Technologie informacyjne: Podstawy składu tekstu w systemie LAT E X

Wrocław, 23.03.2018 Technologie informacyjne: Podstawy składu tekstu w systemie LAT E X Wydział Matematyki Politechniki Wrocławskiej Andrzej Giniewicz

Dzisiaj na zajęciach... Podstawy składu tekstu w systemie L A T E X. 1/41

Budowa pliku źródłowego Budowa pliku źródłowego 2/41

Kodowanie plików, Ascii Pliki tekstowe przechowywane na dysku reprezentowane są w postaci ciągu bitów, najczęściej grupowanych po 8 (czyli ciągu bajtów). To w jaki sposób interpretujemy bajty zapisane w pliku jako litery zależy od przyjętego kodowania znaków. Budowa pliku źródłowego 3/41

Kodowanie plików, Ascii Pliki tekstowe przechowywane na dysku reprezentowane są w postaci ciągu bitów, najczęściej grupowanych po 8 (czyli ciągu bajtów). To w jaki sposób interpretujemy bajty zapisane w pliku jako litery zależy od przyjętego kodowania znaków. Pierwotnie komputery posługiwały się różnymi kodowaniami. Każdy producent mógł używać własnego systemu. W roku 1963 wprowadzono kodowanie Ascii (American Standard Code for Information Interchange), które znakom z zakresu 0 127 przyporządkowuje litery, cyfry i znaki specjalne. Jeden bit w bajcie pozostał nieużywany, jednakże standard Ascii dotyczył języka angielskiego. Budowa pliku źródłowego 3/41

Kodowanie plików, inne języki Sytuacja się powtórzyła. Każdy producent komputera lub systemu operacyjnego sprzedający komputery poza Stanami Zjednoczonymi zaczął używać wartości 128 255 w różnych celach. Z tego powodu pojawiło się wiele systemów kodowania przykładowo polskich znaków, np.: ISO-8859-2, Windows-1250, CP852, Mazovia, AmigaPL, CorelDraw i wiele innych. Budowa pliku źródłowego 4/41

Kodowanie plików, inne języki Sytuacja się powtórzyła. Każdy producent komputera lub systemu operacyjnego sprzedający komputery poza Stanami Zjednoczonymi zaczął używać wartości 128 255 w różnych celach. Z tego powodu pojawiło się wiele systemów kodowania przykładowo polskich znaków, np.: ISO-8859-2, Windows-1250, CP852, Mazovia, AmigaPL, CorelDraw i wiele innych. W latach 90-tych większość producentów przerzuciła się na standardy ISO, więc dla języka polskiego w użyciu były tylko dwa kodowania: Windows-1250 na systemie Windows oraz ISO-8859-2 na wszystkich innych urządzeniach. Niestety wciąż problem stanowiło to, że w jednym bajcie (256 liczb) nie dało się zawrzeć wszystkich znaków różnych języków, a łączenie dwóch kodowań w jednym pliku nie jest możliwe. Budowa pliku źródłowego 4/41

Kodowanie plików, Unikod W 1991 roku opublikowano pierwszą wersję standardu kodowania nazywanego Unikod. Jest to system, w którym oryginalnie każdy znak kodowany był za pomocą dwóch bajtów. Pozwala to zapisać większość znanych człowiekowi języków włączając w to języki dalekowschodnie (jak chiński) oraz fikcyjne (jak klingoński). Wadą tego systemu jest to, że plik zapisany w tym standardzie jest dwa razy większy, niż plik w tradycyjnych kodowaniach. Ze względu na liczbę bitów przeznaczonych na jeden znak, standard ten nazywany jest też Utf-16. Budowa pliku źródłowego 5/41

Kodowanie plików, Unikod W 1991 roku opublikowano pierwszą wersję standardu kodowania nazywanego Unikod. Jest to system, w którym oryginalnie każdy znak kodowany był za pomocą dwóch bajtów. Pozwala to zapisać większość znanych człowiekowi języków włączając w to języki dalekowschodnie (jak chiński) oraz fikcyjne (jak klingoński). Wadą tego systemu jest to, że plik zapisany w tym standardzie jest dwa razy większy, niż plik w tradycyjnych kodowaniach. Ze względu na liczbę bitów przeznaczonych na jeden znak, standard ten nazywany jest też Utf-16. Rozwiązaniem okazał się być opublikowany w 1993 roku standard Utf-8, który maksymalizuje kompatybilność z Ascii, zapisując znaki za pomocą jednego, dwóch lub trzech bajtów znaki Ascii mają jeden bajt, inne często używane dwa, natomiast egzotyczne trzy. Budowa pliku źródłowego 5/41

Kodowanie plików, Utf-8 Według raportu firmy Google, w 2008 roku format Utf-8 stanowił większość kodowań stosowanych na stronach internetowych. Również większość systemów operacyjnych stosuje dziś to kodowanie, ponieważ przykładowo można łączyć różne języki przykładowo stosując oryginalne pisownie nazwisk w bibliografii. Jeśli chodzi o język polski, dziś stosowane są głównie dwa kodowania: Utf-8 oraz nieco już prehistoryczne Windows-1250. Budowa pliku źródłowego 6/41

Kodowanie plików, Utf-8 Według raportu firmy Google, w 2008 roku format Utf-8 stanowił większość kodowań stosowanych na stronach internetowych. Również większość systemów operacyjnych stosuje dziś to kodowanie, ponieważ przykładowo można łączyć różne języki przykładowo stosując oryginalne pisownie nazwisk w bibliografii. Jeśli chodzi o język polski, dziś stosowane są głównie dwa kodowania: Utf-8 oraz nieco już prehistoryczne Windows-1250. Sam zapis kodowania w Utf-8 może odbyć się w dwóch wariantach z bom (Byte Order Mask) lub bez. Obecnie standard zaleca nieużywanie bom, jednakże niektóre edytory na systemie Windows, które jakkolwiek obsługują standard Utf-8, wciąż używają tego zapisu. Budowa pliku źródłowego 6/41

Kodowanie plików, przyszłość Warto zauważyć, że Unikod jest standardem ISO konkretniej Utf-8 ma szansę stać się globalnym standardem, który wyprze pozostałe. Niestety, wciąż trzeba będzie obsługiwać historyczne kodowania. To oznacza, że komputer nie może zgadnąć, w jakim kodowaniu jest plik. Ciąg bajtów to po prostu ciąg bajtów i aby zapisać w pliku w jakimś standardzie kodowanie, najpierw należałoby go otworzyć, a do tego musimy znać kodowanie. Budowa pliku źródłowego 7/41

Kodowanie plików, przyszłość Warto zauważyć, że Unikod jest standardem ISO konkretniej Utf-8 ma szansę stać się globalnym standardem, który wyprze pozostałe. Niestety, wciąż trzeba będzie obsługiwać historyczne kodowania. To oznacza, że komputer nie może zgadnąć, w jakim kodowaniu jest plik. Ciąg bajtów to po prostu ciąg bajtów i aby zapisać w pliku w jakimś standardzie kodowanie, najpierw należałoby go otworzyć, a do tego musimy znać kodowanie. Z tego powodu najczęściej systemy operacyjne mają ustawione jakieś kodowanie domyślne i to w tym kodowaniu otwierają i zapisują pliki jeśli otworzymy inny plik, przykładowo z innego systemu, pojawią się krzaczki. Budowa pliku źródłowego 7/41

Kodowanie plików, konwersja Na systemach rodziny Unix istnieje program iconv, który pozwala konwertować pliki pomiędzy różnymi kodowaniami. Potrafi on rozpoznać większość wciąż stosowanych kodowań oraz kodowania historyczne (ponad 140 kodowań). Niestety, aby skonwertować plik wciąż musimy wiedzieć w jakim jest kodowaniu i do jakiego kodowania chcemy go zamienić (zakładając, że nie chcemy próbować na ślepo aż się uda). Budowa pliku źródłowego 8/41

Kodowanie fontów Podobna sytuacja występuje z kodowaniem fontów. O fontach możemy myśleć jak o ponumerowanych zbiorach obrazów literek (glifach). Oznacza to, że po odczytaniu kodu oznaczającego literę A, musimy jeszcze poznać numer obrazka z pliku fontu, w którym zapisany jest kształt litery A. Budowa pliku źródłowego 9/41

Kodowanie fontów Podobna sytuacja występuje z kodowaniem fontów. O fontach możemy myśleć jak o ponumerowanych zbiorach obrazów literek (glifach). Oznacza to, że po odczytaniu kodu oznaczającego literę A, musimy jeszcze poznać numer obrazka z pliku fontu, w którym zapisany jest kształt litery A. Obecnie, w dobie fontów w standardzie TTF (True Type Font) oraz OTF (Open Type Font), kodowanie fontów jest zapisane w tak zwanej mapie znaków (cmap, od character map), która znajduje się w pliku fontu oraz zawiera informacje pozwalające skonwertować dany symbol Unikodu na numer glifu. Nie znaczy to jednak, że kodowanie fontów nie występuje tylko jest zapisane od razu w pliku. Budowa pliku źródłowego 9/41

System T E X motywacja System T E X (czyt. tech, od greckich liter τεχ), jest owocem prac matematyka i informatyka, Donalda Ervina Knutha. W 1969 ukazał się pierwszy tom jego serii Sztuka programowania, który był złożony przy pomocy czcionek firmy Monotype. W 1977 roku wydruk kolejnych części miał się odbyć metodą fotoskładu. Jakość była tak rozczarowująca, że Knuth postanowił najpierw stworzyć narzędzie do porządnego składu, a dopiero potem wydać książkę. Budowa pliku źródłowego 10/41

System T E X wersje W 1978 roku pojawiła się pierwsza wersja składu T E X. W 1982 roku pojawiła się wersja 2, zawierająca pełny język programowania. Wersja 3 uwzględniająca 8 bitowe znaki pojawiła się w 1989 roku. Obecnie numer wersji T E Xa to 3.14159265 (wartość dąży do π), przy czym co wersję dopisywana jest jedna cyfra rozwinięcia dziesiętnego. Od czasu T E Xa praktycznie nie wynaleziono znacząco lepszych narzędzi do składu, czego dowodem może być to, że obecnie stosowany system dzielenia wyrazów w przeglądarkach internetowych jest niemalże bezpośrednim przełożeniem algorytmów z T E Xa. Budowa pliku źródłowego 11/41

System T E X cechy T E X jest systemem składu. Nie powstał po to, aby wygodnie się w nim składało dokumenty. Powstał po to, aby efekt wyglądał profesjonalnie i aby dać maksimum kontroli typografowi. Pracuje on na zasadzie kompilacji co oznacza, że przygotowujemy plik źródłowy, następnie uruchamiamy program T E X, który go przetwarza i w efekcie otrzymujemy plik wynikowy. Budowa pliku źródłowego 12/41

System T E X cechy T E X jest systemem składu. Nie powstał po to, aby wygodnie się w nim składało dokumenty. Powstał po to, aby efekt wyglądał profesjonalnie i aby dać maksimum kontroli typografowi. Pracuje on na zasadzie kompilacji co oznacza, że przygotowujemy plik źródłowy, następnie uruchamiamy program T E X, który go przetwarza i w efekcie otrzymujemy plik wynikowy. Ważne jest to, że T E X czyta plik tylko raz (praktycznie znak po znaku) i nie ma wglądu w to, co będzie za chwilę. Oznacza to, że składając spis treści na stronie powiedzmy 5, nie możemy jeszcze powiedzieć jakie w książce pojawią się rozdziały. Budowa pliku źródłowego 12/41

System T E X cechy T E X jest systemem składu. Nie powstał po to, aby wygodnie się w nim składało dokumenty. Powstał po to, aby efekt wyglądał profesjonalnie i aby dać maksimum kontroli typografowi. Pracuje on na zasadzie kompilacji co oznacza, że przygotowujemy plik źródłowy, następnie uruchamiamy program T E X, który go przetwarza i w efekcie otrzymujemy plik wynikowy. Ważne jest to, że T E X czyta plik tylko raz (praktycznie znak po znaku) i nie ma wglądu w to, co będzie za chwilę. Oznacza to, że składając spis treści na stronie powiedzmy 5, nie możemy jeszcze powiedzieć jakie w książce pojawią się rozdziały. Aby temu zaradzić, można stworzyć serię plików tymczasowych, np.:.toc,.aux, itp. zawierające informacje o tym, co będzie dalej. Plik taki tworzony jest przy pierwszej kompilacji i wykorzystywany przy kolejnej. Wobec tego, proces kompilacji musimy często uruchamiać kilkukrotnie (zwykle 2 3 razy). Budowa pliku źródłowego 12/41

System L A T E X W 1985 roku, za sprawą Lesliego Lamporta powstał system L A T E X, będący zbiorem makr zaprogramowanych w systemie T E X. Makra te mają na celu odciążenie piszącego z konieczności składania, implementowania wielu pomocniczych narzędzi oraz zbytniego myślenia o wyglądzie dokumentu, na rzecz myślenia o jego strukturze. Budowa pliku źródłowego 13/41

System L A T E X W 1985 roku, za sprawą Lesliego Lamporta powstał system L A T E X, będący zbiorem makr zaprogramowanych w systemie T E X. Makra te mają na celu odciążenie piszącego z konieczności składania, implementowania wielu pomocniczych narzędzi oraz zbytniego myślenia o wyglądzie dokumentu, na rzecz myślenia o jego strukturze. System ten korzysta z koncepcji pakietów oraz klas dokumentów. Klasy dokumentów zawierają informacje o wyglądzie, natomiast pakiety oferują dodatkową funkcjonalność, którą można wykorzystać. Budowa pliku źródłowego 13/41

System L A T E X W 1985 roku, za sprawą Lesliego Lamporta powstał system L A T E X, będący zbiorem makr zaprogramowanych w systemie T E X. Makra te mają na celu odciążenie piszącego z konieczności składania, implementowania wielu pomocniczych narzędzi oraz zbytniego myślenia o wyglądzie dokumentu, na rzecz myślenia o jego strukturze. System ten korzysta z koncepcji pakietów oraz klas dokumentów. Klasy dokumentów zawierają informacje o wyglądzie, natomiast pakiety oferują dodatkową funkcjonalność, którą można wykorzystać. Dokument składa się z preambuły oraz ciała dokumentu. Budowa pliku źródłowego 13/41

System L A T E X prosty dokument \documentclass{article} \usepackage[utf8]{inputenc} \usepackage[t1]{fontenc} \usepackage{polski} \author{jan Kowalski} \title{pierwszy artykuł} \date{wrocław, 4.11.2015} \begin{document} \maketitle Mój pierwszy artykuł. \end{document} Budowa pliku źródłowego 14/41

System L A T E X prosty dokument % komentarze piszemy po znaku procent \documentclass{article} % <- klasa dokumentu to article \usepackage[utf8]{inputenc} % <- kodowanie pliku to utf8 \usepackage[t1]{fontenc} % <- kodowanie fontów to T1 \usepackage{polski} % <- ładujemy pakiet do obsługi języka % podajemy autora, tytuł i datę \author{jan Kowalski} \title{pierwszy artykuł} \date{wrocław, 4.11.2015} \begin{document} \maketitle Mój pierwszy artykuł. \end{document} % <- tu zaczyna się ciało dokumentu % <- wstawiamy informacje o tytule % <- tu kończy się dokument Budowa pliku źródłowego 15/41

System L A T E X pierwszy efekt Pierwszy artykuł Jan Kowalski Wrocław, 4.11.2015 Mój pierwszy artykuł. 1 Budowa pliku źródłowego 16/41

System L A T E X podstawy W L A T E Xu skład przygotowujemy pisząc odpowiednie komendy. Przykładowo, komendami są \author, \title lub \date. Budowa pliku źródłowego 17/41

System L A T E X podstawy W L A T E Xu skład przygotowujemy pisząc odpowiednie komendy. Przykładowo, komendami są \author, \title lub \date. Komendy mogą mieć argumenty obowiązkowe (podawane w nawiasach klamrowych grupujących) oraz opcjonalne (podawane w nawiasach prostokątnych). Budowa pliku źródłowego 17/41

System L A T E X podstawy W L A T E Xu skład przygotowujemy pisząc odpowiednie komendy. Przykładowo, komendami są \author, \title lub \date. Komendy mogą mieć argumenty obowiązkowe (podawane w nawiasach klamrowych grupujących) oraz opcjonalne (podawane w nawiasach prostokątnych). W przykładzie widzimy linię \usepackage[utf8]{inputenc}. Komenda \usepackage służy do ładowania pakietów. Jej obowiązkowym parametrem jest nazwa pakietu. Ponieważ nie wszystkie pakiety wymagają opcji, \usepackage nie może wymagać podania kolejnych dlatego nazwę kodowania pliku przekazujemy jako parametr opcjonalny. Budowa pliku źródłowego 17/41

System L A T E X podstawy W L A T E Xu skład przygotowujemy pisząc odpowiednie komendy. Przykładowo, komendami są \author, \title lub \date. Komendy mogą mieć argumenty obowiązkowe (podawane w nawiasach klamrowych grupujących) oraz opcjonalne (podawane w nawiasach prostokątnych). W przykładzie widzimy linię \usepackage[utf8]{inputenc}. Komenda \usepackage służy do ładowania pakietów. Jej obowiązkowym parametrem jest nazwa pakietu. Ponieważ nie wszystkie pakiety wymagają opcji, \usepackage nie może wymagać podania kolejnych dlatego nazwę kodowania pliku przekazujemy jako parametr opcjonalny. Oprócz komend w systemie L A T E X są również środowiska. W przykładzie występowało środowisko document, które rozpoczynało się komendą \begin{document} i kończyło komendą \end{document}. Środowiska zawsze muszą mieć początek i koniec. Budowa pliku źródłowego 17/41

W pliku Wewnątrz pliku w większości sytuacji znaki spacji oraz entery są traktowane tak samo. Co więcej, kilka spacji z rzędu zamienianych jest na jedną spację. Wyjątek stanowi na przykład spacja ignorowana bezpośrednio po komendzie bez opcji oraz tak zwana pusta linia. Pusta linia, czyli przykładowo dwa naciśnięcia klawisza Enter z rzędu, traktowane jest jako wskazanie początku nowego akapitu. Dzięki temu możemy swobodnie dzielić tekst na linie tak, jak nam wygodnie. Mamy też wizualną informację wskazującą nam, gdzie kończy się akapit i zaczyna kolejny. Budowa pliku źródłowego 18/41

Klasy dokumentów Istnieje kilka podstawowych klas dokumentów: book klasa do składu książek. Może mieć części, rozdziały i dodatki. Nie może mieć streszczenia, ale pozwala wydzielić materiały wprowadzające, tekst główny i materiały uzupełniające. report klasa do składu raportów. Może mieć rozdziały, ale nie części. Może mieć streszczenie, ale składa się tylko z tekstu głównego. article klasa do składania artykułów. Nie może mieć ani części ani rozdziałów. Może mieć streszczenie, ale składa się tylko z tekstu głównego. Do polskiej tradycji typograficznej dostosowane są klasy Marcina Wolińskiego (mwbk, mwrep oraz mwart odpowiadające kolejno książce, raportowi i artykułowi). Budowa pliku źródłowego 19/41

Formatowanie tekstu Aby uzyskać znaki $, &, %, #, _, {, }, \, ~ używamy komend \$, \&, \%, \#, \_, \{, \}, \textbackslash, \textasciitilde. Budowa pliku źródłowego 20/41

Formatowanie tekstu Aby uzyskać znaki $, &, %, #, _, {, }, \, ~ używamy komend \$, \&, \%, \#, \_, \{, \}, \textbackslash, \textasciitilde. Nazwy T E X i L A T E X zapisujemy komendami \TeX i \LaTeX. Budowa pliku źródłowego 20/41

Formatowanie tekstu Aby uzyskać znaki $, &, %, #, _, {, }, \, ~ używamy komend \$, \&, \%, \#, \_, \{, \}, \textbackslash, \textasciitilde. Nazwy T E X i L A T E X zapisujemy komendami \TeX i \LaTeX. Do zapisu wielokropka używamy komendy \ldots. Aby zapisać spację, używamy spacji, \ lub ~. Korzystanie z \ jest konieczne, jeśli na przykład chcemy umieścić spację bezpośrednio po komendzie bez opcji, ponieważ wtedy spacje są ignorowane. Znaku ~ użyjemy do zapisu niełamliwej spacji. Przykładowo: System \TeX powstał\ldots da w wyniku System T E Xpowstał..., podczas gdy System \TeX\ powstał\ldots da w wyniku System T E X powstał..., natomiast System~\TeX~powstał\ldots da w wyniku System T E X powstał... Budowa pliku źródłowego 20/41

Formatowanie tekstu Podstawowym elementem jest wyróżnienie. Do wyróżniania tekstu używamy komendy \emph{tekst}. Cudzysłowy uzyskujemy za pomocą dwóch przecinków oraz dwóch apostrofów lub nawiasów trójkątnych, zapis,,welcome to <<my>> World da w wyniku Welcome to «my» World. Budowa pliku źródłowego 21/41

Formatowanie tekstu Podstawowym elementem jest wyróżnienie. Do wyróżniania tekstu używamy komendy \emph{tekst}. Cudzysłowy uzyskujemy za pomocą dwóch przecinków oraz dwóch apostrofów lub nawiasów trójkątnych, zapis,,welcome to <<my>> World da w wyniku Welcome to «my» World. Jeśli chodzi o zapis kresek poziomych, stosujemy dywiz (-), półpauzę (--) oraz pauzę (---). Pakiet polski definiuje dodatkowo komendy \dywiz, \ppauza oraz \pauza, które zachowują się zgodnie z polskimi normami (w szczególności różnice dotyczą przenoszenia wyrazów, łamania linii oraz odstępów wokół symboli). Budowa pliku źródłowego 21/41

Podział dokumentu \frontmatter (tylko książki) \mainmatter (tylko książki) \backmatter (tylko książki) \appendix (tylko książki) \part{tytuł} (tylko książki) \chapter{tytuł} (tylko książki i raporty) \section{tytuł} \subsection{tytuł} \subsubsection{tytuł} \paragraph{tytuł} \subparagraph{tytuł} Budowa pliku źródłowego 22/41

Referencje Ważnym elementem są referencje. Dzięki temu, nie musi nas interesować to, na której stronie coś wyląduje lub jaki będzie miało numer. W tym celu posługujemy się etykietami tworzonymi komendą \label. Zwykle etykiety odnoszą się do pierwszej rzeczy do której mogą występującej tuż przed nimi. Przykładowo możemy stworzyć etykietę rozdziału: \chapter{o gęślej jaźni}\label{chap:jazn} Budowa pliku źródłowego 23/41

Referencje Ważnym elementem są referencje. Dzięki temu, nie musi nas interesować to, na której stronie coś wyląduje lub jaki będzie miało numer. W tym celu posługujemy się etykietami tworzonymi komendą \label. Zwykle etykiety odnoszą się do pierwszej rzeczy do której mogą występującej tuż przed nimi. Przykładowo możemy stworzyć etykietę rozdziału: \chapter{o gęślej jaźni}\label{chap:jazn} Dzięki temu możemy odwoływać się do rozdziału pisząc \ref{chap:jazn} (komenda ta zostanie zastąpiona numerem rozdziału) lub \pageref{chap:jazn} (komenda ta zostanie zastąpiona numerem strony). Przykładowo możemy napisać: W rozdziale \ref{chap:jazn} na stronie \pageref{chap:jazn} udowodniliśmy, że Budowa pliku źródłowego 23/41

Inne części dokumentu Do ważniejszych elementów zaliczymy komendy: \maketitle wstawiającą stronę tytułową, \tableofcontents wstawiającą spis treści, \listoffigures spis rysunków oraz \listoftables spis tabel. Budowa pliku źródłowego 24/41

Formatowanie akapitu Możemy wyrównywać tekst przy pomocy środowisk: \begin{center} tekst \end{center} da w wyniku: tekst Podobnie wyrównanie do lewej da środowisko flushleft, natomiast do prawej flushright. Budowa pliku źródłowego 25/41

Formatowanie akapitu Możemy wyrównywać tekst przy pomocy środowisk: \begin{center} tekst \end{center} da w wyniku: tekst Podobnie wyrównanie do lewej da środowisko flushleft, natomiast do prawej flushright. Do składu cytatów służą środowiska quote (krótkie cytaty) oraz quotation (dłuższe lub kilka). Wiersze złożymy za pomocą środowiska verse, natomiast fragmenty kodu za pomocą verbatim. Budowa pliku źródłowego 25/41

Wyliczenia i wypunktowania Możemy skorzystać z jednego z trzech sposobów wyliczeń, mamy wypunktowania: \begin{itemize} \item raz \item dwa \item trzy \end{itemize} raz dwa trzy Budowa pliku źródłowego 26/41

Wyliczenia i wypunktowania Mamy też wyliczenia: \begin{enumerate} \item raz \item dwa \item trzy \end{enumerate} 1. raz 2. dwa 3. trzy Budowa pliku źródłowego 27/41

Wyliczenia i wypunktowania Możemy skorzystać również z definicji: \begin{description} \item[one] raz \item[two] dwa \item[three] trzy \end{description} one raz two dwa three trzy Budowa pliku źródłowego 28/41

Rodzaje pisma Jeśli wyróżnienie z jakiegoś powodu nam nie wystarcza, możemy posłużyć się innymi komendami, np.: \textup{tekst} odmiana prosta, \textit{tekst} italik, \textsl{tekst} pochylenie, \textsc{tekst} kapitaliki, \textmd{tekst} średnia grubość, \textbf{tekst} pogrubienie, \textrm{tekst} wariant szeryfowy, \textsf{tekst} wariant bezszeryfowy, \texttt{tekst} wariant maszynowy. Zwykle domyślnie włączona jest odmiana prosta, średniej grubości w wariancie szeryfowym. Komendy te można łączyć. Budowa pliku źródłowego 29/41

Załączanie rysunków Jeśli do dokumentu włączymy pakiet graphicx będziemy mogli wykorzystać komendę \includegraphics[opcje]{plik}. Przykładowo, możemy napisać \includegraphics[width=5cm]{obrazek.png} aby załączyć obrazek o odpowiedniej szerokości. Możemy bez trudu załączyć obrazki w formatach bitmapowych (np.: png lub jpg) lub wektorowych (pdf). Jeśli tylko możliwe, powinniśmy korzystać z formatów wektorowych, jeśli nie, z formatów bitmapowych o bezstratnej kompresji (np.: png). Budowa pliku źródłowego 30/41

Załączanie tabel Tabele tworzymy za pomocą środowiska tabular. Kolumny oddzielamy za pomocą znaku &, wiersze za pomocą \\. Dodatkowo przydatne mogą być \hline (tworzące linię poziomą) oraz \cline{od-do} (tworzące linię poziomą we wskazanych kolumnach). Liczbę kolumn oraz wyrównywanie deklarujemy przez opcję do środowiska. Wpisujemy tam ciąg znaków, oznaczający kolejno: (linia pionowa), l (kolumna wyrównywana do lewej), r (kolumna wyrównywana do prawej), c (kolumna wyśrodkowana), p{6cm} (kolumna konkretnej szerokości tu 6cm) oraz @{tekst} (znak oddzielający kolumny). Budowa pliku źródłowego 31/41

Scalanie komórek Istnieje możliwość scalenia komórek w jedną. Aby scalić komórki w poziomie, używamy komendy \multicolumn{n}{a}{c}, gdzie n jest liczbą kolumn do scalenia, a nową specyfikacją wyrównywania dla scalonej komórki, natomiast c jest zawartością scalonej komórki. Jeśli do dokumentu załączymy pakiet multirow, będziemy również mogli łączyć komórki w pionie. Budowa pliku źródłowego 32/41

Przykład tabeli \begin{tabular}{c c c} \textbf{nagłówej 1} & \textbf{nagłówek 2} & \textbf{nagłówek 3} \\ \hline 1 & 2 & 3 \\ test & Hello & World \end{tabular} Nagłówej 1 Nagłówek 2 Nagłówek 3 1 2 3 test Hello World Budowa pliku źródłowego 33/41

Przykład tabeli \begin{tabular}{ r p{3cm} }\hline Kto & powiedział \\ \hline\hline Hans Freudental &Ze wszystkich nauk humanistycznych matematyka jest najbardziej humanistyczna.\\ Fox & Jacha-chacha-chacha-chow! \\ \hline \end{tabular} Kto Hans Freudental Fox powiedział Ze wszystkich nauk humanistycznych matematyka jest najbardziej humanistyczna. Jacha-chachachacha-chow! Budowa pliku źródłowego 34/41

Przykład tabeli \begin{tabular}{l r@{,}l} \multicolumn{1}{c }{\textbf{produkt}} & \multicolumn{2}{c}{\textbf{cena}} \\ \hline Rzecz A & 9 & 99 \\ Inna rzecz & 1001 & 04 \\ Jeszcze inna rzecz & 0 & 07 \end{tabular} Produkt Cena Rzecz A 9,99 Inna rzecz 1001,04 Jeszcze inna rzecz 0,07 Budowa pliku źródłowego 35/41

Elementy pływające Aby rozmieścić ilustracje lub tabele, możemy wykorzystać środowiska figure lub table odpowiednio. Piszemy np.: \begin{figure} \begin{center} \includegraphics[width=5cm]{obrazek.png} \end{center} \caption{podpis pod obrazkiem} \label{fig:obrazek} \end{figure} Wykresy lub tabele będą automatycznie numerowane i rozmieszczane. Podpis zdefiniowany jest w komendzie \caption. Odwołania do rysunków możemy uzyskać, jeśli do obrazka dodamy etykietę. Budowa pliku źródłowego 36/41

Elementy oblane Elementy pływające, czyli automatycznie rozmieszczane, są dobrym rozwiązaniem dla ilustracji pomocniczych. Jeśli ilustracja jest częścią treści, zamiast środowiska figure możemy użyć środowiska wrapfigure z pakietu wrapfig. W środowisku tym podajemy dodatkowo wyrównywanie (r lub l) oraz szerokość (w jednostkach rzeczywistych lub zależnych od tekstu). Przykładowo \begin{wrapfigure}{r}{0.5\textwidth}... \end{wrapfigure} jest odpowiednikiem środowiska figure, ale zdjęcie zostanie oblane tekstem (zajmie połowę kolumny tekstu po prawej stronie) i umieszczone możliwie blisko miejsca użycia środowiska. Budowa pliku źródłowego 37/41

Elementy połączone Jeśli chcemy umieścić kilka wykresów na jednej ilustracji, możemy skorzystać z pakietu subcaption. Przykładowo: \begin{figure} \begin{subfigure}... \caption{...} \end{subfigure} \begin{subfigure}...\end{subfigure} \caption{...} \end{figure} spowoduje utworzenie jednej ilustracji, przykładowo numer 1 oraz dwóch mniejszych oznaczonych na a i b. Zwróćmy uwagę, że w tym przykładzie są trzy różne podpisy można też umieścić trzy różne etykiety i odwoływać się do całości lub części rysunku. Budowa pliku źródłowego 38/41

Źródła L A T E X. System opracowywania dokumentów. Podręcznik i przewodnik użytkownika (książka autora: Leslie Lamport), Nie za krótkie wprowadzenie do systemu L A T E X (online), https://en.wikibooks.org/wiki/latex (online), The L A T E X Companion (zaawansowana książka kucharska), T E X. Przewodnik użytkownika (książka autora: Donald E. Knuth) Budowa pliku źródłowego 39/41

W następnych odcinkach... Ciąg dalszy obecnego wykładu (między innymi: wzory matematyczne, bibliografia, tworzenie własnych komend i środowisk, pudełka oraz klej i radzenie sobie z błędami, tworzenie slajdów, TikZ). Budowa pliku źródłowego 40/41

Pytania? Budowa pliku źródłowego 41/41