Raport oddziaływania na środowisko budowy drogi ekspresowej nr S-19 na odcinku Sokółka - Korycin

Raport oddziaływania na środowisko budowy drogi ekspresowej nr S-19 na odcinku Sokółka - Korycin w aspekcie oddziaływania na obszary Natura 2000, korytarze ekologiczne i inne obszary chronione 30.09.2008 Warszawa

Raport oddziaływania na środowisko budowy drogi ekspresowej nr S-19 na odcinku Sokółka Korycin w aspekcie oddziaływania na obszary Natura 2000, korytarze ekologiczne i inne obszary chronione Dokumentacja została opracowana na zlecenie biura Studialno Projektowego Infratech Umowa nr BSP 20/05/FPP/2008 z dnia 12 maja 2008r. Firma opracowująca: FPP Consulting sp. z o.o. 17-230 Białowieża Ul. Waszkiewicza 159 Zleceniodawca: Witold Bystrzanowski Biuro Studialno Projektowe Infratech ul. Ignacego Domeyki 80 124 Gdańsk Koordynator projektu: Lars Briggs, Marta Wronka 2

SPIS TREŚCI Wstęp... 4 1. Opis przedsięwzięcia... 9 2. Teren badań... 11 3. Inwentaryzacja przyrodnicza w strefie bezpośredniego wpływu przedsięwzięcia... 14 3.1. Inwentaryzacja przyrodnicza. Siedliska przyrodnicze... 14 3.2. Inwentaryzacja przyrodnicza. Flora... 23 3.3. Inwentaryzacja przyrodnicza. Ssaki... 29 3.4. Inwentaryzacja przyrodnicza. Ptaki... 34 3.5. Inwentaryzacja przyrodnicza. Płazy i gady... 41 3.6. Inwentaryzacja przyrodnicza. Ryby... 47 3.7. Inwentaryzacja przyrodnicza. Bezkręgowce... 50 4. Aspekty wpływu przedsięwięcia na poszczególne przedmioty ochrony... 55 4.1. Wpływ na etapie budowy... 55 4.1.1. Zajęcie terenu... 55 4.1.2. Hałas i niepokój... 55 4.1.3. Wpływ na wody powierzchniowe i podziemne... 56 4.1.4. Przypadkowe zabijanie zwierząt... 56 4.2. Wpływ na etapie eksploatacji... 56 4.2.1. Efekt barierowy dla zwierząt... 56 4.2.2. Śmiertelność zwierząt w wyniku kolizji z pojazdami... 57 4.2.3. Wpływ zanieczyszczeń powstających na etapie eksploatacji... 57 5. wpływ przedsięwzięcia na poszczególne przedmioty ochrony... 58 5.1. Wpływ przedsięwzięcia na siedliska przyrodnicze... 58 5.2. Wpływ przedsięwzięcia na ssaki... 60 5.3. Wpływ przedsięwzięcia na ptaki... 63 5.4. Wpływ przedsięwzięcia na płazy i gady... 64 5.5. Wpływ przedsięwzięcia na ryby... 65 5.6. Wpływ przedsięwzięcia na gatunki bezkręgowców... 66 6. Sposoby ograniczenia wpływu przedsięwzięcia na poszczególne przedmioty ochrony... 68 6.1. Sposoby ograniczania wpływu przedsiewzięcia na siedliska przyrodnicze i rośliny... 68 6.2. Sposoby ograniczania wpływu przedsięwzięcia na ssaki... 71 6.3. Sposoby ograniczania wpływu przedsięwzięcia na ptaki... 78 6.4. Sposoby ograniczania wpływu przedsięwzięcia na płazy i gady... 79 6.5. Sposoby ograniczania wpływu przedsięwzięcia na ryby... 80 6.6. Sposoby ograniczania wpływu przedsięwzięcia na bezkręgowce... 81 7. Podsumowanie... 83 Literatura..... 84 Załącznik 1. Charakterystyka obszarów chronionych i korytarzy ekologicznych... 87 Załącznik 2: Charakterystyka typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej... 95 3

WSTĘP Opracowanie zostało wykonane na zlecenie Biura Studialno Projektowego Infratech (Umowa nr BSP 20/05/FPP/2008) i będzie stanowić część raportu oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia polegającego na rozbudowie drogi krajowej nr 19 do parametrów drogi klasy S na odcinku od Obwodnicy Sokółki do Obwodnicy Korycina. Celem niniejszego opracowania jest: przedstawienie wyników inwentaryzacji przyrodniczej dotyczącej występowania siedlisk przyrodniczych i roślin oraz gatunków i siedlisk płazów, gadów, ssaków, ptaków, ryb i bezkręgowców analiza oddziaływania wariantu inwestycyjnego na siedliska przyrodnicze i rośliny oraz gatunki i siedliska płazów, gadów, ssaków, ptaków, ryb i bezkręgowców Zgodnie z zamówieniem inwestora, niniejsze opracowanie przedstawia oczekiwane skutki, jakie dla obszarów chronionych przyniosłaby sama budowa obwodnicy Sokółki, ale nie analizuje skutków budowy drogi krajowej nr 19 na odcinku od Obwodnicy Sokółki do Obwodnicy Korycina w powiązaniu z innymi planami i przedsięwzięciami, obecnie realizowanymi w Puszczy Knyszyńskiej tj. z innymi odcinkami drogi S-19, innymi realizowanymi i planowanymi inwestycjami drogowymi oraz inwestycjami innych inwestorów i o innym charakterze. Niniejsza analiza nie jest więc pełną oceną w sensie art. 6(3) Dyrektywy Siedliskowej, a tylko elementem składowym takiej oceny. W ramach poniższej analizy oddziaływania przedmiotowego przedsięwzięcia rozpatrzono wariant omijający obszar Natura 2000 Puszcza Knyszyńska PLB200003, biegnący od obwodnicy Sokółki do obwodnicy Korycina. Pozostałe warianty dotyczące analizy przedsięwzięcia są przedmiotem odrębnego opracowania.. Inwentaryzacja objęła gatunki siedliska przyrodnicze i rośliny oraz gatunki i siedliska płazów, gadów, ssaków, ptaków, ryb i bezkręgowców wymienione w: Załączniku II i IV Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. Dyrektywy Siedliskowej) oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237) oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 94, poz. 795). Przeprowadzona inwentaryzacja pozwoliła na zlokalizowanie ważnych siedlisk przyrodniczych i roślin oraz ważnych miejsc bytowania i rozrodu gatunków płazów, gadów, ssaków, ptaków, ryb i bezkręgowców oraz korytarzy migracyjnych płazów, gadów i ssaków w pobliżu analizowanych wariantów drogi, jak również miejsc krzyżowania się szlaków migracji tych zwierząt z analizowanymi wariantami. Wyniki przedstawiono w formie tabelarycznej oraz graficznej (Załącznik nr 4. Mapy). Na podstawie zebranych danych przeprowadzono ocenę oddziaływania analizowanych wariantów drogi na siedliska przyrodnicze i rośliny oraz gatunki i siedliska płazów, gadów, ssaków, ptaków, ryb i bezkręgowców. Uwzględniono również oddziaływania na lokalne korytarze ekologiczne migracji gatunków płazów, gadów i ssaków wymienionych w Załączniku II i IV Dyrektywy Siedliskowej. 4

Ujęcie w niniejszej analizie wpływu na siedliska przyrodnicze i rośliny oraz gatunki i siedliska płazów, gadów, ssaków, ptaków, ryb i bezkręgowców, w tym wszystkie gatunki z Załączników II i IV Dyrektywy na całej długości analizowanych wariantów, jest niezbędne dla uniknięcia powstania szkód w środowisku, które mogłyby podlegać pod przepisy Dyrektywy 2004/35/CE w sprawie odpowiedzialności za zapobieganie i naprawę szkód w środowisku oraz implementującej ją do prawa polskiego Ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. 2007 nr 75 poz. 493). Niniejsze opracowanie nie jest raportem oceny oddziaływania na środowisko w rozumieniu odpowiednich przepisów prawnych. Przeprowadzenie oceny właściwej wymaga dodatkowych badań i analiz oraz powinno być integralną częścią raportu w sprawie oddziaływania planowanej inwestycji na środowisko, którego wykonanie wymagane jest przepisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. z późniejszymi zmianami (Dz.U. 2001 nr 62 poz. 627), w aspekcie możliwego wpływu na przedmioty ochrony (gatunki i siedliska przyrodnicze) w obszarach Natura 2000, innych formach ochrony przyrody, a także na gatunki i siedliska chronione. Dopiero pełna i kompleksowa analiza oddziaływania przeprowadzona pod kątem wpływów na przedmioty ochrony w obszarach Natura 2000 i korytarze ekologiczne, oraz ujęcie oddziaływania na poszczególne obszary sieci, i jej integralność jako całość pozwoli na wypełnienie zobowiązania wynikającego z Art. 6(3) Dyrektywy 92/43/EEC (Dyrektywy Siedliskowej), implementowanego do polskiego prawa ustawą o ochronie przyrody i ustawą Prawo Ochrony Środowiska (POŚ), umożliwi zaprojektowanie rozwiązań minimalizujących oraz da przesłani do orzeczenia o dopuszczalności bądź niedopuszczalności inwestycji. Metodyka i układ niniejszej oceny uwzględnia, z dostosowaniem do charakteru przedmiotowej inwestycji, zalecenia zawarte w: publikacji "Assessment of plans and projects significantly affecting Natura 2000 sites - Methodological guidance on the provisions of Article 6(3) and (4) of the Habitats Directive 92/43/EEC"; wydanej przez European Comission, DG Environment w 2002 r. Ta oficjalna publikacja Komisji Europejskiej ma charakter zalecanego, lecz nie obligatoryjnego podręcznika opracowywania ocen oddziaływania inwestycji, planów i programów na obszary Natura 2000; wytycznych Ministerstwa Infrastruktury "Ogólne zasady zarządzania funduszami strukturalnymi dla Sektorowego Programu Operacyjnego Transport - Podręcznik dla beneficjantów końcowych"; wytycznych w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub regionalnych programów operacyjnych (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 3 czerwca 2008 r.) w zakresie uwzględnienia w ocenie oddziaływania tzw. wariantu lokalizacyjnego (tj. omijającego obszary objęte ochroną). Metodykę i układ niniejszego opracowania starano się dostosować również bezpośrednio do celów Dyrektywy 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych dzikiej fauny i flory (zwanej Dyrektywą Siedliskową) i Dyrektywy 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków (zwanej Dyrektywą Ptasią), tj. do celów tworzenia sieci Natura 2000. Starano się więc także uwzględnić fakt, że przedsięwzięcie będzie realizowane w warunkach obowiązywania Dyrektywy 2004/35/CE w sprawie odpowiedzialności za zapobieganie i naprawę szkód w środowisku (obowiązuje w pełnym zakresie od 30 kwietnia 2007). 5

Procedura realizacji inwestycji mogących wpłynąć na obszar Natura 2000 Raport, którego częścią jest niniejsza ocena, jest elementem postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, prowadzącego do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia. Decyzja ta będzie między innymi określać warunki realizacji przedsięwzięcia pod kątem jego wpływu na obszary Natura 2000. Na mocy art. 33 ust. 3 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody, wg stanu prawnego uwzględniającego zmiany wprowadzone ustawą o zmianie ustawy Prawo Ochrony Środowiska i niektórych innych ustaw z dnia 18 maja 2005: Projekty planów i projekty zmian do przyjętych planów oraz planowane przedsięwzięcia, które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub projektowanych obszarów Natura 2000, znajdujących się na liście opracowanej przez Ministra Środowiska, a które mogą na te obszary znacząco oddziaływać, wymagają przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo Ochrony Środowiska. Realizacja przedsięwzięcia wymaga uzyskania tzw. decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia (tzw. decyzji środowiskowej). Zgodnie z Art. 46a ust. 7 ustawy Prawo Ochrony Środowiska, dla przedmiotowego przedsięwzięcia organem wydającym taką decyzję jest wojewoda. O powstaniu obowiązku wykonania oceny wpływu na obszary Natura 2000 decyduje miejsce wywierania, a nie miejsce powstawania wpływu. Obowiązkowi oceny podlegają, więc także plany i projekty przedsięwzięć zlokalizowanych poza obszarami Natura 2000, ale mogące wpływać na przedmioty ochrony w tych obszarach. Z obowiązku tego zwolnione są plany i przedsięwzięcia bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r., w której dokonano implementacji prawa międzynarodowego, wyrażonego w postanowieniach Dyrektyw 92/43/EEC oraz 79/409/EEC, wynik oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszary Natura 2000 decyduje o dopuszczalności tego przedsięwzięcia. Zgodnie z art. 33 ust. 1. ww. ustawy: Zabrania się podejmowania działań mogących w znaczący sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także w znaczący sposób wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, z zastrzeżeniem art. 34. Co do zasady więc, realizacja przedsięwzięcia mogącego istotnie negatywnie wpływać na obszary Natura 2000 jest zabroniona. Od reguły tej istnieją jednak wyjątki. Zgodnie z Art. 34 ust. 1 cytowanej ustawy: Jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwiązań alternatywnych, właściwy miejscowo wojewoda, a na obszarach morskich dyrektor właściwego urzędu morskiego, może zezwolić na realizację planu lub przedsięwzięcia, które mogą mieć negatywny wpływ na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, zapewniając wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000. 6

Dodatkowo, gdy przewidywany negatywny wpływ dotyczy tzw. gatunków i siedlisk priorytetowych, możliwość samodzielnego udzielenia takiego zezwolenia przez krajowe organy administracji jest ograniczona do sytuacji, gdy przedsięwzięcie jest niezbędne dla ochrony zdrowia i życia ludzi, zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego lub dla uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego. W przypadku innych przedsięwzięć "wynikających z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego" (inne w ogóle nie są dopuszczalne) udzielenie zezwolenia na ich realizację wymaga wcześniejszej opinii Komisji Europejskiej. Zgodnie z Art. 55 ustawy Prawo Ochrony Środowiska, jeżeli z postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko wynika zasadność realizacji przedsięwzięcia w wariancie innym niż proponowany organ administracji, za zgodą wnioskodawcy, wskazuje w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wariant dopuszczony do realizacji lub, w razie braku zgody wnioskodawcy, odmówi, w drodze decyzji, określenia środowiskowych uwarunkowań zgody na realizację przedsięwzięcia. Zgodnie z cytowanym wcześniej Art. 34 Ustawy o ochronie przyrody organ wydający decyzję środowiskową, w razie stwierdzenia negatywnego wpływu przedsięwzięcia na obszary Natura 2000 i braku jednoznacznego dowodu, że nie ma rozwiązań alternatywnych a przedsięwzięcie wynika z nadrzędnego interesu publicznego, byłby obowiązany odmówić zgody na realizację przedsięwzięcia. W świetle art. 6(3) Dyrektywy Siedliskowej, ocena oddziaływania inwestycji na obszar Natura 2000 musi być dokonywana z punktu widzenia celów jego ochrony, a przesłanką zgody na inwestycję jest brak negatywnego oddziaływania na integralność (ang. integrity) obszaru, a nie tylko na chronione w nim gatunki i siedliska przyrodnicze. Prawo polskie nie w pełni transponuje tu przepis dyrektywy, ponieważ pomija pojęcie integralności obszaru. Oznacza to, że zgodnie z dyrektywą, przedmiotem oceny oddziaływania musi być nie tylko bezpośredni wpływ na chronione siedliska i gatunki, ale również wpływ na takie cechy obszaru, jak jego fragmentacja, powiązania ekologiczne z obszarami sąsiednimi (korytarze ekologiczne łączące go z obszarami sąsiednimi), szanse realizacji celów ochrony obszaru itp. W świetle art. 6(3) dyrektywy siedliskowej ocena wpływu przedsięwzięć na obszary Natura 2000 musi być dokonywana zarówno indywidualnie, jak i w powiązaniu z innymi przedsięwzięciami. Oznacza to, że w stosunku do dotychczasowej praktyki OOS w Polsce, wykonywane oceny muszą być uzupełnione o aspekt oddziaływania wspólnie z innymi przedsięwzięciami. Niniejsza ocena, zgodnie z zamówieniem inwestora, wykonana jest tylko dla części inwestycji drogowej, a więc w żadnym razie nie spełnia tego warunku (nie mówiąc o aspekcie analizy w powiązaniu z innymi inwestycjami innych inwestorów realizowanymi w Puszczy Knyszyńskiej). Zgodnie z Art. 56 ust. 1 ustawy Prawo Ochrony Środowiska w świetle Art. 34 Ustawy o ochronie przyrody, w przypadku negatywnego wpływu przedsięwzięcia (bądź samego, bądź w powiązaniu z innymi przedsięwzięciami), na obszar Natura 2000, organ wydający decyzję środowiskową, o ile wobec nadrzędnego interesu publicznego i braku rozwiązań alternatywnych dopuściłby realizację przedsięwzięcia, byłby zobligowany nałożyć w nią obowiązek i określić zakres kompensacji przyrodniczej. Procedura realizacji inwestycji, które powodowałyby niszczenie siedlisk lub stanowisk gatunków chronionych W przypadku inwestycji ingerującej w siedliska lub stanowiska gatunków chronionych, niezależnie od decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia, 7

może zaistnieć potrzeba uzyskania decyzji zezwalającej na odstępstwa od zakazów obowiązujących w stosunku do gatunków chronionych. Co do zasady, wobec gatunków chronionych roślin i grzybów zabronione jest między innymi: zrywanie, niszczenie i uszkadzanie; niszczenie ich siedlisk i ostoi; dokonywanie zmian stosunków wodnych, stosowanie środków chemicznych, niszczenie ściółki leśnej i gleby w ostojach. Wobec chronionych gatunków zwierząt zabronione jest między innymi: niszczenie ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych; niszczenie ich siedlisk i ostoi; niszczenie ich gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych schronień; umyślne płoszenie i niepokojenie; przemieszczanie z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca. Zezwolenia na odstępstwo od w/w zakazów może udzielić Minister Środowiska (a dla gatunków chronionych częściowo - wojewoda). Zezwolenia takie mogą być wydawane wyłącznie w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów oraz gdy: wynikają z potrzeby ochrony innych dziko występujących gatunków roślin, zwierząt, grzybów oraz ochrony siedlisk przyrodniczych lub wynikają z konieczności ograniczenia poważnych szkód w gospodarce, w szczególności rolnej, leśnej lub rybackiej, lub leżą w interesie zdrowia i bezpieczeństwa powszechnego, lub wynikają z innych koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogów o charakterze społecznym lub gospodarczym lub wymogów związanych z korzystnymi skutkami o podstawowym znaczeniu dla środowiska, lub są niezbędne w realizacji badań naukowych i programów edukacyjnych lub w realizacji celów związanych z odbudową populacji, reintrodukcją gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, albo do celów działań reprodukcyjnych, w tym do sztucznego rozmnażania roślin, lub umożliwiają, w ściśle kontrolowanych warunkach, selektywnie i w ograniczonym stopniu, zbiór lub przetrzymywanie roślin i grzybów oraz chwytanie lub przetrzymywanie zwierząt gatunków objętych ochroną ścisłą w liczbie określonej przez wydającego zezwolenie. Należy zwrócić uwagę, że w stosunku do gatunków z załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej, ten system prawny jest implementacją wynikającego z dyrektywy obowiązku "ustanowienia sposobu ochrony gatunków". Przy tym, zgodnie z interpretacją Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, nawet działania niemające na celu zniszczenia siedliska gatunku chronionego, ale podjęte w warunkach, w których należało się liczyć z takim skutkiem, muszą być uważane za "umyślne działania niszczące", którym musi zapobiegać system ochrony gatunkowej. Dodatkowo, art. 12 Dyrektywy Siedliskowej zabrania nawet nieumyślnego niszczenia siedlisk gatunków zwierząt ujętych w załączniku IV Dyrektywy. 8

1. OPIS PRZEDSIĘWZIĘCIA 1 Analizowany wariant stanowi propozycję alternatywnego poprowadzenia trasy drogi ekspresowej S-19 z ominięciem obszaru Natura 2000: Puszcza Knyszyńska. Wariant zakłada poprowadzenie nowego przebiegu drogi S-19 jako połączenia projektowanej drogi ekspresowej S-8 w rejonie m. Korycin z projektowaną obwodnicą m.sokółka (S-19). Nowa trasa S-19 projektowana jest na odcinku o długości 28,9 km od nowo projektowanego węzła Zagórze na drodze ekspresowej nr S-8 do projektowanego węzła Kraśniany na obwodnicy m.sokółka. W tym wariancie przebiegu drogi S-19 projektowane są dodatkowe węzły tj : - węzeł Janów - węzeł Trzcianka Na dzień wykonywania opracowania (30 września 2008r.) droga DK-19 prowadzi obsługę ruchu tranzytowego oraz powiązań lokalnych i podmiejskich m. Białystok z m. Sokółka i m. Czarna Białostocka. Analizowany wariant przebiega w znacznej odległości od istniejącego korytarza transportowego. Przedsięwzięcie na tle innych planowanych i realizowanych inwestycji transportowych (drogowych i kolejowych) w Puszczy Knyszyńskiej Na obszarze Puszczy Knyszyńskiej planowanych i realizowanych jest szereg inwestycji transportowych (drogowych i kolejowych), m.in.: przebudowa drogi krajowej nr 19 na odcinku Sokółka Wasilków element przedmiotowego przedsięwzięcia, będący przedmiotem odrębnego opracowania, przebudowa drogi krajowej nr S19 Obwodnica Sokółki, modernizacja linii kolejowej E75 na odcinku Warszawa Białystok Sokółka. Mapa poniżej przedstawia przebieg planowanych/realizowanych inwestycji liniowych na terenie obszarów Natura 2000 Puszcza Knyszyńska i Ostoja Knyszyńska. 1 Opracowano na podstawie: Koncepcja wstępna. Rozbudowa drogi krajowej nr 19 do parametrów drogi klasy S na odcinku od Obwodnicy Sokółki (km około 21+179,50) do Obwodnicy Wasilkowa (km 45+830), Biuro Projektów Scott Wilson Oddział w Polsce, Gdańsk 2007. 9

Ryc. 1. Przedsięwzięcie na tle innych planowanych i realizowanych inwestycji transportowych w Puszczy Knyszyńskiej 10

2. TEREN BADAŃ Planowana inwestycja dotycząca rozbudowy istniejącej drogi krajowej nr 19 do parametrów drogi klasy S, na odcinku od Obwodnicy Sokółki do Korycina zlokalizowana jest w całości na terenie województwa podlaskiego w obrębie gmin Sokółka, Janów i Korycin. Projektowane warianty drogi nr 19 na odcinku Sokółka - Korycin przecinają obszary cenne przyrodniczo, w tym będące formami ochrony przyrody w myśl art. 6 ust. 1 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880), oraz korytarze ekologiczne. Wariant przecina obszar Natura 2000 Ostoja Knyszyńska (kod PLH200006), a co za tym idzie - przecina teren leśny na długości 2,5 km. Planowana inwestycja przecina korytarze ekologiczne, łączące 3 cenne obiekty przyrodnicze: Puszczę Knyszyńską, Puszczę Augustowską i Dolinę Biebrzy, które mają istotne znaczenie dla funkcjonowania sieci Natura 2000 oraz zachowania możliwości migracji gatunków między obszarami. Dla niektórych gatunków - przede wszystkim dużych kręgowców, takich jak ryś czy wilk, zachowanie takiej możliwości migracji ma kluczowe znaczenie dla ochrony krajowych zasobów ich populacji. przecina korytarze ekologiczne. Ryc. 2. Obszary chronione oraz przebieg korytarzy ekologicznych na tle przebiegu planowanej drogi S19 na odcinku Sokółka Korycin 11

W tabeli poniżej wymieniono obszary chronione znajdujące się w promieniu 10 km od analizowanego odcinka drogi krajowej nr 19, na które potencjalnie może oddziaływać inwestycja. Tabela 1. Obszary chronione, na które potencjalnie może oddziaływać inwestycja Nazwa obszaru Kod Typ obszaru Położenie wariantu względem obszaru Obszar Natura 2000 Wariant przebiega w odległości ok.10,7km od Dolina Biebrzy PLH200008 SOO obszaru Puszcza Wariant przebiega w odległości ok.6,9 km od PLB200003 OSO Knyszyńska obszaru Ostoja Wariant przecina obszar na długości ok. 2,3 km PLH200006 SOO Knyszyńska Parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej Starodrzew Szyndzielski - - Park krajobrazowy Wariant przebiega w odległości ok. 7 km od parku Rezerwat Wariant przebiega w odległości ok. 4,3 km od przyrody rezerwatu Korytarze ekologiczne Dolina Biebrzy- Puszcza Knyszynska Sr- Wsch. Dolina Biebrzy- Puszcza Knyszynska Wsch. - - Korytarz ekologiczny Korytarz ekologiczny Wariant przecina korytarz na długości ok. 3,1 km Wariant przecina korytarz na długości ok. 4,4 km 12

Obszary chronione występujące w analizowanym regionie nie stanowią odrębnych ekosystemów, lecz tworzą jeden ściśle ze sobą połączony system przyrodniczy. Dlatego tak ważnym jest zachowanie naturalnych połączeń (korytarzy ekologicznych), które umożliwią wymianę osobników pomiędzy tymi obszarami. Ważna funkcja przyrodnicza tych terenów wynika również z faktu, że wchodzą one w skład międzynarodowych korytarzy ekologicznych (GKPn-3, GKPn-4, GKPn-4A, GKPn-1), ciągnących się zza wschodniej granicy (przez Puszczę Białowieską, Knyszyńską i Augustowską) i łączących się w obrębie Doliny Biebrzy (Ryc. 2). Obok głównych, międzynarodowych szlaków migracji zwierząt wyróżnia się tu również korytarze niższej rangi krajowej (KPn-3D i KPn-3E). Pełnią one ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej w całej Polsce, a w szczególności regionu Podlasia. Połączenie Puszczy Knyszyńskiej z Augustowską wzdłuż wschodniej granicy kraju jest istotne dla rozwoju i utrzymania stabilności populacji zagrożonych gatunków, takich jak ryś czy wilk. Ważna jest również ochrona lokalnych korytarzy ekologicznych. Na analizowanym odcinku drogi ciągną się one wzdłuż dolin Kumiałki i doliny środkowej Sokołdy. Pełnią one funkcje uzupełniającą wobec korytarzy głównych, ale ważne są szczególnie dla zwierząt żyjących w środowisku polno-leśnym (np. dzik, lis, zając, sarna) a także dla ssaków związanych ze środowiskiem wodnym (bóbr, wydra, tchórz, karczownik i inne). 13

3. INWENTARYZACJA PRZYRODNICZA W STREFIE BEZPOŚREDNIEGO WPŁYWU PRZEDSIĘWZIĘCIA 3.1. Inwentaryzacja przyrodnicza. Siedliska przyrodnicze Metodyka W sezonie wegetacyjnym 2008 prowadzono prace inwetaryzacyjno- kartograficzne w strefie bezpośredniego wpływu przedsięwzięcia (w pasie 250 m od osi planowanej drogi) w nawiązaniu do metodyki kartografii geobotanicznej i florystycznej (Faliński 2000). W niektórych zbiorowiskach roślinnych obserwacje powtórzono kilkakrotnie w ciągu sezonu wegetacyjnego z powodu zróżnicowanej rytmiki sezonowej różnych zespołów roślinnych. Inwentaryzacje prowadzono następującymi metodami: A. Kartowanie siedlisk metodą marszrutową. B. Identyfikacja siedlisk na podstawie gatunków wskaźnikowych, poprzez kwalifikowanie jednostek fitosocjologicznych do zespołów lub związków charakterystycznych dla określonych typów siedlisk przyrodniczych, wymienionych w Załaczniku I Dyrektywy Siedliskowej. Metodykę zastosowano do inwentaryzacji wszystkich typów siedlisk przyrodniczych występujących na tym terenie. Posługiwano się mapami w skali 1: 10 000. Lokalizacje wnoszono do systemu GIS za pomocą GPS. Do przygotowania map wykorzystano program GIS ArcView. Wyniki Podczas penetracji terenu wzdłuż planowanego przebiegu drogi stwierdzono występowanie następujących typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Tabela 2. Typy siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej Kod Typ siedliska Stanowisko Stan siedliska 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 3150-2 Starorzecza i drobne zbiorniki wodne Identyfikator geobotaniczny: zbiorowiska z klasy Potametea, Lemnetea Identyfikator fitosocjologiczny: Elodeetum canadensis Hydrocharitetum morsus ranae Potametum natantis Nupharo Nymphaeetum albae Polygonetum natantis Starorzecze Kumiałki w Romaszkówce 6120 Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) Uprzywilejowany 14

6120-1 Ciepłolubne murawy napiaskowe Identyfikator fitosocjologiczny: Koelerion glaucae* Ciepłolubne murawy Góra Lipka k. Plebanowic Ciepłolubna murawa w okolicach Kolonii Kraśniany Kadłubowe postacie muraw trudne do jednoznacznej identyfikacji Kadłubowe postacie muraw trudne do jednoznacznej identyfikacji 6210 Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) 6210-3 Kwietne murawy kserotermiczne Identyfikator fitosocjologiczny: Zespoły ze związku Cirsio- Brachypodion pinnati Murawa kserotermiczna w okolicach miejscowości Sierbowce 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie(arrhenatherion elotiaris) 6510-1 Łąka rajgrasowa Identyfikator fitosocjologiczny: Arrhenatherion elotiaris Kompleks łąkowo-pastwiskowy w okolicach miejscowości Krukowszczyzna Kompleks łąk nad Kumiałką w okolicach miejscowości Mielniki i Kumiała Kompleks łąk w dolinie Sokołdy, okolice Zabrodzia i Romaszkówki Łąki w okolicach Laskowszczyzny Łąki w okolicach Janowa Łąki nad strumieniem Kamienica w okolicach miejscowości Wasilówka Łąki w okolicach Studzieńszczyzny Kompleks łąk w Trzciance Łąki w okolicach Koloni Nowowola Kadłubowe postacie muraw trudne do jednoznacznej identyfikacji na poziomie zespołu Zmeliorowane, kośne łąki o uproszczonej strukturze i składzie gatunkowym Zmeliorowane, kośne łąki o uproszczonej strukturze i składzie gatunkowym przeplatane w wilgotnych obniżeniach terenu zbiorowiskami szuwarowymi i ziołoroślami Zmeliorowane, podsiewane i nawożone łąki o jednorodnym składzie gatunkowym. Zmeliorowane, kośne łąki o uproszczonej strukturze i składzie gatunkowym przeplatane w wilgotnych obniżeniach terenu zbiorowiskami ziołoroślami Zmeliorowane, podsiewane i nawożone łąki o jednorodnym składzie gatunkowym Zmeliorowane, podsiewane i nawożone łąki o jednorodnym składzie gatunkowym Łąki świeże o uproszczonej strukturze i składzie gatunkowym 15

Łąki nad Sokołdą okolice miejscowości Plebanowce i Żuki Łąki nad Sokołdą w okolicach miejscowości Sierbowce i Kolonia Kraśniany Łąka ostrozeniowa w dolinie Sokołdy -Kolonia Kraśniany Zmeliorowane, kośne łąki o uproszczonej strukturze i składzie gatunkowym przeplatane w wilgotnych obniżeniach terenu zbiorowiskami szuwarowymi i ziołoroślami Zmeliorowane, kośne łąki o uproszczonej strukturze i składzie gatunkowym przeplatane w wilgotnych obniżeniach terenu zbiorowiskami szuwarowymi Cenna łąka otaczająca misę źródliskową z szuwarem turzycy prosowatej 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny(galio - Carpinetum, Tilio - Carpinetum) 9170-2 Grąd subkontynentalny Identyfikator fitosocjologiczny Tilio- Carpinetum Kompleks grądów wzdłuż drogi Studzieńszcyzna - Trzcianka Siedliska różnie wykształcone, od drzewostanów silnie zniekształconych przez nasadzenia sosny i świerka do właściwie zbudowanych fitocenoz z pełnym zestawem gatunków wskaźnikowych 91DO * Bory i lasy bagienne 91D0-2* Bór sosnowy bagienny Siedlisko priorytetowe Identyfikator fitosocjologiczny:vaccinio uliginosi- Pinetum sylvestris Sosnowy bór bagienny w oddziale 108, Puszcza Malawicka Bór bagienny w oddziale 115, Puszcza Malawicka Siedlisko dobrze wykształcone na dość dużym obszarze Siedlisko zdegradowane, przesuszone, bez pełnego zestawu gatunków wskaźnikowych 91EO* Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe(salicetum albae, Populetum albae, Alnion glutinosoincanae, olsy źródliskowe) 91EO-1* 91EO-3* Nadrzeczny łęg wierzbowy Salicetum albae Siedlisko priorytetowe Identyfikator fitosocjologiczny: Salicion albae Łęg olszowo-jesionowy Siedlisko priorytetowe Identyfikator fitosocjologiczny: Fraxino-Alnetum* Łęg wierzbowy nad Kumiałką Jasionowa Dolina Łegi olszowe w okolicach Krukowszczyzny Kompleks łęgów w okolicach miejscowości Mielniki Kadłubowe postacie zespołu Kadłubowe postacie zbiorowiska o uproszczonej strukturze i składzie gatunkowym 16

Łęgi olszowe nad Kumiałką w Romaszkówce i Laskowszcyźnie Łegi nad strumieniem kamienica w Wasilówce Łęg nad rzeką Sokołda w Kolonii Nowowola Łęgi olszowe w okolicach Plebanowic Łęgi olszowe nad Sokołdą w Żukach Kompleks łęgów nad Sokołdą w Kolonii Kraśniany Wymienione siedliska przyrodnicze są objęte ochroną prawną, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U 92 z 3.09.2001, poz.1029).wszystkie z nich znajdują się na liście siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim, zamieszczonej w I Załączniku Dyrektywy Siedliskowej. Kody siedlisk przyrodniczych podano wg załącznika I DS., natomiast polskie nazwy typów i klasyfikacje podtypów- na podstawie opracowania: Herbich J.(red.)2004. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000-podręcznik metodyczny. Tom I-V. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Nazwy łaciński i polskie roślin podano za Vacular plants of Poland a checklist (Mirek i in.1995). Poniżej przedstawiono w układzie Braun - Blanqueta listę zespołów roślinnych stwierdzonych w trakcie kartowania trasy przebiegu inwestycji: Lemnetea minoris R. Tx.1955 Lemnetalia minoris R.Tx.1955 Riccio fluitantis-lemnion trisulcae R.Tx. et A.Schwabe 1974 in R.Tx.1974 Lemnetum trisulcae (Kelhofer 1915) Knapp et Stoffers 1962 Bidentetea tripartiti R.Tx., Lohm. et Prsg 1950 Bidentetalia tripartiti Br.-Bl.et R.Tx.1943 Bidention tripartiti Nordh.1940 Polygono - Bidentetum (Koch 1926) Lohm. 1950 Stellarietea mediae R.Tx., Lohm. et Prsg. 1950 Centauretalia cyani R.Tx.1950 Aperion spicae-venti R.Tx. et J.Tx.1960 Vicietum tetraspermae (Krusem. et Vlieg. 1939) Kornaś 1950 Papaveretum argemones (Libb.1932) Krusem. et Vlieg.1939 Polygono Chenopodiedalia (R.Tx.et Lohm.1950)J.Tx.1961 Panico Setarion Siss.1946 Echinochloo-Setarietum Krusem. et Vlieg. (1939)1940 Polygono Chenopodion Siss.1946 Galinsogo Setarietum (R.Tx.et Beck.1942) R.Tx.1950 Sisymbrietalia J.Tx.1961 Sisymbrion officinalis R.Tx.,Lohm.,Prsg 1950 Corispermo Brometum tectorum Krusem., Siss. et Westh.1946 Sisymbrietum sophiae Kreh. 1935 Urtico Malvetum neglectae (Knapp 1945) Lohm.1950 Chenopodietum stricti Oberd.1957 Epilobietea angustifolii R. Tx.et Prsg 1950 Atropetalia Vlieg. 1937 Epilobion angustifolii (Rubel 1933) Soo 1933 17

Senecioni sylvatici Epilobietum angustifolii (Hueck 1931) R.Tx.1950 Sambuco Salicion R.Tx. et Neum.1950 Rubetum idaei Pfeiff.1936 em. Oberd.1973 Epilobio Salicetum capreae Oberd. 1957 Artimisietea vulgaris Lohm., Prsg et R.Tx.1950 Artimisienea vulgaria Lohm.,Prsg et R.Tx.1950 Onoperdion acanthii Br.-Bl.1926 Artemisio- Tanacetum vulgaris Br.-Bl. 1931 corr. 1949 Berteoetum incanae Siss. et Tideman in Siss. 1950 Artemisietalia vulgaris Lohm.in R.Tx.1947 Arction lappae R.Tx.1937 em.1950 Arctio Artemisietum vulgaris Oberd. ex Seybold et Muller 1972 Galio-Urticenea Pass.1967 Glechometalia hederaceae R.Tx. in R.Tx. et Brun Holl 1975 Aegopodion podagrariae R.Tx.1967 Urtico - Aegopodietum podagrariae (Tx.1963n.n) em. Dierschke 1974 Alliarion Oberd.(1957)1962 Epilobio Geranietum robertiani Lohm. in Oberd. et all 1967 ex Gors et Mull. 1969 Charetea (Fukarek 1961 n.n.)krausch 1964 Charetalia Sauer 1937 Charion fragilis Krausch 1964 Charetum vulgaris Corill 1957 Potametea R.Tx. et Prsg. Potametalia Koch 1926 Potamion Koch 1926 em. Oberd. 1957 Ranunculetum circinati (Bennema et West. 1943) Segal 1965 Elodeetum canadensis (Ping. 1953) Pass.1964 Nymphaeion Oberd.1953 Hydrocharitetum morsus-ranae Langendonck 1935 Potametum natantis Soo 1923 Nupharo-Nymphaeetum albae Tomasz.1977 Polygonetum natantis Soo 1927 Phragmitetea R.Tx. et Prsg. 1942 Phragmitetalia Koch 1926 Phragmition Koch 1926 Scirpetum lacustris (Allorge 1922) Chouard 1924 Sagittario Sparganietum emersi R.Tx. 1953 Sparganietum erecti Roll 1938 Eleocharitetum palustris Sennikov 1919 Equisetetum fluviatilis Steffen 1931 Phragmitetum australis (Gems 1927) Schmale 1939 Typhetum latifoliae Soo 1927 R.Tx. 1953 Acoretum calami Kobendza 1948 Oenantho-Rorippetum Lohm.1950 Magnocaricion Koch 1926 Caricetum ripariae Soo 1928 Caricetum acutiformis Sauer 1937 Caricetum paniculatae Wangerin 1916 Caricetum gracilis (Graebn. et Hueck 1931) R.Tx.1937 Caricetum vesicariae Br-Bl. et Denis 1926 Caricetum vulpinae Nowiński 1928 Phalaridetum arundinaceae (Koch 1926 n.n.) Libb.1931 18

Sparganio-Glycerion fluitantis Br.-Bl.et Siss.in Boer 1942 Sparganio-Glycerietum fluitantis Br.-Bl.1925 Koelerion glaucae-corynephoretea canescentis Klika in Klika et Novak 1941 Corynephoretalia canescentis R.Tx.1937 Corynephorion canescentis Klika 1934 Agrostietum coarctatae Kobendza 1930 Vicio lathyroidis-potentillion argenteae Brzeg in Brzeg et M.Wojt.1996 Diantho-Armerietum elongatae Krausch 1959 Sclerantho Herniarietum glabrae Głow.1988 Koelerion glaucae (Volk 1931) Klika 1935 Festuco psammophileae Koelerietum glaucae Klika 1931 Molinio-Arrhenatheretea R.Tx.1937 Plantaginetalia majoris R.Tx.(1943)1950 Polygonion avicularis Br.Bl. 1931 ex Aich. 1933 Lolio Polygonetum arenastri Br.-Bl.1930 em.lohm. 1975 Prunello Plantaginetum Faliński 1963 Molinietalia coeruleae W.Koch 1926 Filipendulion ulmariae Segal 1966 Filipendulo Geranietum W.Koch 1926 Calthion palustris R.Tx. 1936 em. Oberd.1957 Angelico Cirsietum oleracei R. Tx. 1937 em. Oberd. 1967 Cirsietum rivularis Nowiński 1927 Caricetum cespitosae (Steffen 1931) Klika et Smarda 1940 Deschampsietum caespitosae Horvatic 1930 Epilobio Juncetum effusi Oberd.1957 Junco Cynosuretum Sougnez 1957 Alopecurion pratensis Pass.1964 Alopecuretum pratensis (Regel 1925) Steffen 1931 Holcetum lanati (Issler 1936) em Passarge 1964 Arrhenatheretalia Pawł.1928 Arrhenatherion elatioris (Br.-Bl.1925) Koch 1926 Arrhenatheretum elatioris Br.-Bl. et Scherr. 1925 Cynosurion R.Tx.1947 Lolio Cynosuretum R. Tx. 1937 Festuco- Brometea Br.Bl. et R. Tx. 1943 Festucetalia valesiacae Br.-Bl. et R.Tx.1943 Cirsio- Brachypodion pinnati Hadac et Klika 1944 em. Krausch 1961 Filipendula vulgaris Potentilla alba Trifolio-Geranietea sanguinei Mull.1962 Origanetalia Th. Mull.1962 Geranion sanguinei R.Tx.1961 Geranio-Trifolietum alpestris Th. Muller 1961 Trifolion medii Th. Mull.1961 Trifolio-Agrimonietum Th. Muller 1961 Salicetea purpureae Moor 1958 Salicetalia purpureae Moor 1958 Salicion albae R. Tx.1955 Salicetum albo-fragilis R.Tx. 1955 Alnetea glutinosae Br.-Bl. et R. Tx. 1943 Alnetalia glutinosae R. Tx. 1937 Alnion glutinosae (Malc. 1929) Meijer Dres 1936 Salicetum pentandro-cinereae (Almq. 1929) Pass. 1961 19

Vaccinio Piceetea Br.-Bl.1939 Cladonio Vaccinietalia Kiell.-Lund 1967 Dicrano-Pinion Libb.1933 Calamagrostio arundinaceae Pinetum Sokoł. 1980 (= Serratulo Pinetum (W.Mat.1981)J.Mat.1988 Vaccinio uliginosi Pinetum Kleist 1929 Querco-Fagetea Br.-Bl. et Vlieg 1937 Fagetalia sylvaticae Pawł.1928 Alno Ulmion Br.-Bl.et R.Tx.1943 Fraxino Alnetum W.Mat.1952 Carpinion betuli Isl..1931 em Oberd.1953 Tilio cordatae-carpinetum betuli Tracz.1962 Melitti-Carpinetum Sokoł.1976 (=Tilio cordatae-carpinetum betuli Tracz.1962) Zbiorowika roślinne stwierdzone w trakcie inwentaryzacji: Zbiorowiska skrajnych siedlisk o niskim poziomie organizacji: - zbiorowisko rzęsy drobnej i trójrowkowej Lemnetum trisulcae Naturalne i półnaturalne zbiorowiska terofitów na mulistych brzegach wód i okresowo zalewanych zagłębień: - zespół uczepów i rdestów Polygono Bidentetum zbiorowisko odnotowane kilkakrotnie na mulistych brzegach świeżo pogłębianych rowów melioracyjnych. Antropogeniczne nitrofilne zbiorowiska pól uprawnych i jednorocznych roślin terenów ruderalnych: - zbiorowisko chwastów zbożowych z ostróżeczką polną Consolido Brometum; - zespół maku polnego Papaveretum; - zespół chwastów upraw okopowych Echinochloo Seterietum szeroko rozpowszechniony w granicach opracowania; - zespół upraw ogrodowych Galinsogo Setarietum; - zespół wrzosowca i stokłosy dachowej Corispermo Brometum tectorum zespół kilkakrotnie obserwowany w starych żwirowniach; - zespół stulichy psiej Sisymbrietum sophiae występuje na całym obszarze opracowania na przypłociach, składowiskach.; - zbiorowisko pokrzywy żegawki i ślazu zaniedbanego Urtico Malvetum neglectae bardzo pospolite na wsiach, pod płotami, na podwórkach, przy zabudowaniach gospodarczych i na innych miejscach zasobnych w związki amonowe; - zespół komosy Chenopodium stricte. Nitrofilne zbiorowiska zrębów, terenów wydeptywanych i ruderalnych: - zespół porębowy Senecioni sylvatici Epilobietum angustifolii zespół obserwowano w jednym miejscu na zrębie Puszcza Malawicka, oddział 116; - zarośla maliny właściwej Rubetum idaei; - zarośla wierzby iwy Epilobio-Salicetum capreae na badanym obszarze zespół częsty w granicach Puszczy Malawickiej; - zespół bylicy i wrotycza zwyczajnego Artemisio Tanacetum vulgaris; - zespół pyleńca Berteroetum incanae w granicach opracowania dość częsty; - zbiorowisko łopianów i bylicy pospolitej Arctio Artemisietum vulgaris; - ziołorośla okrajkowe Urtico Aegopodietum podagrariae obserwowane kilkakrotnie w okrajku łęgu i wilgotniejszych wariantów grądu Puszcza Malawicka; - ziołorośla z wierzbownicą i bodziszkiem cuchnącym Epilobio Geranietum robertiani obserwowane kilkakrotnie w okrajku grądu i boru mieszanego Puszcza Malawicka. 20

Zbiorowiska roślin wodnych, przeważnie zakorzenionych: - zespół ramienic Chartum vulgaris zespół rzadki, odnotowany jednokrotnie w wodach zalanej żwirowni w okolicach Kolonii Wasilówka; - zbiorowisko włosienicznika krążkolistnego Ranunculetum circinati zespół rzadki, odnotowany jednokrotnie w wodach zalanej żwirowni w okolicach Kolonii Wasilówka; - zarośla moczarki kanadyjskiej Elodeetum canadensis na badanym terenie zespół często notowany w strumieniach Kumiałka i Sokołda; - zbiorowiska z dominacja żabiścieku lub osoki Hydrocharitetum morsus ranae na badanym obszarze zespół rzadki, w starorzeczu Kumiałki w Romaszkówce spotykany jest wariant z żabiściekiem, bez udziału osoki aleosowatej; - zespół rdestnicy pływającej Potametum natantis - zbiorowisko notowano rzadko w dość płytkich eutroficznych zbiornikach na podłożu organicznym Kumiałka w Romaszkówce; - zespół lilii wodnych Nupharo Nymphaeetum albae w obszarze badań zespół notowano kilkakrotnie. Kadłubowa postać fitocenozy bez grzybieni białych spotykana jest w wolno płynących odcinkach strumieni Kumiałka i Sokołda; - zbiorowisko rdestu ziemnowodnego Polygonetum natantis w opisywanym obszarze zbiorowisko rzadkie. Zbiorowiska szuwarów: - szuwar oczeretowy Scirpetum lacustris zespół w obszarze opracowania bardzo rzadki, obserwowany kilkakrotnie w śródpolnych zbiornikach wodnych w okolicach Kolonii Kraśniany; - zespół strzałki wodnej i jeżogłówki pojedynczej Sagittario Sparganietum emersi zespół rozpowszechniony w dolinie rzeki Kumiałki i Sokołdy; - zespół jeżogłówki gałęzistej Sparganietum erecti zespół w badanym obszarze rzadko notowany; - zespół ponikła błotnego Eleocharitetum palustris zbiorowisko rzadkie odnotowane dwukrotnie w astatycznym śródpolnym oczku wodnym w okolicach miejscowości Kumiała oraz w zalanej żwirowni w Wasilówce; - zespół skrzypu bagiennego Equisetetum fluviatilis zespół odnotowany w zakolach strumienia Kumiałka; - szuwar trzcinowy Phragmitetum australis w badanym terenie stosunkowo rzadki; - szuwar pałki szerokolistnej Typhetum latifoliae obserwowano kilkakrotnie; - szuwar tatarakowy Acoretum calami w badanym obszarze rzadki; - szuwar kropidła wodnego i rzepichy ziemnowodnej Oenantho Rorippetum zbiorowisko dość rzadkie, spotykane w śródpolnych oczkach wodnych i na wypłaconych mieliznach strumieni Sokołda i Kumiałka; - szuwar turzycy brzegowej Caricetum ripariae zbiorowisko w obszarze badań stosunkowo rzadkie; - zespół turzycy zaostrzonej Caricetum acutiformis na badanym obszarze rzadki w zmeliorowanych dolinach strumieni stanowi najczęściej niewielkie enklawy w najniższym wilgotnych partiach terenu; - zespół turzycy prosowej Caricetum paniculatae - odnotowany dwukrotnie w strefach wysiękowych źródeł na krawędzi dolin Kumiałki i Sokołdy. Zbiorowisko i całe formy źródliskowe powinny podlegać szczególnej ochronie n.p w ramach programu Natura 2000; - szuwar turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis w badanym obszarze zespół rzadko spotykany; - zespół turzycy pęcherzykowatej Caricetum vesicariae zespół w terenie badań rzadko spotykany; - zespół turzycy lisiej Caricetum vulpinae na badanym terenie rzadki, dobrze wykształcone płaty tego siedliska obserwowano w okolicach Plebanowic; - szuwar mozgowy Phalaridetum arundinaceae na badanym obszarze rzadki, notowany nad brzegami Sokołdy i Kumiałki, oraz w wysychających śródpolnych oczkach wodnych; - zespół jeżogłówki i manny jadalnej Sparganio Glycerietum fluitantis odnotowany w kilku miejscach nad strumieniem Kumiałka i Sokołda. 21

Pierwotne i wtórne trawiaste zbiorowiska łąk i muraw na podłożu mineralnym: - zbiorowisko mietlicy piaskowej Agrostietum coarctae fitocenoza na badanym terenie rzadko obserwowana; - zespół goździka kropkowanego i zawciągu Diantho-Armerietum elongatae często spotykany na suchych przydrożach i miedzach; - ciepłolubna murawa z strzęplicą siną Festuco psammophileae Koelerietum glaucae w badanym obszarze bardzo rzadki stwierdzony kilkakrotnie na nasłonecznionych skłonach żwirowni i skarpach przydrożnych; - murawa z życicą i rdestem ptasim Lolio Polygonetum arenastri zespół pospolity na ścieżkach, przydrożach, poboczach oraz w innych miejscach silnie wydeptywanych; - zbiorowisko głowienki pospolitej i babki zwyczajnej Prunello Plantaginetum na badanym trenie zespół spotykany dość rzadko. - ziołorośla wiązówki błotnej i bodziszka błotnego Filipendulo Geranietum zespół rzadko spotykany; - eutroficzna łąka wilgotna Angelico Cirsietum oleracei w badanym obszarze w typowej postaci nie występuje, kadłubowe postacie zbiorowiska, ubogie florystycznie i zniekształcone przez nadmierne osuszenie są najczęstszą formą łąki w zmeliorowanych dolinach Sokołdy, Kumiałki i dopływach tych rzek; - zbiorowisko ostrożenia łąkowego Cirsietum rivularis bardzo rzadki, obserwowany jednokrotnie na skraju źródliska w okolicach Kolonii Kraśniany; - zbiorowisko turzycy darniowej Caricetum cespitosae w dolinie strumienia Poganica na wilgotnych glebach torfowych. - zbiorowisko śmiałka darniowego Deschampsia caespitosa na badanym terenie dość rzadki w dolinach rzecznych i większych kompleksach wilgotnych łąk; - ziorowisko situ rozpierzchłego Epilobio Juncetum effusi na badanym terenie spotykane na mokrych łąkach o podłożu próchniczno gliniastym; - pastwisko sitowo - grzebienicowe Junco- Cynosuretum zespół w obszarze częsty; - łąka wyczyńcowa Alopecuretum pratensis zespół częsty w większych kompleksach łąkowo pastwiskowych; - zespół kłosówki wełnistej Holcetum lanati obserwowany kilkakrotnie w kompleksach łąkowych w dolinach Sokołdy i Polanicy; - łąka rajgrasowa Arrhenatheretum elatioris w zasadzie na badanym terenie nie ma typowych łąk świeżych, dominują kadłubowe zubożone warianty tego zespołu, o uproszczonej strukturze; - pastwiska życicowe - grzebienicowe Lolio- Cynosuretum zespół w obszarze pospolity, tworzy zbiorowiska z panującą życicą trwałą Lolium perenne i grzebienicą pospolitą Cynosurus cristatus oraz masowym udziałem koniczyny białej Trifolium repens; - murawa kserotermiczna z wiązówką i pięciornikiem białym Filipendula vulgaris Potentilla alba odnotowany na skarpie częściowo rozkopanego kemu w okolicach miejscowości Sierbowce. Zbiorowiska torfowisk mszysto turzycowych i mszarów: - zespół torfowców i turzycy pospolitej Sphagno Caricetum nigrae zespół na badanym terenie rzadki, wykształca się na małych powierzchniach w okrajku boru bagiennego oddział 108, Puszcza Malawicka. Ciepłolubne zbiorowiska okrajkowe: - zespół bodziszka i koniczyny alpejskiej Geranio-Trifolietum alpestris na badanym terenie rzadki; - zespół koniczyny i rzepika pospolitego Trifolio-Agrimonietum zespół na badanym terenie występuje na żyznych drobnoziarnistych glebach w kompleksie przestrzennym suchszych postaci grądów. 22

Zbiorowiska leśne i zaroślowe: - nadrzeczny łęg wierzbowy Salicetum albo-fragilis stwierdzono jeden niewielki płat zbiorowiska na tarasie zalewowym Kumiałki; - łozowisko Salicetum pentandro-cinereae zbiorowisko dość częste w opisywanym terenie; - sosnowy bór bagienny Vaccinio uliginosi Pinetum bór bagienny stwierdzono w dwóch nieckach wytopiskowych w oddziale 108 i 115 Puszczy Malawickiej; - subborealny bór mieszany Serratulo Pinetum lasy tego typu wykształciły się w oddziałach 108 i 126 na szczytach lokalnych wyniesień; - łęg jesionowo - olszowy Fraxino-Alnetum lepiej zachowane płaty zbiorowiska wykształciły się w niektórych fragmentach doliny Sokołdy i Kumiałki; - grąd Tilio cordatae-carpinetum betuli na kartowanym obszarze grądy dominują jako główne zbiorowisko leśne na odcinku położonym w Puszczy Malawickiej. 3.2. Inwentaryzacja przyrodnicza. Flora Metodyka W sezonie wegetacyjnym 2008 prowadzono prace terenowe w strefie bezpośredniego wpływu przedsięwzięcia (w pasie po 250 m od osi planowanej drogi). Inwentaryzację prowadzono następującymi metodami: A. Inwentaryzacja gatunków metodą marszrutową. B. Oznaczanie gatunków. Za gatunki szczególnie cenne uznano rośliny umieszczone w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (Kaźmierczakowa, Zarzycki 2001) oraz inne bardzo rzadko spotykane w regionie. Gatunki te opisano oddzielnie uwzględniając: pozycję (GPS), liczebność, opis siedliska i zbiorowiska, w którym populacja się znajduje. Metodykę zastosowano do inwentaryzacji wszystkich występujących roślin z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej oraz innych chronionych gatunków roślin i grzybów na tym terenie. Posługiwano się mapami w skali 1: 10 000. Wyniki Rzadkie gatunki glonów Podczas penetracji terenu wzdłuż planowanego przebiegu drogi stwierdzono występowanie następujących rzadkich gatunków glonów: Tabela 3. Rzadkie gatunki glonów Nr. Nazwa gatunkowa, systematyka 1. Ramienica Chara vulgaris L. (Charophyta, Charales, Characeae) Status ochrony Czerwona lista roślin i grzybów Polskikategoria V Występowanie Na jednym stanowisku w zalanej żwirowni w okolicach Kolonii Wasilówka Ziwentaryzowano jeden gatunek rzadkiego glona makroskopowego wymienionego w Czerwonej liście roślin i grzybów (Mirek i in. 2006) o kategorii zagrożenia V - Narażone, w w/w publikacji są to gatunki definiowane jako te, które zapewne przesuną się w najbliższej przyszłości do kategorii wymierających. 23

Rzadkie gatunki dziko występujących grzybów Podczas penetracji terenu wzdłuż planowanego przebiegu drogi stwierdzono występowanie następujących rzadkich gatunków dziko występujących grzybów: Tabela 4. Rzadkie gatunki dziko występujących grzybów Nr. Nazwa gatunkowa, systematyka Status ochrony Występowanie 1. Kisielnica trzoneczkowa Exidia glandulosa (Bull.):Fr. (Basidiomycetes, Tremellales, Exidiaceae) 2. Błyskoporek podkorowy Inonotus obliquus (Pers.: Fr.) Pilat (Basidiomycetes, Hymenochaetales, Hymenochaetaceae) 3. Czyreń sosny Phellinus pini Brot.:Fr.) A. Ames (Basidiomycetes, Hymenochaetales, Hymenochaetaceae) Czerwona lista roślin i grzybów Polski kategoria R Ochrona częściowa Czerwona lista roślin i grzybów Polski kategoria R Czerwona lista roślin i grzybów Polski kategoria R Nielicznie na martwych gałęziach dębu w grądzie oddział 126, Puszcza Malawicka Na żywej brzozie omszonej w borze bagiennym oddział 108, Puszcza Malawicka Na żywej sośnie w borze bagiennym oddział 108, Puszcza Malawicka Zinwentaryzowano trzy gatunki rzadkich grzybów wymienionych w następujących źródłach: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U.Nr.168,poz.1765); Czerwona lista roślin i grzybów Polski. (Mirek i in 2006) gdzie ustalono następujące kategorie zagrożenia dla grzybów: Ex - Wymarły i zaginiony gatunki, których występowanie w Polsce, mimo ponownych poszukiwań, nie zostało potwierdzone na stanowiskach gdzie je zbierano, ani na innych, podobnych miejscach. E- Wymierający gatunki zagrożone wymarciem, których przeżycie jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia. V- Narażone gatunki, które zapewne przesuną się w najbliższej przyszłości do kategorii wymierających, jeśli będą nadal działać czynniki zagrożenia. R- Rzadki - gatunki o ograniczonych zasięgach geograficznych, o małych obszarach siedliskowych lub też występujące na rozległym obszarze, ale w dużym rozproszeniu I - O nieokreślonym zagrożeniu gatunki, o których wiadomo tyle, że mogą być wymarłe, zaginione, wymierające, narażone lub rzadkie, a wiec zagrożone, lecz brak dostatecznej informacji, aby zaliczyć je do jednej z tych kategorii. Rzadkie gatunki dziko występujących porostów Podczas penetracji terenu wzdłuż planowanego przebiegu drogi stwierdzono występowanie następujących rzadkich gatunków dziko występujących porostów: Tabela 5. Rzadkie gatunki dziko występujących porostów Nr. Nazwa gatunkowa Status ochrony Występowanie 1. Literak właściwy Graphis stricte (L.) Ach. Czerwona lista roślin i Dość często w grądach na pniach żywych grabów. 24