Budowa atomu L p. 1. Dział Wymagania programowe z chemii w technikum Zakres podstawowy autor : Elżbieta Kownacka nauczyciel Zespołu Szkół Technicznych w Skwierzynie Uczeń potrafi na ocenę: dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą - wymienić cząstki elementarne wchodzące w skład atomu i podać ich krótka charakterystykę - wyjaśnić pojęcia: nukleon, liczba atomowa i masowa, atomowa jednostka masy - obliczać liczbę cząstek elementarnych w atomie na podstawie znajomości liczby A i Z - w podanej konfiguracji wskazać elektrony walencyjne i odczytać liczbę powłok - wymieniać trzy różne dziedziny życia, w których znajdują zastosowanie izotopy - odczytywać masy atomowe pierwiastków z układu okresowego i obliczać masy cząsteczkowe - wymieniać trzy różne dziedziny życia, w których znajdują zastosowanie izotopy - wymieniać zagrożenia związane z promieniotwórczością - wyjaśnić pojęcia: nuklid, izotop, pierwiastek, średnia masa atomowa, promieniotwórczość - posługiwać się zapisem A E Z - wśród różnych nuklidów wskazać te, które są izotopami - rysować modele izotopów wodoru, podawać ich nazwy wraz z zapisem symbolicznym - omawiać budowę pozajądrową atomu - zapisywać konfigurację elektronową atomu (literowo) pierwiastków od Z = 1 do Z = 20 - wyjaśniać pojęcie promieniotwórczość naturalna - definiuje zasadę nieoznaczoności Heisenberga - zapisywać konfigurację atomów różnymi sposobami - omówić różne koncepcje budowy atomu, poprzedzające współczesny model - wyjaśniać różnice pomiędzy liczbą masową a średnią masą atomową pierwiastka - obliczać masę atomu i cząsteczki w gramach - wymienia rodzaje promieniowania i jego właściwości to co na ocenę dobrą i - obliczać masę atomową pierwiastka na podstawie składu izotopowego; - określać procentowy skład izotopowy pierwiastka - wyjaśnia na czym polega zjawisko promieniotwórczości sztucznej oraz jego praktyczne wykorzystanie
chemicznych Układ okresowy pierwiastków 2. - definiować prawo okresowości - wyjaśniać pojęcie: dipol - dla pierwiastków grup głównych wskazać zależność pomiędzy położeniem pierwiastka w układzie okresowym (okres, grupa) a jego budową atomu (liczba powłok i elektronów walencyjnych) - wskazać w atomie rdzeń atomowy i elektrony walencyjne - wyjaśniać pojęcia: elekroujemność i odczytywać jej wartość z układu okresowego - wymieniać rodzaje wiązań - omawiać budowę współczesnego układu okresowego - przedstawiać zmianę właściwości pierwiastków w okresach i grupach - zapisywać wzory tlenków i wodorków pierwiastków 2 i 3 okresu - wyjaśniać zmiany elektroujemności pierwiastków na tle układu okresowego - objaśniać regułę helowca - zapisywać konfiguracje elektronowe jonów (literowo) - na prostych przykładach wyjaśniać mechanizm powstawania wiązań atomowych, spolaryzowanych, jonowych - określać rodzaj wiązań w prostych cząsteczkach lub kryształach: H 2, N 2, O 2,, Cl 2, HCl, H 2 O, NH 3,, NaCl, KBr i innych - porównać właściwości związków o budowie kowalencyjnej i jonowej - wyjaśniać mechanizm powstania wiązania koordynacyjnego, metalicznego i wodorowego - zapisać równania elektronowe obrazujące powstawanie prostych jonów, - zapisać konfigurację elektronową jonu różnymi sposobami - przedstawiać schematy powstawania cząsteczek bądź kryształów substancji chemicznych zbudowanych z pierwiastków grup głównych - wskazać zależność między rodzajem wiązań w cząsteczce związku (krysztale) a jego właściwościami fizycznymi - zapisać wzory elektronowe:jonów, tlenków, kwasów tlenowych i ich soli oraz określać rodzaj występujących wiązań to co na ocenę dobrą i - określać budowę atomu i właściwości pierwiastka na podstawie jego położenia w układzie okresowym oraz na podstawie konfiguracji elektronowej ustalić położenie pierwiastka w układzie okresowym - wyjaśniać pojęcia: energia jonizacji, powinowactwo elektronowe - przewidzieć zależność między rodzajem wiązania a charakterem chemicznym tlenków i wodorotlenków
Systematyka związków nieorganicznych 4. - wymieniać, definiować i podawać przykłady (nazwy i wzory sumaryczne) grup związków nieorganicznych - określać rolę znanych związków nieorganicznych w życiu codziennym - wymieniać związki nieorganiczne zanieczyszczające atmosferę - definiować rodzaje tlenków i podawać przykłady - wyjaśniać pojęciea: wodorotlenek zasadowy, higroskopijność - wymieniać i charakteryzować właściwości chemiczne wodorotlenków i kwasów - określać odczyn wodnych roztworów związków nieorganicznych za pomocą wskaźników - wymieniać zasady bezpiecznego posługiwania się substancjami żrącymi - rysować wzory strukturalne związków nieorganicznych - dokonać podziału tlenków na zasadowe, amfoteryczne, kwasowe i obojętne, oraz podać przykłady - wymieniać i charakteryzować właściwości chemiczne wodorków niemetali - zapisać równania reakcji powstawania podstawowych związków nieorganicznych - zaproponować reakcje chemiczne w celu otrzymania soli - rozwiązać proste schematy przemian chemicznych - wytłumaczyć zjawisko efektu cieplarnianego i kwaśnych deszczów - zapisać wzory i podać nazwy wodoro- i hydroksosoli - uzasadnić charakter chemiczny tlenków i wodorotlenków podając równania reakcji - omówić sposoby ochrony środowiska przed zanieczyszczeniami to co na ocenę dobrą i - przewidywać właściwości tlenków na podstawie wiązań chemicznych - udowadniać utleniające właściwości kwasów (HNO 3 i H 2 SO 4 ) - zaproponować reakcje chemiczne w celu otrzymania soli rozpoczynając od pierwiastka - rozwiązać złożone schematy przemian chemicznych
Podstawy obliczeń chemicznych Właściwości wybranych metali i niemetali 5. - wyjaśnić pojęcie pasywacji metali - wymieniać nazwy i wzory ważniejszych związków: sodu, wapnia, glinu krzemu, tlenu, azotu, siarki i chloru oraz ich zastosowanie - określać właściwości związków: sodu, wapnia, glinu, tlenu, azotu, siarki, chloru - na podstawie położenia: sodu, wapnia, glinu, krzemu, azotu, tlenu, siarki i chloru w układzie okresowym przewidywać właściwości związków tych pierwiastków to co na ocenę dobrą i - wykryć jony chlorkowe 6. - obliczyć masę molową prostych związków chemicznych - wyjaśniać pojęcia mol, masa molowa i objętość molowa gazów w warunkach normalnych - określić objętość jednego mola gazu w war. norm. - wyjaśnić jakie efekty energetyczne mogą towarzyszyć reakcjom chemicznym - wymieniać czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznej - wyjaśnić różnice pomiędzy masą molową i molem substancji (na przykładach), oraz prawidłowo stosować je w obliczeniach chemicznych - wyjaśnić o czym informuje molowa objętość gazów oraz zastosować ją do prostych obliczeń - obliczyć stosunek molowy (objętościowy) reagentów danej reakcji - obliczać skład procentowy związku to co na ocenę dobrą i - - dokonywać obliczeń na podstawie masy i objętości molowej, oraz liczby atomów lub cząsteczek w jednym molu
Reakcje w roztworach wodnych elektrolitów 7. - definiować pojęcia: elektrolit, nieelektrolit, dysocjacja elektrolityczna - definiować zgodnie z teorią Arrheniusa pojęcia: kwas, zasada, sól - określać na podstawie wskaźnika (lakmusu) odczyn roztworu - znając wartość ph określać odczyn substancji stosowanych w życiu codziennym (mydło, gleba itd.) - rozpoznawać reakcję zobojętniania i definiować ją - definiować hydrolizę soli - wyjaśnić pojęcia elektrolitu słabego i elektrolitu mocnego oraz podawać przykłady - na podstawie barwy różnych wskaźników (fenoloftaleina, oranż metylowy, sok z czerwonej kapusty) określać odczyn roztworu - - wyjaśnić co to jest skala ph i jakich informacji dostarcza - definiować pojęcie: reakcja strącania osadu - podawać proste przykłady reakcji jonowych i zapisywać je cząsteczkowo i jonowo - definiować pojęcie: stopień dysocjacji i rozwiązywać zadania z uwzględnieniem tego pojęcia - zapisywać równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej: kwasów, zasad i soli z uwzględnieniem dysocjacji etapowej - zapisywać jonowo i cząsteczkowo równania reakcji: zobojętniania, hydrolizy, strącania osadu i reakcji z wydzieleniem gazu (wykorzystując tablicę rozpuszczalności) - przewidzieć odczyn roztworu i rodzaj hydrolizy różnych soli - wyjaśnić rolę wody jako rozpuszczalnika o charakterze polarnym to co na ocenę dobrą i - interpretować w ujęciu matematycznym skalę ph - obliczać masę osadu otrzymanego z substratów wziętych w niestechiometrycznym stosunku - obliczać stężenie, objętość kwasu potrzebnego do zobojętnienia danej ilości zasady, lub odwrotnie
Jednofunkcyjne pochodne 10. - wyjaśnić pojęcia: grupa funkcyjna, alkohol, fenol, aldehyd,, kwas, monokarboksylowy, mydło, ester, tłuszcz, amina, - zapisać wzory i nazwy przedstawicieli pochodnych - identyfikować i nazywać grupy funkcyjne i przyporządkowywać pochodne do odpowiednich grup funkcyjnych - charakteryzować właściwości fizyczne i zastosowanie podstawowych przedstawicieli omawianych grup - dostrzegać w swoim najbliższym otoczeniu przedstawicieli związków jednofunkcyjnych i zagrożenia z nimi związane - wyjaśniać pojęcia, kwasy polikarboksylowe - zapisywać wzory i nazwy jednofunkcyjnych pochodnych na podstawie wzorów ogólnych - charakteryzować właściwości chemiczne podstawowych przedstawicieli omawianych grup - wyjaśniać mechanizm reakcji estryfikacji - zapisywać równania reakcji dysocjacji kwasu octowego, reakcji tego kwasu z wodorotlenkiem, tlenkiem zasadowym i z metalem aktywnym - wyjaśniać wpływ grup funkcyjnych na właściwości fizyczne i chemiczne związków - porównywać budowę i właściwości niektórych związków - zapisywać równania reakcji ilustrujące właściwości chemiczne związków - proponować doświadczalny sposób identyfikacji związków jednofunkcyjnych - wymieniać i zapisywać równaniami metody otrzymywania związków jednofunkcyjnych - wykonywać proste obliczenia chemiczne z zastosowaniem równań reakcji chemicznych jakim ulegają związki jednofunkcyjne - przewidywać właściwości chemiczne alkoholi i amin na podstawie rzędowości - rozwiązywać schematy przemian związków jednofunkcyjnych - przewidywać produkty syntez organicznych - udowadniać negatywny wpływ jednofunkcyjnych pochodnych na organizm ludzki - określać znaczenie czynników wpływających na wydajność reakcji
Równania reakcji chemicznych - podać przykłady reakcji chemicznych i zjawisk fizycznych - definiować prawo zachowania masy i prawo stałości składu - wymieniać, definiować i podawać przykłady typów reakcji chemicznych - wyjaśnić i stosować pojęcia: stopień utlenienia, reduktor, utleniacz, redukcja, utlenianie, procesy utleniania redukcji - wymieniać typowe utleniacze i reduktory - znać zasady ustalania stopni utlenienia pierwiastków w substancjach chemicznych - obliczać stopnie utlenienia pierwiastków w prostych związkach chemicznych - podać przykłady reakcji egzoi endoenergetycznych - podać definicję szybkości reakcji chemicznej, katalizatora i inhibitora - określać różnice między zjawiskiem fizycznym a reakcją chemiczną - wykorzystać ilościowe prawa do prostych obliczeń chemicznych - wyjaśnić pojęcie: reakcja dysproporcjonowania - wykazywać, czy dana reakcja opisana za pomocą równania reakcji jest reakcją redox - obliczać stopnie utlenienia pierwiastków w prostych i złożonych jonach - wyjaśniać, jakie znaczenie dla życia i gospodarki człowieka mają reakcje redox - wykonywać bilans elektronowy i na jego podstawie bilans masowy prostych reakcji redox w zapisie cząsteczkowym, - wyjaśnić mechanizm reakcji redox - wyjaśnić pojęcie energii aktywacji - wyjaśnić, jakie warunki musi spełniać pierwiastek lub związek chemiczny, aby był utleniaczem lub reduktorem - dobierać współczynniki stechiometryczne w równaniach chemicznych (w zapisie cząsteczkowym i jonowym) na podstawie bilansu elektronowego z uwzględnieniem reakcji dysproporcjonowania - podawać przykłady reakcji dysproporcjonowania to co na ocenę dobrą i - - przewidywać możliwości utleniająco redukujące substancji na podstawie stopnia utlenienia pierwiastków oraz uwzględniając inne reagenty i warunki w jakich przebiega dana reakcja - przewidywać reagenty w reakcjach redox - zaproponować formę cząsteczkową do jonowego zapisu reakcji redox i odwrotnie
Wielofunkcyjne pochodne - wymieniać rodzaje związków organicznych dwufunkcyjnych, podawać wzory grup funkcyjnych i ich nazwy - podawać wzory ogólne aminokwasów i cukrów prostych oraz wzory i nazwy kilku przykładowych związków - przedstawiać podział cukrów na mono-, di- i polisacharydy, podawać ich nazwy i wzory sumaryczne - wymieniać właściwości chemiczne aminokwasów (kwasowo zasadowe czyli amfoteryczne) - wyjaśniać pojęcia: hydroliza, denaturacja i wymieniać czynniki powodujące ja - omawiać właściwości fizyczne: glukozy, sacharozy, skrobi i celulozy - podawać przykłady tworzyw sztucznych i ich zastosowanie w życiu człowieka - przedstawiać podział cukrów prostych na aldozy i ketozy oraz ilustrować przykładami - opisywać właściwości chemiczne aminokwasów na przykładzie kwasu 2- aminoetanowego (wyjaśniać na czym polega - charakter amfoteryczny aminokwasów oraz zdolność do tworzenia wiązań peptydowych) - wyjaśniać pojęcia: koagulacja, peptyzacja, zol, żel - przedstawiać budowę i podział białek, występowanie w organizmach żywych i ich znaczenie - zapisywać cząsteczkowo równania reakcji hydrolizy ppeptydu, disacharydu, skrobi, celulozy i podawać nazwy produktów - omawiać budowę białek z uwzględnieniem dwóch struktur (I i II poziom) - opisywać właściwości białek, wskazywać różnice pomiędzy procesem denaturacji a wysoleniem białka - proponować przynajmniej dwie reakcje rozpoznawcze dla białek oraz doświadczalny sposób identyfikacji glukozy i skrobi - zilustruje równaniami reakcji chemicznych właściwości amfoteryczne aminokwasów w zapisie cząsteczkowym i jonowym - dokonuje prostych obliczeń chemicznych z zastosowaniem związków wielofunkcyjnych - zapisać równanie reakcji kondensacji kilku cząsteczek tego samego lub różnych aminokwasów - omawiać budowę białek z uwzględnieniem III i IV poziomu struktury oraz wskazywać wpływ budowy na właściwości i funkcje biologiczne - porównywać właściwości fizykochemiczne oraz budowę cząsteczek glukozy i fruktozy oraz skrobi i celulozy - dokonywać obliczeń chemicznych z zastosowaniem związków wielofunkcyjnych - rozwiązywać schematy przemian, w których końcowym produktem jest związek wielofunkcyjny
Węglowodory 9. - wyjaśniać pojęcia: węglowodory, alkany, alkeny, alkiny, w. nasycone, w. nienasycone, reakcja spalania, substytucji, addycji, polimeryzacji, izomeria, izomer, - charakteryzować właściwości fizyczne i zastosowanie przedstawicieli poszczególnych rodzin - stosować nomenklaturę dla podstawowych - wymieniać naturalne źródła - przeprowadzać podział na grupy i podawać wzór i nazwę przedstawiciela - rozpoznawać wzory wśród innych wzorów zw. chemicznych - zapisywać wzór (sumaryczne, grupowe i strukturalne) - wymieniać produkty spalania całkowitego i niecałkowitego - zapisać i zbilansować równanie reakcji spalania - wymieniać i podawać właściwości fizyczne i zastosowanie diamentu, grafitu i fullerenów - wyjaśniać pojęcia: szereg homologiczny, reakcje eliminacji, monomer, polimer, aromatyczność - podawać sposoby przerobu ropy naftowej (wyjaśniać pojęcia: destylacja frakcyjna, frakcja) oraz zastosowanie produktów tych procesu - przeprowadzać podział na grupy, podawać wzór ogólny, rodzaj wiązania chemicznego, charakter chemiczny - wyjaśniać zasady bezpiecznego obchodzenia się z palnymi gazami i cieczami oraz sposobem gaszenia płonących - wyjaśniać zagrożenia jakie dla środowiska stwarza rozwój motoryzacji - zapisywać i zbilansować równania reakcji uwodornienia i substytucji - określać różnice we właściwościach odmian alotropowych węgla na podstawie ułożenia atomów - stosować nomenklaturę dla różnych - wyjaśnić i zastosować pojęcia: rzędowość atomu węgla, grupa węglowodorowa (alifatyczna, aromatyczna), wiązanie zdelokalizowane, kraking, reforming, piroliza, liczba oktanowa, alotropia - zapisywać i zbilansować równanie reakcji: substytucji, addycji, eliminacji oraz zapisywać produkty przemian - proponować sposób doświadczalnego odróżnienia: alkanów alkenów, alkinów oraz arenów - przedstawiać metody otrzymywania - wykonywać proste obliczenia chemiczne z zastosowaniem charakterystycznych reakcji to co na ocenę dobrą i - zapisywać wzory elektronowe - wyjaśniać przyczyny różnej aktywności chemicznej - przeprowadzać analizę porównawczą właściwości poznanych rodzin - wyjaśniać różnice pomiędzy węglem pierwiastkowym a węglem kopalnym - wyjaśniać mechanizm reakcji: substytucji, addycji, eliminacji, polimeryzacji - podawać rodzaje wiązań w cząsteczkach - rozwiązywać schematy przemian - określać wpływ skierowujący grupy w związkach aromatycznych - wykonywać obliczenia (masy, objętości i stężenia reagentów) z zastosowaniem charakterystycznych reakcji
Roztwory sposoby wyrażania stężeń roztworów 8. - definiować pojęcia: roztwór, roztwór właściwy, składniki, krystalizacja, roztwór nasycony, roztwór nienasycony - wyjaśnić pojęcie rozpuszczalności substancji - wyjaśnić pojęcie: 10% roztwór soli kuchennej (cukru) - wymieniać czynniki wpływające na proces rozpuszczania - korzystając ze wzoru obliczać stężenie procentowe i molowe roztworu - definiować pojęcia: układ dyspersyjny, roztwór koloidalny - rozróżniać układy homo- i heterogeniczne, podawać ich przykłady - określać wpływ różnych czynników na rozpuszczalność substancji - wyjaśniać co oznacza zapis mol C m = 2 ------ dm 3 - obliczać masę substancji, masę roztworu i masę rozpuszczalnika roztworu o znanym stężeniu procentowym - omawiać w jaki sposób można odróżnić roztwór właściwy od roztwory koloidalnego - posługiwać się wykresem i/lub tablicą rozpuszczalności - omawiać działanie czynników wpływających na proces rozpuszczania (temperatura, rozdrobnienie, ciśnienie, stan skupienia) - wykonywać obliczenia: liczby moli i masy substancji rozpuszczonej, objętości i gęstości roztworu o określonym stężeniu molowym - zaproponować kolejność czynności w celu sporządzenia roztworu o określonym stężeniu procentowym i molowym to co na ocenę dobrą i - wykonywać złożone obliczenia dotyczące roztworów: przeliczanie stężeń, rozpuszczalność, mieszanie roztworów, rozcieńczanie i zatężanie roztworów