Gmina Przasnysz Gmina Przasnysz położona jest w północnej części województwa mazowieckiego, w obszarze funkcjonalnym Zielone Płuca Polski. Otaczając miasto Przasnysz graniczy z gminami: Płoniawy Bramura, Krasne, Czernice Borowe, Krzynowłoga Mała i Jednorożec. Znaczna część obszaru gminy położona jest w obrębie Wysoczyzny Ciechanowskiej (80%), graniczącej z Równiną Kurpiowską. Malownicza krajobrazowo jest część północno-zachodnia gminy leżąca w obrębie wzniesień Mławskich zbudowanych z utworów moreny czołowej, gdzie zaznaczają się dwa wały morenowe. Jeden z nich ciągnie się z rejonu wsi Mchowo w kierunku północno-zachodnim do granicy gminy, drugi z rejonu wsi Osówiec Szlachecki w kierunku zbliżonym do poprzedniego, a ze względu na znaczne wysokości nazwany jest Górami Osowieckimi. Gmina zajmuje powierzchnię 184 km 2, z czego 77% to użytki rolne i 16% użytki leśne. Lasy zajmują grunty o niższych klasach bonitacyjnych, głównie w północnej i wschodniej części gminy. Pełnią one ważną rolę w podnoszeniu walorów krajobrazowych, utrzymaniu równowagi innych ekosystemów, regulacji stosunków wodnych i migracji faunistycznych. W północnej i wschodniej części gminy przeważają siedliska borów świeżych, gdzie w drzewostanie dominują sosna (80%) oraz brzoza, dąb, osika i jarzębina. Na obszarach podmokłych i zabagnionych przeważają siedliska lasów olszowych z dominacją olchy z domieszką jesionu, jarzębiny, czeremchy i wierzby.. Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa (42%) administrowane są przez Nadleśnictwo Przasnysz. Teren gminy leży z zlewni rzeki Węgierki, która jest prawobrzeżnym dopływem Orzyca należącego do zlewni Narwi. Przez obszar gminy Węgierka płynie z północnego zachodu na południowy wschód odcinkiem 20 km. W rejonie wsi Dobrzankowo do Węgierki wpływa jej największy dopływ rzeka Morawka o całkowitej długości 13,9 km (na terenie gminy ok. 11 km). Na rzece Morawce w miejscowości Karwacz znajduje się sztuczny zbiornik wodny o powierzchni 10,2 ha pełniący funkcję retencyjną i rekreacyjną. Pozostałe dopływy Węgierki są niewielkimi strugami, często włączone w system rowów melioracyjnych. Przez teren gminy przebiegają trzy główne szlaki turystyczne (pieszo-rowerowe) pn.: walory Puszczy Kurpiowskiej, Zielony Szlak Rowerowy, Trakt Królewski. Na terenie gminy funkcjonują gospodarstwa agroturystyczne w miejscowościach Szla, Fijałkowo i Wyrąb Karwacki. Gmina Przasnysz 1
Szlak dworkowo szlachecki Przebieg trasy: Przasnysz, Klewki, Obrąb, Mchowo, Bartniki, Polny Młyn, Góry Karwackie, Karwacz, Bogate, Suche, Szczuki, Opinogóra Klewki krzyż kamienny z 1936 r., po prawej stronie drogi, ufundowany przez F.I. Bieńkowskich, postawiony na miejscu starszej figury, uznawany jako domniemane miejsce pochówku konfederata barskiego Józefa Sawy Calińskiego (1771 r.). Na skrzyżowaniu drogi na Mirów krzyż z przed pierwszej wojny światowej postawiony na miejscu wcześniejszego dwuramiennego krzyża morowego. W Obrębie w pobliżu szkoły wybudowanej w 1939 r. stoi kaplica wybudowana z baraku poniemieckiego z Kijewic podarowanego przez Apolinarego i Jadwigę Szelągowskich. Szlak dworkowo szlachecki 2 Na prawym brzegu rzeki Węgierki istnieje pagórek, który był miejscem pogańskiego cmentarza. Jak podaje A.N. Leontiew jeszcze w 1835 r. nocą, można było obserwować na jego powierzchni ogniki w kształcie słupków, które wiejscy ludzie uważali za cudowne widzenia. Ogromne tłumy ludzi, po kilka tysięcy zaczęli przychodzić do tego jak gdyby cudownego miejsca i wielokrotnie wysyłane komisje obywatelskie i duchowne miały trudności z uspokojeniem tłumu i przekonaniem go, że się myli. Obrąb dwór i park z XIX wieku Zespół pałacowy: Pałac murowany, wzniesiony ok. połowy XIX w, neogotycki, murowany z cegły otynkowany, parterowy na planie wydłużonego prostokąta, okna ostrołukowe. Przy dworze zachowane słupy bramy wjazdowej. Wokół dworu resztki parku z I poł. XIX w. z okazami topol i jesionów, szpalerem grabowym oraz z pięknymi starymi lipami. Obwody niektórych drzew dochodzą do 450 cm. Legenda: Zuch parobek. Kiedy dziedziczka na obrębie przez kilka lat nie miała dzieci zaczęła szukać porady u różnych światłych lekarzy bez skutku. Majątek stał dobrze, wybudowano nowy dworek i murowane czworaki, regulowano Węgierkę, trzeba się było postarać o następcę. Dziedzic doszedł do wniosku, że brak następcy to jego wina i poprosił młodego parobka o pomoc obiecując, że jeżeli będzie syn, dostanie najlepszą krowę z obory, jeżeli córka, jałowicę. Po roku parobek wyprowadził z obory najlepszą krowę, jałowicę i jeszcze tłustą cielicę bo urodziły się trojaczki.( Alfred Borkowski) Inna legenda mówi, że na moście we wsi Obrąb ukazywał się pies zawsze o tej samej porze tj. o północy i wbiegał na drogę prowadzącą do Klewk. Przy moście od strony Klewk widoczne pozostałości po dawnym młynie, w sadzawce obok dzisiejszych ruin młyna utopiło się przejeżdżające tamtędy bryczką cygańskie wesele. Przez wiele lat po tym zdarzeniu, jak opowiadają mieszkańcy Obręba, nocą pojawiał się zając i okrążał posiadłość dziedzica. Wiele osób usiłowało go złapać, ale wysiłki były zawsze nadaremne. Według opowieści kobiety, które chodziły doić krowy pasące się nad Węgierką widziały topiącego się w rzece kota i gdy chciały go ratować to ten wskakiwał na wystające słupki i wprowadzał je na coraz głębszą wodę. Był to zły duch.( wg. Marianny Kordek)
Kijewice występuje tu kolonijna zabudowa, piękny malowniczy teren aleja kasztanowa. Pozostałości z II wojny światowej: poniemiecka studnia artezyjska, głębinowa, ruiny budynków poniemieckich, bunkry, poniemiecka drogi z płyt betonowych. Po wielkim poligonie wojskowym pozostały jeszcze fundamenty. Figura na rozwidleniu dróg Mirów Kijewice Przasnysz. Inicjatorami budowy byli Państwo Ostrowscy, wspomogli ich mieszkańcy Kijewic, zorganizowano bal, z którego dochód przeznaczono na wybudowanie i ogrodzenie figury. Figura przy drodze Kijewice Olszewiec postawiona na gruntach całowiejskich, gdzie wcześniej stała szkoła, a obecnie istnieje Punkt Skupu Mleka. Z początku XX w., na końcu wsi przy tej samej drodze znajduje się starsza figura kamienna wybudowana przez kamieniarza Jaskulskiego z Dzierzgowa. Murowanka Studnia artezyjska Mchowo w czasie II wojny światowej Niemcy urządzili tu tzw. mały Berlin o czym świadczą pozostałości: drogi asfaltowe prowadzące w lasy i pola, niemieckie murowanki w Trzciance i Kijewicach, poniemiecka aleja Mchowo Kijewice wysadzana drzewami. W czasie wojny był tu obóz pracy gdzie budowano urządzenia i obiekty wojskowe. Do dnia dzisiejszego istnieje światłowód prowadzący od Mchowa do Berlina. We wsi znajduje się budynek szkoły z 1938 roku. Droga z kostki Betonówka Szlak dworkowo szlachecki 3
Bartniki charakteryzują się licznymi figurkami 14 szt. i 2 krzyże. Przy drodze od Mchówka do Bartnik figura kamienna z metalowym kutym krzyżem z 1905 r. wybudowana przez rodzinę Jabłońskich. Za wsią znajduje się cmentarz wojenny żołnierzy rosyjskich i niemieckich z okresu I wojny światowej. Po lewej stronie drogi powiatowej na wzgórku porośniętym obecnie trawą stał dwór. Nieopodal nad groblą na rzece Morawce stał na potężnych stemplach Młyn Wodny, rzeczka rozlewała się szeroko tworząc rozlewisko, obecnie miejsce to porośnięte jest trzciną. W czasie IIgiej wojny światowej Niemcy wybudowali w Bartnikach basen kąpielowy. Przy budowie basenu pracowało ok. 1000 więźniów polskich. Basen był murowany, mierzył Szlak dworkowo szlachecki 4 W środku wsi krzyż dwuramienny, karawana tzw. krzyż choleryczny, krzyż o prostych belkach i dwu jednakowych ramionach odnowiony, postawiony na miejscu starszego XIX- wiecznego, który uległ zniszczeniu, wystawiony przez mieszkańców wsi w celu uchronienia od epidemii cholery. Kamienny krzyż XIX-wieczny znaleziony w lesie i ustawiony w 1993 r., kamienny zwężający się ku górze trzon krzyża stoi na dwuschodkowym cokole, pośrodku wyryte w kamieniu serce, wyżej zaznaczone kamienne sęki, pod sercem słabo widoczny napis. Kapliczka słupowa murowana wzniesiona w XIX w. odnowiona w 1908 r. i 1965, kamienna gzymsowana szeroka kolumna wsparta jest na wysokim czworobocznym cokole, w górnej części znajduje się czworoboczna kapliczka z oszkloną niszą, osłaniającą figurkę Matki Boskiej Niepokalanej. Figurka całowiejska najprawdopodobniej z 1897 r. stojąca przy głównej drodze na kamiennym cokole wznosi się wysoki betonowy słup zwieńczony metalowym okuciem. Nad nim istnieje inskrypcja: O MARYiO NIE POKALANA PADAMY PRZET TOBO NAKOLANA PROSiEMY TWEi PRZYCZYNY ABY NAM BÓG ODPUŚCiŁ WiNY AMEN 1897 R Krzyż morowy Krzyż znaleziony w lesie 50x20 m, prowadził do niego rów, z jednej strony doprowadzający, a z drugiej odprowadzający wodę z kąpieliska do rzeki Morawki. W ten sposób utrzymywano czystość wody w basenie. Wyposażony był w dwie trampoliny i zjeżdżalnię dla dzieci. Obok ustawiony był barak, w którym mieściły się: rozbieralnia, bufet i sala tańca. Niemcy organizowali tu zawody pływackie. Często za zajęcie I miejsca nagrodą były kąpielówki. Na zdjęciu poniżej pozostałości po basenie kąpielowym. We wsi znajdują się domy drewniane z początku XX wieku.
Opowieści z Bartnik na podstawie relacji dr Radosława Waleszczaka regionalisty: Na początku XIX wieku właścicielem dóbr Bartniki był Antonii Zieliński (1792-1870) cieszący się opinią oryginała, w opinii rodziny uchodził za dziwaka, który zarządzał obszernym majątkiem w sposób nie przynoszący dochodów, był organizatorem festynów urządzanych dla gości, uświetnianych koncertami w wykonaniu nadwornej orkiestry. Słynne były jego przejażdżki we fraku po Przasnyszu i okolicy karetą zaprzęgnięto w 6 koni ze służbą suto galonowaną. Wydarzenie sprzed 1830 r. odbiło się głośnym echem w okolicy. Oto pewnego dnia Antoni Zieliński wybrał się z Bartnik swoją poszóstną karetą w podróż. Na trasie spotkał się z pędzącym w przeciwną stronę pojazdem, w którym znajdował się sam wielki książę Konstanty Pawłowicz, brat cara Mikołaja I. Ponieważ obie te potęgi, jadąc środkiem drogi, nie chciały się wzajem usunąć, więc zawadziły o siebie, poplątały, z czego wywiązał się spór pomiędzy służbą, do którego się wmieszał W. Książe. Ten wypadek sprowadził smutne następstwa dla Antoniego: za powrotem do domu, porwany przez żandarmów, pieszo pod konwojem przyprowadzony został do Pułtuska, gdzie przez cztery tygodnie aresztem na odwachu ową mniemaną zuchwałość musiał odpokutować. W Polnym Młynie od ponad 300 lat funkcjonuje młyn wodny, obecny znajdujący się w miejscu poprzednich wybudowany przez Zygmunta Przybysza, do 1960 roku napędzany turbiną wodną obecnie silnikiem elektrycznym. Góry Karwackie pierwotna nazwa wsi Pieńki, powstała na bazie wyciętego lasu olchowego, drzewa ścinano wyżej, na pozyskanym w ten sposób gruncie dziedzic Karwacza osiedlał włościan. Figurka z 1906 r. na skrzyżowaniu dróg- metalowy krzyż na postumencie z kamienia polnego, ufundowana przez Felicjana Domańskiego. Karwacz zespół dworski z murowanym dworem z 1916 roku oraz pozostałości parku krajobrazowego z II połowy XIX wieku. Park charakteryzuje się układem krajobrazowym, miał kształt nieregularnego wieloboku i dzielił się na 3 części, północną reprezentacyjną najbardziej zadrzewioną, południową użytkową w sad. W części północnej prowadziła od bramy wjazdowej poprzez aleję wjazdową do elipsowatego wjazdu z klombem. W parku rosną najstarsze drzewa - pomniki przyrody - dęby szypułkowe, lipy drobnolistne jak również jesiony, kasztanowce. Najciekawsza jest altana lipowa, tworzy ją kompleks pięciu lip zrośniętych pniami. 5
ufundowana w 1925 r. przez ostatnich właścicieli młyna Kuskowskich w podzięce za narodziny syna w późnym wieku jego rodziców. Część pól od strony wsi Sierakowo w Karwaczu nazywają Zaraza. Znajduje się tam oczko wodne (bagno), w którym to według legend utopiono koniokrada. W lesie przy drodze do leśniczówki znajduje się grób z krzyżem z 1939 r. nieznanego ułana zastrzelonego przez Niemców pod Wyrębem Karwackim. Na skrzyżowaniu dróg Ostrołęka Grabowo znajduje się głaz narzutowy (kamień- gigant) o długości 5,5 m i szerokości 2,5 m. W miejscu dawnej strzelnicy wojskowej założono cmentarz komunalny. W Karwaczu możemy obejrzeć figurkę z 1893 r. na skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej z drogą nad zalew. Fundatorem był Godzieba, późniejszy wójt Gminy Karwacz, w podzięce za żywo urodzone dzieci. 6 Szlak dworkowo szlachecki Druga figurka z 1911 r. (na koloni Karwacza) ufundował ją i sam wykonał ociemniały Jerzy Kluczek, była miejscem granicznym między polami dziedzica, a polami rolników z Karwacza stąd nazwa pól Granice. Po śmierci dziedziczki Zofii Wodzyńskiej ludność Karwacza brodząc w błocie niosła trumnę do tej figurki aby pomodlić się za zmarłą. Trzecia figurka znajduje się przy zalewie w miejscu gdzie dawniej funkcjonował młyn, Bogate - Oficyna dworska z około XVIIIw., pozostałości zespołu dworskiego, wpisana do rejestru zabytków. Murowana, parterowa na planie prostokąta z nieznacznym ryzalitem od frontu, nad którym piętrowa wystawka. Częściowo podpiwniczona ( sklepienia łukowate ). Wysoki dach czterospadowy, kryty dachówką. Pałac, w którym zamieszkiwali Narzymscy, opisany w książce Ojczym przez Józefa Narzymskiego został, według mieszkańców Bogatego, rozprzedany na cegły. Prawdopodobnie z tych cegieł powstał m. in. mur przykościelny. Z dworu Narzymskich pozostały jedynie dwie piwnice murowane z cegły, sklepione kolebkowo, z odcinkowo zamkniętymi wnękami w ścianach oraz fragmenty murów przyziemia ze śladami zewnętrznego boniowania oraz kominka. Legenda mówi, że od pałacu do kościoła i od kościoła aż do Szlas biegły podziemne korytarze.
Suche (gmina Płoniawy Bramura ) dwór zbudowany w I połowie XIX wieku dla Krasińskich. Własność Zygmunta Olszewskiego. Szczuki (gmina Płoniawy Bramura), powiat makowski. Murowany dwór z połowy XIX wieku, gdzie przebywała w latach 1886 1889 Maria Skłodowska w charakterze nauczycielki dzieci zarządcy majątku Krasińskich Żórawskiego. Przebudowany w 1926 roku. W czasie okupacji 1936 44 gruntownie przebudowany przez Niemców. W tym czasie służył jako domek myśliwski Ericha Kocha (od 1941 r. szef zarządu cywilnego okręgu Białystok i komisarz Rzeszy dla Ukrainy). Drewniany, otynkowany, parterowy, o układzie wnętrz całkowicie przekształconych. Dach czterospadowy przykryty blachą. Uczyła potajemnie także dzieci wiejskie. Tablicę pamiątkową na ścianie dworu odsłonięto w 1967 roku w 100 rocznicę urodzin uczonej. Obecnie dwór jest remontowany. To w tym dworze zaczęła się młodzieńcza miłość Marii Skłodowskiej do Kazimierza Żórawskiego ( przyszłego wybitnego matematyka ). Ona była ubogą guwernantką, on synem właściciela majątku. Być może dzięki tej nieodwzajemnionej miłości możemy się szczycić wielką uczoną i dwiema Nagrodami Nobla dla Marii Curie Skłodowskiej. Do dziś pozostaje jedyną kobietą, która otrzymała tę nagrodę dwukrotnie! Doktor Zygmunt Olszewski,syn Wincentego dziedzica dóbr Sątrzaska, obywatel ziemski, był sędzią w Hadze. Urodził się w 1882 roku w Sątrzasce, gdzie jego rodzice posiadali majątek ziemski. Zmarł w 1964 r. Pochowany razem z żoną Józefą z Kamińskich Olszewską w rodzinnym grobowcu na cmentarzu w Płoniawach. Cukrownia Krasiniec założona w 1866 roku przez hrabiego Ludwika Krasińskiego. W 1947 roku odsłonięto tablicę ku czci pracowników cukrowni pomordowanych przez hitlerowców. Szlak dworkowo szlachecki 7
Szlak dworkowo szlachecki 8 Opinogóra ( Gmina Opinogóra, pow. ciechanowski) w odległości 20 km od Przasnysza. Opinogóra leży na trzech pagórkach. Nazwa jej pochodzi rzekomo od nazwiska Opin. Taką wersję podał Zygmunt Krasiński w swoim młodzieńczym opowiadaniu Pan trzech pagórków (1828). Opinogóra nierozerwalnie związana jest z życiem i twórczością Zygmunta Krasińskiego jednego z trzech wieszczów epoki romantyzmu. Neogotycki zameczek (1828), w którym dziś mieści się Muzeum Romantyzmu, był prezentem ślubnym, jaki poeta otrzymał od ojca gen. Wincentego Krasińskiego. Przebudowany w 1884 roku, uszkodzony przez artylerię Niemiecką w 1915 roku. Odbudowany został w latach 1958 61 z przeznaczeniem na placówkę muzealną. Gromadzone są tu pamiątki po poecie Zygmuncie Krasińskim, jego rodzinie oraz eksponaty związane z postacią Napoleona. W XIX -wiecznej oficynie przebudowanej w 1940 przez Niemców i odbudowanej w 1990 r. urządzono drugą część ekspozycji muzealnej. Park krajobrazowy w stylu angielskim o powierzchni 21 ha. Rozciąga się na trzech pagórkach, a jego walory krajobrazowe wzbogaca czterohektarowe lustro wody w stawach. W parku rośnie ponad 1000 starych drzew, głównie klonów, dębów, lip, jesionów, świerków i kasztanowców. W parku przy obecnie odbudowanym dworze Krasińskich można podziwiać pomnik poety i usiąść na marmurowej ławeczce zakochanych, którą dla niego wystawiła Amelia Załuska. Na ławeczce tej znajduje się napis: Niech pamięć moja zawsze ci będzie miła. Według legendy każdy, kto na tej ławeczce siądzie, ten się zakocha. Z innych powiedzeń związanych z Opinogórą znane jest świecisz się jak Opinogóra. Wzięło się stąd, że na wieży zameczku płonęła zawsze lampa, której światło widoczne było nocą z dużej odległości. (...) Nasz mały zameczek to prawdziwy klejnot ( ) Eliza Krasińska, żona Zygmunta Krasińskieg
Szlak sakralny Przebieg trasy: Rostkowo, Czernice Borowe, Mchowo, Przasnysz, Dobrzankowo, Bogate, Zielona, Krasne, Helenowo, Wielodróż, Płoniawy, Węgrzynowo, Święte Miejsce, Stara Krępa Rostkowo, gmina czernice Borowe powiat przasnyski siedziba Rodu herbu Dąbrowa, która w XV wieku używała przydomka Kostka. Ów przydomek z upływem czasu stał się nazwiskiem. W XVI wieku wieś była własnością Jana Kostki, kasztelana zakroczymskiego, następnie w posiadaniu rodziny Zielińskich oraz jezuitów. Po roku 1773 Rostkowo wraca do dawnych właścicieli, Zielińskich. W roku 1834 zostaje nabyte drogą licytacji przez Ludwika Lemańskiego. W 1886 roku Rostkowo znalazło się w rękach Grabowskich, a w końcu XIX wieku - Dobrzyńskich. Właścicielami Rostkowa na początku XX wieku byli Kazimierz i Józefa Czarnowscy. Od 1473 Jan Kostka czynił starania o utworzenie parafii w Rostkowie. Drewnianą kaplicę wystawiono w 1488 roku. W 1744 roku zbudowano drewniany kościół, który był obsługiwany przez jezuitów a po roku 1773 przeszedł pod zarząd parafii w Przasnyszu. Obecny kościół budowano w latach 1895 1900 z inicjatywy i częściowym nakładem finansowym Agnieszki Helwich, według projektu architekta Adolfa Schimmelpfenniga. Został on ukończony przez Antoniego Wójcickiego budowniczego powiatu przasnyskiego. Parafię erygowano w 1967 roku podczas uro- Głaz z wgłębieniem przypominającym kształtem stopę ludzką. Według miejscowej tradycji ślad stopy Św. St. Kostki Staw z pobudowaną kapliczką, w której umieszczono obraz Św. Stanisława uciszającego żaby, które przeszkadzały mu w modlitwach. Szlak sakralny 9
czystości z okazji 400-lecia śmierci Świętego Stanisława Kostki. W uroczystości udział wzięli Prymas Polski Kardynał Stefan Wyszyński oraz Metropolita Krakowski Kardynał Karol Wojtyła. Rostkowo jest znane w Polsce i poza granicami ze względu na kult Świętego Stanisława Kostki. Ludzie którzy przyjeżdżają i pielgrzymują do Rostkowa uważają to miejsce jako święte. Niepowtarzalny klimat i nastroje miejsc tu zwiedzanych a związanych z legendami o świętym wprowadzają ludzi w świat kultu ludowego. Obok kościoła znajdują się murki z płaskorzeźbami, które przedstawiają sceny z życia Św. Stanisława Kostki oraz figurka świętego. Za kościołem znajduje się dwór murowany z poł. XIX wieku, obecnie Szkoła Podstawowa. Wokół dworu resztki parku z pierwszej połowy XIX wieku oraz pomniki: Jana Pawła II oraz ks. Jerzego Popiełuszki. Szlak sakralny 10 Szkoła podstawowa Dom pielgrzyma
Park dydaktyczny Następnie kierujemy się w stronę Czernic Borowych gdzie na trzech wzgórzach usytuowanych w linii prostej znajdują się: grodzisko, park podworski i kościół. Kościół Parafialny pw. Dziesięciu Tysięcy Męczenników (Św. Achacjusza i jego Towarzyszy) i Św. Stanisława Biskupa, murowany, późnogotycki zbudowany w 1594 roku. Parafia erygowana w 1398 r., co według legendy związane było z upolowaniem w tym miejscu przez kasztelana ciechanowskiego Jakuba Pocztę jelenia z rogami rozdzielonymi krzyżem. Ołtarz główny kościoła późnorenesansowy z obrazem Matki Boskiej Śnieżnej z XVII wieku. Obok kościoła dzwonnica murowana, późnogotycka z XVI wieku. Park podworski z 1904 roku z pozostałościami XVIII wiecznego dworu. Na cmentarzu pomnik i groby żołnierzy Mazowieckiej Brygady Kawalerii, wchodzącej w skład armii Figura Św. St. Kostki Modlin, poległych we wrześniu 1939 r., mogiły żołnierzy niemieckich i rosyjskich z 1916 r.. pochowany jest tu także Stanisław Chełchowski (1866 1907) zasłużony dla regionu etnograf, badacz kultury ludowej okolic Przasnysza. Liczne domy drewniane wzniesione w końcu XIX wieku. W szkole znajduje się izba pamięci. Szlak sakralny 11
Kościół w Pawłowie Kościelnym Szlak sakralny 12 Kościół w Węgrze Plebania w Węgrze z 1900 roku
Około 4 km na północ Pawłowo Kościelne. We wsi kościół parafialny pw. Św. Antoniego Padewskiego, murowany z cegły, salowy, gotycki, zbudowany w XVI wieku, zniszczony w czasie I wojny światowej, odbudowany w 1926 roku według projektu Stefana Szyllera. Wyposażenie wnętrza częściowo renesansowe. Zdewastowany nagrobek Baranowskich (lub Dzierzgowskich), renesansowy, piaskowcowy, wykonany w II połowie XVI wieku, piętrowy, z trzeba płaskorzeźbiącymi leżącymi postaciami zmarłych. W Węgrze położonej 4 km na północny wschód od Nowych Czernic, znajduje się Kościół pw. Św. Jana Chrzciciela, drewniany, wzniesiony w 1730 roku. Z konstrukcji Przypowieść: Dawno temu, jeszcze za Carskich czasów, pewnemu rolnikowi ukradli konie w Kijewicach. Zameldowano o kradzieży policmajstrom gminnym. Winowajca się znalazł, konie wróciły do właściciela. Złodziej tłumaczył się, że chciał zaorać swoje zagony, bo nie miał czym, a dzieciom trzeba dać jeść i niech na polu rośnie, a on tylko wypożyczył konie. Żandarmi carscy byli nieustępliwi, chłopa skuli i zamknęli w kościele w Węgrze, z którego było trudno uciec, bo okna wysoko, a masywne, dębowe drzwi zatrzaśnięto i zamknięto na metalowe sztaby. Zaraz po zatrzaśnięciu drzwi bogobojny wieśniak spojrzał na cudowny obraz Matki Bożej, który królował od dawna na ołtarzu, padł na kolana i zaczął się żarliwie modlić. Ja zrębowej, oszalowany z olistwowaniem. Trójnawowy z wyodrębnionym zamkniętym prosto prezbiterium. Od zachodu szeroki ryzalit mieszczący kruchtę i chór muzyczny. Do prezbiterium przylega zakrystia murowana, zapewne z 1535 roku. dach dwuspadowy, kryty blachą. Na kalenicy czworoboczna wieżyczka sygnaturka. Wewnątrz barokowy ołtarz główny. Dzwonnica z XVIII wieku, drewniana, na rzucie kwadratu, dwukondygnacyjna, konstrukcji słupowej, oszalowana z olistwowaniem, nakryta dachem namiotowym. W górnej części dolnej kondygnacji prześwit. W ścianach górnej kondygnacji po dwa okna. Na cmentarzu pomnik i groby żołnierzy polskim poległych we wrześniu 1939 roku. nie ukradłem, o Pani nasza, Orędowniczko nasza, ja nie ukradłem koni, ja tylko je pożyczyłem, bo nikt mi nie chciał pomóc i ulżyć w biedzie. To dla dzieci, tych niewinnych stworzeń, których Ty, Matko, bardziej kochasz niż ja, nie pozwól być im sierotami Za chwilę usłyszał szept jesteś niewinny i kajdany spadły mu z rąk, wrota kościoła dyskretnie uchyliły się, człowiek przeszedł niepostrzeżenie straże i wrócił do domu. Pojednał się z rolnikiem, któremu wziął konie. Musiał się przez jakiś czas ukrywać przed władzami carskimi, które za byle przewinienie wywoziły na Sybir. Stało się tak, ze biedak i właściciel zostali się przyjaciółmi. A ludzie opowiadali sobie biblijną sentencję, że jeśli jesteś głodny i ukradniesz kawałek chleba, to nie masz grzechu( Alfred Borkowski). Następnie udajemy się w stronę Mchowa. We wsi figurka Borkowskich ze śladami kul wystawiona przez Aleksandra Borkowskiego za przeżycie Powstania Styczniowego. Za Mchowem figurka z 1896 roku, przy której odbywają się nabożeństwa majowe. W Mchowie urodził się Aleksander Borkowski (1930r) syn Ludwika i Czesławy z Chodkowskich, lekarz, pisarz regionalista, niestrudzony dokumentalista przeszłości, autor wielu książek o tematyce regionalnej. Mieszka w Ciechanowie, ale sercem i duchem związany jest z Ziemią Przasnyską. Legenda: W stodole straszy Dawno temu w drugą wojnę światową były duchy i wiedźmy. U pewnego mieszkańca Mchowa w stodole duchy upodobały sobie miejsce. Ludzie, którzy tam mieszkali sprzedali zabudowania i wynieśli się jak najdalej wsi. Ludzie kupowali i sprzedawali te budynki, ponieważ nie dało się tam mieszkać. Pewnego dnia przybył nowy ksiądz do parafii w Przasnyszu i podjął się wypędzenia złych mocy. Po odmówieniu modlitwy przez księdza złe moce ustąpiły i już nigdy nie wróciły. (Wojciech Motacki) Szlak sakralny 13
Zmora - można zobaczyć ją o północy, wygląda jak biały obłok dymu. Nie ma kości ani ciała, lecz przybiera różne kształty i postacie. Unosi się nad polami jakby płynęła. Zmora upodobała sobie konie. Potrafiła koniom tak zapleść grzywy i ogony, że nikt nie może tego rozwiązać. Pewnego razu gospodarz wszedł do stajni i zobaczył, że jego klacz miała grzywę zaplecioną w warkoczyki. Zdenerwował się i gwoździem przybił warkocz do ściany. Drugiego dnia rano gdy gospodarz wszedł do stajni obok klaczy stała młoda dziewczyna z warkoczem przybitym do ściany. Prosiła go aby ją uwolnił i obiecywała mu, że nie będzie nigdy plotła grzywy. Zmora przybrała postać dziewczyny. Gospodarz uwolnił dziewczynę i już nigdy nie wróciła. (Wojciech Motacki) W mchowskim lesie figura na pamiątkę śmierci 13 letniego Mikołaja Żebrowskiego zabitego przy rozbiciu pocisku armatniego dnia 23 kwietnia 1919r. Kierując się w stronę Przasnysza mijamy miejscowość Mchówko gdzie znajdują się kapliczki kamienne z 1931 r. i 1939 r. Przy pierwszej z nich co roku w czerwcu odbywają się uroczystości związane z poświęceniem pól, ufundowana przez mieszkańców wsi. Przy drodze przez wieś stoi kamienny krzyż ufundowany przez mieszkańców w 1939 r. Obydwie figurki stawiał Pan Chruścik z Żarnowa. Na drodze krajowej Przasnysz Szczytno w okolicach Mchówka zdarzają się często na prostym odcinku drogi wypadki samochodowe, bardzo dużo osób zginęło. Trudno logicznie wytłumaczyć przyczynę licznych zdarzeń. Mieszkańcy Mchówka opowiadają, że w tych okolicach ukazuje się przejeżdżającym Biała Dama i zapatrzeni w nią kierowcy tracą panowanie nad kierownicą. Nieliczni przeżyli spotkania z nieziemską postacią. Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny murowany z lat 1474 1485 z dzwonnicą murowaną z końca XV wieku, podwyższaną na przełomie XVI i XVII wieku; Cmentarz żydowski założony w XIX wieku, zachowało się około 30 nagrobków. Na cmentarzu lapidarium zbudowane w 1986 r. z fragmentów macew z tego cmentarza oraz z macew pochodzących z kirkutów w Chorzelach i Makowie Mazowieckim; Kościół klasztorny ss. Kapucynek (do 1864 roku ss. Bernardynek, następnie felicjanek), pw. Św., św. Klary i Józefa. Murowany, wzniesiony jako barokowy w latach 1609 1616; Przasnysz kościoły Szlak sakralny 14 Kościół klasztorny oo. Pasjonistów (do 1864 r. oo. Bernardynów), pw. Św., św. Jakuba i Anny. Późnogotycki, murowany, wzniesiony w latach 1588 1618, rozbudowany przez dobudowanie kruchty w 1637 rok, wewnątrz
cudowny obraz Matki Boskiej Przasnyskiej; późnogotycka dzwonnica; Na końcu Dobrzankowa po prawej stronie znajduje się figurka 1710 roku. W tym miejscu w czasie I wojny chowano żołnierzy rosyjskich i niemieckich. W czasie II wojny światowej Niemcy opasali figurę i wyciągnęli ją czołgiem, przy tym ją uszkodzili. Po wojnie pan Wenda, który był kowalem, zebrał mieszkańców, naprawili uszkodzony kamień, zakładając metalową opaskę i ustawili figurę w tym samym miejscu. Cmentarz rzymsko-katolicki pomnik na grobie dwóch powstańców 1863 roku, w tym Władysława Cieleckiego Orlika, pomnik 21 żołnierzy polskich poległych w wojnie polsko bolszewickiej 1920 roku (pomnik z lat 1926 29 ma formę ażurowej, murowanej kaplicy wspartej na czterech kolumnach, przykrytej dachem w formie hełmu); Klasycystyczny ratusz z końca XVIII w. Kierując się w stronę Bogatego i wybierając trasę przez Dobrzankowo możemy podziwiać piękne kapliczki i przydrożne krzyże z XVIII, XIX i XX wieku. W Dobrzankowie po lewej stronie w środku wsi stoi przy szosie figura przydrożna, murowana z drewnianą rzeźbą Świętego Rocha (fotografia obok). Według legend w tym miejscu grzebano zmarłych na cholerę.
Przy drodze do Leszna mijamy zabytkową figurkę z 1890 r. Po powstaniu listopadowym i styczniowym ( XIX w.) przy tej figurce gromadzili się mieszkańcy i wznosili modły za ojczyznę. We wsi gdzie obecnie stoi remiza OSP cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej z okresu późnolateńskiego i wczesnorzymskiego. (znaleziono m.in. naczynia, miecze, groty,zapinki) Następnie zmierzamy do Bogatego - gniazdo rodowe Bogackich herbu Prawdzic, z których Mikołaj Wąż wojewoda mazowiecki, a pózniej w posiadaniu Narzymskich herbu Dołęga. Właścicielami tych dóbr byli Narzymscy przez trzy wieki. Ród ten wydał wiele osób zasłużonych dla Polski. Z bardziej znanych wspomnieć należy Jakuba Narzymskiegio wojewodę czernihowskiego i pomorskiego, posła na sejmy (zm. w 1759r), Stanisława Narzymskiego ( 1719-1779) podkomorzego ciechanowskiego, posła na sejmy, syna Jakuba i pradziadka Józefa i wreszcie ostatniego właściciela Bogatego literata Józefa Narzymskiego (1839-1872). Józef Narzymski był gorącym patriotą, uczestnikiem powstania styczniowego, członkiem Rządu Narodowego w czasie powstania. Za udział w zrywie powstańczym car skonfiskował majątek Bogate z przyległościami, a sam literat chcąc uniknąć aresztowania wyjechał do zaboru austriackiego do Krakowa, gdzie spoczywa na cmentarzu rakowickim. Innym, synem Jakuba Narzymskiego, który położył zasługi dla kościoła w Bogatem był Antoni Tadeusz Norbert Narzymski (1735 1799) biskup ewarieński, sufragan i prepozyt kolegiaty pułtuskiej. Odnowił gruntownie i przekształcił kościół. Zabytkowy kościół gotycki z XVI w., kilkakrotnie przebudowywany oraz dzwonnica klasycystyczna z XVIII w. Na skrzyżowaniu dróg Dobrzankowo Fijałkowo, znajduje się figurka z 1896 roku Szlak sakralny 15
Jakub Narzymski Stanisław Narzymski Józef Narzymski Parafia w Bogatem erygowana w końcu XIV w. staraniem Sasina, podkomorzego wyszogrodzkiego, chorążego zakroczymskiego, kasztelana ciechanowskiego. Kościół Wnętrze kościoła wzmiankowany w 1448r.Obecny wzniesiony przed 1481r z fundacji Mikołaja Węża z Dobrzankowa przez Jana Zawiszę muratora z Bogatego ( ten sam wybudował kościół w Drobinie). W 1517 roku budowa pierwszej dzwonnicy. Późnogotycki, orientowany. Murowany z cegły. W ołtarzu, wykonanym po 1920 r wg. projektu arch. Strojka z Krakowa XVIII obraz Św. Anny Samotrzeć, chrzcielnica rokokowa z III ćw. XVIIIw. W formie muszli, monstrancja 1 I połowy XVIII w. w stylu regencji z fundacji Jakuba Narzymskiego wojewody pomorskiego. Na zewnątrz kościoła, wmurowana we wschodnią elewację tablica herbowa z czerwonego marmuru z poł. XVII w. z inicjałami Krzysztofa Narzymskiego podkomorzego ciechanowskiego. Dzwonnica klasycystyczna, murowana z cegły z XVIII w., czworoboczna, trzykondygnacjowa. Szlak sakralny 17
Kierując się z Bogatego w stronę Krasnego i Zielonej przejeżdżamy przez Lisiogórę i Gostkowo. Przy okazji możemy zobaczyć kapliczki, w tym dwie charakterystyczne dla dóbr Narzymskich, znajdujące się w Gostkowie. Przy kościele kopiec i płyta Tadeusza Kościuszki odsłonięte w 1917 r. w setną rocznicę śmierci Naczelnika przez miejscowych działaczy z Polskiej Organizacji Wojskowej Naprzeciwko kościoła, na skwerku przy szosie pomnik upamiętniający poległych i zamordowanych w latach 1939 56, odsłonięty 11 listopada 2007r. w miejscu tablicy pamiątkowej z roku 1957. Murowana kapliczka z drewnianą rzeźbą Św. Rocha z XIX wieku. Ufundowana jako wotum wdzięczności po opanowaniu zarazy cholery, która dziesiątkowała ludzi. Co roku w tym miejscu mieszkańcy Bogatego przygotowują ołtarz na Boże Ciało Szlak sakralny 18 Krzyż przydrożny na posesji Państwa Przybysławskich w Bogatem. (ufundowany przez Antoniego Małowidzkiego)
Mijając gminę Przasnysz kierujemy się do Zielonej (gmina Krasne). Tam na uwagę zasługuje kościół Parafialny pw. Św. Mateusza Apostoła, drewniany, wzniesiony w latach 1772 74 w miejscu wcześniejszego, też drewnianego, zbudowanego w XV wieku, konstrukcji zrębowej, oszalowany z olistwowaniem. Trójnawowy z węższym, zamkniętym prosto prezbiterium. Dach dwuspadowy, kryty blachą. Na kalenicy czworoboczna wieżyczka sygnaturka. Wewnątrz późnobarokowe ołtarze: główny i dwa boczne z około 1777r.. Na belce tęczowej barokowy krucyfiks z końca XVIII wieku. Dzwonnica drewniana z końca XVIII wieku, jednokondygnacyjna na planie kwadratu, konstrukcji słupowej, oszalowana. W górnych częściach ścian po dwa otwory dzwonowe zakryte żaluzjami. Dach namiotowy. Atrakcje turystyczne Bogatego i okolic Kierując się w stronę Bogatego, przejeżdżamy przez Krasne, siedzibę władz gminy. Miejscowość ta stanowiła jeden z nielicznych ośrodków wielkiej własności ziemskiej na północnym Mazowszu. Wieś istniała już w 1372 roku. W 1421 roku książe mazowiecki Janusz I nadał osadzie prawo chełmińskie. Nazwisko Krasińskich jako właścicieli Krasnego utrwaliło się z początkiem XVI wieku. W 1550 roku urodził się tu Jan Krasiński, późniejszy kanonik i sekretarz królewski. Na początku XX wieku Krasne przeszło w ręce Czartoryskich. W okresie okupacji hitlerowskiej było rezydencją gauleitera Prus Wschodnich Ericha Kocha. Hitlerowcy zburzyli dawny pałac i wybudowali na jego miejscu luksusową willę, którą wysadził w powietrze podczas ucieczki. Kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża, ufundowany w 1570 roku, rozbudowany przez Biskupa Franciszka Krasińskiego: Renesansowa tablica nagrobna Jana i Katarzyny (ok. 1575r.) oraz Andrzeja i Katarzyny (ok.1580r); Polichromia Podwyższenie Krzyża Świętego (1747r.) oraz sceny drogi krzyżowej; Marmurowa chrzcielnica barokowa (z ok. XVIII w.) oraz kropielnica (I poł. XIX w.); Podziemia z katakumbami i grobowcami Krasińskich. Wieża przy bramie parkowej zbudowana w stylu eogotyckim w XIX wieku. Obecnie siedziba Gminnego Ośrodka Kultury w Krasnem Szlak sakralny 19
Z Bogatego możemy wybrać się na zwiedzanie Gminy Płoniawy, zwiedzając przy okazji Wielodróż, Helenowo Stare, Helenowo Nowe. W Helenowie Starym na polu Przemysława Karwackiego stoi krzyż drewniany z 1908 roku oraz figurka matki Boskiej z 1911 roku ufundowana przez Janinę i Henryka Chylińskich. Zaś w Helenowie Nowym: Szlak sakralny 20 Helenowo Nowe, krzyż z 1895 r. Ufundowany przez Antoniego i Ewę Tarczeńskich na okoliczność śmierci syna. W zabudowaniach Tarczeńskich wybuchł pożar, który objął wszystkie budynki. Kilkunastoletni syn wybiegł na drogę wyciągnął ręce ku górze krzycząc O Boże i padł martwy. Helenowo Nowe, Krzyż z 1890 r. Ufundowana przez Samuela i Mariannę Wenda. Postawiona jako podziękowanie za narodziny syna. Niegdyś w Helenowie mieszkało wiele rodzin Wendów i stąd wzięło się przysłowie Chodzisz jak Wenda po Helenowie W tym miejscu co roku odprawiane jest nabożeństwo czerwcowe Kierując się w stronę gminy Płoniawy proponujemy zatrzymać się na chwilę w miejscowości Wielodróż, aby zobaczyć kapliczkę Św. Rocha i przydrożny krzyż. Wieś o skupionej zabudowie z zadbanymi posesjami. Wielodróż, kapliczka słupowa z figurą Św. Rocha z XIX wieku. Helenowo Nowe, figurka z 1894 r. Ufundowana przez T. Gadomskiego dziadka Adama Strzębosza, prezesa sądu najwyższego. W czasie II wojny światowej obok figurki znajdowała się zbiorowa mogiła żołnierzy radzieckich.
W Płoniawach zabytkowy murowany kościół, wzniesiony przez Józefa Młodzianowskiego w 1828 roku. Rozbudowany 1876 roku (budowa zakrystii i skarbczyka). Klasycystyczny jednonawowy kościół z prostokątnym prezbiterium. Dzwonnica murowana z około 1828 roku, wzniesiona na planie kwadratu oraz kapliczka murowana z 1846 roku. Jadąc w kierunku Płoniaw po lewej stronie szosy znajduje się pomnik przyrody dąb czarny. Na cmentarzu grzebalnym znajduje się grób nieznanego żołnierza. Pochowani są tam uczestnicy powstania styczniowego w 1863 roku. W Podosiu Starym - kościół filialny pw. Krzyża Świętego, wybudowany w 1848 r., rozbudowany w latach 1983 86 staraniem księdza prob. Edwarda Pilarskiego. Szlak sakralny 21
Odwiedzając gminę Płoniawy Bramura proponujemy zajrzeć do Węgrzynowa gdzie znajduje się kościół parafialny pw. Świętego Ducha, wystawiony w 1694 roku, przerabiany w XVIII i XIX wieku. Drewniany, trójnawowy, dach dwuspadowy kryty blachą. Na kalenicy wieżyczka na sygnaturkę. Jest również dzwonnica drewniana z XVII wieku. W Węgrzynowie jest dąb z kapliczką przy drodze wiodącej na Gliniak. Według legendy za tym dębem na polanie stał kościół. Pewnego dnia kościół zapadł się pod Przerażony Kobyliński powiesił krzyżyk na dąbku, który rósł nieopodal bagna a później zapłacił za to drzewko, by go pozostawiono. Drzewo dąb stoi do tej pory, a na nim wisi krzyż. Omijały go nawet władze za czasów komunizmu gdy poszerzały drogę. Nikt przez 200 lat nie podniósł na dąb siekiery. (Ryszard Kujawski) W Węgrzynowie w lesie za rzeką Węgierką znajduje się stary cmentarz grzebalny, porośnięty lasem, z zabytkowymi grobami z dawnych wieków. Bardzo zaniedbany, otoczony wałem ziemnym. Okoliczni mieszkańcy opowiadają że, 2 lub 3 września 1939 r, przyjechało do Węgrzynowa dwóch ułanów, którym ludzie dawali cywilne ubrania, aby się przebrali i uciekli. Jeden z nich powiedział, że gdyby wszyscy żołnierze przebierali się za cywili i uciekali to byśmy nigdy nie mieli wolnej Polski. Potem wyszedł na spotkanie z Niemcami do Krasińca na Chodup zniszczył granatami 4 samochody, 2 wozy pancerne i kiedy się wycofywał, przeskakując przez parkan byłego folwarku w Węgrzynowie, zginął ostrzelany z karabinu maszynowego przez Niemców. Niemcy pochowali go w miejscu śmierci, ale po dwóch dniach nakazali odkopać ciało, Szlak sakralny 22 ziemię i w tym miejscu powstało bagno. Inna legenda głosi, że dziedziczka tych dóbr budowała nową drogę i w tym celu wycinano las. Niejaki Albin Kobyliński w owym czasie szedł na rezurekcje do kościoła w Węgrzynowie. Przechodząc przy Gliniaku usłyszał dzwony kościelne. Grób nieznanego żołnierza - Na cmentarzu grzebalnym znajduje się Pomnik Nieznanego Żołnierza z II wojny światowej zrobić trumnę i z honorami pochowali ułana na cmentarzu w Węgrzynowie. Mieszkańcy otoczyli opieką grób jako grób nieznanego żołnierza. W latach 70-tych XX w. przyjechała z Częstochowy siostra ułana, która po wielu latach odnalazła grób dzięki informacjom kolegi ułana, który przeżył. Długie poszukiwania spowodowane były pomyłką w nazwie miejscowości: zamiast Węgrzynowo - ułan podał nazwę Węgrów. (Urszula Burska)
Kolejnym etapem szlaku sakralnego jest Święte Miejsce. Wieś usytuowana w bardzo malowniczej okolicy: zielone lasy, rozległe łąki i uprawne pola. Pierwotna nazwa wsi Bartny Borek, znajdowały się tu liczne barcie z pszczołami. Około 1700 roku w koronie rosnącej tu lipy objawiła się Matka Boska. W tym miejscu znajdowała się studnia, w której woda miała być cudowną. Według legendy woda ta utraciła cudotwórczą moc z chwilą utopienia się dziecka. Wówczas studnię zasypano. Na jej miejscu, w wieku XVIII ustawiono murowaną kapliczkę. Zabytki: kościół drewniany, z około 1900 roku (rozbudowany w 1950r.) szczególnie cenny jest obraz Matki Boskiej Częstochowskiej umieszczony w ołtarzu głównym, pochodzący z XVIII wieku, usytuowany na miejscu świętej lipy; Kościół w Świętym Miejscu jest miejscem kultu Najświętszej Maryi Panny. Odpusty: w dzień Zesłania Ducha Świętego, Narodzenia Najświętszej Marii Panny i w Dzień Świętego Stanisława Biskupa. dzwonnica drewniana (z przełomu XVIII / XIX); organy z II poł. XIX wieku; zabytkowa kapliczka rotunda XVIII wieku; stacje drogi krzyżowej z kamienia polnego wybudowane przez poszczególne wioski; cmentarz parafialny otoczony murem z kamienia polnego. Tu znajdują się groby żołnierzy niemieckich z okresu I wojny światowej, oraz grób najstarszego człowieka Leona Woźniaka który żył 118 lat (zmarł w 1938 roku); pomnik Kardynała Aleksandra Kakowskiego prymasa, członka Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego (1862- Dębiny-1938 Warszawa). Wykonany z szarego kamienia polnego z napisem mieć nadzieję w działaniu ; popiersie Ojca Świętego Jana Pawła II; drewniany krzyż misyjny. Barwne odpusty w Świętym Miejscu. Ostatni prymas Królestwa Polskiego arcybiskup metropolita warszawski Aleksander Kakowski urodził się w Dębinach ( gm. Przasnysz). Był synem Franciszka Kakowskiego, powstańca styczniowego i Pauliny z Osowskich. Członek Rady Regencyjnej(1917-1918),założyciel Akcji Katolickiej i Caritasu, inicjator utworzenia Muzeum Archidiecezjalnego, kawaler Orderu Orła Białego i orderu Honoru i Dewocji w Zakonie Maltańskim, przy jego współudziale zawarto konkordat z Watykanem. W 1920 r. w czasie najazdu bolszewickiego na Polskę wykazał się niebywałą odwagą nie dość, że był jednym z trzech dyplomatów, którzy nie opuścili zagrożonej Warszawy, to jeszcze znalazł się wśród żołnierzy pierwszej linii w okopach obronnych wokół miasta Radzymin, gdzie wydarzył się cud nad Wisłą w wojnie polsko bolszewickiej. 28-09-2006 r. odsłonięto w Świętym Miejscu pomnik wielkiego rodaka, autorstwa Wojciecha Henrykowskiego. Na pomniku widnieje dewiza kardynała Aleksandra Kakowskiego Operari sperare Mieć nadzieję w działaniu. Stara Krępa metalowy krzyż osadzony w kamieniu polnym z 1913 roku, postawiony jako podziękowanie za opiekę przed zarazą. Szlak sakralny 23
Kolejka wąskotorowa Mława Czernice Borowe Przasnysz Krasne Maków Mazowiecki zajmuje odcinek torów długości ok. 70 km. Już w II połowie XIX w. wybudowano pierwszy odcinek kolejki co Wiązało się z uprzemysłowieniem majątku Krasne. Atrakcje turystyczne Bogatego i okolic Szlak kolejki wąskotorowej Szlak kolejki wąskotorowej 24 Ludwik Krasiński wprowadził uprawy buraków cukrowych i zbudował w pobliżu Krasnego cukrownię, którą nazwał Krasińcem. W rozbudowę sieci kolejki po okolicznych wsiach zaangażował się finansowo właściciel Krasnego. Kolejka połączyła Krasne z Ciechanowem, Gruduskiem i Przasnyszem. Następnie kolejkę rozbudowaną na potrzeby frontu I wojny światowej. Dnia 7 lipca 1915 r. wytyczono trasę Mława Przasnysz, a 30 lipca 1915 r, kolej była już wybudowana. Sukcesy wojsk niemieckich spowodowały potrzebę wydłużenia linii torów. 8 sierpnia 1915 r. oddano odcinek do Młodzianowa, a do roku 1918 wydłużono linię torów przez Maków Mazowiecki, Różan do miejscowości Pasieki. Tu kolej wąskotorowa połączyła się z koleją szerokotorową. Wiele lat kolejka prowadziła przewozy pasażerskie i towarowe, a transport Park jest wspaniałym miejscem wypoczynku samochodowy nie stanowił dla niej konkurencji. Jednak w miarę zwiększania się taboru samochodowego oraz poprawy stanu dróg częściej zaczęto korzystać z tego środka komunikacji. Zawieszano kolejne połączenia ciuchci, a ostatecznie zakończono jej działalność decyzją administracyjną w 2001 roku. W 2002 r. kolejkę otrzymała w użyczenie Gmina Krasne, zaś przewozy obsługiwane były przez Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych w Kaliszu. Dla grup turystycznych ponownie uruchomiono przewozy w 2006 roku. Planując wycieczkę dla większej grupy należy skontaktować się z biurem Lokalnej Organizacji Turystycznej w Przasnyszu (tel. 0-29 752-32-20). Na trasie kolejki proponujemy zwiedzić Leszno największą miejscowość Gminy Przasnysz, wioski kwietnej, ponieważ to mieszkanki Leszna stanowią znaczną grupę pośród corocznie organizowanych konkursów na Najładniejszy ogródek przydomowy. W tej miejscowości warto zwiedzić zabytkowy XIX-wieczny park z malowniczymi alejami grabowymi, skupinami jesionów, kasztanowców i klonów oraz placem zabaw. Niektóre drzewa mają ponad 200 lat. W parku rośnie jesion Henryka Sienkiewicza (upamiętniony tablicą). Pod tym jesionem siadywał przebywając podczas wakacji u kolegi ze szkoły Antoniego Ostrowskiego autor trylogii. To dzięki tej znajomości Przasnysz znalazł się na kartach Krzyżaków.
Przy drodze do Przasnysza przed wsią Leszno (przy torach kolejki) stoi krzyż kuty żelazny na wysokim cokole kamiennym tzw. krzyż grzebalny z 1885 r.. Do tego krzyża odprowadzano zwłoki wszystkich zmarłych. Postać Pana Jezusa na tym krzyżu ma urwaną lewą rękę. Starzy mieszkańcy wsi opowiadają, że w 1945 r. po wkroczeniu wojsk radzieckich, jeden z żołnierzy Armii Czerwonej, przechodząc obok krzyża odstrzelił lewą rękę Pana Jezusa. Sam poszedł w kierunku Przasnysza, jednak po przejściu kilkuset metrów został trafiony jedną kulą i zginął. Przy torach kolejki stoi również kapliczka Świętego Jana Nepomucena z końca XVIII w. z drewnianą postacią świętego. Św. Jan strzeże jak przed wiekami podróżnych. W Annopolu zaś przy lasku, stoi według tradycji, figurka Figura Matki Boskiej Jesion Sienkiewicza Kasztanowa aleja Przy parku biegnie w stronę Sierakowa brukowana droga obsadzona starymi kasztanowcami. W pobliżu parku warta jest obejrzenia kaplica postawiona w końcu XX wieku. Nieopodal znajduje się wykonana z piaskowca piękna XIX-wieczna figura Matki Boskiej. Figurka ta pierwotnie stała na dziedzińcu dworu w Lesznie, gdzie obecnie znajduje się plac zabaw dla dzieci. Przy niej odbywały się nabożeństwa Majowe, odprawiano Mszę Świętą w Poświęcenie Pól. To spod niej wyruszali mieszkańcy Leszna na wojnę. Po wkroczeniu Niemców ówczesny właściciel Pan Zygmunt Rakowiecki wraz z rodziną (ojciec Zygmunta Rakowieckiego, Prezesa Ziemiaństwa Polskiego i honorowego obywatela Gminy) zmuszony został do opuszczenia majątku, pozwolono zabrać mu tylko garść ziemi z miejsca przy figurce. Niemiec Wywjanko zarządca majątku nakazał zniszczyć figurkę, jednak na prośbę Pani Korneli Cieślak zmienił zdanie i pozwolił ją zabrać i ustawić na prywatnej posesji. Odbyło się zebranie wiejskie i mieszkańcy zadecydowali, aby przenieść figurkę do ogrodu Pani Cieślak. Cokół wykonał Pan Jan Kubiszewski. Na skrzyżowaniu z drogą do Przasnysza stoi krzyż dwuramienny w miejscu gdzie wcześniej stały cztery figury drewniane m.in. Św. Floriana, Św. Teresy i Biskupa Stanisława. Krzyż ten został wybudowany w czasach gdy w okolicy panowała zaraza cholery, zbierając śmiertelne żniwo, krzyż miał strzec mieszkańców przed nieszczęściem zarazy. Kaplica w Lesznie z 1988 r. z XV w. W tym właśnie miejscu była w XV w. cegielnia, w której wyrabiano cegły, z tej cegły wybudowano kościół Farny w Przasnyszu. W lesie Grabówiec nieopodal Leszna znajduje się cmentarz wojenny żołnierzy rosyjskich z okresu I wojny światowej. Następną miejscowością na trasie kolejki jest Gostkowo, w którym można zobaczyć kilkanaście różnego rodzaju krzyży i kapliczek począwszy od XVIII-wiecznych Szlak kolejki wąskotorowej 25
znajdujących się przy trasie ciuchci, charakterystycznych dla dóbr Narzymskich. Jedna z nich Św. Rocha znajduje się na początku wsi, a druga przy drodze na Lisiogórę (opisane w szlaku sakralnym). Według miejscowej tradycji niegdyś figura Św. Rocha była bardzo zaniedbana. W tym czasie w Gostkowie zmarło wielu mężczyzn. Aby ten stan zmienić gostkowiacy postanowili odnowić kapliczkę. Było to może w 1815 r. taka data widnieje na metalowej chorągiewce nad daszkiem. Po wspólnej renowacji obiektu, mężczyźni przestali umierać. Krasne Stadnina koni, w parku ruiny pałacu Krasińskich rezydencji Ericha Kocha, zabytkowy park i stawy. Park z XVII XIX wieku o powierzchni 20 ha. Zachowały się tu aleje i szpalery drzew, w tym grabowe o długości 1600m i wysokości 8m,które otaczają stawy. Drzewostan stanowią rodzime gatunki drzew, takie jak dąb szypułkowy, jesion wyniosły, świerk pospolity, lipa drobnolistna, grab pospolity, klon zwyczajny. Budzą zachwyt również pięknie zachowane stawy. Szlak kolejki wąskotorowej 26 Stadnina koni Krasne (e-mail: sk-krasne@ciechnet.pl) należy do najstarszych stadnin koni pełnej krwi angielskiej, założył ją w 1857 r. Ludwik hr. Krasiński. Hodowlę rozpoczęto na bazie importowanych klaczy z Anglii. W czasie II wojny światowej konie z Krasnego wywieziono do Niemiec, a po wojnie powołano PGR. Dopiero w 1987 r. reaktywowano stadninę. Obecnie stadnina liczy około 120 koni. Może poszczycić się ogierem Rullerem, który w ciągu 2 letniej kariery wyścigowej zajął osiem razy I miejsce.inne konie zajmują również czołowe miejsca w wyścigach. W Krasnem znajdują się również ruiny pałacu Krasińskich, w czasie II wojny światowej gauleiter Erich Koch do majątku Krasne przyłączył grunty 150 gospodarstw chłopskich paląc doszczętnie zabudowania i zwiększając obszar do 20 000 ha i tworząc Fundację Ericha Kocha. Pod koniec wojny wysadzono pałac w powietrze. Obecnie można obejrzeć ruiny piwnic i umocowań.
Dolinami rzek Wędrując doliną rzeki Węgierki można spotkać niezwykłe miejsca, urokliwe meandry i brzegi. Węgierka jest największym, prawym dopływem Orzyca. Rzeka bierze swój początek u podnóża góry Czubak (211 m n.p.m.) w południowej części wsi Zawady. Przez Kosmowo, Pawłowo i Węgrę rzeka płynie jako struga. Jako spora rzeka przepływa przez Olszewie, Grójec, Obrąb i Klewki. W Przasnyszu rozwidla się, oblewając kępę w parku miejskim im. T. Kościuszki. Dalej płynie przez Sierakowo do Dobrzankowa, gdzie zasila ją Morawka. Następniej przez Bogate, Szczuki i Węgrzynowo dopływa do Młodzianowa i tam kończy swój bieg wpadając do Orzyca. Góra Czubak Nazwa rzeki pochodzi prawdopodobnie od nazwy wsi Węgra, przez którą przepływała kiedyś rzeka Węgra, dziś zwana Węgierką. Rzeka płynie w kierunku południowo wschodnim, wpada do Orzyca między Młodzianowem a Makowem Mazowieckim. W początkowym swym biegu, od mostu w miejscowości Węgra, dolina rzeki zbudowana jest z piasków i gliny morenowej a w dalszym odcinku, aż do ujścia do Orzyca dno jest podmokłe. Od miejscowości Węgra do Przasnysza dolina rzeki jest wąska. Powyżej 22 km płynie w stanie dzikim, gdzie brzegi porastają krzewy i rzadkie kępy drzew. W Dobrzankowie pod mostem wiodącym do Fijałkowa, Węgierka przyjmuje lewy dopływ Morawkę. Młyn wodny w Bogatem na rzece Węgierka Amatorom wędkarstwa proponujemy rzekę Węgierkę w rejonie Bogatego i Dobrzankowa zasobną w ryby. Kto nie łowi ryb może spotkać tu siedliska ptactwa dzikiego czy bobrów. Żurawie Okolicę czystą ekologicznie, pomiędzy Sierakowem a Dobrzankowem upodobały sobie bociany. Ich gniazd na tym terenie jest najwięcej w całym powiecie przasnyskim (ponad 100). Miejsce to nazywane jest bocianowem. Można tu spotkać czaple oraz żurawie. Dolinami rzek 27