System prawny w zakresie bjior w Polsce, a budowa elektrowni jądrowej

System prawny w zakresie bjior w Polsce, a budowa elektrowni jądrowej Piotr Korzecki Stanisław Latek Konferencja Energetyka jądrowa i odnawialne źródła energii w świetle zrównoważonego rozwoju 18 września 2008, Centrum Prasowe Foksal, Warszawa

Elektrownia jądrowa różni się od wszelkich innych instalacji przemysłowych, gdyż jej eksploatacja: ma wpływ na środowisko liczony w setkach tysięcy lat ewentualna awaria EJ może mieć skutki globalne PRZEPISY NARODOWE MUSZĄ BYĆ ZHARMONIZOWANE W SKALI ŚWIATOWEJ stąd wynika potrzeba stworzenia możliwie uniwersalnego międzynarodowego systemu prawnego

Przepisy międzynarodowe, których Polska jest stroną: Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, Konwencje i inne umowy międzynarodowe, w tym umowy bilateralne z państwami sąsiadującymi, Prawo pochodne UE w tym najważniejsze dyrektywy i rozporządzenia

RP jest stroną następujących umów międzynarodowych: Konwencji o wczesnym powiadamianiu o awarii jądrowej Konwencji o pomocy w przypadku awarii jądrowej Konwencji bezpieczeństwa jądrowego Wspólnej konwencji bezpieczeństwa w postępowaniu z wypalonym paliwem jądrowym i bezpieczeństwa w postępowaniu z odpadami promieniotwórczymi Konwencji o ochronie fizycznej materiałów jądrowych i obiektów jądrowych Konwencji wiedeńskiej o odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe Wspólnego protokołu dotyczącego stosowania Konwencji wiedeńskiej i Konwencji paryskiej Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej Porozumienia o zabezpieczeniach materiałów jądrowych i Protokołu dodatkowego do tego Porozumienia Konwencji dotyczącej ochrony pracowników przed promieniowaniem jonizującym Podstawą prawa krajowego jest - Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe

Dyrektywy Unii Europejskiej dyrektywa Rady 96/29/Euratom z dnia 13 maja 1996 r. ustanawiającej podstawowe normy bezpieczeństwa w zakresie ochrony zdrowia pracowników i ogółu społeczeństwa przed zagrożeniami wynikającymi z promieniowania jonizującego (Dz.Urz. WE L 159 z 29.06.1996, str. 1; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 2, str. 291); dyrektywa Rady 89/618/Euratom z dnia 27 listopada 1989 r. w sprawie informowania ogółu społeczeństwa o środkach ochrony zdrowia, które będą stosowane oraz działaniach, jakie należy podjąć w przypadku pogotowia radiologicznego (Dz.Urz. WE L 357 z 07.12.1989, str. 31; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1, str. 366); dyrektywa Rady 90/641/Euratom z dnia 4 grudnia 1990 r. w sprawie praktycznej ochrony pracowników zewnętrznych, narażonych na promieniowanie jonizujące podczas pracy na terenie kontrolowanym (Dz.Urz. WE L 349 z 13.12.1990, str. 21, z późn. zm.; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 405, z późn. zm.); dyrektywa Rady 92/3/Euratom z dnia 3 lutego 1992 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów radioaktywnych między Państwami Członkowskimi oraz do Wspólnoty i poza jej obszar (Dz. Urz. WE L 35 z 12.02.1992, str. 24; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 90).

Dyrektywy Unii Europejskiej (c.d.) dyrektywa Rady 97/43/Euratom z dnia 30 czerwca 1997 r. w sprawie ochrony zdrowia osób fizycznych przed niebezpieczeństwem wynikającym z promieniowania jonizującego związanego z badaniami medycznymi oraz uchylającej dyrektywę 84/466/Euratom (Dz.Urz. WE L 180 z 09.07.1997, str. 22, z późn. zm.; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 3, str. 332, z późn. zm.); dyrektywa Rady 2003/122/Euratom z dnia 22 maja 2003 r. w sprawie kontroli wysoce radioaktywnych źródeł zamkniętych i odpadów radioaktywnych (Dz.Urz. UE L 346 z 31.12.2003, str. 57; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, str. 694).; dyrektywa Rady 2006/117/EURATOM z dnia 20 listopada 2006 r. w sprawie nadzoru oraz kontroli nad przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego (Dz. Urz. UE L 337 z 5.12.2006 s. 21)

Najważniejsze Rozporządzenia UE Rozporządzenie Rady (EURATOM) NR 1493/93 z dnia 8 czerwca 1993 r. w sprawie przesyłania substancji radioaktywnych między Państwami Członkowskimi Rozporządzenie Komisji (Euratom) Nr 302/2005 z dnia 8 lutego 2005 r. w sprawie stosowania zabezpieczeń przyjętych przez Euratom Rozporządzenie 737/90/EWG z dnia 22 marca 1990 r. w sprawie warunków regulujących przywóz produktów rolnych pochodzących z państw trzecich w następstwie wypadku w elektrowni jądrowej w Czarnobylu Rozporządzenie 3954/87/Euratom z dnia 22 grudnia 1987 r. ustanawiające maksymalne dozwolone poziomy skażenia radioaktywnego środków spożywczych oraz pasz po wypadku jądrowym lub w każdym innym przypadku pogotowia radiologicznego

USTAWA z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (Dz. U. z 2007 r. Nr 42, poz. 276 oraz z 2008 r. Nr 93, poz. 583)

Ustawa określa m.in.: Postanowienia ogólne 1) działalność w zakresie pokojowego wykorzystania energii atomowej; 2) obowiązki kierownika jednostki organizacyjnej wykonującej tę działalność; 3) organy właściwe w sprawach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej; 4) kary pieniężne za naruszenie przepisów bjior; 5) zasady monitorowania skażeń promieniotwórczych; 6) działania podejmowane w przypadku zdarzeń radiacyjnych; 7) szczególne zasady ochrony osób przed zagrożeniami wynikającymi ze stosowania promieniowania jonizującego w celach medycznych;

Instrumenty służące zapewnieniu ochrony radiologicznej Zasady podstawowe: Reglamentacja działalności związanej z narażeniem Kontrola działalności związanej z narażeniem Odpowiedzialność kierownika jednostki organizacyjnej obowiązki Konieczność uzasadniania nowych działalności Ograniczenie maksymalnych dawek promieniowania jonizującego otrzymywanych przez pracowników i ludność (dawki graniczne) Optymalizacja narażenia Zastosowanie ustawy także do działalności wykonywanej w warunkach zwiększonego, w wyniku działania człowieka, narażenia na naturalne promieniowanie jonizujące

USTAWA ZAPEWNIA - ODDZIELENIE FUNKCJI PROMOCYJNYCH OD NADZORCZYCH Minister Gospodarki wykorzystanie energii atomowej na potrzeby społeczno gospodarcze kraju Prezes PAA bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna

Dozór jądrowy Dozór jądrowy, czyli system bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej (bjior), to całość przedsięwzięć prawnych, organizacyjnych i technicznych, zapewniających zadawalający stan bezpieczeństwa jądrowego i radiacyjnego (z uwagi na eksploatację w kraju i za jego granicami obiektów jądrowych oraz prowadzenie innej działalności z wykorzystaniem źródeł promieniowania jonizującego). System ten funkcjonuje na podstawie ustawy Prawo atomowe oraz aktów prawnych niższego rzędu, jak również rozporządzeń UE oraz traktatów i konwencji międzynarodowych, których Polska jest stroną.

Organy dozoru jądrowego Organami dozoru jądrowego, o których mowa w art. 63 ust. 2 pkt 1 Prawa atomowego, są: 1) Prezes Agencji jako naczelny organ dozoru jądrowego; 2) Główny Inspektor Dozoru Jądrowego jako organ wyższego stopnia w stosunku do inspektorów dozoru jądrowego; 3) inspektorzy dozoru jądrowego.

Niezależno ność dozoru jądrowego j wymóg g prawa międzynarodowego Wynika z: 1) Konwencji bezpieczeństwa jądrowego, 2) Wspólnej konwencji postępowania z odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym Aspekty niezależności dozoru jądrowego: 1) Polityczny dozór jest wolny od nacisków politycznych 2) Legislacyjny niezależność i funkcje dozoru wynikają z przepisów 3) Finansowy dostateczne środki finansowe na działalność 4) Kompetencyjny posiada merytoryczną wiedzę w zakresie podlegającym jego nadzorowi 5) Informacyjny jest umocowany prawnie do komunikowania decyzji, wymagań, opinii 6) Międzynarodowy umocowany do współpracy z innymi dozorami i organizacjami międzynarodowymi

REGLAMENTACJA DZIAŁALNOŚCI Z OBIEKTEM JĄDROWYM (ZASTRZEŻENIE: omawiamy tu reglamentację jedynie z punktu widzenia bjior) Zezwolenia (Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki) wymaga: budowa rozruch próbna eksploatacja stała eksploatacja likwidacja

OBIEKT JĄDROWY - obiekt lub urządzenie przeznaczone do wytwarzania, stosowania, przetwarzania, wzbogacania izotopowego, przechowywania, składowania materiału jądrowego w ilości umożliwiającej zrealizowanie samopodtrzymującej się reakcji rozszczepienia jądrowego, w szczególności elektrownie, elektrociepłownie i ciepłownie z energetycznymi reaktorami jądrowymi oraz badawcze, doświadczalne i inne reaktory jądrowe - od rozpoczęcia budowy do zakończenia likwidacji;

Zezwolenia wydaje Prezes PAA Wniosek o wydanie zezwolenia wraz z wymaganymi dokumentami składa inwestor kierownik jednostki eksploatującej

DOKUMENTY, JAKIE NALEŻY DOŁĄCZYĆ DO WNIOSKU O WYDANIE ZEZWOLENIA: Dokument podstawowy (niezależny od rodzaju działalności jaka ma być wykonywana): uzasadnienie podjęcia działalności okres prowadzenia proponowane ograniczniki dawek Dokumenty dodatkowe (uzależnione od rodzaju działalności) m. in.: raport bezpieczeństwa program bjior opis zasad ochrony fizycznej instrukcja eksploatacji plany postępowania na wypadek zdarzeń radiacyjnych

DOKUMENTY DODATKOWE I. Zezwolenie na budowę obiektu jądrowego: 1) raport bezpieczeństwa: szczegółowa charakterystyka obiektu jądrowego analiza bjior w warunkach normalnych oraz zdarzeń radiacyjnych 2) program bjior wszystkich etapów budowy obiektu 3) opis zasad ochrony fizycznej obiektu jądrowego 4) opis zasad zapewnienia jakości w fazie rozruchu i eksploatacji

II. Zezwolenie na rozruch lub próbną eksploatację obiektu: 1) raport bezpieczeństwa dla tych działalności 2) program rozruchu obiektu jądrowego 3) instrukcja eksploatacji obiektu jądrowego 4) opis proponowanych eksploatacyjnych warunków i ograniczeń 5) oświadczenie inwestora o przeprowadzeniu wymaganych odbiorów i badań technologicznych systemów mających wpływ na bjior oraz o gotowości obiektu do rozruchu 6) plany postępowania na wypadek zdarzeń radiacyjnych 7) oświadczenie inwestora, ze dysponuje pracownikami o wymaganych kwalifikacjach + kopie uprawnień 8) opis zasad organizacji prac remontowych 9) oświadczenie inwestora obiektu o posiadaniu dokumentacji powykonawczej dla urządzeń, systemów i konstrukcji budowlanych 10) opis zasad postępowania z odpadami promieniotwórczymi 11) opis zasad gospodarki paliwem świeżym i wypalonym

II. Zezwolenie na rozruch lub próbną eksploatację obiektu (2): 12) opis zasad i procedur kontroli narażenia pracowników na promieniowanie jonizujące oraz kontroli środowiska pracy i otoczenia obiektu 13) opis zasad i procedur uwolnień substancji promieniotwórczych do środowiska 14) wyniki pomiarów radiologicznych w środowisku 15) program bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej rozruchu obiektu 16) opis ochrony fizycznej obiektu jądrowego

III. Zezwolenie na stałą eksploatację obiektu jądrowego: 1) dokumenty wymagane na etapie rozruchu obiektu jądrowego uaktualnione w oparciu o wyniki rozruchu tego obiektu 2) sprawozdanie inwestora obiektu z rozruchu obiektu wraz z protokołem wykonanych badań 3) program eksploatacji obiektu w tym konserwacji, okresowych badań, prób i kontroli eksploatacyjnych 4) program kontroli narażenia pracowników na promieniowanie jonizujące oraz kontroli środowiska pracy i środowiska w otoczeniu obiektu 5) program bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej eksploatacji

IV. Zezwolenie na likwidację obiektu jądrowego: 1) uzasadnienie likwidacji 2) zakres likwidacji 3) program inwentaryzacji aktywności izotopów promieniotwórczych w obiekcie jądrowym 4) program likwidacji, w tym harmonogram prac, techniki, narzędzia i procedury likwidacji oraz postępowanie z usuwanymi z obiektu odpadami promieniotwórczymi 5) analiza narażenia pracowników na promieniowanie jonizujące 6) ocena oddziaływania obiektu na środowisko podczas procesu likwidacji oraz po jego zakończeniu 7) program pomiarów promieniowania jonizującego i skażeń promieniotwórczych w obiekcie i w jego otoczeniu po zakończeniu procesu likwidacji 8) plany postępowania na wypadek awarii podczas likwidacji obiektu jądrowego 9) program bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej likwidacji

Podjęcie decyzji w przedmiocie wydania zezwolenia Poprzedzone analizą, czy zostały spełnione wymagane prawem warunki wykonywania działalności + dodatkowo (vide art.35 ust.3 Prawa atomowego): rozwiązania techniczne i organizacyjne, które w świetle osiągnięć nauki i techniki są niezbędne do tego, aby narażenie osób i skażenie środowiska było możliwie jak najmniejsze

Procedura udzielania zezwoleń związanych z obiektami jądrowymi WNIOSKODAWCA UŻYTKOWNIK *) wniosek o zezwolenie zezwolenie PREZES PAŃSTWOWEJ AGENCJI ATOMISTYKI i Główny Inspektor Dozoru Jądrowego polecenie przygotowania zezwolenia projekt zezwolenia kopia zezwolenia dodatkowe dane wymagane przez PAA konsultacje na życzenie wnioskodawcy kontrole i zalecenia EKSPERCI ZEWNĘTRZNI (w razie potrzeby) Departament Bezpieczeństwa Jądrowego i Radiacyjnego (Wydział Analiz i Nadzoru Obiektów Jądrowych) analiza dokumentacji dołączonej do wniosku kontrole analiza wyników kontroli przygotowanie projektu zezwolenia rejestracja zezwoleń

Kontrola działalności związanej z narażeniem przez organy dozoru Zasada kto wydaje zezwolenie ten kontroluje, ale organy dozoru jądrowego mają szersze kompetencje, mogą kontrolować także jednostki nie wykonujące działalności z narażeniem, co do których istnieje podejrzenie, że na ich terenie znajdują się materiały jądrowe lub źródła promieniowania jonizującego

Uprawnienia organów dozoru jądrowego w związku z prowadzoną kontrolą: 1) wstęp o każdej porze do środków transportu i na teren jednostek organizacyjnych 2) wgląd do dokumentów dotyczących bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej w kontrolowanej jednostce organizacyjnej 3) sprawdzanie, czy działalność określona w art. 4 ust. 1 jest wykonywana zgodnie z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej oraz z wymaganiami i warunkami określonymi w zezwoleniach 4) przeprowadzanie, w zależności od potrzeb, niezależnych pomiarów technicznych i dozymetrycznych 5) żądanie pisemnych lub ustnych informacji, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia sprawy.

Konsekwencje ujawnionych nieprawidłowości: 1) decyzja nakazująca usunięcie nieprawidłowości w określonym terminie 2) polecenia doraźne nakazy lub zakazy określonych działań 3) wystąpienie pokontrolne w sprawie usunięcia nieprawidłowości do kierownika jednostki lub jednostki nadrzędnej 4) ukaranie administracyjną karą pieniężną 5) złożenie zawiadomienia o popełnieniu wykroczenia albo przestępstwa 6) cofnięcie zezwolenia na działalność

Ustawa Prawo atomowe oraz akty wykonawcze do niej nie regulują (poza klauzulą generalną spełnienia wymagań bjior): wymagań dotyczących lokalizacji elektrowni jądrowej, wymagań dotyczących budowy i eksploatacji elektrowni jądrowej nadawania uprawnień do zajmowania stanowisk istotnych z punktu widzenia bjior w elektrowni jądrowej Wymaganie te są uregulowane w dokumentach MAEA, które nie mają mocy obowiązującej w polskim systemie prawnym.

WNIOSKI Polska jest stroną wszystkich najważniejszych umów międzynarodowych w zakresie bjior Polska w pełni wdrożyła prawo UE z zakresu bjior Prawo atomowe zapewnia wysoki poziom ochrony radiologicznej pracowników, pacjentów i społeczeństwa Prawo atomowe zapewnia wysoki poziom bezpieczeństwa jądrowego w odniesieniu do działalności wykonywanych obecnie w Polsce Prawo atomowe stanowi podstawę działania efektywnego i niezależnego dozoru jądrowego zdolnego do nadzorowania istniejących (obecnie w Polsce) działalności Należy uzupełnić Prawo atomowe o wymogi bezpieczeństwa dla elektrowni jądrowych

Post scriptum 09.09.2008: Tomasz Misiak Przewodniczący Senackiej Komisji Gospodarki Narodowej SPECJALNA USTAWA ENERGETYCZNA SZANSA DLA ROZWOJU INFRASTRUKTURY WYTWÓRCZEJ I PRZESYŁOWEJ Przygotowanie planu zmian legislacyjnych oraz projektu ustawy umożliwiającej powstanie w Polsce elektrowni jądrowej Zielone światło dla inwestorów zainteresowanych budową elektrowni jądrowej w Polsce.