Wydarzenia z 2008 r., oraz ostatnie 20 lat historii Gruzji, jasno pokazały,

Nowa Polityka Wschodnia 2012, nr 2 (3) ISSN 2084-3291 I r a k l i M a t c h a r a s h v i l i Przemysł zbrojeniowy Gruzji Wydarzenia z 2008 r., oraz ostatnie 20 lat historii Gruzji, jasno pokazały, że kraj ten nie może być całkowicie zależny od dostaw uzbrojenia z krajów trzecich i potrzebuje mieć własny przemysł zbrojeniowy. Gruzja nie jest członkiem żadnego paktu militarnego i żaden kraj nie jest zobowiązany do udzielenia jej pomocy w razie ewentualnego konfliktu zbrojnego. Stało się to oczywiste w sierpniu 2008 r., w trakcie rosyjsko- -gruzińskiej wojny oraz w okresie następnym, kiedy Gruzja miała problemy z dostawami broni i amunicji z zagranicy. Dlatego w Tbilisi zapadła decyzja o odbudowie i modernizacji tych resztek przemysłu zbrojeniowego, które dostały się Gruzji po rozpadzie Związku Radzieckiego. Za czasów Związku Radzieckiego na terenie ówczesnej Gruzińskiej SSR funkcjonowały dwie duża zakłady zbrojeniowe: Tbiliska Fabryka Lotnicza 31 oraz Zakład Remontowy dla Wojsk Pancernych. Tbiliska Fabryka Lotnicza 31 powstała we wrześniu 1941 r. w skutek ewakuacji fabryki lotniczej 31 z Taganrogu. W czasie wojny fabryka produkowała samoloty myśliwskie LaGG-3, La-5 oraz Jak-3. Od 1946 r. fabryka rozpoczęła produkcję pierwszych radzieckich myśliwców odrzutowych Jak-15 a następnie Jak- 17, Jak-23, Mig-15 i Mig-17 a od 1957 r. Mig-21. Produkowano też lotnicze skrzydlate rakiety typu K10S- kometa (wyprodukowano 1669 sztuk). Od 1978 r. rozpoczęto seryjną produkcję jednych z najlepszych radzieckich samolotów szturmowych Su-25, różnej modyfikacji. Ogółem wyprodukowano do 900 maszyn tego typu. W tym samym okresie produkowano też kierowane rakiety lotnicze powietrze-powietrze R-60(ponad 30 000

178 I r a k l i M a t c h a r a s h v i l i sztuk) oraz R-73 (ponad 6000 sztuk). Tbiliska Fabryka Lotnicza uczestniczyła też w produkcji części do radzieckiego statku kosmicznego wielorazowego użytku (wahadłowca) Buran. Po rozpadzie Związku Radzieckiego strona rosyjska ewakuowała w głąb Rosji albo sprzedała za granicą dużą część sprzętu i maszyn fabryki. Niepodległej Gruzji fabryka dostała się w opłakanym stanie. Samoloty szturmowe Su-25, produkowane w Tbiliskiej Fabryce Lotniczej, dowiodły swojej skuteczności w konfliktach na całym świecie. Wykorzystywało je też lotnictwo już niepodległej Gruzji, we wszystkich konfliktach. Podczas wojny w 2008 r., samoloty te wykorzystywała zarówno strona gruzińska, jak i rosyjska. Lotnictwo rosyjskie zbombardowało też terytorium Tbiliskiej Fabryki Lotniczej (pas startowy), ale ze znikomym skutkiem. Jeżeli w nalocie na fabrykę uczestniczyły samoloty szturmowe typu Su-25 a jest to wielce prawdopodobne, to można powiedzieć, że bombardowały one swoją macierzystą fabrykę. Po rozpadzie Związku Radzieckiego fabryka podupadła, ale nadal produkowała samoloty Su-25 (w znikomych ilościach), część z których była sprzedawana za granicą a część zasiliła szeregi gruzińskiego lotnictwa wojskowego. W 2000 r., fabryka została sprywatyzowana. W tym okresie zajmowała się głównie remontem samolotów i helikopterów, należących do gruzińskich sił zbrojnych oraz produkcją lekkich samolotów cywilnych. Gruziński Su-25

Przemysł zbrojeniowy Gruzji 179 Tbiliska Fabryka Lotnicza aktywnie współpracowała też z izraelskimi kompaniami zbrojeniowymi, takimi jak Elbit. Wspólnymi izraelsko- -gruzińskimi siłami została opracowana i głęboko zmodernizowana wersja samolotu szturmowego Su-25 Skorpion. W lipcu 2010 r. fabryka została podporządkowana Ministerstwu Obrony Gruzji i weszła w skład Rządowego Centrum Wojskowo-Technicznego Delta. Pozostałością Związku Radzieckiego na terenie Gruzji był też Zakład Remontowy Wojsk Pancernych, potocznie zwany Fabryką Czołgów. Zakład ten remontował sprzęt pancerny należący do Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego. Po rozpadzie Związku Radzieckiego powtórzyła się ta sama sytuacja, co w Tbiliskiej Fabryce Lotniczej większość sprzętu została ewakuowana albo sprzedana przez Rosję. W początkowym okresie walki o niepodległość (1989 1991), kiedy zakłady zbrojeniowe, jak i cały kraj, ciągle kontrolowały wojska ZSSR, w nielegalnych zakładach rozpoczęto produkcję pierwszych gruzińskich pistoletów maszynowych Iveria zasilanych amunicją 9x18 makarowa. Wizualnie pistolet maszynowy przypominał radziecki pistolet maszynowy PPS-Sudajewa. Jakość wykonania była bardzo niska. PM Iveria kal. 9x18 Po uzyskaniu niepodległości w 1991 r., Gruzja wplatała się w szereg bratobójczych i etnicznych konfliktów, w związku z czym zapotrzebowanie na broń i amunicję było dość duże. Wycofujące się wojska radzieckie wywio-

180 I r a k l i M a t c h a r a s h v i l i zły ze sobą część maszyn, co uniemożliwiło Gruzinom rozpoczęcie produkcji najbardziej potrzebnej w tym czasie, lekkiej artylerii, broni strzeleckiej oraz amunicji. W trakcie wojen na początku lat 90. domorośli gruzińscy rzemieślnicy z luf uszkodzonych czołgów T-55 produkowali moździerze kal. 120 mm a z pojedynczych rur z bloków niekierowanych rakiet lotniczych S-5 (kal. 57 mm), prowizoryczne ręczne granatniki przeciwpancerno-przeciwpiechotne. Granatnik domowej roboty strzelający niekierowanymi lotniczymi rakietami 57 mm S-5 W połowie lat 90. w Gruzji, na bazie karabinka szturmowego AK74U oraz AKM, były produkowane pistolety maszynowy kal. 9x19 Kavkasioni, Gorda oraz Tao (wszystkie w śladowych ilościach). Pistolet maszynowy Kavkasioni, wizualnie przypominający krótkiego kalacha, zasilany był dwoma zespawanymi magazynkami pudełkowymi po 25 naboi. Istniała też możliwość mocowania tłumiku dźwięku. Gorda, zasilany był jednorzędowym 30-nabojowym magazynkiem. PM Tao był skonstruowany w systemie bull-pup 1. Wszystkie one bazowały na różnych modyfikacjach karabinka szturmowego kałasznikowa. 1 http://armada.ge/?p=16165

Przemysł zbrojeniowy Gruzji 181 PM Gorda na naboje 9x19 PM Kavkasioni-2000 strzelająca nabojami 9x19 Równocześnie z PM Kavkasioni, we współpracy z włoską firmą Fratelli Tanfoglio S.N.C, produkowany był też pistolet automatyczny Tanfoglio kavkasioni kal. 9x19 lub 40 S&W. Pistolet ten w małych ilościach był sprzedawany za granicą (do Włoch), ale pod koniec lat 90. zaniechano produkcji. Pistolety Tanfoglio kavkasioni W latach 90. w śladowych ilościach był też produkowany małokalibrowy pistolet do samoobrony Armazi kal. 6,35 mm.

182 I r a k l i M a t c h a r a s h v i l i Pistolet Armazi kal. 6,35 mm W 2002 r. prywatna firma Toriteks prowadziła badania nad kamizelką kuloodporną Toritek 2. Kamizelka była produkowana z włókien bazaltowych i wytrzymywała trafienie z przeciwpancernego naboju kal. 7,62x54 wystrzeliwanego z karabinu wyborowego SVD 2. Kamizelka Toritek-2 cieszyła się dużym zainteresowaniem na wystawach międzynarodowych. W późnych latach 90. prowadzone były też prace nad lekkim samochodem rozpoznawczym pod nazwą Delga-1 3. Samochód zbudowany na bazie samochodu osobowego Niva uzbrojony był PPK Fagot, 30 mm granatnik automatyczny AGS17, oraz w dwie KM kal. 7,62 mm PKM. Prawdopodobnie zbudowano tylko dwie wersje tego pojazdu. Samochód rozpoznawczy Delga-1 2 http://video.myhit.ge/?v=cd8o2ze0kovho8klbutm3l156&phpsessid=47ubin6 lsfc4h77kj08je36lk669nato 3 http://www.sinopa.ee/sor/boraznoe/gruzinavto/avto01.htm

Przemysł zbrojeniowy Gruzji 183 Jednym z najciekawszych rodzajów uzbrojenia zaprojektowanych na początku lat 90. w Gruzji, był zaprojektowany przez genialnego wynalazcę Germana Hitalaszwiliego, 60 mm bezszumny moździerz do zadań specjalnych i dywersyjnych, potocznie nazywany Mumu. Informacja na temat tego moździerza jest szczątkowa. Prawdopodobnie działa na zasadzie odcięcia gazów prochowych a wizualnie przypomina francuski lekki moździerz FLG. Masa moździerza wynosiła 5 kg, masa pocisku 1 kg, zasięg od 50 m do 500 m, szybkostrzelność 25 30 pocisków na minutę, dźwięk wystrzału wynosił 25 30 decybeli. Zmodyfikowana wersja tego moździerza, pod nazwą Mkudro, została przedstawiona w 2012 r. podczas wizyty Prezydenta Gruzji w Wojskowym Centrum Naukowo-Badawczym Delta. Gruziński 60 mm bezgłośny moździerz Mumu Ważne zmiany w gruzińskim przemyśle zbrojeniowym zaszły w 2003 r. po tzw. rewolucji róż i utworzenia prozachodnio nastawionego rządu Michaila Saakashviliego. Wielokrotnie wzrosło dofinansowanie dla wojska, oraz niszczejącego z braku funduszy i korupcji, przemysłu zbrojeniowego. W 2005 r. centrum badawcze Delta zostało podporządkowane Ministerstwu Obrony. Wzrosła liczba pracowników. Rozpoczęto prace nad nowymi projektami. Ale naprawdę przełomowym dla gruzińskiego przemysłu zbrojeniowego okazał się 2008 r. i przegrana wojna z Rosją. W trak-

184 I r a k l i M a t c h a r a s h v i l i cie wojny Gruzja straciła duże ilości sprzętu wojskowego a po wojnie, w skutek nacisku ze strony Rosji na dostawców uzbrojenia, miała też problemy z uzupełnieniem tych strat. To niewypowiedziane embargo trwało wprawdzie tylko przez kilka miesięcy, ale dobitnie pokazało, że Gruzja nie może być całkowicie zależna i przywiązana od dostaw z zagranicy i, że potrzebny jest własny, niezależny przemyśl zbrojeniowy, który chociażby częściowo zaspokoił potrzeby wojska. Dlatego jeszcze raz zreorganizowano Centrum Naukowo-Badawcze Delta, którego liczba pracowników wzrosła do kilku tysięcy. Zakupiono nowy sprzęt i całkowicie utajniono zakład. Pozyskanie informacji o produkowanym w tamtym okresie sprzęcie wojskowym w Gruzji stało się niemożliwe. Prawdziwie przełomowym, spektakularnym i można powiedzieć historycznym dla gruzińskiego przemysłu zbrojeniowego okazał się 2011 r., kiedy 26 maja, na paradzie wojskowej poświęconej Dniu Niepodległości, zaprezentowano pierwsze kilka egzemplarzy transporterów opancerzonych Didgori, produkowanych w Gruzji. Transporter, zaprojektowany w dwóch odmianach Didgori-1 (samochodu rozpoznawczego) oraz Didgori-2 (transportera opancerzonego), produkowany jest w Zakładzie Remontowym Wojsk Pancernych oraz w Tbiliskiej Fabryce Lotniczej. Didgori zbudowany jest na bazie amerykańskiej półciężarówki z serii Ford-F. Moc silnika wynosi 450 KM, prędkość maksymalna 120 km na godzinę. W transporterze zamontowane są dwie kamery termiczne (jedna z przodu, druga z tylu) a obraz z tych kamer wyświetlany jest na trzech ekranach (kierowcy, dowódcy i załogi). Uzbrojenie transportera mogą stanowić: 40 mm granatnik AGL lub 30 mm AGS- 17, 12,7 mm WKM NSV albo wielolufowe karabiny maszynowe M134 Minigun. Na transporterach mogą też być montowane różnego rodzaju przeciwpancerne rakiety kierowane. Opancerzenie transportera zapewnia ochronę poziomu STANAG-2. Didgori-1 i Didgori-2 różnią się między sobą wielkością, ilością przewożonego desantu oraz uzbrojeniem. Didgori-1 może przewozić 3 członków załogi (dowódca, kierowca, strzelec) oraz 8 żołnierzy desantu. Uzbrojony jest w WKM 12,7 NSV. Didgori-2 jest wersją rozpoznawczą i oprócz 3 członków załogi, może przewozić 6 żołnierzy desantu. Uzbrojenie stanowi wielolufowy karabin maszynowy M134 Minigun. Informacje o istnieniu tych transporterów

Przemysł zbrojeniowy Gruzji 185 opancerzonych zostały ujawnione na dzień przed planowana paradą. Produkcja transporterów była dobrze utajniona i nie było żadnych przecieków na temat prowadzonych prac. 22 maja 2012 r., kilka dni przed kolejną paradą wojskową, w sieci pojawiły się zdjęcia kolejnego, sześciokołowego modelu transportera opancerzonego Didgori, tym razem prawdopodobnie zbudowanego na bazie chińskiej półciężarówki. Transporter opancerzony Didgori z 12,7 mm WKM-em NSV Didgori z 7,62 mm Minigun-em.

186 I r a k l i M a t c h a r a s h v i l i Ostatnia modyfikacja transportera Didgori Zdjęcie ostatniej modyfikacji transportera Didgori zrobione podczas prób parady wojskowej poświęconej Dniu Niepodległości Gruzji Nie mniej ciekawym okazał się 2012 r., w którym zaprezentowano najwięcej nowinek. 25 marca po raz pierwszy ujawniono istnienie gąsienicowego bojowego wozu piechoty Lazika 4, od podstaw produkowanego (albo składanego z części podzespołów) w Gruzji. BWP Lazika wyposażony jest w dzienne i nocne kamery termiczne (dla kierowcy oraz na zdalnie sterowany system uzbrojenia), w system rozpoznania swój obcy, 4 http://www.army-technology.com/projects/lazika-infantry-fighting-vehicle/

Przemysł zbrojeniowy Gruzji 187 GPS i nowoczesne systemy łączności. Uzbrojenie stanowi zdalnie sterowane 23x152 mm szybkostrzelne działko 2A14 oraz sprzężony z nim 7,62x54 mm karabin maszynowy PKT 5. BWP Lazika, oprócz 3 członków załogi, może przewozić 8 żołnierzy desantu. Opancerzenie wozu zapewnia ochronę przed przeciwpancernymi nabojami kal. 14,5 mm oraz przeciwminą ochronę poziomu STANAG-4 (do 10 kg MW). Pojazd wyposażony jest w 300-konny silnik i rozwija prędkość do 70 km na godzinę. Lazika może pokonywać przeszkody o wysokości 0,7 m i głębokości 2 m. BWP Lazika BWP Lazika 5 http://mod.gov.ge/index.php?page=77&lang=1&type=1&id=1307

188 I r a k l i M a t c h a r a s h v i l i Tydzień później, 30 marca, na poligonie wojskowym Vaziani zaprezentowano nową, 40-lufową, 122 mm wyrzutnie rakiet niekierowanych, na opancerzonym podwoziu ukraińskich ciężarówek KRAZ 6. Sama wyrzutnia jest kopią radzieckiej wyrzutni BM21 Grad. Nowością jest opancerzona kabina do przewozu obsługi wyrzutni, chroniąca go przed ogniem broni lekkiej oraz odłamkami. Największą nowością był rodzaj 122 mm niekierowanych rakiet nieznanego pochodzenia o zasięgu 40 km zamiast 20 km. Podczas prezentacji wyrzutni Prezydent Gruzji Michail Saakashvili podkreślił, że Gruzja sama prowadzi prace nad tego typu amunicją. Ale na dzisiejszy dzień niekierowane 122 mm rakiety o zasięgu 40 km produkowane są tylko w Rosji, Turcji oraz w Polsce. Rosja jako potencjalny dostawca tego typu amunicji, ze względów militarno-politycznych, odpada. A więc nowe gruzińskie wyrzutnie zasilane są rakietami TR-122 lub TRB- 122 produkowanymi przez turecką firmę Roketsan 7 albo polskimi rakietami Feniks-Z, produkowanymi w Zakładach Produkcji Specjalnej w Bolechowie 8. Opancerzenie kabiny do przewozu obsługi wyrzutni jest dużym postępem. Pozwala to chronić obsługę oraz sprzęt w razie ognia kontrbateryjnego, grup dywersyjnych czy lotnictwa, co w gruzińskich realiach militarno-politycznych jest bardzo ważne. W pojedynku artyleryjskim posiadanie opancerzonej kabiny wyrzutni albo jej brak, może przechylić szalę zwycięstwa na jedną albo drugą stronę. Gruzińska 122 mm wyrzutnia rakiet niekierowanych 6 http://www.mod.gov.ge/index.php?page=77&lang=1&type=1&id=1314 7 http://www.roketsan.com.tr/products_eng.php?id=3 8 http://www.fps.com.pl/

Przemysł zbrojeniowy Gruzji 189 10 kwietnia tego samego roku, niedaleko lotniska wojskowego Vaziani, opinii publicznej został przedstawiony pierwszy zbudowany w Gruzji bezzałogowy aparat latający. Przed prezentacją tego modelu Gruzja używała bezzałogowych aparatów latających produkowanych przez Izrael. Część tych aparatów latających została utracona podczas wojny w 2008 r. Jeden został zestrzelony przez rosyjski myśliwiec Mig-29 (zdarzenie to zostało nagrane przez kamerę pokładową aparatu i przekazane do centrali w reżymie online ). Kilka modeli izraelskich bezzałogowych aparatów latających, będących w posiadaniu Gruzji, zostało utraconych w dość dziwnych okolicznościach. Zostały one ściągnięte na ziemię w skutek walki radioelektronicznej przez Rosjan. W związku z powyższym, pojawiło się podejrzenie, że strona rosyjska jest w posiadaniu kodów potrzebnych do kierowania tymi aparatami. Pod koniec 2011 r. Gruzja zwróciła Izraelowi zakupione tam bezzałogowe aparaty latające oraz potrzebny do ich kierowania sprzęt. Zaprezentowane 10 kwietnia gruzińskie bezzałogowe aparaty latające, jeżeli podana przez producenta informacja jest zgodna z rzeczywistością, mają świetne osiągi: napęd aparatu stanowi silnik wewnętrznego spalania, do startu wykorzystuje się pneumatyczna katapultę, czas znajdowania się w powietrzu wynosi 8 godzin, maksymalny pułap 3000 m, prędkość przelotu od 60 do 160 km na godzinę. Aparat uzbrojony jest w dwie kamery wideo, kamerę termiczną, kamerę fotograficzną oraz kamerę IR (na podczerwień). Może łatać po wcześniej ustalonej trasie za pomocą autopilota bez potrzeby kierowania z ziemi a co za tym idzie, jest mniej podatny na zakłócenia radioelektroniczne. Kamery pokładowe mogą przekazywać obraz na żywo, ale aby być mniej podatnym na te same zakłócenia radioelektroniczne, aparat posiada też kamerę fotograficzną, co pozwala odtwarzać nagrany materiał już po wylądowaniu aparatu. Lądowanie aparatu następuje za pomocą spadochronu oraz otwierających się poduszek, które amortyzują upadek. Podczas prezentacji Prezydent Gruzji oświadczył, że są prowadzone prace nad nowymi bezzałogowymi aparatami latającymi, mającymi możliwość przenoszenia różnego rodzaju uzbrojenia (prawdopodobnie kierowanych rakiet).

190 I r a k l i M a t c h a r a s h v i l i Gruziński bezzałogowy aparat latający Gruzińskie bezzałogowe aparaty latające Na drugi dzień, 11 kwietnia, Prezydent Gruzji odwiedził zakład produkcyjny Wojskowego Centrum Badawczego Delta. Podczas tej wizyty, opinii publicznej została przedstawiona część rodzajów uzbrojenia, produkowanych przez zakład. Wśród przedstawionych eksponatów były: moździerze 120 mm, 80 mm, 60 mm oraz amunicja do tych moździerzy, cichy moździerz Mkurdo (o którym była mowa wyżej), jednorazowe ręczne granatniki przeciwpancernepdm-1 (kopie radzieckich RPG-26, jednych z najlepszych granatników w swojej klasie), granatniki przeciwpancerne RPG-7. 40 mm podwieszane granatniki GP-25, miny przeciwpancerno-

Przemysł zbrojeniowy Gruzji 191 -przeciwburtowe RD-7 (podobne do polskich min MPB) 9. Przedstawione były też nowe egzemplarze budowanych transporterów Didgori, bojowych wozów piechoty Lazika, opancerzonych wyrzutni 122 mm rakiet niekierowanych oraz kilka modeli cywilnych, komercyjnych samolotów i nawet małego helikoptera. Ale najciekawszym eksponatem podczas prezentacji był pierwszy karabin szturmowy produkowany w Gruzji G-5. Karabin G-5, o którym niewiele wiadomo, wizualnie przypomina karabiny szturmowe serii M16/M4, ale prawdopodobnie za sprawą tłoku gazowego, który jest widoczny na zdjęciu, jest kopią świetnego niemieckiego karabinu szturmowego HK-416 kal. 5,56 mm. Karabin ten na wystawie wyposażony był w tłumik dźwięku, który też jest produkowany w Gruzji. Produkowany w Gruzji karabin szturmowy kal. 5,56 mm, G-5 Ręczny przeciwpancerny granatnikpdm-1 (prawdopodobnie kopia RPG-26) 9 Http://www.Belma.Com.Pl/index.Php?Option=com_content&task=view&id=66& itemid=91&lang=pl

192 I r a k l i M a t c h a r a s h v i l i Moździerze kal. 120, 80 i 60 mm, produkowane w Gruzji Granatnik RPG-7, produkowany w Gruzji Podlufowy 40 mm granatnik (kopia radzieckiego GP-25) Granatniki przeciwpancerne RPG-7 w trakcie produkcji

Przemysł zbrojeniowy Gruzji 193 Helikopter w trakcie produkcji Mina przeciwburtowa RD-7, produkowana w Gruzji

194 I r a k l i M a t c h a r a s h v i l i Prezydent Gruzji ogląda 60 mm cichy moździerz Mkudro 60 mm cichy moździerz Mkudro Kolejne nowinki przemysłu zbrojeniowego zostały zaprezentowane 26 maja 2012 r., w dzień święta niepodległości Gruzji, podczas wystawy zorganizowanej przez Wojskowe Centrum Naukowo-Badawcze Delta. Oprócz przedstawionych już wcześniej rodzajów uzbrojenia, po raz pierwszy pokazano: nowy model pistoletu oraz podlufowy granatnik AG40, strzelający amunicją 40x46. Gruziński pistolet kal. 9x19, pojemność magazynka 13 naboi. Pojemnością magazynka oraz wizualnie pistolet przypomina Brauning HP

Przemysł zbrojeniowy Gruzji 195 Wszystkie przedstawione podczas tej prezentacji rodzaje uzbrojenia są niezwykle potrzebne gruzińskim siłom zbrojnym. Bardzo dobrą decyzją było zorganizowanie masowej produkcji jednorazowych przeciwpancernych granatników (PDM-1), którymi można uzbroić prawie każdego piechura i którymi teoretycznie można zniszczyć każdy pojazd opancerzony a nawet czołg. Przemyślaną decyzją była też produkcja min przeciwpancerno-przeciwburtowych, które są w stanie zniszczyć każdy pojazd pancerny bez wyjątku (nawet najnowocześniejsze rosyjskie czołgi T-90). Tego rodzaju miny przeznaczone są do eliminowania z pola walki wozów bojowych i środków transportowych poprzez rażenie bocznych części tych obiektów. Mina jest skuteczna także do zwalczania pojazdów z pancerzami reaktywnymi. Stosowana może być do minowania terenów zurbanizowanych, przełęczy górskich, kompleksów leśnych oraz w każdych warunkach, gdzie użycie innych min przeciwpancernych jest utrudnione lub niecelowe. Mina może być wyposażona w zapalnik o działaniu niekontaktowym lub kontaktowym. Zapalnik o działaniu niekontaktowym umożliwia zdalne wykrywanie zbliżających się celów za pomocą czujnika akustycznego, a następnie powoduje detonację ładunku kumulacyjnego miny, gdy obrys celu przecina oś rażenia miny. Mina zapewnia skuteczne rażenie z odległości 2 50 m. Zapalnik o działaniu kontaktowym powoduje detonację miny, gdy gąsienice lub koła pojazdu najeżdżają na naciskowe czujniki mechaniczno-elektryczne. Mina likwiduje się samoczynnie po upływie nastawionego czasu, jeżeli wcześniej nie pojawił się cel. Miny tego rodzaju jest bardzo ciężko wykryć, ponieważ mogą być stawiane nawet 50 metrów od drogi i bardzo łatwo można je zamaskować. Masowe uzbrojenie gruzińskich piechurów w granatniki przeciwpancerne jednorazowego i wielorazowego użytku, oraz zaminowanie dróg minami przeciwburtowymi, w znacznym stopniu niweluje oczywistą przewagę ewentualnego przeciwnika (Rosji) w sprzęcie pancernym. Bardzo przydatnymi na pewno będą też moździerze, przedstawione podczas prezentacji. Idealnie nadają się do korzystania w górzystym czy zurbanizowanym terenie oraz podczas działań partyzanckich. Tego rodzaju uzbrojenie zachowuje dużą mobilność, łatwej je zakamuflować (w porównaniu z innymi rodzajami artylerii) i przez to są truden do wykrycia i zniszczenia z powietrza, co wychodząc z gruzińskiej rzeczywistości i zagrożeń militarnych, które przed

196 I r a k l i M a t c h a r a s h v i l i nią stoją, jest bardzo ważne. Obecność dużej ilości moździerzy różnego kalibru w znacznym stopniu zwiększy siłę ognia gruzińskiej artylerii. Jak widzimy, wojna z sierpnia 2008 r., stała się prawdziwym detonatorem zmian w gruzińskim przemyśle zbrojeniowym. Można powiedzieć, że ten ostatni nie odrodził się, tylko na nowo się narodził. Prawidłowym, względem zagrożenia oraz możliwości technicznych i finansowych Gruzji, jest też wybór rodzajów uzbrojenia, nad którymi prowadzone są prace. Ale prawidłowość takiego ani innego wyboru, oraz walory produkowanego sprzętu wojskowego, naprawdę zweryfikuje tylko wojna. BWP Lazika, przedstawiony 26 maja w Tbilisi, podczas wystawy przemysłu zbrojeniowego Gruzji Transporter opancerzony Didgori z wielolufowym karabinem maszynowym Minigun

Przemysł zbrojeniowy Gruzji 197 Transporter Dodgori ze zdalnie sterowanym systemem uzbrojenia. Uzbrojenie stanowi WKM kal. 12,7 mm NSV oraz sprzężony z nim KM kal. 7,62 mm PKM Transporter opancerzony Didgori-3 BWP Lazika

198 I r a k l i M atc h a r a s h v i l i BWP Lazika Gruzińska wyrzutnia 122 mm rakiet niekierowanych Transporter opancerzony Didgori-3

Przemysł zbrojeniowy Gruzji Gruzińskie bezzałogowe aparaty latające na półciężarówkach Toyota Higlux BWP Lazika podczas parady 26 maja 2012 r. 199