2. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce
Ważną konsekwencją przemian w Polsce zainicjowanych w 1989 r. było otwarcie się naszej gospodarki na inwestycje zagraniczne. Ożywienie wymiany towarowej i swobodny przepływ kapitału do naszego kraju powodują, że zagraniczni inwestorzy znacznie chętniej lokują swe środki w krajowych firmach. Przykładem takiej działalności są bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ).
Zgodnie z definicją OECD o bezpośrednich inwestycjach zagranicznych można mówić wtedy, gdy przedsiębiorstwo z jednego państwa inwestuje w firmę z innego kraju po to, aby móc wywierać na nią trwały wpływ lub sprawować nad nią kontrolę, a przez to osiągać jak największe zyski. BIZ obejmują tylko te przedsięwzięcia, w których zagraniczny inwestor zostaje właścicielem co najmniej 10% akcji lub udziałów firmy.
BIZ mogą polegać na inwestowaniu: w istniejące już przedsiębiorstwa (inwestycje typu brown-field), na realizowaniu inwestycji od podstaw (inwestycje typu green-field).
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne obejmują w szczególności: inwestycje w kapitał zakładowy przedsiębiorstwa przez zakup akcji lub majątku bądź wniesienie wkładu rzeczowego, np. maszyn; reinwestowane zyski, czyli zyski wypracowane przez przedsiębiorstwo bezpośredniej inwestycji, których inwestor nie przeniósł do kraju macierzystego, lecz ponownie zainwestował w to przedsiębiorstwo; tzw. kapitał pozostały, czyli pożyczki wewnątrzkorporacyjne udzielane przedsiębiorstwu bezpośredniej inwestycji i transakcje związane z obsługą tych pożyczek.
Wartość BIZ zrealizowanych przez zagranicznych inwestorów w Polsce w 2016 r. wyniosła 54,9 mld zł i była najwyższa w Europie Środkowo-Wschodniej. Polska jest postrzegana przez przedsiębiorców z innych państw jako jedno z najbardziej sprzyjających prowadzeniu działalności gospodarczej miejsc na świecie. TRANSAKCJE Z TYTUŁU BIZ W POLSCE W MLD ZŁ (DANE WG. NBP) 70 Instrumenty dłużne Reinwestycje zysków Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Ogółem 60 54,9 57,6 54,9 Wartość w mld ZŁ 50 40 30 41,1 22,8 44,4 26,5 45,2 29,6 31,3 38,6 47,2 40,5 45,0 20 10 16,4 15,5 11,5 0-10 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Lata
Atrakcyjność inwestycyjna Polski wynika m.in.: z dużego i nadal rozwijającego się wewnętrznego rynku zbytu; z dostępu do wysoko kwalifikowanej siły roboczej; ze stosunkowo niskich kosztów pracy: w całej UE średni koszt godziny pracy wyniósł w 2016 r. 25,4 euro (w krajach należących do strefy euro 29,8 euro), w Polsce był on w 2016 roku około trzykrotnie niższy i wyniósł 8,6 euro; ze stabilności gospodarczej oraz stosowania zachęt inwestycyjnych; ze specyficznego i dogodnego położenia geograficznego na skrzyżowaniu europejskich korytarzy transportowych, zapewniającego dostęp do 250 mln konsumentów w promieniu 1000 km; z korzystnych uwarunkowań makroekonomicznych gospodarki Polski, np.: stosunkowo wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego (w ostatnich latach większej niż przeciętnie w krajach Europy Zachodniej), niskiego poziomu inflacji, stabilnego systemu bankowego. Całkowite koszty pracy (jednej roboczogodziny) w gospodarce z wyjątkiem rolnictwa i administracji publicznej w wybranych krajach UE w 2016 r.
Mimo podejmowania działań, które zwiększają atrakcyjność inwestycyjną Polski, występuje jednak także i wiele barier ograniczających napływ BIZ do naszego kraju. Wśród głównych barier w napływie BIZ do Polski inwestorzy zagraniczni wymieniają: ograniczenia związane z jednoczesnym korzystaniem z różnorodnych form wsparcia inwestycyjnego w czasie realizacji jednego projektu (np. z grantów rządowych, grantów z funduszy strukturalnych czy ze zwolnienia z podatku dochodowego w SSE), zbyt długi proces przyznawania wsparcia finansowego inwestorom zza granicy i ograniczenia w jego wartości (np. na Słowacji mogą oni liczyć na dofinansowanie w wysokości 40% wartości inwestycji, a w Polsce - tylko 6%), niejasne, niespójne oraz podlegające nieustannym zmianom przepisy prawne, stosunkowo wysokie obciążenia fiskalne (podatkowe), wciąż niedostatecznie rozwinięta infrastruktura transportowa, mało elastyczne prawo pracy, różnego rodzaju ograniczenia administracyjne, np.: skomplikowane i czasochłonne procedury uzyskiwania zezwoleń budowlanych.
Krajowi przedsiębiorcy również inwestują poza granicami Polski. Wartość netto takich inwestycji na koniec 2016 r. wyniosła 31,8 mld zł. Największy udział w tej kwocie miał kapitał zainwestowany w: Luksemburgu (59,8%), Szwecji (12,3%), Węgrzech (11,5%), Kanadzie, Holandii, Szwajcarii, Danii, Niemczech, Litwie i Chile. TRANSAKCJE Z TYTUŁU POLSKICH BIZ ZA GRANICĄ W MLD ZŁ (DANE WG. NBP) 35 30 25 Instrumenty dłużne Reinwestycje zysków Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Ogółem 31,8 Wartość w mld ZŁ 20 15 10 5 0 0,1-0,9 0,6-1,2 0,6 4,4 12,0 4,7 4,5 5,6 18,5 3,0 9,4-1,4 9,1 18,8-5 -10-15 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Lata
Kapitał pochodzący z Polski był angażowany przede wszystkim w: przetwórstwo przemysłowe, działalność profesjonalną, naukową i techniczną oraz finansową i ubezpieczeniową. Za największą polską inwestycję uważa się wykupienie w 2012 r. przez KGHM za ponad 9 mld zł kanadyjskiej spółki Quadra FNX Mining zajmującej się wydobyciem m.in. rud miedzi w kopalni Carlota w USA (w zachodniej części USA w stanie Arizona). Niestety kopalnia jest w zasadzie już nieczynna (w 2014 roku zakończono wydobycie metodą odkrywkową).
Inwestorzy zagraniczni postrzegają Polskę jako miejsce bezpieczne, w którym można uzyskać wysoką stopę zwrotu z inwestycji. Dlatego też jesteśmy liderem wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej pod względem globalnej wielkości zaangażowanego kapitału zagranicznego. Nasz kraj wyraźnie przoduje wśród państw Europy Środkowo-Wschodniej pod względem ogólnej wartości BIZ. Niestety sytuacja ta nie jest taka dobra, gdy wartość BIZ w Polsce przeliczymy na 1 mieszkańca. Wartość BIZ netto w nowych krajach członkowskich UE w latach 2000 2016.
Najwięcej spośród 778,6 mld zł, które napłynęły do naszego kraju w ramach BIZ do 2016 r., przeznaczono na szeroko rozumiane usługi i przemysł: na przetwórstwo przemysłowe (245,4 mld zł), działalność finansową i ubezpieczeniową (147,9 mld zł), handel hurtowy i detaliczny łącznie z naprawą pojazdów (114,2 mld zł), działalność profesjonalną, naukową i techniczną (64,6 mld zł), działalność związaną z obsługą rynku nieruchomości (64,2 mld zł). STAN ZOBOWIĄZAŃ Z TYTUŁU BIZ W POLSCE NA KONIEC ROKU W MLD ZŁ (DANE WG. NBP) Wartość w mld ZŁ 900 800 700 600 500 400 300 200 138,7 Instrumenty dłużne Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Ogółem 337,0 281,6 251,5 209,9 161,0 181,6 400,2 439,6 477,1 556,1 561,9 616,7 690,3 741,7 725,6 778,6 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Lata
Struktura geograficzna bezpośrednich inwestycji zagranicznych od wielu lat nie ulega znaczącym zmianom i tak do chwili obecnej najwyższe łączne zobowiązania odnotowano wobec inwestorów z (z ogólnej liczby wynoszącej na koniec 2016 r. 778,6 mld zł): 25 Holandia (149,9 mld zł), TRANSAKCJE Z TYTUŁU BIZ W POLSCE WG KRAJU Niemcy (129,3 mld zł), 20,2 W 2016 R. W MLD ZŁ (DANE WG. NBP) Luksemburg (103,7 mld zł), Francja (78,7 mld zł), Hiszpania (45,4 mld zł), Wielka Brytania (39,6 mld zł), Włochy (32,5 mld zł), Austria (31,3 mld zł), Belgia (27,2 mld zł), Cypr (26,0 mld zł), Szwajcaria (21,2 mld zł), Stany Zjednoczone (19,6 mld zł), Szwecja (15,6 mld zł), Dania (13,4 mld zł), Finlandia (6,0 mld zł), Irlandia (5,6 mld zł). Wartość w mld ZŁ Jak widać z powyższych danych, w Polsce inwestują głównie przedsiębiorcy z Europy, głównie z UE. Ich łączny udział w ogólnej wartości BIZ do końca 2016 r. wyniósł aż 92,1%. 20 15 10 5 0-5 13,7 8,7 4,1 4,0 3,5 2,1 2,0 Kraje Instrumenty dłużne Reinwestycje zysków Akcje i inne formy udziałów kapitałowych 0,8 0,4 0,3
Napływ BIZ do różnych województw jest nierównomierny. Największa wartość trafia do województwa mazowieckiego. Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie mazowieckim była w latach 2000-2016 aż 186 razy wyższa niż w woj. podlaskim, 96 razy wyższa niż w woj. warmińsko-mazurskim i 57 razy wyższa niż w woj. świętokrzyskim. Województwo Ogółem C - Przetwórstwo przemysłowe K - Pośrednictwo finansowe G - Handel Pozostałe sekcje Dolnośląskie 43974,4 28279,5 5532,4 5322,1 4840,4 Kujawsko-pomorskie 11489,7 9155,8 27,6 1779,6 526,7 Lubelskie 6113,2 4796,9 0,0 460,3 856,1 Lubuskie 7917,6 7142,9 0,0 68,0 706,7 Łódzkie 20839,4 14704,9 1012,1 3088,7 2033,7 Małopolskie 35751,7 17430,9 1158,5 8250,7 8911,5 Mazowieckie 422161,0 35450,7 111613,1 65231,7 209865,5 Opolskie 6159,5 5331,4 36,5 389,0 402,7 Podkarpackie 15961,1 13999,0 0,0 363,4 1598,6 Podlaskie 2268,0 1932,6 1,4 103,8 230,2 Pomorskie 26294,0 7541,1 3519,2 2461,6 12772,0 Śląskie 82551,6 48667,0 20426,5 4189,1 9268,9 Świętokrzyskie 7343,8 4701,8 0,0 167,5 2474,5 Warmińsko-mazurskie 4382,3 3846,9 0,0 119,2 416,2 Wielkopolskie 69870,1 36554,1 2019,0 20271,3 11025,6 Zachodniopomorskie 15568,9 8538,5 172,3 3221,7 3636,4 Ogółem 778646,1 248074,2 145518,6 115487,6 269565,7
BIZ były bardzo ważnym czynnikiem wspierającym procesy restrukturyzacji i prywatyzacji w okresie transformacji polskiej gospodarki. Dzięki nim nastąpił transfer m.in.: nowych technologii, form zarządzania, organizacji produkcji. Przyczyniły się one tym samym do wzrostu wydajności pracy oraz innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw, a w efekcie - całej gospodarki. Inwestycje dokonywane przez przedsiębiorstwa z innych krajów zwiększają również wartość obrotów handlu zagranicznego naszego państwa. Wiele dużych zagranicznych firm funkcjonujących w Polsce (przede wszystkim z branży motoryzacyjnej oraz producenci sprzętu RTV i AGD) należy do największych polskich eksporterów. Podmioty gospodarcze z kapitałem zagranicznym mają także znaczący udział w krajowym imporcie.
Pozytywny wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na gospodarkę widzimy także na rynku pracy szczególnie w przypadku inwestycji typu green-field. Według szacunków dzięki BIZ w 2016 r. powstało w naszym kraju około 22,1 tys. nowych miejsc pracy, a całkowita liczba pracujących w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego w 2016 r. wynosiła niemal 2 mln osób. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne wpływają także na zwiększanie kwalifikacji pracowników, ponieważ przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym przeznaczają zwykle na ten cel spore środki.
BIZ niosą za sobą również zagrożenia, spośród których należy wymienić: osłabienie pozycji przedsiębiorstw państwowych ze względu na znaczną konkurencyjność firm z udziałem kapitału zagranicznego, odprowadzanie części lub nawet całości zysków za granicę (szczególnie w okresach kryzysów gospodarczych), przenoszenie wysoko kwalifikowanych pracowników do centrali firm zagranicznych, zwiększenie importu z państw macierzystych przedsiębiorstw BIZ, zmniejszenie zatrudnienia w przejmowanych przedsiębiorstwach.
Materiały pomocnicze do nauki Opracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych) Opracowanie i redakcja: Sławomir Dmowski Kontakt: kontakt@norwid24.waw.pl WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE - KOPIOWANIE ZABRONIONE -