2014, 1 ex. 13. Longitarsus pulmonariae Weise, 1893 14. Lythraria salicariae (Paykull, 1800) Rozdziele [EV19], zarośla, 01.05.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 01.05.2013, 1 ex.; łąka, 30.04.2014, 1 ex. 15. Neocrepidodera brevicollis (J. Daniel, 1904)* Bednarka [EV29], skraj buczyny, 29.07.2014, 1 ex. Gatunek do niedawna znany tylko z Alp i Apeninów (Burakowski et al. 1991). Obecnie podawany z kilkunastu, głównie środkowoeuropejskich krajów (Baselga & Novoa 2005, Löbl & Smetana 2010). Z Polski gatunek po raz pierwszy wykazany przez Borowca (1988) z Białowieży, później potwierdzony jedynie na Podlasiu (Ścibor 2010). Gatunek nowy dla 58

Beskidu Wschodniego. Biologia gatunku nieznana, jednakże przedstawiciele tego rodzaju preferują rośliny należące do rodziny astrowatych Asteraceae i wiechlinowatych Poaceae (Doguet 1994). Čížek i Doguet (2008) wskazują na to iż gatunek ten może być związany z torfowiskami. 16. Neocrepidodera femorata (Gyllenhal, 1813) Bednarka [EA20], grąd, 16.05.2013, 1 ex.; 23.05.2014, 2 exx. Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 23.05.2011, 2 exx. 17. Neocrepidodera ferruginea (Scopoli, 1763) Libusza [EA10], łąka, 28.07.2014, 1 ex.; zarośla, 12.06.2014, 1 ex. 18. Neocrepidodera transversa (Marsham, 1802) Krempna [EV38], zarośla okrajkowe, 11.08.2014, 1 ex.; Libusza [EA10], zarośla, 12.06.2014, 2 exx.; Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla nadrzeczne, 05.07.2010, 1 ex. 19. Phyllotreta armoraciae (Koch, 1803) Libusza [EA10], 04.08.2009, 1 ex.; łąka, 28.07.2014, 1 ex.; 29.04.2013, 1 ex.; zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 2 exx.; zarośla, 10.06.2013, 1 ex.; 30.08.2012, 1 ex.; 30.04.2013, 1 ex.; Rozdziele [EV19], łąka, 01.05.2013, 1 ex. 20. Phyllotreta atra (Fabricius, 1775) Rozdziele [EV19], zarośla, 01.05.2013, 2 exx. 21. Phyllotreta nemorum (Linnaeus, 1758) Libusza [EA10], zarośla, 30.04.2013, 1 ex. 22. Psylliodes affinis (Paykull, 1799) Libusza [EA10], zarośla, 10.06.2013, 1 ex. 23. Psylliodes napi (Paykull, 1799) Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 04.05.2014, 1 ex. 24. Sphaeroderma rubidum (Graëlls, 1853) Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 10.06.2013, 1 ex.; 13.06.2013, 1 ex.; łąka, 13.06.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], łąka, 16.06.2013, 1 ex; grąd, 27.07.2015, 2 exx. 25. Sphaeroderma testaceum (Fabricius, 1775) Libusza [EA10], 04.08.2009, 1 ex.; łąka, 28.07.2014, 1 ex.; Lipinki [EA20], zarośla subkserotermiczne, 28.07.2014, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 23.07.2010, 1 ex. Bruchinae Latreille, 1802 26. Bruchus atomarius (Linnaeus, 1760) Bednarka [EV29], 08.08.2009, 1 ex., [EA20], grąd, 13.06.2013, 1 ex.; Blechnarka 59

[EV17], skraj lasu, 13.06.2011, 1 ex.; Libusza [EA10], zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 1 ex.; zarośla, 30.08.2012, 1 ex.; 30.04.2013, 1 ex.; 16.05.2013, 1 ex.; 10.06.2013, 1 ex.; łąka, 21.04.2014, 1 ex.; Nowy Żmigród [EV39], zarośla okrajkowe, 19.05.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 23.05.2011, 4 exx.; 13.06.2011, 1 ex.; 17.05.2013, 1 ex.; zarośla subkserotermiczne, 01.05.2014, 1 ex. 27. Bruchus loti Paykull, 1800 Bartne [EV29], łąka, 11.07.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 04.05.2014, 2 exx. 28. Bruchus rufimanus Boheman, 1833 Libusza [EA10], pod korą dębu, 23.05.2013, 1 ex.; Lipinki [EA20], tereny antropogeniczne, 24.05.2014, 1 ex. Cassidinae Gyllenhal, 1813 29. Cassida bergeali Bordy, 1995 Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 03.06.2015, 1 ex.; Lipinki [EA20], zarośla subkserotermiczne, 04.06.2015, 1 ex. Niedawno opisany, siostrzany gatunek dla Cassida pannonica Suffrian, 1844 i Cassida vibex Linnaeus, 1767. W Polsce znany z nielicznych stanowisk, po raz pierwszy wykazany przez Borowca i Świętojańską (1997). Z Beskidu Wschodniego podany po raz pierwszy dopiero niedawno z Pogórza Dynowskiego (Twardy 2015). Gatunek wybitnie kserotermiczny, związany z ostrożeniami Cirsium L. (Borowiec & Świętojańska 1997). 30. Cassida denticollis Suffrian, 1844 Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 12.05.2015, 1 ex.; zarośla subkserotermiczne, 13.06.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], zarośla, 03.05.2013, 1 ex.; 20.07.2013, 1 ex.; Lisów [EA21], łąka, 15.08.2014, 1 ex. 31. Cassida flaveola Thunberg, 1794 Bednarka [EA20], grąd, 12.05.2015, 1 ex.; 16.05.2013, 1 ex.; Jaśliska [EV57], zarośla okrajkowe, 06.06.2015, 1 ex.; Libusza [EA10], zarośla, 30.04.2013, 1 ex.; 07.08.2013, 1 ex.; przesiewanie ściółki, 24.12.2014, 1 ex.; Lipinki [EA20], zarośla, 30.04.2013, 1 ex.; Wysowa- Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 1 ex.; zarośla, 17.05.2013, 1 ex. 32. Cassida hemisphaerica Schaller, 1783 Libusza [EA10], łąka, 30.09.2014, 1 ex.; Lipinki [EA20], zarośla, 30.04.2013, 1 ex. 33. Cassida margaritacea Schaller, 1783 Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 1 ex. 34. Cassida murraea Linnaeus, 1767 Lipinki [EA20], tereny antropogeniczne, 05.06.2015, 1 ex.; Wójtowa [EV20], zarośla okrajkowe, 16.05.2013, 2 exx. 60

35. Cassida prasina Illiger, 1798 Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 03.06.2015, 1 ex.; Lipinki [EA20], zarośla, 30.04.2013, 1 ex.; zarośla subkserotermiczne, 24.05.2014, 1 ex.; 28.07.2014, 1 ex.; Nowy Żmigród [EV39], zarośla okrajkowe, 19.05.2013, 1 ex. 36. Cassida sanguinolenta O. F. Müller, 1776 Libusza [EA10], łąka, 27.07.2015, 1 ex.; Lipinki [EA20], zarośla subkserotermiczne, 24.05.2014, 2 exx. 37. Cassida stigmatica Suffrian, 1844 Blechnarka [EV17], zarośla, 21.05.2014, 1 ex.; Libusza [EA10], łąka, 12.06.2013, 1 ex.; Lipinki [EA20], zarośla subkserotermiczne, 24.05.2014, 2 exx.; 28.07.2014, 2 exx.; 04.06.2015, 1 ex.; Nowy Żmigród [EV39], zarośla okrajkowe, 19.05.2013, 4 exx. 38. Cassida rubiginosa O. F. Müller, 1776 Bednarka [EA20], skraj grądu, 13.06.2013, 1 ex.; Blechnarka [EV17], zarośla, otrząsanie, 21.05.2014, 1 ex.; Jaśliska [EV57], zarośla okrajkowe, 06.06.2015, 1 ex.; Libusza [EA10], łąka, 15.05.2013, 2 exx.; 10.06.2013, 1 ex.; 30.09.2014, 1 ex.; 15.05.2013, 1 ex.; Lipinki [EA20], zarośla, 30.04.2013, 1 ex.; czyżnie, otrząsanie, 21.04.2014, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 1 ex.; zarośla, 21.05.2014, 2 exx.; 17.05.2013, 2 exx. 39. Cassida vibex (Linnaeus, 1767) Bednarka [EA20], ziołorośla, 23.07.2013, 1 ex. Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 03.06.2015, 2 exx.; 13.06.2013, 1 ex.; Jaśliska [EV57], zarośla okrajkowe, 06.06.2015, 1 ex.; Libusza [EA10], 03.04.2010, 1 ex.; 2007, 1 ex.; zarośla, 15.05.2013, 2 exx.; 04.06.2015, 1 ex.; łąka, 15.05.2013, 1 ex.; 12.06.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 1 ex.; zarośla, 17.07.2010, 2 exx. 40. Cassida viridis Linnaeus, 1758 Bartne [EV28], łąka śródleśna, 09.07.2013, 1 ex.; zarośla, 10.07.2013, 1 ex.; 11.07.2013, 1 ex.; Bednarka [EA20], grąd, 16.05.2013, 2 exx.; 27.08.2013, 1 ex.; 12.05.2015, 1 ex.; skraj grądu, 13.06.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], 2006, zarośla, 15.05.2013, 2 exx.; 04.06.2015, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka, 16.08.2010, 1 ex.; wilgotna łąka, 27.07.2010, 1 ex.; zarośla okrajkowe, 18.05.2013, 1 ex.; 04.05.2014, 1 ex. Libusza [EA10], łąka, 29.04.2013, 1 ex. 41. Cassida vittata Villers, 1789 42. Hispa atra Linnaeus, 1767 Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 10.06.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], łąka, 16.06.2013, 1 ex.; zarośla 12.06.2013, 1 ex.; Lipinki [EA20], zarośla subkserotermiczne, 15.06.2013, 1 ex.; 26.06.2013, 1 ex.; 04.06.2015, 2 exx. 61

Chrysomelinae Latreille, 1802 43. Chrysolina coerulans (L. G. Scriba, 1791) Bartne [EV28], łąka, 09.07.2013, 2 exx.; buczyna, 09.07.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], 2006, 1 ex.; Mrukowa [EV39], zarośla, 13.06.2013, 2 exx.; Wójtowa [EV20], zarośla okrajkowe, 16.05.2013, 2 exx.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 05.08.2010, 1 ex.; 07.08.2010, 1 ex. 44. Chrysolina cuprina (Duftschmid, 1825) Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 1 ex.; 23.07.2010, 1 ex.; łąka, 20.08.2010, 1 ex.; 01.05.2014, 1 ex.; 02.05.2014, 1 ex.; wilgotna łąka, 13.06.2011, 1 ex. 45. Chrysolina fastuosa (Scopoli, 1763) Bednarka [EV29], 2007, 1 ex. 04.08.2009, 1 ex.; Libusza [EA10], zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 1 ex.; łąka, 10.06.2013, 1 ex.; zarośla, 17.08.2012, 1 ex.; 15.05.2013, 2 exx.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 7.07.2010, 3 exx.; 23.07.2010, 1 ex.; zarośla, 17.05.2013, 1 ex.; 01.05.2013, 1 ex.; łąka, 20.08.2010, 1 ex. 46. Chrysolina globipennis (Suffrian, 1851) Bednarka [EV29], 2008, 1 ex. Blechnarka [EV17], ziołorośla, 24.07.2013, 1 ex. 47. Chrysolina herbacea (Duftshmid, 1825) Bartne [EV28], łąka śródleśna, 09.08.2016, 3 exx.; Bednarka [EV29], 04.08.2009, 1 ex. Libusza [EA10], 2006, 1 ex.; 04.08.2009, 1 ex.; łąka, 10.06.2013, 2 exx.; Lipinki [EA20], zarośla, 30.04.2013, 1 ex.; subkserotermy, 06.08.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 1 ex.; 16.08.2010, 1 ex. 48. Chrysolina marcasitica (Germar, 1824) Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 1 ex. 49. Chrysolina oricalcia (O. F. Müller, 1776) Libusza [EA10], 2004, 1 ex.; 04.06.2010, 1 ex. 50. Chrysolina polita (Linnaeus, 1758) Bartne [EV28], łąka śródleśna, 09.08.2016, 1 ex.; Bednarka [EA20], 2007, 1 ex.; grąd, 22.07.2013, 1 ex.; skraj grądu, 01.05.2014, 1 ex.; Libusza [EA10], 04.08.2009, 1 ex.; Mrukowa [EV39], zarośla, 13.06.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 2 exx.; wilgotna łąka, 01.05.2014, 1 ex. 51. Chrysolina rufa (Duftschmid, 1825) Wysowa-Zdrój [EV17], łąka, 02.05.2014, 1 ex.; zarośla, 01.05.2014, 1 ex.; zarośla, 04.05.2014, 1 ex. 52. Chrysolina staphylaea (Linnaeus, 1758) Bednarka [EV29], 2007, 1 ex.; Libusza [EA10], łąka, 30.09.2014, 1 ex. 62

53. Chrysolina sturmi (Westhoff, 1882) Blechnarka [EV17], skraj lasu, 13.06.2011, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 1 ex.; 13.06.2011, 1 ex. 54. Chrysolina varians (Schaller, 1785) Bednarka [EV29], 2008, 1 ex.; 06.08.2009, 2 exx.; Gładyszów [EV18], łąka, 14.06.2013, 1 ex.; Jaśliska [EV57], zarośla okrajkowe, 06.06.2015, 1 ex.; Krempna [EV38], zarośla subkserotermiczne, 11.08.2014, 1 ex.; Libusza [EA10], 2004, 1 ex.; zarośla, 03.05.2013, 1 ex.; 10.06.2013, 1 ex.; Lipinki [EA20], tereny antropogeniczne, 05.06.2015, 2 exx.; Lisów [EA21], łąka, 15.08.2014, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka, 20.08.2010, 1 ex.; 02.05.2010, 3 exx.; łąka śródleśna, 07.07.2010, 1 ex.; 05.08.2010, 1 ex.; zarośla, 17.05.2013, 2 exx.; 30.04.2014, 1 ex. 55. Chrysomela populi Linnaeus, 1758 Bednarka [EV29], 08.08.2009, 1 ex.; Dobrynia [EV29], zarośla subkserotermiczne, 12.05.2015, 1 ex.; 03.06.2015, 1 ex., 16.05.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], zarośla, 03.05.2013, 1 ex.; zarośla okrajkowe, 15.05.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 1 ex. Bednarka [EV29], 2008, 1 ex. 56. Chrysomela saliceti J. Weise, 1884 57. Gastrophysa polygoni (Linnaeus, 1758) Libusza [EA10], zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 1 ex. 58. Gastrophysa viridula (De Geer, 1775) Bartne [EV28], zarośla, 10.07.2013, 1 ex.; pastwisko, 08.08.2016, 1 ex.; Bednarka [EA20], grąd, 16.05.2013, 1 ex.; skraj grądu, 13.06.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], 04.08.2009, 1 ex.; zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 1 ex.; zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 2 exx.; Wysowa- Zdrój [EV17], zarośla, 17.05.2013, 1 ex., 11.08.2011, 1 ex. 59. Gonioctena viminalis (Linnaeus, 1758) Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 2 exx.; buczyna, 17.05.2013, 1 ex.; zarośla, 17.05.2013, 3 exx.; zarośla okrajkowe, otrząsanie, 01.05.2014, 1 ex.; łąka, 02.05.2014, 1 ex. 60. Leptinotarsa decemlineata (Say, 1824) Libusza [EA10], 2006, 1 ex.; zarośla, 15.05.2013, 1 ex. 61. Oreina cacaliae (Schrank, 1785) Libusza [EA10], 2004, 1 ex. Gatunek rozsiedlony w Europie, gdzie tworzy kilkanaście podgatunków (Löbl & Smetana 2010). W Polsce występuje podgatunek Oreina cacaliae senecionis Schummel, 1884, który zasięgiem ograniczony jest do obszarów górskich (Burakowski et al. 1990). Osobniki tego gatunku, latem i jesienią, są licznie spotykane na różnych gatunkach roślin z rodziny astrowatych (Burakowski et al. 1990). 63

62. Phaedon armoraciae (Linnaeus, 1758) Libusza [EA10], zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 1 ex. 63. Phaedon cochleariae (Fabricius, 1792) Bartne [EV28], zarośla, 11.07.2013, 2 exx. 64. Phaedon laevigatus (Duftschmid, 1825) Bednarka [EA20], grąd, 16.05.2013, 1 ex. 65. Phratora vitellinae (Linnaeus, 1758) Bednarka [EV29], 04.08.2009, 1 ex.; Libusza [EA10], 2007, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 23.05.2011, 1 ex. Bednarka [EV29], 2007, 2 exx. 66. Plagiosterna aenea (Linnaeus, 1758) 67. Prasocuris marginella (Linnaeus, 1758) Wysowa-Zdrój [EV17], łąka, 30.04.2014, 1 ex. 68. Sclerophaedon carniolicus (Germar, 1824) Bartne [EV29], buczyna, 10.07.2013, 1 ex.; Blechnarka [EV17], olszynka karpacka, 21.05.2014, 2 exx.; Małastów [EV17], las, 14.06.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], buczyna, 17.05.2013, 1 ex. Libusza [EA10], 2006, 1 ex. Libusza [EA10], 2006, 1 ex. Criocerinae Latreille, 1804 69. Crioceris asparagi (Linnaeus, 1758) 70. Crioceris duodecimpunctata (Linnaeus, 1758) Libusza [EA10], łąka, 10.06.2013, 1 ex. 71. Lema cyanella (Linnaeus, 1758) 72. Lilioceris lilii (Scopoli, 1763) Libusza [EA10], grąd, otrząsanie, 19.04.2014, 1 ex. Libusza [EA10], 2006, 1 ex. 73. Lilioceris merdigera (Linnaeus, 1758) 74. Oulema gallaeciana (Heyden, 1870) Bednarka [EA20], grąd, 13.06.2014, 1 ex. Dobrynia [EV39], łąka, 13.06.2014, 1 ex.; Libusza [EA10], ściółka, przesiewanie, 24.12.2013, 1 ex.; grąd, 30.07.2014, 1 ex.; 27.07.2015, 1 ex.; łąka, 29.04.2013, 1 ex.; 30.09.2014, 1 ex.; zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 2 exx.; zarośla, 04.06.2015, 1 ex. 64

75. Oulema melanopus (Linnaeus, 1758) Bednarka [EV29], skraj buczyny, 29.07.2014, 1 ex.; Jaśliska [EV57], zarośla okrajkowe, 06.06.2015, 1 ex.; Libusza [EA10], grąd, 27.07.2015, 1 ex.; zarośla, 17.08.2012, 1 ex.; zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 23.05.2011, 1 ex. 76. Oulema duftschmidi (Redtenbacher, 1874) Bednarka [EA20], grąd, 23.05.2014, 1 ex.; Lipinki [EA20], zarośla, 30.04.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], łąka, 28.07.2014, 1 ex.; grąd, 21.03.2014, 1 ex.; zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 1 ex. Cryptocephalinae Gyllenhal, 1813 77. Clytra quadripunctata (Linnaeus, 1758) Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 10.06.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], 2005, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 10.06.2011, 1 ex. 78. Coptocephala rubicunda (Laicharting, 1781) Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 22.07.2013 1 ex.; 29.07.2014, 3 exx.; Lipinki [EA20], czyżnie, 26.08.2013, 1 ex.; zarośla subkserotermiczne, 28.07.2014, 3 exx.; Lisów [EA21], łąka, 15.08.2014, 1 ex. Libusza [EA10], 2007, 1 ex. 79. Cryptocephalus aureolus Suffrian, 1847 80. Cryptocephalus biguttatus (Scopoli, 1763) Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 10.06.2013, 1 ex. 81. Cryptocephalus bilineatus (Scopoli, 1763) Bednarka [EV29], skraj buczyny, 29.07.2014, 3 exx.; Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 22.07.2013, 1 ex.; łąka, 13.06.2014, 1 ex.; Libusza [EA10], łąka, 28.07.2014, 1 ex. 82. Cryptocephalus bipunctatus (Linnaeus, 1758) Lipinki [EA20], zarośla subkserotermiczne, 15.06.2013, 1 ex.; Nowy Żmigród [EV39], zarośla okrajkowe, 19.05.2013, 6 exx. 83. Cryptocephalus decemmaculatus (Linnaeus, 1758)* Libusza [EA10], 04.08.2009, 1 ex. Gatunek występujący w północnej, środkowej i wschodniej części Europy, na wschodzie sięgający aż po Syberię. W Polsce pomimo iż prawdopodobnie występuje na terenie całego kraju nie jest jeszcze znany z niektórych krain (Burakowski et al. 1990). Na południu Polski rzadziej spotykany (Warchałowski 1971). Jest to pierwsze stwierdzenie tego gatunku na terenie Beskidu Wschodniego. Stonka ta uznawana jest za wilgociolubną, występuje na obrzeżach torfowisk, mokrych łąk i lasów. Postacie dojrzałe spotykane są przeważnie w czerwcu i lipcu, głównie na wierzbach (Burakowski et al. 1990). 65

84. Cryptocephalus hypochaeridis (Linnaeus, 1758) Dobrynia [EV39], łąka, 13.06.2014, 1 ex. Krempna [EV38], zarośla okrajkowe, 11.08.2014, 1 ex. 85. Cryptocephalus moraei (Linnaeus, 1758) Bartne [EV29], zarośla, 09.07.2013, 1 ex.; 11.07.2013, 1 ex.; łąka, 09.07.2013, 1 ex.; pastwisko, 09.08.2016, 1 ex; Bednarka [EV29], skraj buczyny, 29.07.2014, 1 ex.; Blechnarka [EV17], łąka, 23.08.2010, 1 ex.; skraj lasu, 13.06.2011, 1 ex.; Libusza [EA10], łąka, 12.06.2014, 3 exx.; 28.07.2014, 1 ex.; zarośla, 15.05.2013, 1 ex.; 10.06.2014, 3 exx.; 12.06.2014, 1 ex.; Lipinki [EA20], czyżnie, 14.07.2014, 1 ex.; zarośla subkserotermiczne, 24.05.2014, 1 ex.; 28.07.2014, 2 exx.; Mrukowa [EV39], zarośla, 13.06.2013, 2 exx.; Nowy Żmigród [EV39], zarośla okrajkowe, 19.05.2013, 1 ex.; Ożenna [EV37], zarośla, 18.08.2014, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 23.07.2010, 1 ex.; 05.08.2010, 1 ex. 86. Cryptocephalus ocellatus Drapiez, 1819 Libusza [EA10], zarośla, 23.06.2012, 1 ex.; skraj rzeki, 20.07.2013, 1 ex. 87. Cryptocephalus octopunctatus (Scopoli, 1763)* Libusza [EA10], 2004, 1 ex.; zarośla, 15.05.2013, 2 exx.; Wola Dębowiecka [EA30], zadrzewienie, 18.05.2013 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 1 ex.; zarośla, 17.05.2013, 2 exx. Gatunek rozmieszczony w południowej i środkowej części Europy, na wschód docierający do Syberii Zachodniej. W Polsce chrząszcz rzadko spotykany, dotychczas podawany tylko z Pojezierza Pomorskiego, Niziny Mazowieckiej, Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Śląska Dolnego i Śląska Górnego (Burakowski et al. 1990). Przez Kubisza et al. (1998) umieszczony na czerwonej liście Górnego Śląska. Nowy dla Beskidu Wschodniego. Chrząszcz ten związany jest z nasłonecznionymi siedliskami, gdzie odżywia się liśćmi różnych gatunków drzew i krzewów, m.in. wierzb, leszczyn i głogów (Warchałowski 1971). 88. Cryptocephalus pusillus Fabricius, 1777 Blechnarka [EV17], zarośla, 11.08.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], nieużytki, 30.07.2014, 1 ex. 89. Cryptocephalus quinquepunctatus Scopoli, 1763 Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 17.05.2013, 1 ex. 90. Cryptocephalus sericeus (Linnaeus, 1758) Libusza [EA10], zarośla, 15.05.2013, 2 exx.; łąka, 10.06.2013, 1 ex.; Lipinki [EA20], zarośla subkserotermiczne, 28.0,7.2014, 1 ex.; Mrukowa [EV39], zarośla, 13.06.2013, 2 exx.; Wysowa-Zdrój [EV17], wilgotna łąka, 13.06.2011, 1 ex. 91. Cryptocephalus sexpunctatus (Linnaeus, 1758) Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 17.05.2013, 1 ex. 92. Cryptocephalus vittatus (Fabricius 1775) Bednarka [EV29], skraj buczyny, 29.07.2014, 1 ex.; Dobrynia [EV39], łąka, 66

13.06.2014, 2 exx.; zarośla subkserotermiczne, 13.06.2014, 1 ex.; Lipinki [EA20], zarośla subkserotermiczne, 28.07.2014, 1 ex.; Mrukowa [EV39], łąka, 13.06.2014, 1 ex. 93. Labidostomis longimana Linnaeus, 1761 Bednarka [EV29], skraj buczyny, 29.07.2014, 2 exx.; Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 10.06.2014, 1 ex.; łąka, 13.06.2014, 1 ex.; Libusza [EA10], zarośla, 08.05.2012, 1 ex.; 03.08.2012, 1 ex.; 12.06.2014, 2 exx.; 28.07.2014, 1 ex.; łąka, 12.06.2014, 2 exx.; 12.08.2014, 1 ex. 94. Labidostomis tridentata (Linnaeus, 1758) Dobrynia [EV39], subkserotermy, 03.06.2015, 1 ex. 95. Pachybrachis sinuatus (Mulsant et Rey, 1857) Libusza [EA10], 2008, 1 ex.; 07.08.2009, 1 ex.; zarośla, 20.07.2013, 1 ex.; 23.06.2012, 1 ex.; 08.08.2013, 1 ex.; skraj rzeki, 20.07.2013, 1 ex. 96. Smaragdina salicina (Laicharting, 1781) Bednarka [EA20], grąd, 23.05.2014, 1 ex.; Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 03.06.2015, 2 exx.; Jaśliska [EV57], zarośla okrajkowe, 06.06.2015, 1 ex.; Krempna [EV38], zarośla okrajkowe, 11.08.2014, 1 ex.; Libusza [EA10], 04.06.2010, 1 ex.; łąka,; 15.05.2013, 3 exx.; 10.06.2013, 2 exx.; otrząsanie-zarośla, 20.05.2014, 2 exx.; Lipinki [EA20], zarośla okrajkowe, 04.06.2015, 3 exx.; Mrukowa [EV39], zarośla, 13.06.2013, 1 ex.; Nowy Żmigród [EV39], zarośla okrajkowe, 19.05.2013, 1 ex.; Wójtowa [EV20], zarośla okrajkowe, 16.05.2013, 1 ex. Libusza [EA10], 2008, 1 ex. Donaciinae Kirby, 1837 97. Donacia bicolora Zschach, 1788 98. Plateumaris consimilis (Schrank von Paula, 1781) Bednarka [EA20], 2004, 1 ex.; skraj grądu, 13.06.2013, 1 ex.; grąd, 16.05.2013, 3 exx.; Gładyszów [EV18], łąka, 14.06.2013, 3 exx.; Libusza [EA10], zarośla, 15.05.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2010, 2 exx.; łąka, 01.05.2014, 1 ex.; zarośla, 17.05.2013, 2 exx.; 23.05.2011, 1 ex.; wilgotna łąka, 01.05.2014, 1 ex. Eumolpinae Hope, 1840 99. Bromius obscurus (Linnaeus, 1758) Dobrynia [EV39], zarośla subkserotermiczne, 22.07.2013, 2 exx. Galerucinae Latreille, 1802 100. Agelastica alni (Linnaeus, 1758) Bednarka [EA20], grąd, 16.05.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], 2007, 1 ex.; zarośla 67

nadrzeczne, 29.04.2013, 3 exx.; zarośla, 12.06.2013, 1 ex.; zadrzewienie, przesiewanie, 02.03.2014, 1 ex.; zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 1 ex.; las, przesiewanie ściółki, 24.12.2014, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 23.05.2011, 1 ex.; 01.05.2014, 1 ex.; wilgotna łąka, 01.05.2014, 1 ex.; zarośla nadrzeczne, 20.04.2014, 1 ex. 101. Diabrotica virgifera Le Conte, 1868 Krempna [EV38], zarośla okrajkowe, 11.08.2014, 1 ex.; Libusza [EA10], światło, 08.08.2013, 1 ex. Gatunek inwazyjny, jego pierwotny zasięg występowania prawdopodobnie obejmował Amerykę Środkową i Meksyk (Toefer et al. 2005). Zawleczony do Europy w 1992 roku, w Polsce po raz pierwszy stwierdzony w 2005 roku w województwie podkarpackim (Sahajdak et al. 2006). Jest to jeden z najgroźniejszych szkodników kukurydzy na świecie. 102. Galeruca calmariensis (Linnaeus, 1767) Bednarka [EA20], skraj grądu, 13.06.2013, 1 ex.; Ożenna [EV37], zarośla, 18.08.2014, 1 ex. 103. Galeruca laticollis C. R. Sahlberg, 1837 Wysowa-Zdrój [EV17], wilgotna łąka, 13.06.2011, 1 ex.; łąka śródleśna, 23.07.2010, 1 ex. 104. Galeruca lineola (Fabricius, 1781) Libusza [EA10], zarośla nadrzeczne, 29.04.2013, 1 ex. 105. Galeruca tanaceti (Linnaeus, 1758) Bartne [EV28], łąka, 09.07.2013, 2 exx. Libusza [EA10], 2004, 1 ex.; zarośla, 12.06.2013, 1 ex.; łąka, 10.06.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka śródleśna, 07.07.2011, 1 ex.; zarośla, 03.08.2011, 1 ex. 106. Galeruca tenella (Joannis, 1865) Bednarka [EA20], skraj grądu, 13.06.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], zarośla, 30.04.2013, 2 exx.; Nowy Żmigród [EV39], zarośla okrajkowe, 19.05.2013, 1 ex.; Rozdziele [EV19], zarośla, 01.05.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka, 30.04.2014, 2 exx.; 02.05.2014, 1 ex.; ziołorośla, 01.05.2014, 2 exx.; wilgotna łąka, 30.04.2014, 6 exx.; 01.05.2014, 1 ex.; buczyna, 03.05.2013, 1 ex. 107. Lochmaea capreae (Linnaeus, 1758) Dobrynia [EA39], zarośla subkserotermiczne, 16.05.2013, 1 ex.; Wola Dębowiecka [EA30], zadrzewienie, 18.05.2013, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], zarośla, 01.05.2014, 1 ex.; 17.05.2013, 1 ex. 68 108. Lochmaea crataegi (Forster, 1771) Blechnarka [EV17], otrząsanie, 21.05.2014, 1 ex. 109. Luperus longicornis (Fabricius, 1781) Dobrynia [EV39], łąka, 13.06.2014, 1 ex.; zarośla subkserotermiczne, 21.05.2014, 1 ex.

110. Luperus viridipennis (Germar, 1824)* Libusza [EA10], 2008, 1 ex. Gatunek górski, obejmujący zasięgiem Alpy, Sudety, Karpaty, góry Półwyspu Bałkańskiego i Kaukazu. W Polsce znany jest z nielicznych stanowisk w południowej części kraju, gdzie ograniczony jest głównie do obszarów górskich (Burakowski et al. 1991). Gatunek ten nie był dotychczas podawany z Beskidu Wschodniego. Jako rośliny żywicielskie tego gatunku podawane są olsze (Burakowski et al. 1991). 111. Pyrrhalta viburni (Paykull, 1799) Bednarka [EA20], grąd, 27.08.2013, 1 ex.; Libusza [EA10], 08.08.2009, 1 ex.; łąka, 21.03.2014, 1 ex.; Wysowa-Zdrój [EV17], łąka, 20.08.2010, 1 ex. Lamprosomatinae Lacordaire, 1848 112. Oomorphus concolor (Sturm, 1807) Libusza [EA10], grąd, 30.07.2014, 1 ex.; nieużytki, 30.07.2014, 1 ex.; Bednarka [EA20], grąd 23.05.2014, 1 ex. PODSUMOWANIE I DYSKUSJA Spośród obszarów górskich kraina Beskidu Wschodniego jest jedną z najbardziej różnorodnych w gatunki stonkowatych (Knutelski & Tykarski 2010). Stosunkowo dobry stan poznania składu gatunkowego między innymi tej grupy chrząszczy w tym regionie Polski zawdzięcza się przede wszystkim Trelli (np. 1930), który prowadził intensywne badania w rejonie Przemyśla na początku XX wieku. Jednakże bardzo często wiedza o rozmieszczeniu gatunków w tej krainie zoogeograficznej ogranicza się tylko i wyłącznie właśnie do okolic Przemyśla (Burakowski et al. 1990, 1991). Zwłaszcza obszar Beskidu Niskiego zdaje się być swego rodzaju białą plamą. Ponadto współcześnie, prócz pojedynczych doniesień (np. Szczepański et al. 2015a, Twardy 2015), praktycznie brak prac poświęconych Chrysomelidae. Niniejsze badania, podczas których odnotowano 112 gatunków należących do wszystkich 10 podrodzin Chrysomelidae występujących w Polsce, znacznie uzupełniają wiedzę o faunie Beskidu Niskiego i sąsiadujących z nim Pogórzy. Ze względu na to, iż rejon ten jest swego rodzaju strefą przejściową pomiędzy obszarami nizinnymi i górskimi, spośród stwierdzonych tu gatunków można odnaleźć przedstawicieli należących do obu tych elementów. Ponadto, w krajobrazie wyróżnić można tu zarówno siedliska wilgotne jak i zbliżone do kserotermicznych. Z uwagi na stosunkowo duży udział nasłonecznionych stoków, porośniętych między innymi ciepłymi zbiorowiskami łąkowymi i murawowymi, dobre warunki bytowania mają tu gatunki kserotermiczne. Z tego względu wyróżnić tu można np. takie gatunki jak Cassida panzeri (Szczepański et al. 2015a), Cassida bergeali, czy Coptocephala rubicunda. Duży udział owadów związanych z tym typem środowiska był również obserwowany przez autorów w innych rodzinach chrząszczy (np. Szczepański et al. 2015c). Tego typu opracowania faunistyczne są niezbędne do śledzenia zachodzących procesów i przemian, zarówno tych dynamicznych, jak antropogeniczne przekształcenia środowiska, jak i długoterminowych, związanych ze zmianami klimatu. Między innymi dlatego wydaje się, iż dalsze badania nad entomofauną Beskidu Niskiego i okolic są potrzebne, szczególnie ze względu na możliwość wnikania gatunków o południowym typie zasięgu, w związku ze zwiększającą się średnią temperaturą w ostatnich latach. 69

PODZIĘKOWANIA Autorzy składają podziękowania Panu prof. dr. hab. Lechowi Borowcowi (Katedra Bioróżnorodności i Taksonomii Ewolucyjnej U. Wr.) za pomoc w oznaczeniu części osobników z rodzaju Cassida. PIŚMIENNICTWO Baselga A., Novoa F. 2005. The Western Palaearctic Neocrepidodera (Coleoptera: Chrysomelidae) of the N. impressa and N. ferruginea Species Groups. Annals of the Entomological Society of America 98(6): 896 907. Borowiec L. 1988. Altica britteni (Sharp, 1914) i Asiorestia brevicollis (Daniel, 1904) (Col., Chrysomelidae, Alticinae), dwa nowe gatunki susówek dla fauny Polski. Przegląd Zoologiczny 32: 217 219. Borowiec L., Ścibior R., Kubisz D. 2011. Critical check-list of the Polish Chrysomeloidea, excluding Cerambycidae (Coleoptera: Phytophaga). Genus 22(4): 579 608. Borowiec L., Świętojańska J. 1997. Cassida leucanthemi Bordy, 1995 i C. bergeali Bordy, 1995 (Coleoptera: Chrysomelidae: Cassidinae), nowe dla fauny Polski. Wiadomości Entomologiczne 15: 237 240. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1973. Chrząszcze Coleoptera. Biegaczowate Carabidae, cz. 1. Katalog Fauny Polski 23(2): 1 232. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1990. Chrząszcze Coleoptera, stonkowate Chrysomelidae, cz. 1. Katalog Fauny Polski 23(16): 1 279. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1991. Chrząszcze Coleoptera, stonkowate Chrysomelidae, cz. 2. Katalog Fauny Polski 23(17): 1 227. Čížek P., Doguet S. 2008. Klíč kurčování dřepčíků (Chrysomelidae: Alticinae) České a Slovenské republiky. Městské Muzeum Nové Město nad Metují: 234 pp. Doguet S. 1994. Coleopteres Chrysomelidae. vol. 2, Alticinae. Faune de France 80. Federation Francaise des Societes de Sciences Naturelles, Paris, France: 694 pp. Gruev B., DöBerl M. 2005. General distribution of the flea beetles in the Palaearctic subregion (Coleoptera, Chrysomelidae:Alticinae): supplement. Sofia, Bulgaria, Pensoft: 239 pp. Karpiński L., Taszakowski A., Szczepański W.T. 2015. New data on the occurrence of longhorn beetles (Coleoptera: Cerambycidae) in the Eastern Beskid Mountains. Fragmenta Faunistica 58(1): 7 16. Kaszyca N., Taszakowski A. 2017. Materiały do znajomości chrząszczy z nadrodziny Scarabaeoidea Beskidu Wschodniego. Acta Entomologica Silesiana 25 (online 013): 1 7. Knutelski S., Tykarski P. 2010. Chrząszcze obszarów górskich Polski (Insecta: Coleoptera). Wiadomości Entomologiczne 29(Supl.): 39 52. Kondracki J. 2013. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 440 pp. Kubisz D., Kuśka A., Pawłowski J. 1998. Czerwona lista chrząszczy (Coleoptera) Górnego Śląska. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Raporty i Opinie 3: 8 68. Löebl I., Smetana, A. 2010. Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume 6. Chrysomeloidea. Apollo Books, Stenstrup: 924 pp. Mazur M. 2001. Ryjkowce kserotermiczne Polski (Curculionoidea: Nemonychidae, Attelabidae, Apionidae, Curculionidae). Studium zoogeograficzne. Monografie Fauny Polski 22: 1 378. Sahajdak A., Bereś P., Uznańska B., Konefał T. 2006. Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa nowe zagrożenie dla upraw kukurydzy w Polsce. Prog. Plant Protection/Post. Ochrona Roślin 46(1): 256 261. Schmitt M., Rönn T. 2011. Types of geographical distribution of leaf beetles (Chrysomelidae) in Central Europe, In: Jolivet P., Santiago-Blay J., Schmitt M. (Eds.), Research on Chrysomelidae 3. ZooKeys 157: 131 158. doi:10.3897/zookeys.157.1798 Ścibor R. 2010. Stonkowate (Coleoptera: Chrysomelidae) nowe dla Podlasia. Cz. II. Wiadomości Entomologiczne 29(3): 181 191. Szczepański W.T., Taszakowski A., Karpiński L. 2015a. Nowe stanowiska Cassida panzeri Weise, 1907 (Coleoptera: Chrysomelidae) w południowej Polsce. Acta Entomologica Silesiana 23: 227. Szczepański W.T., Taszakowski A., Karpiński L., Tomecka M. 2015b. Materiały do znajomości omomiłkowatych, karmazynkowatych i świetlikowatych (Coleoptera: Elateroidea: Cantharidae, Lycidae, Lampyridae) Beskidu Wschodniego. Acta Entomologica Silesiana 23: 7 13. Szczepański W.T., Taszakowski A., Karpiński L., Kubusiak A. 2015c. New data on the distribution of ladybird beetles (Coleoptera: Coccinellidae) of the Eastern Beskid Mts. Nature Journal (Opole Scientific Society) 48: 24 33. Szczepański W.T., Taszakowski A., Karpiński L. 2015d: Nowe stanowiska bogatkowatych (Buprestidae) w Beskidzie Wschodnim. Acta Entomologica Silesiana 23: 205 208. 70

Szczepański W.T., Taszakowski A., Karpiński L., Kaszyca N. 2016. Nowe stanowiska sprężykowatych (Coleoptera: Elateridae) w Beskidzie Wschodnim. Acta Entomologica Silesiana 24 (online 001): 1 9. Taszakowski A. 2012. Występowanie Eysarcoris ventralis (Westwood, 1837) (Hemiptera: Pentatomidae) w Polsce. Acta Entomologica Silesiana 20: 33 55. Taszakowski A., Kaszyca N., Mazur M.A. 2017. Materiały do znajomości ryjkowców (Coleoptera: Curculionoidea) Beskidu Wschodniego. Acta Entomologica Silesiana 25 (online 006): 1 18. Taszakowski A., Kolak G. 2015. Drugie stwierdzenie Oxycarenus pallens (Herrich-Schaeffer, 1850) (Hemiptera: Heteroptera: Oxycarenidae) na terenie Polski. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica 9: 7 8. Toepfer S., Zhang F., Kiss J., Kuhlmann U. 2005. The invasion of the western corn rootworm, Diabrotica virgifera virgifera, in Europe and potential for classical biological control, p. 19 28, In: 2 nd International Symposium on Biological Control of Arthropods. Davos, Switzerland, 12 16 September 2005: 734 pp. Trella T. 1930. Wykaz chrząszczów okolic Przemyśla. Uzupełnienia do dotychczasowych wykazów oraz rodzina Chrysomelidae. Polskie Pismo Entomologiczne 9: 186 200. Twardy D. 2015. Nowe stanowiska gatunków z rodzaju Cassida (Coleoptera: Chrysomelidae) w Beskidzie Wschodnim. Wiadomości Entomologiczne 34(3): 73. Warchałowski A. 1971. Stonkowate Chrysomelidae. Część ogólna i podrodziny: Donaciinae, Orsodacninae, Criocerinae, Clytrinae, Cryptocephalinae, Lamprosomatinae i Eumolpinae. Klucze do Oznaczania Owadów Polski 19(94a): 1 114. Warchałowski A. 1973. Stonkowate Chrysomelidae. Podrodziny: Chrysomelinae i Galerucinae. Klucze do Oznaczania Owadów Polski 19(94b): 1 98. Warchałowski A. 1978. Stonkowate Chrysomelidae. Podrodziny: Halticinae, Hispinae i Cassidinae. Klucze do Oznaczania Owadów Polski 19(94c): 1 158. Warchałowski A. 1985. Chrysomelidae. Stonkowate (Insecta: Coleoptera). Cz. I (część ogólna oraz podrodziny: Donaciinae, Orsodacninae, Synetinae, Zeugophorinae i Criocerinae). Fauna Polski 10. PWN, Warszawa: 273 pp. Wąsowska M. 2004. Stonkowate (Chrysomelidae), In: Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I., Skibińska E. (Eds.), Fauna Polski charakterystyka i wykaz gatunków. T. I. MiIZ PAN, Warszawa: 53 55. SUMMARY Materials to the knowledge of leaf beetle (Coleoptera: Chrysomelidae) of the Eastern Beskid Mountains The paper presents new data about distribution of the family Chrysomelidae in the Eastern Beskid Mountains in the south-eastern Poland. The material is based on observations obtained between 2004 2016 in the area of southwestern part of Eastern Beskid Mountains. The list of 112 species of leaf beetles classified into 10 families is presented, including those rarely collected in Poland such as Altica helianthemi, Cassida bergeali and Oreina cacaliae. Four species are recorded for the first time in this zoogeographical region: Neocrepidodera brevicollis, Cryptocephalus decemmaculatus, Cryptocephalus octopunctatus, and Luperus viridipennis. Accepted: 20 November 2017; published: 24 November 2017 http://muzeum.bytom.pl/wp-content/uploads/2017/11/przyroda_23online004.pdf Licensed under a Creative Commons Attribution License http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ 71

ROCZNIK MUZEUM GÓRNOŚLĄSKIEGO W BYTOMIU PRZYRODA Vol. 23: 73 99 ISSN 0068-466X, eissn 2451-0467 (online) Bytom, 29.12.2017 Christel Hoffeins 1, Hans Werner Hoffeins 1, Ryszard Szadziewski 2, 3 Checklist of Macromycetes (Fungi) from the Wyskok village in Masurian Lakeland, NE Poland http://doi.org/10.5281/zenodo.1095044 1 Liseistieg 10, D-22149 Hamburg, Germany 2 University of Gdańsk, Department of Invertebrate Zoology and Parasitology, PL 80-309 Gdańsk, ul. Wita Stwosza 59, Poland 3 e-mail: ryszardszadziewski@gmail.com Abstract: From a small village Wyskok and its surroundings 324 species of Macromycetes are recorded in years 1998 2017. Among the species reported 38 are Polish red-listed mushrooms: rare (23), vulnerable (8), endangered (3), extinct (1) and of indetermined threat (3). Ganoderma lucidum and Polyporus umbellatus are partially protected by law in Poland. At present in the vicinity of the Oświn lake (Nature Reserve of the Seven Islands Lake) 325 species of Macromycetes are known to occur. Key words: Fungi, Macromycetes, Poland, Masurian Lakeland, Oświn lake, Nature Reserve of the Seven Islands Lake. INTRODUCTION Wyskok is a small village situated at the Oświn Lake (Fig. 1) in north Masurian Lakeland on the area protected by Natura 2000 covered by two bird s refuges: western part Ostoja Warmińska PLB 280015; eastern part Jezioro Oświn i okolice PLB 280004. In northern Masuria distribution of Macromycetes is poorly studied. In the vicinity of the Oświn Lake (Nature Reserve of the Seven Islands Lake) only 18 species of Macromycetes were reported earlier by Kloss & Kucharski (2005). Senior authors Christel and Hans W. Hoffeins of Hamburg during their holidays spent in the Wyskok village, dokumented findings of mushrooms year by year. During a long period from 1998 to 2017 they were able to identify 324 mushrooms to species level herewith presented. Accepted: 25 November 2017; published: 6 December 2017 73

MATERIAL AND METHODS Mushrooms were collected in the Wyskok village 10 km north of Srokowo, 15 km northwest of Węgorzewo, at the Oświn Lake (Fig. 1). Study area stretches between longitudes 21 31 21 33 E and latitudes 54 16 54 19 N. Forests and fields with wooden patches here are typical of Masuria. Forests usually mixed with Picea, Pinus, Quercus, Betula, Populus, Tilia, Fraxinus, Carpinus, Acer, Sorbus, Corylus, etc. Macromycetes were collected in the following periods: 19 June 2 July 1999, 28 August to 25 September 1998, 2000 2017. In September 2002 no mushrooms at all were found except of perennial Polyporales because of extremely high aridness without any rain since June. For identification we used keys by Gerhardt (2001), Lange & Lange (1973) and Peter (1960). The classification and systematics we follow www.mycobank.org. If a taxon name was not on display, information was drawn from https://wikipedia.org/wiki/portal:fungi. Of course, some species found in forests and fields remained unidentified, especially those of the Cortinariaceae family and mushrooms growing on faeces of wild animals. Photos of mushrooms were made with Nikon E4500, Nikon Coolpix S8000, Canon IXUS 140 and Samsung Android 5.0. Abbreviations for Polish red list of fungi (Wojewoda & Ławrynowicz 2006) are as follows: Ex extinct or lost, E endangered, V vulnerable, R rare, I indetermined threat. RESULTS Systematic list of species Ascomycota Pezizomycetes Pezizales Discinaceae Gyromitra infula (Schaeff.) Quél. Helvellaceae Helvella bulbosa (Hedw.) Kreisel Helvella crispa Bull. Helvella elastica Bull. Helvella lacunosa Afzelh. (R) Helvella macropus (Pers.) P. Karst. Humaria hemisphaerica (Hoffm.) Fuckel Pezizaceae 74

Otidea alutacea (Pers.) Massee Otidea onotica (Pers.) Fuckel Peziza badia Pers. Peziza endocarpoides Berk. Peziza repanda Pers. Peziza varia (Hedw.) Alb. & Schwein. Scutellina scutellata (L.) Lambotte Sordariomycetes Hypocreales Clavipitiaceae Claviceps purpurea (Fr.) Tul. Elaphocordyceps capitata (Holmsk.) G.H. Sung, J.M. Sung & Spatafora (R) (Fig. 2) Nectria cinnabarina (Tode) Fr. Nectriaceae Leotiomycetes Helotiales Leotiaceae Leotia lubrica (Scop.) Pers. Bulgaria inquinans (Pers.) Fr. Bulgariaceae Dermataceae Chlorosplenium aeruginosum (Oeder) De Not. Aleuria aurantica (Pers. Fr.) Fuckel Pyronemataceae Xylariales Xylariaceae Hypoxylon deustum (Hoffm.) Grev. Xylaria hypoxylon (L.) Grev. Xylaria polymorpha (Pers.) Grev. 75

Basidiomycota Agaricomycetes Geastrales Geasteraceae Geastrum rufescens Pers. (E) Agaricales Agaricaceae Agaricus arvensis Schaeff. Agaricus augustus Fr. Agaricus bitorquis (Quél.) Sacc. Agaricus bisporus var. hortensis Lange Agaricus campestris (L.) Agaricus silvaticus Schaeff. Bovista plumbea Pers. Bovistella radicata (Durieu & Mont.) Pat. Calvatia gigantea (Batsch) Lloyd Calvatia utriformis (Bull.) Jaap Chlorophyllum rhacodes (Vittad.) Vellinga Coprinus comatus (O.F. Müll.) Pers. Coprinus silvaticus Peck Coprinopsis atramentaria (Bull.) Redhead, Vilgalys & Moncalvo Cystoderma amiantinum Fayod Lepiota aspera (Pers.) Quél. Lepiota erminea (Fr.) P. Kumm. (Ex) (Fig. 3) Lepiota excoriata (Schaeff.) P. Kumm. Lepiota fulvella Rea Lycoperdon echinatum Pers. (R) Lycoperdon molle Pers. Lycoperdon perlatum Pers. Lycoperdon pusillum Batsch Lycoperdon pyriforme Willd. Lycoperdon umbrinum Pers. Macrolepiota mastoidea var. rickenii (Velen.) Gminder Macrolepiota procera (Scop.) Singer Amanita citrina (Schaeff.) Pers. (R) Amanitaceae 76

Amanita crocea (Quél.) Singer Amanita excelsa (Fr.) Bertill. Amanita fulva Pers. Amanita muscaria (L.) Lam. Amanita phalloides (Fr.) Link Amanita phalloides var. alba Costantin & L.M. Dufour Amanita rubescens Pers. Amanita strobiliformis (Paulet ex Vittad.) Bertill. (R) (Fig. 4) Amanita vaginata (Bull.) Lam. Limacella guttata (Pers.) Konrad & Maubl. Bolbitiaceae Panaeolus acuminatus (Schaeff.) Quel. Panaeolus papilionaceus (Bull.) Quél. (R) Panaeolus semiovatus (Sowerby) Lundell & Nannf. Clavaria argillacea Pers. (R) Clavaria helvola var. dispar Per. Clavariaceae Cortinariaceae Cortinarius alboviolaceus (Pers.) Fr. Cortinarius anomalus (Fr.) Fr. Cortinarius bolaris (Pers.) Fr. Cortinarius caninus (Fr.) Fr. Cortinarius caperatus (Pers.) Fr. Cortinarius cinnamomeus (L.) Gray Cortinarius infractus (Pers.) Fr. Cortinarius paleaceus (Weinm.) Fr. Cortinarius semisanguineus (Fr.) Gillet Cortinarius sphagneti Orton Cortinarius spilomeus (Fr.) Fr. Cortinarius subtortus (Pers.) Fr. Cortinarius subvalidus Henry Cortinarius trivialis J.E. Lange Cortinarius violaceus (L.) Gray (V) (Fig. 5) 77

Crepidotus variabilis (Pers.) P. Kumm. Crepidotaceae Entoloma rhodopolium (Fr.) P. Kumm. Entolomaceae Hydnagiaceae Laccaria amethystea (Bull.) Murrill Laccaria laccata (Scop.) Cooke Laccaria proxima (Boud.) Pat. Hygrophoraceae Ampulloclitocybe clavipes (Pers.) Redhead, Lutzoni, Moncalvo & Vilgalys Hygrocybe conica (Schaeff.) P. Kumm. Hygrophorus cerasinus Berk. Hygrophorus nemoreus Fr. Hygrophorus olivaceoalbus (Fr.) Fr. Hygrophorus pustulatus (Pers.) Fr. Inocybaceae Inocybe adaequata (Britzelm.) Sacc. Inocybe dulcamara (Pers.) P. Kumm. Inocybe flocculosa Sacc. Inocybe geophylla (Sowerby) P. Kumm. Inocybe lacera (Fr.) P. Kumm. Lyophyllaceae Asterophora lycoperdoides (Bull.) Ditmar (R) (Fig. 6) Lyophyllum decastes (Fr.) Singer Marasmiaceae Gymnopus androsaceus (L.) Mata & Petersen Gymnopus dryophilus (Bull.) Murrill Gymnopus foetidus (Sowerby) Mata & Petersen Gymnopus perforans (Hoffm.) Antonín & Noordel. Marasmiellus ramealis (Bull.) Singer Marasmius alliaceus (Jacq.) Fr. 78

Marasmius oreades (Bolton) Fr. Marasmius rotula (Scop.) Fr. Marasmius torquescens Quél. Marasmius undatus (Berk.) Fr. Rhodocollybia maculata (Alb. & Schwein.) Singer Mycenaceae Mycena galericulata (Scop.) Gray Mycena galopus var. nigra Rea Mycena haematopus (Pers.) P. Kumm. (Fig. 7) Mycena polygramma (Bull.) Gray Mycena pura (Pers.) P. Kumm. Mycena vitilis (Fr.) Quél. Panellus serotinus (Pers.) Kühner Panellus stypticus (Bull.) Karst. Xeromphalina campanella (Batsch) Kühner & Maire Crucibulum laeve (Huds.) Kambly Cyathus striatus (Huds.) Willd. Nidulariaceae Pleurotaceae Pleurotus cornucopiae (Paulet) Rolland (V) (Fig. 8) Pleurotus dryinus (Pers.) P. Kumm. Pleurotus ostreatus (Jacq.) P. Kumm. Pleurotus sapidus Quél. Pleurotus sapidus var. albidum Kalchbr. Pluteaceae Pluteus cervinus (Schaeff.) P. Kumm. Pluteus romellii (Britzelm.) Sacc. Volvariella bombycina (Schaeff.) Singer (R) (Fig. 9) Volvariella gloiocephala (DC.) Boekhout & Enderle Coprinellus disseminutus (Pers.) Lange Psathyrellaceae Coprinellus micaceus (Bull.) Vilgalys, Hopple & Johnson 79

Coprinopsis atramentarius Fr. Coprinopsis cinerea (Schaeff.) Redhead, Vilgalys & Moncalvo Coprinopsis radiata (Bolton) Redhead, Vilgalys & Moncalvo Lacrymaria lacrymabunda (Bull.) Pat. Panaelus fimicola (Fr.) Quel. Panaeolina foenisecii (Pers.) Maire Parasola plicatilis (Curtis) Redhead, Vilgalys & Hopple Psathyrella berolinensis Ew. Gerhardt Psathyrella spadicea (Schaeff.) Singer Psathyrella piluliformis (Bull.) Orton Physalacriaceae Armillaria mellea (Vahl) P. Kumm. Flammulina fennae Bas Strobilurus esculentus (Wulfen) Singer Xerula radicata (Relhan) Dörfelt Schizophyllum commune Fr. Schizophyllaceae Strophariaceae Alnicola melinoides (Bull.) Kühner Deconica coprophila (Bull.) Karst. Galerina hypnorum (Schrank) Kühner Galerina marginata (Batsch) Kühner Hebeloma crustuliniforme (Bull.) Quél. Hebeloma mesophaeum (Pers.) Quél. Hemipholiota populnea (Pers.) Bon Hypholoma capnoides (Fr.) P. Kumm. Hypholoma fasciculare (Huds.) P. Kumm. Hypholoma radicosum J.E. Lange Hypholoma sublateritium (Fr.) Quél. Kuehneromyces mutabilis (Schaeff.) Singer & Sm. Pholiota carbonaria (Fr.) Singer Pholiota flammans (Batsch) P. Kumm. Pholiota spumosa (Fr.) Singer Pholiota squarrosa (Oeder) P. Kumm 80

Stropharia aeruginosa (Curtis) Quél. Stropharia coronilla (Bull.) Quél. Stropharia rugosoannulata Farl. ex Murrill Tubaria conspersa (Pers.) Fayod Tricholomataceae Artomyces pyxidatus (Pers.) Jülich (V) (Fig. 10) Clitocybe candicans (Pers.) Fayod Clitocybe fragrans (With.) P. Kumm. Clitocybe nebularis (Batsch) P. Kumm. Clitocybe odora (Bull.) P. Kumm. Clitocybe phyllophila (Pers.) P. Kumm. Clitocybe splendens (Pers.) Gillet Collybia cirrhata (Schumach.) Quel. Hemimycena cucullata (Pers.) Singer Lepista flaccida (Sowerby) Pat. Lepista nuda (Bull.) Cooke Lepista saeva (Fr.) Orton Leucopaxillus giganteus (Sowerby) Singer (Fig. 11) Phyllotopsis nidulans (Pers.) Singer (V) Tricholoma album (Schaeff.) P. Kumm. Tricholoma atrosquamosum Sacc. (I) Tricholoma columbetta (Fr.) P. Kumm. (R) Tricholoma equestre (L.) P. Kumm. (I) Tricholoma imbricatum (Fr.) P. Kumm. Tricholoma myomyces (Pers.) J.E. Lange Tricholoma populinum J.E. Lange Tricholoma portentosum (Fr.) Quél. Tricholoma sulphureum (Bull.) P. Kumm. Tricholomopsis rutilans (Schaeff.) Singer Aphyllophorales Coriolaceae Daedalea quercina (L.) Pers. Fomitopsis pinicola (Sw.) Karst. Gloeophyllum sepiarium (Wulfen) Karst. 81

Auriculariales Exidiaceae Exidia nigricans (With.) Roberts Exidia saccharina (Alb. & Schwein.) Fr. Pseudohydnum gelatinosum (Scop.) P. Karst. Boletales Boletaceae Boletus edulis Bull. Boletus luridus Schaeff. (R) (Fig. 12) Boletus pinophilus Schaeff. Boletus pulverulentus Opat. (R) (Fig. 13) Chalciporus piperatus (Bull.) Bataille Leccinum aurantiacum (Bull.) Gray Leccinum duriusculum (Schulzer ex Kalchbr.) Singer Leccinum griseum (Quél.) Singer (I) Leccinum quercinum (Pilát) Green & Watling Leccinum scabrum (Bull.) Gray Leccinum versipelle (Fr. & Hök) Snell Tylopilus felleus (Bull.) Karst. Xerocomus badius (Fr.) Gilbert Xerocomus chrysenteron (Bull.) Quél. Xerocomus rubellus (Krombh.) Quél. Xerocomus subtomentosus (L.) Quél. Gomphidiaceae Chroogomphus helveticus (Singer) Moser (E) Chroogomphus rutilus (Schaeff.) Mill. Gomphidius glutinosus (Schaeff.) Fr. (R) (Fig. 14) Gyroporaceae Gyroporus castaneus (Bull.) Quél. (R) (Fig. 15) Gyroporus cyanescens (Bull.) Quél. (R) (Fig. 16) Hygrophoropsis aurantiaca (Wulfen) Maire Hygrophoropsidaceae 82

Paxillaceae Paxillus involutus (Batsch) Fr. Paxillus rubicundulus Orton (R) Sclerodermataceae Scleroderma areolatum Ehrenb. Scleroderma citrinum Pers. Scleroderma verrucosum (Bull.) Pers. Suillaceae Suillus granulatus (L.) Roussel Suillus grevillei (Klotzsch) Singer Suillus luteus (L.) Gray Suillus variegatus (Sw.) Kuntze Tapinella atrotomentosa (Batsch) Sutura Tapinellaceae Cantharellales Cantharellaceae Cantharellus amethysteus (Quél.) Sacc. Cantharellus cibarius Fr. Cantharellus cibarius var. pallens Pilát Cantharellus cinereus Pers. Cantharellus ianthinoxanthus (R. Maire) Kühner Cantharellus tubaeformis Fr. Cantharellus tubaeformis var. lutescens Fr. Craterellus cornucopioides (L.) Pers. Clavulina coralloides (L.) Schröt. Clavulinaceae Hydnaceae Hydnum repandum L. Hydnum repandum var. albidum Fr. Hydnum repandum var. rufescens (Pers.) Barla Sistotrema confluens Pers. (E) 83

Dacrymycetales Dacrymycetaceae Calocera viscosa (Pers.) Fr. Gomphales Gomphaceae Ramaria stricta (Pers.) Quél. Hymenochaetales Hymenochaetaceae Coltricia perennis (L.) Murrill Phellinus igniarius (L.) Quél. Phellinus igniarius var. trivialis (Bres. ex Killerm.) Niemelä Phellinus nigricans (Fr.) Karst. Phellinus pini (Brot.) Ames (R) Phellinus tuberculosus (Baumg.) Niemelä Onnia triquetra (Pers.) Imazeki Rickenella fibula (Bull.) Raitelh. Rickenellaceae Schizopora paradoxa (Schrad.) Donk Schizoporaceae Phallus impudicus L. Phallales Phallaceae Polyporales Coriolaceae Trametes suaveolens (L.) Fr. Fomes fomentarius (L.) Fr. Fomitopsidaceae Climacocystis borealis (Fr.) Kotl. & Pouzar (R) Grifola umbellata (Pers.) Pilát Ptychogaster albus Corda Pycnoporellus fulgens (Fr.) Donk (V) (Fig. 17) 84

Ganoderma applanatum (Pers.) Pat. Ganodermataceae Ganoderma lucidum (Curtis) Karst. Partially protected (Rozporządzenie Ministra Środowiska 2014) (R). Phlebia radiata Fr. Meruliaceae Antrodia serialis (Fr.) Donk Polyporaceae Daedaleopsis confragosa (Bolton) J. Schröt. (R) (Fig. 18) Hapalopilus rutilans (Pers.) Murill Laetiporus sulphureus (Bull.) Murrill Lenzites betulinus (L.) Fr. Panus conchatus (Bull.) Fr. (R) (Fig. 19) Piptoporus betulinus (Bull.) Karst. Polyporus badius (Pers.) Schwein. Polyporus brumalis (Pers.) Fr. Polyporus leptocephalus (Jaqc.) Fr. Polyporus umbellatus (Pers.) Fr. Partially protected (Rozporządzenie Ministra Środowiska 2014) (V) (Fig. 20). Trametes gibbosa (Pers.) Fr. Trametes hirsuta (Wulfen) Pilát Trametes suaveolens (L.) Fr. Trametes versicolor (L.) Lloyd Spongiporus tephroleucus (Fr.) David Sparassis crispa (Wulfen) Fr. (R) (Fig. 21) Sparassidaceae Russulales Albatrellaceae Albatrellus ovinus (Schaeff.) Kotl. & Pouzar Auriscalpium vulgare Gray Auriscalpiaceae 85

Russulaceae Lactarius deliciosus (L.) Gray Lactarius camphoratus (Bull.) Fr. Lactarius deterrimus Gröger Lactarius helvus (Fr.) Fr. Lactarius pyrogalus (Bull.) Fr. Lactarius quietus (Fr.) Fr. Lactarius rufus (Scop.) Fr. Lactarius semisanguifluus R. Heim & Leclair Lactarius subdulcis (Pers.) Gray Lactarius thejogalus (Bull.) Gray Lactarius torminosus (Schaeff.) Pers. Lactarius turpis (Weinm.) Fr. Russula adusta (Pers.) Fr. Russula aeruginea Lindblad Russula amoenolens Romagn. (R) Russula aurea Pers. Russula badia Quél. Russula cyanoxantha (Schaeff.) Fr. Russula decolorans (Fr.) Fr. Russula delica Fr. Russula fellea (Fr.) Fr. Russula foetens Pers. Russula grata Britzelm. Russula graveolens Romell Russula nigricans Fr. Russula nobilis Velen. Russula ochroleuca Pers. Russula paludosa Britzelm. Russula queletii Fr. Russula solaris Ferd. & Winge Russula turci Bres. Russula vesca Fr. Russula vinosa Lindblad Russula virescens (Schaeff.) Fr. Russula xerampelina (Schaeff.) Fr. 86

Stereaceae Stereum hirsutum (Willd.) Pers. Thelephorales Bankeraceae Sarcodon imbricatus (L.) Karst. (V) (Fig. 22) Thelephoraceae Thelephora caryophyllea (Schaeff.) Pers. (V) Thelephora palmata (Scop.) Fr. Tremella mesenterica (Schaeff.) Retz. Tremellales Tremellaceae CONCLUDING REMARKS Most of 324 species of mushrooms collected in Wyskok are common in Poland (Kujawa 2017). They belong to Ascomycota (25 spp.) and Basidiomycota (299 spp.). More than ten percent species (38) are Polish red-listed mushrooms with two partially protected by law (Ganoderma lucidum and Polyporus umbellatus). The red-listed species of mushrooms reported from Wyskok are included to the following groups of threat (Wojewoda & Ławrynowicz 2006): Extinct or lost (1) Lepiota erminea. Vulnerable (8): Artomyces pyxidatus, Cortinarius violaceus, Phyllotopsis nidulans, Pleurotus cornucopiae, Polyporus umbellatus, Pycnoporellus fulgens, Sarcodon imbricatus, Thelephora caryophyllea. Rare (23): Amanita citrina, Amanita strobiliformis, Asterophora lycoperdoides, Boletus luridus, Boletus pulverulentus, Clavaria argillacea, Climacocystis borealis, Elaphocordyceps capitata, Ganoderma lucidum, Gomphidius glutinosus, Gyroporus castaneus, Gyroporus cyanescens, Helvella lacunosa, Lycoperdon echinatum, Panus conchatus, Panaeolus papilionaceus, Paxillus rubicundulus, Phellinus pini, Pycnoporus cinnabarinus, Russula amoenolens, Sparassis crispa, Tricholoma columbetta, Volvariella bombycina. Endangered (3): Chroogomphus helveticus, Geastrum rufescens, Sistotrema confluens. Indetermined threat (3): Leccinum griseum, Tricholoma atrosquamosum, Tricholoma equestre. At present, the Oświn lake surroundings include 325 species of Macrofungi as among 18 species previously reported by Kloss & Kucharski (2005) in the Oświn lake vicinity Morchella esculenta (L.) Pers. is not recorded in present studies. 87

ACKNOWLEDGMENTS We are deeply grateful to Dr Elżbieta Sontag of University of Gdańsk for help in preparing the illustrations. and to Prof. Wiesław Fałtynowicz of University of Wrocław for comments on the manuscript. REFERENCES Gerhardt E. 2001. Der große BLV Pilzführer für unterwegs. BLV Verlagsgemeinschaft mbh, München Wien Zürich 2. durchgesehene Auflage: 720 pp. Kloss M., Kucharski L. 2005.Appendix 2. List of fungi and plant species found in Oświn lake vicinity in years 1998-1999, In: Gromadzki M., Wiśniewski R.J. (Eds.), Oświn lake and its surroundings, Natural and cultural monograph. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 325 340. Lange J.E., Lange M. 1973. Pilze. BLV Bestimmungsbuch. BLV Verlagsgemeinschaft mbh, München Wien Zürich, 5. Auflage Überarbeitet für Mitteleuropa von Prof. Dr. Meinhard Moser, Innsbruck: 242 pp. Peter J. 1960. Pilze. Ein Bestimmungsbuch. Lizenzausgabe für die Mitglieder des Deutschen Bücherbundes Stuttgart; C by Büchergilde Gutenberg, Zürich: 465 pp. Rozporządzenie Ministra Środowiska. 2014. z dnia 9 października 2014r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów. Wojewoda W., Ławrynowicz M. 2006. Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce, pp. 53 70, In: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (Eds.), Red List of Plants and Fungi in Poland (3 rd ed.), W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Kujawa A. 2017. Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mykologicznej, In: Snowarski M., Atlas grzybów Polski. http://www.grzyby-makroskopijne-polski-w-literaturze-mikologicznej.htm Fig. 1. Geographic position of the Wyskok village. Study area within elliptic line. Position of Wyskok 2 marked with red dot. Ryc. 1. Położenie geograficzne wsi Wyskok. Obszar badawczy zaznaczony linią eliptyczną. Położenie Wyskok 2 zaznaczone czerwonym punktem. 88

Fig. 2. Elaphocordyceps capitata (Holmsk.) G.H. Sung, J.M. Sung & Spatafora. Mixed forest, near Quercus and Populus, 2009. Ryc. 2. Elaphocordyceps capitata (Holmsk.) G.H. Sung, J.M. Sung & Spatafora. Las mieszany, koło dębu Quercus i topoli Populus, 2009. Fig. 3. Lepiota erminea (Fr.) P. Kumm. Edge of forest, in grass, 2012. Ryc. 3. Lepiota erminea (Fr.) P. Kumm. Skraj lasu, w trawie, 2012. 89

Fig. 4. Amanita strobiliformis (Paulet ex Vittad.) Bertill. Wyskok 2, orchard, under Corylus and Tilia, 2016. Ryc. 4. Amanita strobiliformis (Paulet ex Vittad.) Bertill. Wyskok 2, sad owocowy, pod leszczyną Corylus i lipą Tilia, 2016. Fig. 5. Cortinarius violaceus (L.) Gray. Wyskok 2, orchard, 2017. Ryc. 5. Cortinarius violaceus (L.) Gray. Wyskok 2, sad owocowy, 2017. 90

Fig. 6. Asterophora lycoperdoides (Bull.) Ditmar on Russula nigricans Fr. Riparian zone, 2006. Ryc. 6. Asterophora lycoperdoides (Bull.) Ditmar na Russula nigricans Fr. Strefa nadbrzeżna, 2006. Fig. 7. Mycena haematopus (Pers.) P. Kumm. Mixed forest, 2010. Ryc. 7. Mycena haematopus (Pers.) P. Kumm. Las mieszany, 2010. 91

Fig. 8. Pleurotus cornucopiae (Paulet) Rolland. On Populus, 2013. Ryc. 8. Pleurotus cornucopiae (Paulet) Rolland. Na topoli Populus, 2013. Fig. 9. Volvariella bombycina (Schaeff.) Singer. Grove with Populus, Betula and Malus domestica, on Populus, 2009. Ryc. 9. Volvariella bombycina (Schaeff.) Singer. Zagajnik z topolami Populus, brzozami Betula i jabłoniami Malus domestica, na topoli Populus, 2009. 92

Fig. 10. Artomyces pyxidatus (Pers.) Jülich. Mixed forest, on rotting Populus, 2010. Ryc. 10. Artomyces pyxidatus (Pers.) Jülich. Las mieszany, na próchniejącej topoli Populus, 2010. Fig. 11. Leucopaxillus giganteus (Sowerby) Singer. Wyskok 2, orchard, 2015. Ryc. 11. Leucopaxillus giganteus (Sowerby) Singer. Wyskok 2, sad owocowy, 2015. 93

Fig. 12. Boletus luridus Schaeff. Wyskok 2, orchard, 2006. Ryc. 12. Boletus luridus Schaeff. Wyskok 2, sad owocowy, 2006. Fig. 13. Boletus pulverulentus Opat. Mixed forest, under Fagus, 2006. Ryc. 13. Boletus pulverulentus Opat. Las mieszany, pod bukiem Fagus, 2006. 94

Fig. 14. Gomphidius glutinosus (Schaeff.) Fr. Mixed forest, under Picea, 2016. Ryc. 14. Gomphidius glutinosus (Schaeff.) Fr. Las mieszany, pod świerkiem Picea, 2016. Fig. 15. Gyroporus castaneus (Bull.) Quél. Mixed forest, 2008. Ryc. 15. Gyroporus castaneus (Bull.) Quél. Las mieszany, 2008. 95

Fig. 16. Gyroporus cyanescens (Bull.) Quél. Mixed forest, 2008. Ryc. 16. Gyroporus cyanescens (Bull.) Quél. Las mieszany, 2008. Fig. 17. Pycnoporellus fulgens (Fr.) Donk. Grove with Populus and Betula, on Populus, 2006. Ryc. 17. Pycnoporellus fulgens (Fr.) Donk. Zagajnik z topolami Populus i brzozami Betula, na topoli Populus, 2006. 96

Fig. 18. Daedaleopsis confragosa (Bolton) J. Schröt. On Populus, 2006. Ryc. 18. Daedaleopsis confragosa (Bolton) J. Schröt. Na topoli Populus, 2006. Fig. 19. Panus conchatus (Bull.) Fr. On Betula, 2006. Ryc. 19. Panus conchatus (Bull.) Fr. Na brzozie Betula, 2006. 97

Fig. 20. Polyporus umbellatus (Pers.) Fr. Mixed forest, under Quercus, 2010. Ryc. 20. Polyporus umbellatus (Pers.) Fr. Las mieszany, pod dębem Quercus, 2010. Fig. 21. Sparassis crispa (Wulfen) Fr. Marszałki, under Pinus, 2007. Ryc. 21. Sparassis crispa (Wulfen) Fr. Marszałki, pod sosną Pinus, 2007. 98

Fig. 22. Sarcodon imbricatus (L.) Karst. Wayside, near Pinus and Betula, associated with Vaccinium; 2015; a dorsal view, b ventral view. Ryc. 22. Sarcodon imbricatus (L.) Karst. Pobocze drogi, w pobliżu sosny Pinus i brzozy Betula, wraz z borówkami Vaccinium; 2015; a widok z góry, b widok od spodu. STRESZCZENIE Wykaz grzybów wielkoowocnikowych (Fungi: Macromycetes) miejscowości Wyskok na Pojezierzu Mazurskim W najbliższej okolicy wsi Wyskok na Mazurach zanotowano występowanie 324 gatunków grzybów wielkoowocnikowych w latach 1998 2017. Wśród nich 38 znajduje się na polskiej czerwonej liście grzybów: rzadkich R (23), narażonych V (8), wymierających E (3), wymarłych i zaginionych Ex (1), i o nie oznaczonym zagrożeniu I (3). Ganoderma lucidum and Polyporus umbellatus są w Polsce objęte ochroną częściową. Obecnie w otoczeniu Jeziora Oświn objętego Rezerwatem Przyrody Jezioro Siedmiu Wysp liczba gatunków Macromycetes wzrosła do 325. Accepted: 25 November 2017; published: 6 December 2017 http://muzeum.bytom.pl/wp-content/uploads/2017/12/przyroda_23online005.pdf Licensed under a Creative Commons Attribution License http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ 99

ROCZNIK MUZEUM GÓRNOŚLĄSKIEGO W BYTOMIU PRZYRODA Vol. 23: 101 113 ISSN 0068-466X, eissn 2451-0467 (online) Bytom, 29.12.2017 Roman Królik 1, Henryk Szołtys 2, Andrzej Melke 3 Ciidae (Coleoptera) Pogórza Przemyskiego http://doi.org/10.5281/zenodo.1123496 1 Ligota Zamecka 56a, 46-200 Kluczbork, Polska, e-mail: agrilus@poczta.onet.pl 2 Park 9, 42-690 Brynek, Polska, e-mail: henryk.szoltys@wp.pl 3 ul. św. Stanisława 11/5, 62-800 Kalisz, Polska, e-mail: kusakowaty@gmail.com Abstract: Twenty-one of the 24 Ciidae species so far recorded in the Przemyśl Foothills were found in this study. There were first records from this region for eight species. The occurrence of Strigocis bicornis (Mellié, 1849) in Poland was confirmed. As a result of this study, the number of species known from the Eastern Beskid Mts. has increased to 34, and in Poland as a whole to 45. Key words: Tenebrionoidea, Strigocis bicornis, new records, faunistics, occurrence, Poland. WSTĘP Pogórze Przemyskie jest położonym najdalej na wschód w Polsce mezoregionem pasma pogórzy i jednocześnie Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Od zachodu i północy jest dobrze odgraniczone rzeką San, od południa sąsiaduje z Górami Sanocko-Turczańskimi, a granica nie jest tak jednoznaczna. W całości leży w obrębie krainy Beskidu Wschodniego, zgodnie z podziałem przyjętym w Katalogu Fauny Polski (Burakowski et al. 1987). Większość danych o występowaniu na tym obszarze gatunków z rodziny Ciidae dotyczy znalezisk z początku XX wieku (Trella 1923, 1930, 1938). Autor ten w swych pracach wykazał 24 gatunki z tej rodziny. Rodzina Ciidae Leach, 1819 dotychczas była reprezentowana w Polsce przez 44 gatunki (Jelínek 2008, Kubisz et al. 2015, Królik & Ruta 2016). Z obszaru Beskidu Wschodniego dotychczas wykazywano 26 gatunków Ciidae (Burakowski et al. 1987, Kubisz et al. 2015). W roku 2015, w ramach projektu Inwentaryzacja chrząszczy saproksylicznych na obszarze nadleśnictw Bircza (projektowany Turnicki PN), prowadzono badania na zlecenie Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze oraz WWF Polska i pozyskano 334 okazy Ciidae, należące do 25 gatunków. Accepted: 26 October 2017; published: 21 December 2017 101

Ryc. 1. Pułapka IBL-2 w leśnictwie Trzcianiec, na stokach Czereśni k. Jureczkowej. Fig. 1. The IBL-2 trap in the Trzcianiec forest range, on the slopes of Czereśnia near Jureczkowa. Ryc. 2. Pułapka IBL-5 w leśnictwie Turnica, na stokach Jamnej. Fig. 2. The IBL-5 trap in the Turnica forest range, on the slopes of Jamna. W roku 2016 kontynuowano badania w Nadleśnictwie Bircza oraz rozszerzono obszar badań o część Nadleśnictw Dynów i Brzozów. Jedno stanowisko z tego terenu, leżące na Pogórzu Przemyskim uwzględniono w niniejszej pracy. Odłowiono w sumie 1316 okazów Ciidae, w tym pięć dalszych gatunków. 102

Do badań w 2015 roku użyto po 10 sztuk pułapek ekranowych (barierowych) IBL-2 oraz IBL-5 Netocia. W 2016 użyto 40 sztuk pułapek IBL-2. Pułapki wywieszano w okresie od końca kwietnia do początku listopada w 2015 roku oraz do końca sierpnia w 2016. Miejsca ich wywieszenia dobierano pod względem atrakcyjności dla odławianych chrząszczy saproksylicznych. Zwykle pułapki były zawieszane na lub w pobliżu martwych oraz obumierających drzew o dużych dymensjach, przy dziuplach, w pobliżu większych skupisk stojącego i leżącego martwego drewna. Przykładowe lokalizacje pułapek przedstawiają Fot. 1 i 2. Okazy dowodowe znajdują się w kolekcjach autorów. Oznaczenia w tekście: * Nowy dla Beskidu Wschodniego, oddz. oddział, l. leśnictwo, Nadl. Nadleśnictwo. PRZEGLĄD STWIERDZONYCH GATUNKÓW Cis bidentatus (A.G. Olivier, 1790) Nadl. Bircza: l. Arłamów [UTM FV19], 29 IV 1 VI 2016, 2 exx.; l. Borysławka [FV19], 29 IV 28 V 2015, 1 ex.; l. Jureczkowa [FV18], 5 V 15 VI 2015, 2 exx.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 3 exx.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3V 16 VI 2016, 16 exx.; l. Sierakośce [FA20], 1 V 15 VI 2016 i [FV29], 3V 16 VI 2016, 11 exx.; l. Trójca [FV19], 7 26 V 2015, 1 ex.; l. Trzcianiec [FV18], 24 V 15 VI 2015, 2 exx. i [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 3 exx.; l. Turnica [FV19], 25 V 16 VI 2015, 2 exx. i 29 IV 1 VI 2016, 8 exx. Dość szeroko rozprzestrzeniony gatunek palearktyczny, w Europie występuje od Skandynawii po południowe krańce kontynentu. W Polsce notowany z nielicznych stanowisk w 15 krainach, częściej spotykany w obszarach podgórskich. Z okolic Przemyśla podany przez Trellę (1923). Występuje w hubach głównie na drzewach liściastych. Cis boleti (Scopoli, 1763) Nadl. Bircza: l. Arłamów [FV19], 29 IV 1 VI 2016, 3 exx.; l. Borysławka [FV19], 16 VI 27 VIII 2015, 25 exx.; l. Brzuska [FA01], 30 IV 21 VI 2016, 1 ex.; l. Jureczkowa [FV18], 15 V 30 IX 2015, 23 exx.; l. Krzywe [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Kuźmina [FV09], 12 V 24 VIII 2016, 4 exx.; l. Łodzinka [FA10], 16 VI 4 VIII 2015, 18 exx. i 29 IV 1 VI 2016, 26 exx.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 11 exx.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 84 exx.; l. Sierakośce [FV29], 16 VII 4 VIII 2015, 2 exx. i 3V 16 VI 2016, 73 exx.; l. Trójca [FV19], 15 VI 4 VIII 2015, 4 exx.; l. Trzcianiec [FV18], 15 VI 3 VIII 2015, 54 exx. i [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 19 exx.; l. Turnica [FV19], 15 VI 30 IX 2015, 63 exx. i 29 IV 1 VI 2016, 16 exx. Nadl. Dynów: l. Borownica [EA90], 2 V 1 VIII 2016, 28 exx. Gatunek zamieszkujący głównie Europę Środkową. Na północy i południu Europy spotykany znaczne rzadziej i lokalnie. Podany również z Dalekiego Wschodu i Japonii, dane te jednak wymagają weryfikacji. W Polsce jeden z najpospolitszych gatunków z rodzaju, notowany z licznych stanowisk w 20 krainach. Z okolic Przemyśla podany przez Trellę (1923). Występuje w jednorocznych owocnikach hub, głównie na drzewach liściastych. 103

Cis castaneus (Herbst, 1793) nitidus sensu auct., nec Fabricius, 1792 =alter Silfverberg, 1991 Nadl. Bircza: l. Jureczkowa [FV18], 3 VIII 30 IX 2015, 1 ex.; l. Kuźmina [FV09], 12 V 24 VIII 2016, 2 exx.; l. Łodzinka [FA00], 26 V 16 VI 2015, 1 ex.; l. Sierakośce [FV29], 4 VIII 30 IX 2015, 1 ex. i [FA20], 30 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Trzcianiec [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 3 exx.; l. Turnica [FV19], 29 IV 1 VI 2016, 6 exx. Nadl. Dynów: l. Borownica [EA90], 2 V 1 VIII 2016, 1 ex. Szeroko rozprzestrzeniony gatunek europejski, występuje od Skandynawii po obszary górskie i podgórskie na południu. W Polsce dość często spotykany, wykazany z 19 krain. Z okolic Przemyśla podany przez Trellę (1923). Rozwija się w wieloletnich owocnikach hub rosnących na drzewach liściastych. Cis comptus Gyllenhal, 1827 Nadl. Bircza: l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 10 exx.; l. Sierakośce [FA20], 30 IV 1 VI 2016, 5 exx.; l. Trzcianiec [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex. Nadl. Dynów: l. Borownica [EA90], 2 V 1 VIII 2016, 1 ex. Gatunek palearktyczny, w Polsce dość rzadko poławiany, znany z nielicznych stanowisk w 16 krainach. Z okolic Przemyśla podany przez Trellę (1923). Rozwija się w owocnikach hub rosnących na drzewach liściastych. Spotykany również w przegrzybiałym drewnie. *Cis dentatus Mellié, 1849 Nadl. Bircza: l. Arłamów [FV19], 29 IV 1 VI 2016, 6 exx.; l. Jureczkowa [FV18], 27 V 15 VII 2015, 5 exx.; l. Sierakośce [FV29], 3 V 16 VI 2016, 1 ex.; l. Turnica [FV19], 16 VI 16 VII 2015, 1 ex. i 29 IV 1 VI 2016, 5 exx. Gatunek występujący na terenach podgórskich i górskich Europy, na niżu spotykany znacznie rzadziej. W Polsce chrząszcz rzadko wykazywany, znany dotychczas tylko z 9 krain. Spotykany przeważnie w hubach na drzewach iglastych, rzadziej liściastych. *Cis fagi Waltl, 1839 Nadl. Bircza: l. Jureczkowa [FV18], 5 V 3 VIII 2015, 2 exx.; l. Łodzinka [FA00], 16 VI 14 VII 2015, 4 exx.; l. Sierakośce [FA20], 30 IV 1 VI 2016, 2 exx.; l. Trójca [FV19], 26 V 15 VI 2015, 2 exx.; l. Turnica [FV19], 16 VI 16 VII 2015, 6 exx. Gatunek europejski, wszędzie spotykany rzadko i nielicznie. Bywa mylony z pokrewnym, znacznie pospolitszym Cis fusciclavis Nyholm, 1953. W Polsce rzadko poławiany, wykazany z 12 krain. Rozwija się w owocnikach hub rosnących na drzewach liściastych. Cis festivus (Panzer, 1793) Nadl. Bircza: l. Arłamów [FV19], 29 IV 1 VI 2016, 7 exx.; l. Borysławka [FV19], 29 IV 28 V 2015, 1 ex.; l. Brzuska [FA01], 30 IV 21 VI 2016, 1 ex.; l. Jureczkowa [FV18], 5 V 15 VI 2015, 4 exx.; l. Kuźmina [FV09], 12 V 24 VIII 2016, 4 exx.; l. Łodzinka 104

[FA10], 29 IV 1 VI 2016, 14 exx.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 8 exx.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 57 exx.; l. Sierakośce [FA20], 1 V 15 VI 2016 i [FV29], 3V 16 VI 2016, 158 exx.; l. Trzcianiec [FV18], 24 V 15 VI 2015, 1 ex. i [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 7 exx.; l. Turnica [FV19], 29 IV 1 VI 2016, 7 exx. Gatunek znany z niemalże całej Europy od Pirenejów po Ural, notowany też z Syberii i Kaukazu. W Polsce znany z nielicznych stanowisk w 14 krainach. Z okolic Przemyśla podany przez Trellę (1930). Spotykany głównie w owocnikach hub na buku i leszczynie. Cis fissicornis Mellié, 1849 Nadl. Bircza: l. Dobrzanka [EA90], 27 V 25 VI 2016, 1 ex.; l. Jureczkowa [FV19], 27 V 15 VI 2015, 1 ex.; l. Łodzinka [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 2 exx.; l. Trzcianiec [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Turnica [FV19], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex. Gatunek europejski, znany z nielicznych stanowisk. Wszędzie występuje lokalnie i jest rzadko poławiany. W Polsce rzadko spotykany, wykazany dotychczas z 8 krain. Z Turnicy podany przez Trellę (1923). Wymagania środowiskowe są słabo poznane, poławiany na suchych gałęziach porośniętych hubami. Cis fusciclavis Nyholm, 1953 =castaneus Mellié, 1849 Nadl. Bircza: l. Brzuska [FA01], 30 IV 21 VI 2016, 1 ex.; l. Łodzinka [FA00], 26 V 16 VI 2015, 1 ex. i [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 2 exx.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 36 exx.; l. Sierakośce [FA20], 1 V 15 VI 2016 i [FV29], 3V 16 VI 2016, 51 exx.; l. Turnica [FV19], 16 VI 16 VII 2015, 5 exx. Nadl. Dynów: l. Borownica [EA90], 2 V 1 VIII 2016, 9 exx. Gatunek europejski o niedostatecznie poznanym rozmieszczeniu, gdyż często nie odróżniany od Cis fagi. W Polsce znany z pojedynczych stanowisk w 17 krainach. Z okolic Przemyśla podany przez Trellę (1930). Znajdowany w owocnikach hub oraz pod luźną korą różnych gatunków drzew liściastych. Cis glabratus Mellié, 1849 Nadl. Bircza: l. Arłamów [FV19], 29 IV 1 VI 2016, 10 exx.; l. Borysławka [FV19], 28 V 16 VI 2015, 3 exx.; l. Jureczkowa [FV18], 15 VI 15 VII 2015, 8 exx.; l. Kuźmina [FV09], 12 V 24 VIII 2016, 1 ex.; l. Łodzinka [FA00], 26 V 16 VI 2015, 2 exx. i [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 8 exx.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 6 exx.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 22 exx.; l. Sierakośce [FA20], 1 V 15 VI 2016 i [FV29], 3V 16 VI 2016, 23 exx.; l. Trójca [FV19], 7 26 V 2015, 1 ex.; l. Trzcianiec [FV18], 24 V 15 VI 2015, 2 exx. i [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 8 exx.; l. Turnica [FV19], 16 VI 16 VII 2015, 5 exx. i 29 IV 1 VI 2016, 4 exx. Gatunek europejski, ale dokładne rozsiedlenie nie jest dobrze poznane, gdyż często był mylony z Cis jacquemartii. W Polsce znany z nielicznych stanowisk w 16 krainach. Z okolic Przemyśla podany przez Trellę (1923). Znajdowany w twardych owocnikach hub, najczęściej na drzewach iglastych. 105

Cis jacquemartii Mellié, 1849 Nadl. Bircza: l. Krzywe [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Łodzinka [FA00], 27 VIII 28 IX 2015, 1 ex. i [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 8 exx.; l. Sierakośce [FA20], 1 V 15 VI 2016, 4 exx.; l. Trójca [FV19], 26 V 15 VI 2015, 1 ex.; l. Trzcianiec [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Turnica [FV19], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex. Gatunek znany z prawie całej Europy, Azji Mniejszej oraz z Kaukazu. Rozsiedlenie tego gatunku nie jest jeszcze dokładnie opracowane, gdyż często mylono go z pokrewnymi gatunkami. W Polsce znany z licznych stanowisk w 18 krainach. Z okolic Przemyśla podany przez Trellę (1923). Występuje w hubach na drzewach liściastych, rzadziej iglastych. Cis lineatocribratus Mellié, 1849 Nadl. Bircza: l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 3 exx.; l. Sierakośce [FA20], 1 V 15 VI 2016 i [FV29], 3V 16 VI 2016, 5 exx.; l. Turnica [FV19], 1 V 16 VI 2015, 2 exx. Nadl. Dynów: l. Borownica [EA90], 2 V 1 VIII 2016, 1 ex. Gatunek rozsiedlony w Europie oraz na Kaukazie. Wszędzie, również w Polsce chrząszcz rzadko znajdowany. Notowany u nas z niewielu stanowisk w12 krainach. Z miejscowości Brylińce koło Przemyśla podany przez Trellę (1923). Zasiedla owocniki hub głównie na drzewach liściastych, również tych opadłych na ziemię. *Cis matchanus Reitter, 1915 =hanseni A. Strand, 1965 Nadl. Bircza: l. Jureczkowa [FV19], 27 V 15 VI 2015, 1 ex.; l. Łodzinka [FA10], 28 V 16 VI 2015, 1 ex.; l. Turnica [FV19], 27 V 16 VI 2015, 3 exx.; l. Sierakośce [FV29], 3 V 16 VI 2016, 1 ex. Rzadko i lokalnie spotykany gatunek. Bywa mylony z bardzo podobnym Cis lineatocribratus. Znany dotychczas z Europy: Bośnia i Hercegowina, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Norwegia, Polska, Rosja, Rumunia, Szwajcaria, Ukraina, Włochy; poza tym podawany Turcji i z Gruzji. Dociera swym zasięgiem do wybrzeży Morza Kaspijskiego: wykazany ostatnio z gór Talysh w Azerbejdżanie oraz gór Elburs w Iranie (Królik 2016). Z Polski wykazany po raz pierwszy z Puszczy Białowieskiej (Królik 1999) a ostatnio z Bieszczadów (Królik 2016). Był znajdowany w owocnikach typu Fomes (Fr.) Fr., niekiedy też leżących na ziemi. Cis micans (Fabricius, 1792) =hispidus (Paykull, 1798) Nadl. Bircza: l. Arłamów [FV19], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Jureczkowa [FV19], 27 V 15 VI 2015, 3 exx.; l. Łodzinka [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 7 exx.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 3 exx.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 12 exx.; l. Sierakośce [FV29], 28 V 16 VI 2015, 1 ex. i [FA20], 1V 15 VI 2016, 34 exx.; l. Trójca [FV19], 7 26 106

V 2015, 1 ex.; l. Trzcianiec [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 4 exx.; l. Turnica [FV19], 16 VI 16 VII 2015, 3 exx. i 29 IV 1 VI 2016, 2 exx. Nadl. Dynów: l. Borownica [EA90], 2 V 1 VIII 2016, 4 exx. Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Europie, sięgający na północ daleko poza koło podbiegunowe, notowany ponadto z Azji Mniejszej i Syberii aż po Daleki Wschód. W Polsce, jeden z najpospolitszych gatunków w rodzaju, wykazany z 19 krain. Z okolic Przemyśla podany przez Trellę (1923).Występuje w miękkich, jednorocznych hubach na różnych gatunkach drzew liściastych. *Cis punctulatus Gyllenhal, 1827 Nadl. Bircza: l. Arłamów [FV19], 29 IV 1 VI 2016, 6 exx.; l. Łodzinka [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 9 exx.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 9 exx.; l. Sierakośce [FV29], 28 V 16 VI 2015, 89 exx.; l. Trzcianiec [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 5 exx.; l. Turnica [FV19], 27 V 16 VI 2015, 4 exx. i 29 IV 1 VI 2016, 5 exx. Nadl. Dynów: l. Borownica [EA90], 2 V 1 VIII 2016, 11 exx. Gatunek europejski. W Polsce dość rzadki, notowany dotychczas tylko z 9 krain. Spotykany głównie na owocnikach hub z rodzaju Trichaptum Murrill, rozwijających się na drzewach iglastych, pod przegrzybiałą korą i w zmurszałym drewnie pokrytym strzępkami grzybni. Cis quadridens Mellié, 1849 Nadl. Bircza: l. Dobrzanka [EA90], 27 V 25 VI 2016, 3exx.; l. Jureczkowa [FV18], 15 VI 15 VII 2015, 3 exx.; l. Łodzinka [FA10], 28 V 16 VI 2015, 1 ex.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Sierakośce [FA20], 30 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Trzcianiec [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Turnica [FV19], 27 IV 16 VI 2015, 1 ex. Gatunek znany z Europy bez jej skrajnych obszarów południowych. W Polsce należy do rzadkości, notowany tylko z 7 krain. Z okolic Przemyśla podany przez Trellę (1923). Spotykany w wieloletnich owocnikach hub, głównie na drzewach iglastych. Cis vestitus Mellié, 1849 Nadl. Bircza: l. Borysławka [FV19], 16 VI 16 VII 2015, 1 ex.; l. Dobrzanka [EA90], 27 V 25 VI 2016, 1ex.; l. Sierakośce [FA20], 1 V 15 VI 2016, 6 exx. Gatunek rozmieszczony w południowej i środkowej części Europy, na północ sięgający po Anglię, Danię, południową Skandynawię oraz Finlandię; wszędzie dość rzadko spotykany, często nie odróżniany od Cis festivus. Wymagania środowiskowe i bionomia poznane słabo, poławiany w hubach rosnących na bukach i dębach, strząsany w lecie z gałęzi dębów; postacie dojrzałe hodowano z larw znalezionych w martwych gałęziach lipy. Obecnie znany z kilku stanowisk w 4 krainach. Z Beskidu Wschodniego (Zyndranowa k. Dukli) podany przez Borowca (1999). 107

Cis villosulus (Marsham, 1802) =setiger Mellié, 1849 Nadl. Bircza: l. Sierakośce [FV29], 4 VIII 30 IX 2015, 2 exx. Gatunek palearktyczny, na wschód docierający do Władywostoku; wykazywany poza tym z Kaukazu i Azji Mniejszej. W Polsce nieczęsto spotykany, znany z nielicznych stanowisk w 13 krainach. Z okolic Przemyśla podany przez Trellę (1923). Występuje w hubach na drzewach liściastych. Ennearthron cornutum (Gyllenhal, 1827) Nadl. Bircza: l. Arłamów [FV19], 29 IV 1 VI 2016, 2 exx.; l. Jureczkowa [FV18], 15 VI 15 VII 2015, 1 ex.; l. Kuźmina [FV09], 12 V 24 VIII 2016, 2 exx.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 3 exx.; l. Sierakośce [FV29], 16 VI 16 VII 2015, 1 ex. i [FA20], 30 IV 1 VI 2016, 4 exx.; l. Trzcianiec [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Turnica [FV19], 16 VI 16 VII 2015, 2 exx. Gatunek znany z niemalże całej Europy; wykazywany również z Kaukazu, Japonii oraz prowincji Jilin w Chinach. W Polsce dość często spotykany. Znany z 17 krain. Z Bryliniec koło Przemyśla podany przez Trellę (1923). Występuje w różnych gatunkach hub na drzewach liściastych oraz w zmurszałym drewnie i pod przegrzybiałą korą. Hadraule elongatula (Gyllenhal, 1827) Nadl. Bircza: l. Sierakośce, oddz. 17a i 18c, okolice Huwnik [FA20], 1 V 15 VI 2016, 2 exx.; l. Trójca, oddz. 46l, okolice wsi Jamna Górna [FV19], 15 VI 4 VIII 2015, 2 exx. schwytane w pułapkę IBL-5 Netocia zawieszoną na złomie jodły. Gatunek rozprzestrzeniony od Wysp Brytyjskich i Skandynawii przez całą Europę środkową aż do Włoch i Grecji; na wschód sięga do centralnych obszarów europejskiej części Rosji. Podany również z Afryki Północnej. W Polsce chrząszcz bardzo rzadki, znany tylko z 7 krain. Z Bryliniec koło Przemyśla podany przez Trellę (1923), z Przemyśla przez Horiona (1961). Na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce sklasyfikowany jako VU umiarkowanie zagrożony (Pawłowski et al. 2002). Znajdowany w zmurszałym drewnie brzóz i pod przegrzybiałą korą buków, świerków i jodeł. Octotemnus glabriculus (Gyllenhal, 1827) Nadl. Bircza: l. Łodzinka [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 2 exx.; l. Trzcianiec [FV18], 24 V 15 VI 2015, 2 exx. i [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Turnica [FV19], 27 IV 16 VI 2015, 3 exx. i 29 IV 1 VI 2016, 3 exx. Nadl. Dynów: l. Borownica [EA90], 2 V 1 VIII 2016, 1 ex. Gatunek zamieszkujący niemal całą Europę, podany również z Japonii oraz prowincji Liaoning w Chinach. W Polsce nierzadki, znany z 19 krain. Z okolic Przemyśla podany przez Trellę (1923). Zasiedla tereny nizinne i niższe położenia górskie. Rozwój odbywa w jednorocznych owocnikach hub rosnących na drzewach liściastych. 108

Orthocis alni (Gyllenhal, 1813) Nadl. Bircza: l. Jureczkowa [FV18], 27 V 15 VI 2015, 1 ex.; l. Kuźmina [FV09], 12 V 24 VIII 2016, 1 ex.; l. Łodzinka [FA00], 26 V 4 VIII 2015, 2 exx. i [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 3 exx.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 17 exx.; l. Sierakośce [FV29], 3 V 16 VI 2016, 17 exx.; l. Trzcianiec [FV18], 15 VII 3 VIII 2015, 1 ex. i [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 6 exx.; l. Turnica [FV19], 27 IV 16 VI 2015, 1 ex. i 29 IV 1 VI 2016, 1 ex. Nadl. Dynów: l. Borownica [EA90], 2 V 1 VIII 2016, 4 exx. Gatunek rozsiedlony prawie w całej Europie. (prócz południowych części Półwyspu Iberyjskiego i Apenińskiego), w Fennoskandii docierający do skrajnych prowincji północnych, wykazywany również z Syberii i Kaukazu. W Polsce znany z nielicznych stanowisk w 16 krainach. Podany przez Trellę (1923) z Prałkowic i Bryliniec. Występuje w grzybach rosnących na martwych, rzadziej żyjących krzewach i drzewach liściastych; spotykany również w zmurszałym drewnie, pod przegrzybiałą korą, i w stosach chrustu. Jako grzyby żywicielskie podawano: skórnik pomarszczony Stereum rugosum Pers., kisielec brodawkowaty Exidia glandulosa (Bull.) Fr. i uszak bzowy Auricularia auricula-judae (Bull.) J. Schröt. *Orthocis reflexicollis (Abeille de Perrin, 1874) =lucasi (Abeille de Perrin, 1874) Nadl. Bircza: l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 1 ex.; l. Sierakośce [FA20], 1 V 15 VI 2016, 5 exx. Gatunek znany z południowej i środkowej części Europy, z Afryki Północnej i Syberii. W Polsce rzadko poławiany. Znany do tej pory tylko z 6 krain lecz z pewnością jest szerzej u nas rozsiedlony. Preferuje do swojego rozwoju owocniki grzyba: rozszczepka pospolita Schizophyllum commune Fr. (Reibnitz 1999). Grzyb ten najczęściej atakuje martwe drewno drzew liściastych powodując białą zgniliznę. *Ropalodontus baudueri Abeille de Perrin, 1874 Nadl. Bircza: l. Brzuska, oddz. 25a, okolice Hucisk Górnych [FA01], 30 IV 21 VI 2016, 1 ex.; l. Turnica, partia grzbietowa Kiczory [FV19], 16 VI 16 VII 2015, 1 ex. złowiony w pułapkę barierową zawieszoną przy dużym złomie bukowym i kilku leżących na ziemi kłodach w buczynie z domieszką klonów. Gatunek bardzo rzadko i lokalnie poławiany. Znany z nielicznych stanowisk w Europie Zachodniej i Środkowej. W Polsce znany dotychczas z 4 krain. Na temat biologii niewiele wiadomo. Pierwsze w Polsce znalezisko dotyczy okazu złowionego na drobnej hubie rosnącej na silnie wysuszonej kłodzie sosnowej (Borowiec 1991). Ropalodontus perforatus (Gyllenhal, 1813) Nadl. Bircza: l. Arłamów [FV19], 29 IV 1 VI 2016, 3 exx.; l. Jureczkowa [FV18], 27 V 15 VII 2015, 11 exx.; l. Łodzinka [FA00], 26 V 16 VI 2015, 1 ex.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 6 exx.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 33 exx.; l. Sierakośce 109

[FV29], 28 V 16 VI 2015, 1 ex. i [FA20] 1 V 15 VI 2016, 4 exx.; l. Trójca [FV19], 26 V 15 VI 2015, 1 ex.; l. Trzcianiec [FV18], 24 V 15 VI 2015, 4 exx. i [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 12 exx.; l. Turnica [FV19], 16 VI 16 VII 2015, 3 exx. i 29 IV 1 VI 2016, 4 exx. Nadl. Dynów: l. Borownica [EA90], 2 V 1 VIII 2016, 1 ex. Szeroko rozsiedlony gatunek palearktyczny. W Polsce najpospolitszy w rodzaju, choć znany tylko z 15 krain. Z pewnością szerzej rozsiedlony. Z okolic Przemyśla podany z Bryliniec (Trella 1923) i z Turnicy (Trella 1938). Spotykany najczęściej w hubiaku pospolitym Fomes fomentarius (L.) Fr. na buku. *Ropalodontus strandi Lohse, 1969 Nadl. Bircza: l. Jureczkowa [FV18], 5 V 15 VI 2015, 3 exx.; l. Łodzinka [FA00], 26 V 16 VI 2015, 1 ex.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 12 exx.; l. Sierakośce [FA20], 1 V 15 VI 2016, 6 exx.; l. Trzcianiec [FV18], 24 V 15 VI 2015, 2 exx.; l. Turnica [FV19], 27 V 16 VI 2015, 1 ex. Gatunek rozsiedlony w Palearktyce od środkowej i północnej części Europy aż po Daleki Wschód. Rzadziej spotykany niż gatunek poprzedni choć często występują razem. W Polsce wykazany do tej pory z 11 krain. Podobnie jak Ropalodontus perforatus preferuje do swego rozwoju owocniki hubiaka pospolitego Fomes fomentarius. *Strigocis bicornis (Mellié, 1849) Nadl. Bircza: l. Sierakośce, oddz. 21a, okolice Huwnik [FA20], 30 IV 1 VI 2016, 1 ex. Gatunek znany z obszaru Europy Zachodniej i Południowej, od południa zachodzi do Europy Środkowej. Znany również z Afryki Północnej i Kaukazu. Z Polski wykazywany ogólnikowo z Beskidów, Śląska, Karpat i Galicji na podstawie danych z końca XIX wieku (Reitter 1878, Łomnicki 1891, Jakobson 1915), kilkakrotnie później te dane były przez innych autorów cytowane. Wg obserwacji własnych pierwszego autora niniejszej pracy z obszarów na południe od Polski, gatunek ten potrafi być liczny w owocnikach typu Trametes Fr., często współwystępując z gatunkami z rodzaju Sulcacis. Jak podaje Reibnitz (1999) larwy rozwijają się w owocnikach Trametes gibbosa (Pers.) Fr. oraz T. versicolor (L.) Lloyd. Jest to pierwsze współczesne doniesienie o występowaniu tego gatunku w Polsce. Jednocześnie, znalezisko to powiększa oficjalną liczbę występujących w Polsce gatunków Ciidae, gdyż zarówno autorzy Katalogu Fauny Polski (Burakowski et al. 1987) jak i autorzy najnowszego opracowania mającego charakter katalogu (Kubisz et al. 2015) nie zaliczyli tego gatunku do aktualnie występujących w naszej faunie. Sulcacis fronticornis (Panzer, 1805) Nadl. Bircza: l. Posada Rybotycka [FA10], 30 IV 1 VI 2016, 21 exx.; l. Sierakośce [FA20], 1 V 15 VI 2016, 13 exx. Nadl. Dynów: l. Borownica [EA90], 2 V 1 VIII 2016, 2 exx. Gatunek zachodniopalearktyczny, przy czym częściej spotykany w południowej części 110

tego obszaru. W Polsce znany z 17 krain. Podany z Bryliniec przez Trellę (1923) Występuje najczęściej w hubach typu wrośniak Trametes rosnących na drzewach liściastych, wyjątkowo iglastych. Sulcacis nitidus (Fabricius, 1792) =afjnis (Gyllenhal, 1827) Nadl. Bircza: l. Kuźmina [FV09], 12 V 24 VIII 2016, 2 exx.; l. Łodzinka [FA00], 26 V 16 VI 2015, 3 exx. i [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Pechnów [FA10], 29 IV 1 VI 2016, 6 exx.; l. Posada Rybotycka [FA10], 3 V 16 VI 2016, 33 exx.; l. Sierakośce [FV29], 3 V 16 VI 2016, 21 exx.; l. Trzcianiec [FV18], 24 V 15 VI 2015, 2 exx. i [FV09], 29 IV 1 VI 2016, 1 ex.; l. Turnica [FV19], 27 IV 27 V 2015, 1 ex. Nadl. Dynów: l. Borownica [EA90], 2 V 1 VIII 2016, 8 exx. Gatunek palearktyczny, swym zasięgiem dochodzi aż po Daleki Wschód i Japonię. W Europie, przeciwnie niż S. fronticornis rzadszy w południowej jej części. W Polsce wykazany z 21 krain. Występuje w owocnikach hub na wielu gatunkach drzew liściastych. Rozwój odbywa w podobnych środowiskach jak gatunek poprzedni. Wagaicis wagae (Wankowicz, 1869) Nadl. Bircza: l. Łodzinka, oddz. 158d, okolice Krajna [FA10], 1 VI 2016, 1 ex. Bardzo rzadko spotykany, znany z reliktowych stanowisk w Europie. W Polsce notowany z 4 krain, głównie na podstawie znalezisk sprzed kilkudziesięciu lat. Z Turnicy podany przez Trellę (1923). Na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce sklasyfikowany jako EN silnie zagrożony (Pawłowski et al. 2002). Występuje w owocnikach hub na drzewach liściastych. PODSUMOWANIE Lasy Puszczy Karpackiej w których zawiera się znaczna część Pogórza Przemyskiego są jednymi z nielicznych w Polsce, które w wielu fragmentach mają jeszcze charakter zbliżony do naturalnego. Drzewostany jodłowe czy bukowe w wieku powyżej 100 lat są tutaj jeszcze liczne i porastają znaczny procent powierzchni wielu leśnictw w Nadleśnictwie Bircza. Przyczyniła się do tego głównie tzw. strefa rządowa, która istniała tu przez kilkadziesiąt lat i za wyjątkiem polowań, nie była w niej prowadzona tradycyjna gospodarka leśna. Ponadto, pozyskanie drewna na znacznym obszarze było utrudnione ze względu na duże zróżnicowanie terenu, który jest poprzerywany jarami i potokami oraz praktycznie pozbawiony dróg leśnych. Istnieje jednak realne zagrożenie, że w związku z budową nowych dróg leśnych zostaną udostępnione do intensywnej eksploatacji gospodarczej te unikalne przyrodniczo fragmenty drzewostanów. Porównując skład gatunków Ciidae wykazanych przez T. Trellę w początkach XX wieku ze stanem obecnym można dojść do wniosku, że drzewostany Puszczy Karpackiej są nadal ostoją wielu rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków chrząszczy. Spośród 24 gatunków Ciidae, wykazanych do tej pory z Pogórza Przemyskiego, w toku badań udało się potwierdzić występowanie 21 z nich. Po raz pierwszy wykazano z tego regionu 8 gatunków Ciidae, przy czym wykazanie Strigocis bicornis jest jedynym współczesnym doniesieniem o występowaniu tego gatunku w Polsce. 111

Nie udało się powtórnie odnaleźć: Cis fissicollis Mellié, 1849, Cis submicans Abeille de Perrin, 1874 oraz Sulcacis bidentulus Rosenhauer, 1847. Cis fissicollis jest gatunkiem bardzo rzadko spotykanym w całym swym zasięgu. Informacja o występowaniu w Brylińcach (Trella 1923) było do niedawna jedynym doniesieniem z terenu Polski. Ostatnio odnaleziono go dwukrotnie w Puszczy Białowieskiej (Kubisz et al. 2015). Odszukanie pozostałych dwóch: Cis submicans i Sulcacis bidentulus nie powinno być trudne ze względu na występowanie na sąsiednich obszarach. Jednocześnie do 34 wzrosła liczba gatunków znanych z Beskidu Wschodniego a do 45 liczba gatunków uznawanych za występujące obecnie w Polsce. PODZIĘKOWANIA Dziękujemy Tomaszowi Nabiałkowskiemu i Mariuszowi Boćkowskiemu za konkretną i profesjonalną pomoc w pracach terenowych na obszarze projektowanego Turnickiego Parku Narodowego. PIŚMIENNICTWO Borowiec L. 1991. Nowe i rzadkie dla Polski gatunki chrząszczy (Coleoptera). Wiadomości Entomologiczne 10(4): 197 205. Borowiec L. 1999. Cis vestitus Mellié, 1849 (Coleoptera: Ciidae), nowy dla fauny Polski. Wiadomości Entomologiczne 17(3 4): 197. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1987. Chrząszcze, Coleoptera, Cucujoidea, cz. 3. Katalog Fauny Polski 23(14): 1 309. Horion A. 1961. Faunistik der Mitteleuropäischen Käfer. Band VIII: Clavicornia 2. Teil (Thorictidae bis Cisidae), Teredilia, Coccinellidae. Überlingen-Bodensee. XVI + 375 pp. Jakobson G.G. 1915. Zhuki Rossii i Zapadnoi Evropy. Vyp. XI. S.-Peterburg: 865 1024. Jelínek J. 2008: Ciidae, In: Löbl, I., Smetana A., (Eds.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera, Vol. 5: Tenebrionoidea. Stenstrup, Apollo Books: 55 62. Królik R. 1999. Rhopalodontus strandi Lohse, 1969 i Cis hanseni Strand, 1965 nowe dla fauny Polski gatunki chrząszczy oraz nowe dane o rozmieszczeniu i ekologii kilkudziesięciu innych gatunków z rodziny Ciidae (Coleoptera). Wiadomości Entomologiczne 18(2): 69 76. Królik R. 2016: Two new species and nomenclatural changes in the Cis castaneus species group (Coleoptera, Ciidae). Zootaxa 4114: 492 500. Królik R., Ruta R. 2016: Ropalodontus novorossicus Reitter, 1901 nowy w faunie Polski gatunek chrząszcza oraz uwagi o rozsiedleniu w Polsce gatunków z rodzaju Ropalodontus Mellié, 1847 (Coleoptera: Ciidae). Acta Entomologica Silesiana 24(007): 43 50. Kubisz D., Iwan D., Tykarski P. 2015. Tenebrionoidea: Mycetophagidae, Ciidae, Mordellidae, Zopheridae, Meloidae, Pyrochroidae, Salpingidae, Anthicidae. Critical checklist, distribution in Poland and meta-analysis. Coleoptera Poloniae, Vol. 3. University of Warsaw Faculty of Biology, Natura optima dux Foundation, Warszawa: 744 pp. Łomnicki M.A. 1891. Wykaz chrząszczów nowych dla fauny Galicyi. Sprawozdanie Komisyi Fizyograficznej 26: 16 25. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera chrząszcze. W: Głowaciński Z. (Ed.), Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. IOP PAN, Kraków: 88 110. Reibnitz J. 1999: Verbreitung und Lebensräume der Baumschwammfresser Südwestdeutschlands (Coleoptera: Cisidae). Mitteilungen Entomologischer Verein Stuttgart 34: 1 76. Reitter E. 1878. Beitrag zur Coleopteren-Fauna der Carpathen. Deutsche Entomologische Zeitschrift 22:33 64. Trella T. 1923. Wykaz chrząszczów okolic Przemyśla. Clavicornia. Polskie Pismo Entomologiczne 2(3): 110 123. Trella T. 1930. Wykaz chrząszczów okolic Przemyśla. Uzupełnienia do dotychczasowych wykazów oraz rodzina Chrysomelidae. Polskie Pismo Entomologiczne 9(3 4):186 200. Trella T. 1938. Turnica pod Przemyślem. Ochrona Przyrody 17: 203 209. 112

SUMMARY Ciidae (Coleoptera) of the Przemyśl Foothills This paper introduces complex data on beetles of the family Ciidae found in the Carpathian Forest in the area of the Przemyśl Foothills. This paper provides data on 21 species (out of 24 noted in this area). The occurrence could not be confirmed of: Cis fissicollis, Cis submicans and Sulcacis bidentulus. As a result of the conducted research, 8 species are new to the Przemyśl Foothills: Cis dentatus, Cis fagi, Cis matchanus, Cis punctulatus, Orthocis reflexicollis, Ropalodontus baudueri, Ropalodontus strandi and Strigocis bicornis. The occurrence of Strigocis bicornis in Poland was confirmed. As a result of this study, the number of species known from the Eastern Beskid Mts. has increased to 34, and in Poland as a whole to 45. Accepted: 26 October 2017; published: 21 December 2017 http://muzeum.bytom.pl/wp-content/uploads/2017/12/przyroda_23online006.pdf Licensed under a Creative Commons Attribution License http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ 113

ROCZNIK MUZEUM GÓRNOŚLĄSKIEGO W BYTOMIU PRZYRODA Vol. 23: 115 122 ISSN 0068-466X, eissn 2451-0467 (online) Bytom, 29.12.2017 Roland Dobosz 1, Andrzej Palaczyk 2 Sympherobius klapaleki Zelený, 1963 oraz nowe dane o owadach siatkoskrzydłych (Neuroptera) Ojcowskiego Parku Narodowego http://doi.org/10.5281/zenodo.1123502 1 Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, Dział Przyrody, Pl. Jana III Sobieskiego 2, 41 902 Bytom, Polska, e-mail: dobosz@muzeum.bytom.pl 2 Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, ul. Sławkowska 17, 31 016 Kraków, Polska, e-mail: palaczyk@muzeum.pan.krakow.pl Abstract: New data are given on the occurrence of twenty species of lacewings (Neuroptera) in the Ojców National Park. Fourteen species are new to the Park. Sympherobius klapaleki Zel. is the rarest of its genus, with records from just three other localities in Poland and only a few specimens from them. Key words: Neuroptera, faunistics, Ojców National Park, Poland. WSTĘP Z Ojcowskiego Parku Narodowego (OPN) dane o sieciarkach są skąpe i rozproszone. W pierwszym podsumowaniu informacji o Neuropterida (Neuroptera, Megaloptera i Rhaphidioptera) OPN, które zostało opublikowanie na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku (Dobosz & Lis 1990), wymienianych jest 12 gatunków owadów siatkoskrzydłych. Stanowi to niecałe 12% krajowej fauny Neuropterida (103 gatunków), z których dziewięć należy do Neuroptera, dwa do Megaloptera i jeden do Rhaphidioptera. W późniejszym okresie wykazany został z omawianego terenu tylko jeden gatunek wielbłądki Dichrostigma flavipes (Dobosz 1994). W związku z planową publikacją katalogu zwierząt Ojcowskiego Parku Narodowego oraz ze względu na słaby stan poznania owadów siatkoskrzydłych na tym obszarze, opracowano materiały zebrane na terenie Parku i terenów przyległych. MATERIAŁ I METODY Podstawę niniejszej pracy stanowi materiał zebrany przez autorów oraz pracowników OPN. Owady zbierano siatką entomologiczną metodą koszenia po dolnych partiach koron drzew, krzewach i roślinach zielnych. Część okazów zostało złowionych przy pułapkach świetlnych przy okazji odłowów innych grup owadów. Większość okazów przechowywana jest jako zbiór suchy w gablotach entomologicznych, a jedynie kilka okazów w 70% alkoholu etylowym, w tzw. zbiorze mokrym. Accepted: 19 December 2017; published: 21 December 2017 115

Dane publikowane: Waga 1857. PRZEGLĄD GATUNKÓW Neuroptera Osmylidae Osmylus fulvicephalus (Scopoli, 1763) Nowe dane: Dolina Sąspowska, 26.07.1988, 1, zarośla nad Sąspówką, leg. A.Klasa; Prądnik Korzkiewski, 22.06.1996, 1, ziołorośla nad Prądnikiem, leg. A. Palaczyk; Sąspów, 12.06.2003, 1, ziołorośla, leg. A. Klasa; Ojców, 29.07.2013, 1, leg. A. Palaczyk. Chrysopidae Chrysopa perla (Linnaeus, 1758) sensu Schneider Dane publikowane: Zaćwilichowski 1938. Nowe dane: Ojców, 14.07.1987, 1, ad lucem, leg. A. Klasa; 17.07.1987, 4, 1, ad lucem, leg. A. Palaczyk; 5.07.1989, 1, leg. A. Palaczyk; Dolina Sąspowska, 25.08.1989, 1, leg. R. Dobosz; OPN, 22.06.1990, 1, leg. R. Dobosz. Chrysoperla carnea (Stephens, 1836) s. str. Nowe dane: Wąwóz Korytania, 31.08.1991, 3, leg. A. Palaczyk; okolice Muzeum OPN, 7.05.1996, 1, leg. R. Dobosz; Złota Góra, 12.08.1996, 1, 2, leg. R. Dobosz; Przylesie, Wąwóz Korytania, 31.08.2007, 8, 9, leg. R. Dobosz & A. Palaczyk. Najpospolitszy w Europie i w Polsce gatunek złotooka. Dopiero w ostatnich latach wyróżniony z grupy gatunków bliźniaczych stąd liczba danych jest znacznie zaniżona w porównaniu z rzeczywistą frekwencją tego taksonu. Cunctochrysa albolineata (Killington, 1935) Nowe dane: Złota Góra, 12.08.1996, 1, 1, leg. R. Dobosz. W Polsce gatunek znany z 11, rozproszonych krain (wg Katalogu Fauny Polski). W związku z wydzieleniem C. cosmia (Navás, 1918) (Monserrat et al. 2014) po weryfikacja oznaczeń dostępnych materiałów dowodowych, liczba znanych stanowisk C. albolineata może ulec zmianie. Pseudomallada abdominalis (Brauer, 1856) Nowe dane: OPN, 31.08.2007, 1, leg. R. Dobosz & A. Palaczyk. Pomimo, że został on przywrócony w randze gatunku stosunkowo niedawno (Hölzel 1998), nie wydaje się być gatunkiem zbyt rzadkim. Łącznie, po weryfikacji materiałów dowodowych z kolekcji Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, został dotychczas wykazany z 7 krain obejmujących niżową i wyżynna część kraju. 116

Dane publikowane: Waga 1857. Hemerobiidae Drepanepteryx phalaenoides (Linnaeus, 1758) Nowe dane: OPN, 1-3.05.1992, 1, leg. R. Dobosz; Złota Góra, 17.05.1965, 1, ad lucem, leg. J. Rojkowski; 27.05.1965, 1, leg. J. Rojkowski; Ojców, 3.07.1991, 1, leg. B. Wiśniowski. Hemerobius atrifrons McLachlan, 1868 Nowe dane: OPN, 07.05.1996, 1, 1, leg. R. Dobosz. Gatunek nierzadki, lecz wykazany dotychczas jedynie z 5, rozproszonych od Pobrzeża Bałtyku po Beskid Zachodni, krain. H. atrifrons wykazuje wybitną preferencję do modrzewia europejskiego (Larix decidua). Hemerobius humulinus (Linnaeus, 1758) Dane publikowane: Zaćwilichowski 1938. Nowe dane: OPN, 23.06.1990, 1, leg. R. Dobosz; 1-3.05.1992, 13, 5, leg. R. Dobosz; Dolina Sąspowska, 11.08.1996, 1, leg. R. Dobosz; Złota Góra, 12.08.1996, 2, leg. R. Dobosz; Wąwóz Korytania, 9.05.2017 (USMB 017/A1), 1, na Fagus sylvatica, leg. A. Palaczyk. Hemerobius lutescens Fabricius, 1793 Nowe dane: OPN, 15.07.1992, 1, leg. R. Dobosz; Złota Góra, 12.06.1996, 1, leg. R. Dobosz. Gatunek rzadki, łapany nielicznie, znany dotychczas z 9, w pasie od Tatr po Pojezierze Pomorskie, krain. Preferuje drzewa i krzewy liściaste. Hemerobius micans Olivier, 1793 Nowe dane: Dolina Sąspowska, 15.07.1987, 1, leg. A. Palaczyk; OPN, 23.06.1990, 1-3.05.1992, 15.07.1992, 6, 8, leg. R. Dobosz; Złota Góra, 12.06.1996, 2, leg. R. Dobosz; Przylesie, Wąwóz Korytania, 31.08.2007, 2, leg. R. Dobosz & A. Palaczyk. Gatunek częsty (znany z 14 krain), łowiony licznie, zwłaszcza w drzewostanach liściastych, z których preferuje Fagus sylvatica, Quercus ssp. oraz Carpinus betulus. Hemerobius nitidulus Fabricius, 1777 Nowe dane: Dolina Saspowska, 15.07.1987, 1, leg. A. Palaczyk. Jeden z najczęstszych gatunków Hemerobiidae w faunie Polski. Znany z 15 krain KFP. Hemerobius stigma Stephens, 1836 Nowe dane: OPN, 22.06.1990, 1, leg. R. Dobosz. 117

Podobnie licznie poławiany jak gatunek poprzedni, znany dotychczas z 12 krain. Preferuje drzewa iglaste, zwłaszcza gatunki z rodzaju Pinus ssp. Dane publikowane: Waga 1857. Megalomus hirtus (Linnaeus, 1761) Nowe dane: Skała Krzyżowa, Origano-Brachypodietum, 30.07.1996, 1, leg. A. Klasa. Micromus angulatus (Stephens, 1836) Nowe dane: Dolina Sąspowska, 10.09.1987, 1, leg. A. Palaczyk. Gatunek stosunkowo często odławiany, występuje prawdopodobnie w całej Polsce, lecz znany dotychczas jedynie z siedmiu krain KFP. Preferuje roślinność zielną i niskie krzewy na obrzeżach lasów i polanach śródleśnych, często spotykany na krzewach malin i jeżyn (Rubus ssp.). Micromus variegatus (Fabricius, 1793) Nowe dane: Dolina Paduch, 2.08.1988, 1, leg. A. Palaczyk; Dolina Saspowska, 25.08.1989, 1, 1, leg. A. Palaczyk; Przylesie, Wąwóz Korytania, 31.08.2007, 1, 2, leg. R. Dobosz & A. Palaczyk; Wąwóz Korytania, 9.05.2017 (USMB 017/A2), 1, na Fagus sylvatica, leg. A. Palaczyk. M. variegatus jest spotykany często w podobnych siedliskach jak gatunek poprzedni, lecz znany również jedynie z siedmiu krain KFP. Sympherobius klapaleki Zelený, 1963 Nowe dane: Przylesie, Wąwóz Korytania, 31.08.2007, 1, leg. R. Dobosz & A. Palaczyk. S. klapaleki to bardzo słabo poznany w faunie europejskich gatunek życiorków (Hemerobiidae). Również w Polsce takson najrzadszy w rodzaju, znany dotychczas jedynie z nielicznych okazów i trzech stanowisk (Ryc. 2). Po raz pierwszy wykazany przez Czechowską (1992) z Mazowsza, następnie podany z Górnego Śląska (Dobosz & Maciąg 1999). Występuje nieliczne w Austrii, Wielkiej Brytanii, Bułgarii, Republice Czeskiej, Niemczech, Włoszech, Polsce, Rumunii, Hiszpanii, Słowacji, Szwajcarii i Turcji (Aspöck et al. 2001, Jedlička et al. 2004, Kovanci et al. 2014, Letardi & Bartolozzi 2007). Niewiele też wiadomo o jego biologii. Według większości autorów występuje na dębach (Quercus ssp.), rzadziej na innych gatunkach liściastych: Corylus avellana, Fagus sylvatica czy Castanea sativa (Aspöck et al. 1980, Monserrat & Marin 1996). Zarówno larwy, jak i imago preferują górne warstwy koron drzew (Saure & Kielhorn 1993). W publikacji Kovanci et al. (2014) podano (najprawdopodobniej błędnie) Pinus nigra jako roślinę preferowaną przez ten gatunek. S. klapaleki wyróżnia się zdecydowanie w grupie europejskich gatunków z tego rodzaju poprzez trzy żyłki radialne w skrzydle przednim (charakterystyczne dla podrodzaju Nirmemberge Navás, 1909) oraz wyraźnie jasne (w porównaniu do ciemnej wici czułków) scapus i pedicellus (Ryc. 1a, b). 118

Ryc. 1. Sympherobius klapaleki Zelený, 1963: a widok ogólny; b głowa z zaznaczonym scapus i pedicellus. Fig. 1. Sympherobius klapaleki Zelený, 1963: a general view; b head with marked scapus and pedicellus. Wesmaelius concinnus (Stephens, 1836) Nowe dane: OPN, larvae 2.05.1992, imago 22.05.1992, 1, leg. R. Dobosz. Choć jest to gatunek wykazany z 12 rozproszonych krain jednak jest odławiany dosyć rzadko i nielicznie. Dane publikowane: Majewski 1882. Wesmaelius nervosus (Fabricius, 1793) Nowe dane: Grodzisko, 4.07.1989, 1, leg. R. Dobosz. Coniopterygidae Coniopteryx (Coniopteryx) pygmaea Enderlein, 1906 Nowe dane: Wąwóz Korytania, 9.05.2017 (USMB 017/A3), 1, na Fagus sylvatica, leg. A. Palaczyk. Bielotki (Coniopterygidae) to jedna z najsłabiej poznanych rodzin sieciarekzarówno w skali Polski jak i świata. Również w przypadku tego gatunku liczba znanych stanowisk (w pięciu krainach KFP) jest nieadekwatna do frekwencji tego taksonu w różnych regionach kraju. 119

Ryc. 2. Rozsiedlenie Sympherobius klapaleki Zelený, 1963 w Polsce: czarna kropka Czechowska 1982, czarny kwadrat Dobosz & Maciąg 1999, czerwony kwadrat Ojcowski Park Narodowy. Fig. 2. Distribution of Sympherobius klapaleki Zelený, 1963 in Poland: black dot Czechowska 1982, black square Dobosz & Maciąg 1999, red square the Ojców National Park. Coniopteryx (Coniopteryx) tineiformis Curtis, 1834 Nowe dane: OPN, drzewa liściaste, 08.06.1991, 1, 3, leg. R. Dobosz (USMB 016/ I9). Jest gatunkiem występującym w wielu typach siedlisk, najprawdopodobniej w całym kraju. Stwierdzony dotychczasw siedmiu krainach KFP. PODSUMOWANIE W zebranym materiale stwierdzono 20 gatunków Neuroptera, z których 14 podano po raz pierwszy z terenu Ojcowskiego Parku Narodowego oraz potwierdzono występowanie sześciu z dziewięciu uprzednio wykazanych. Obecnie fauna Neuropterida OPN liczy 27 gatunków, z czego 23 należy do Neuroptera, a Megaloptera, podobnie jak Raphidioptera, reprezentowane są przez dwa gatunki. Podane powyżej liczby nie wyczerpują różnorodności gatunkowej owadów siatkoskrzydłych na tym terenie. W stosunkowo dobrze zbadanej Puszczy Białowieskiej stwierdzono dotychczas 49 gatunków (Dobosz 1999, 2001, 2015), na Babiej Górze 42 (Dobosz 2000), a na znacznie mniej urozmaiconej siedliskowo Pustyni 120