Radosław Lemański Czucie i Wiara 1
2
RADOSŁAW LEMAŃSKI Czucie i Wiara Mistyczna koncepcja Mickiewicza na przykładzie liryki lozańskiej 3
Redakcja: Wydawnictwo Drzewo Laurowe Skład: Assembly ul. Jesionowa 31 33-300 Nowy Sącz Korekta: Urszula Lemańska Okładka: Leszek Hermanowicz Copyright by Drzewo Laurowe, Zielona Góra 2010 Wszelkie prawa zastrzeżone. Zabronione jest powielanie i rozpowszechnianie dowolnych środków, w tym kopiowanie, reprodukcja czy odczyt jakiegokolwiek fragmentu tej książki na wszelkich polach eksploatacji bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. All rights reserved, including the right of reproduction in whole or part in any form. e-book Wydanie I Zielona Góra 2010 ISBN: 978-83-930440-3-0 Wydawnictwo Drzewo Laurowe Zielona Góra Księgarnia Internetowa Skryby e-mail: redakcja@skryby.pl www.skryby.pl 4
Dedykuję moim nauczycielom przewodnikom po krainie literatury mgr. Jerzemu Zgodzińskiemu i prof. dr. hab. Leszkowi Liberze 5
6
Wstęp A dam Mickiewicz, człowiek instytucja, to zaszufladkowany poeta, którego większość badaczy od wielu lat interpretuje w niezmienny, mechaniczny sposób. Od czasu do czasu pojawia się nowa próba odczytania, przeważnie jednak wpisuje się we wcześniej wytyczone ramy, określające niewzruszony, narodowy sposób odbioru jego dzieł. Na skutek takiego podejścia wielu młodych ludzi powiela te same analizy, których się musieli uczyć ich rodzice, a obraz Mickiewicza staje się coraz bardziej obcy i mniej przystający do rzeczy wistości. Tymczasem nawet pobieżna interpretacja kilku wciąż mało docenianych utworów poety ukazuje nam człowieka, który nie tylko nie jest z kamienia, ale znacznie wyprzedza ducha swoich czasów i doskonale się wpisuje w obecną rzeczywistość. W niniejszej książce spróbuję na nowo odczytać tych kilka niedocenianych utworów i bliżej się przyjrzeć niezwykłej osobowości poety, który próbując odczytać tajemnicę własnej duszy, znacznie wyprzedził w myśleniu swoje czasy. Mam tu na uwa dze przede wszystkim jego głęboki mistycyzm, obecny zwłaszcza w ostatnich utworach, który doskonale od zwierciedla poglądy wielu współczesnych mistyków. 7
Z pozoru trudna i dla wielu przestarzała liryka Mickiewicza wymaga od dzisiejszego, zabieganego czytel nika wyciszenia i wsłuchania się we własne wnętrze. Dzięki temu jednak, odczytując pierwsze, jednoznaczne sensy, możemy się zagłębić w niezwykły świat własnego ducha. Zostajemy wciągnięci w przedziwną grę ciągłego samopoznania i dookreślania się przez tekst. Takie za danie stawia przed czytelnikiem grupa liryków zwana potocznie osobistymi. Już pierwsza ich lektura pozwala dostrzec silną, na wet jak na romantyzm, ekspresję przeżyć autora, poka zującą jego drogę do autopoznania i określenia swojego miejsca w świecie 1. Taką autoanalizę widać szczególnie w Sonetach krymskich, kiedy poeta w krytycznych mo mentach wprowadza postacie Mirzy i Pielgrzyma, przez co jego wypowiedź staje się bardziej obiektywna 2. Wła ściwie na tych utworach skupia się uwaga większości badaczy, podczas gdy ostateczne uwolnienie Mickiewi cza od przytłaczającej roli wielkiego poety i prawdziwe wprawienie słowa w czyn następuje w późniejszych utworach, zwanych lozańskimi z racji miejsca powsta nia. To z nich się wyłania obraz poety-mistyka, który zrobił kolejny krok w rozwoju wewnętrznym, pokazując, jak można wzmacniać ducha i dawać w ten sposób konkretny przykład postępowania. Liryki lozańskie oraz nieco wcześniejsze utwory po- 1 Dość obszernie wypowiedział się na ten temat, choć pod kątem autokreacji poety Jan Walc w książce Architekt Arki, Chotomów 1995. 2 Szerzej na ten temat: M. Maciejewski, Rozeznać myśli wód... (Głosy do liryki lozańskiej), w: Pamiętnik Literacki 1964, z. 3 tegoż, Mickiewiczowskie Czucia wieczności. (Czas i przestrzeń w liryce lozańskiej), w: Poetyka - gatunek - obraz. W kręgu poezji romantycznej, Wrocław 1977. 8
eta traktuje bardzo osobiście, ponieważ są to rozważania nad prawdziwą naturą rzeczywistości. Poza tym pojawia się w nich świadomość wolnego twórcy, który jak określiłoby to wielu poszukiwaczy doznał oświecenia (czego piękny opis dał w Widzeniu, doskonałym obrazie medytacji) i nie musi już udowadniać swej wielkości. Jest więc Mickiewicz prekursorem nowego sposobu pi sania wszelkiego rodzaju duchowych tekstów obecnego wieku, jak też człowiekiem, który nie tylko wierzył, ale i potrafił wyjaśnić, na czym polega reinkarnacja. Uważny czytelnik bez trudu pojmie, jak bardzo po eta rozwinął swego ducha, wznosząc go wysoko ponad ziemię. Ale samo zrozumienie nie wystarczy. Prawdziwe piękno tej poezji polega na wewnętrznym odczuciu, dlatego przy pisaniu tej książki postanowiłem zaufać słowom poety: Czucie i wiara silniej mówi do mnie Niż mędrca szkiełko i oko 3. Romantyczność 3 Na zachodzące w okresie lozańskim poznanie czuciem zwrócił już uwagę Maciejewski (Mickiewiczowskie Czucia wiecz ności, s. 108). 9
10
CZĘŚĆ I Nad wodą wielką i czystą różne interpretacje 11
SPIS TREŚCI Wstęp...7 Część I Nad wodą wielką i czystą... - różne interpretacje Rozdział 1 Wewnętrzna choroba...13 Rozdział 2 Próba określenia różnych interpretacji...17 Rozdział 3 Blisko prawdy...29 Część II Mistyczna koncepcja Mickiewicza Rozdział 4 Czucie i Wiara - próba ponownego odczytania utworu Nad wadą wielką i czystą......39 Rozdział 5 Potem jak ludzi... - mistyczna koncepcja wiersza Snuć miłość...51 Rozdział 6 Nowe narodzenie - kilka uwag do wiersza Polały się łzy...57 Rozdział 7 Przed oczyma duszy mojej... - komentarz do wiersza 127
Gdy tu mój trup...61 Część III Mickiewicza prawda o sobie, świecie i poezji Rozdział 8 I ziarno duszy nagie pozostało... - wiersz Widzenie...71 Rozdział 9 Przez słowo......79 Rozdział 10...w stronę ducha...83 Zakończenie... 89 Wiersze Mickiewicza omawiane w książce...91 Komentarz Mickiewicza do Jakuba Boehma...99 Wykaz ważniejszych źródeł i opracowań...125 128
Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki w serwisie