Ty wspomnisz wnuku Wstęp Pracę tę poświęcam mojemu wujkowi Józefowi Cieleckiemu, który podobnie jak tysiące innych Polaków w czasie II wojny światowej walczył z okupantem niemieckim, a po jej zakończeniu nie złoŝył broni i działał w podziemiu. Polska roku 1945 nie była tą Polską, o którą przez sześć lat bili się najlepsi synowie Ojczyzny i za którą przelano morze krwi. 1 Tych, którzy się z tym nie pogodzili i po 1945 r. nie złoŝyli broni, nazywano zdrajcami i bandytami. Fałszowano prawdę o ich działalności, próbowano odebrać im ich zasługi, obejmowano zmową milczenia. Dlatego teŝ uznałam, Ŝe pracę zatytułuję słowami, które w pracowni języka polskiego moŝna przeczytać przy portrecie jednego z największych polskich poetów C. K. Norwida: Syn minie pismo, lecz ty wspomnisz, wnuku. 2 Poeta odnosił je do swojej twórczości, ale moŝna teŝ rozumieć te słowa szerzej mówią o tym, Ŝe w końcu przychodzi czas prawdy, docenienia tych, którzy na to zasługują. Tym wnukiem jestem między innymi i ja mogę nie tylko wspominać mojego wujku, ale jest to wspomnienie prawdziwe, zgodne z faktami. 1 Słowa te pochodzą z rozkazu generała Okulickiego Niedźwiadka" rozwiązującego Armię Krajową (19 I 1945 r.) rozkaz ten jednocześnie dokładnie definiował przyczyny, dla których kontynuacja walki była konieczna. 2 C. K. Norwid, Klaskaniem mając obrzękła prawice. Kuratorium Oświaty w Krakowie 31-156 Kraków, ul. Basztowa 22 tel.: 12/ 616 02 83 1
Józef Cielecki urodził się w 1926 r. na Kielecczyźnie - w małej wiosce Dunale połoŝonej w lesie niedaleko Sarnówka (powiat ostrowiecki). 3 Lata II wojny światowej Po wybuchu II wojny światowej ruch oporu rozwijał się na Ziemi Kieleckiej stopniowo od jesieni 1939 roku. Pojawili się tu dowódcy, którzy juŝ za Ŝycia przechodzili do legendy: major Henryk Dobrzański Hubal, dowódcy z Armii Krajowej: Zygmunt Kaszyński Nurt, Marian Sołtysiak Barabasz, Jan Piwnik Ponury. Wujek od czternastego roku Ŝycia zajmował się zdobywaniem broni dla ZWZ AK w Eugeniowie (powiat iłŝecki). W 1942 r. został jej członkiem ps. Zbyszek. 1 października 1944 r. brał udział w walce na Piotrowym Polu. Po rozbiciu pułku przez Niemców przeszedł z innymi partyzantami w Góry Świętokrzyskie do oddziału Eugeniusza Kaszyńskiego ps. Nurt. 4 Po rozkazie powrotu do placówki Eugeniów pełnił funkcję łącznika stało się to pod koniec okupacji. 3 Mapki pochodzą ze strony internetowej: http://pl.wikipedia.org/wiki/wikipedia 4 Jan Piwnik Ponury scalił luźne oddziały partyzanckie i utworzył 3 zgrupowania, m.in. Nurta - należała do niego drużyna Tomasza Wójcika Tarzana, w której działał mój wujek. Kuratorium Oświaty w Krakowie 31-156 Kraków, ul. Basztowa 22 tel.: 12/ 616 02 83 2
Józef Cielecki (pierwszy z lewej) z przyjaciółmi, lata czterdzieste. W nowej rzeczywistości Po wyzwoleniu Kielecczyzny zaczęły się represje wobec Ŝołnierzy AK. Od pierwszych dni Sowiety rozpoczęły zwalczanie AK ( ) Od oficerów będących na stanowiskach Ŝąda się nakłaniania swych podwładnych do ujawnienia się, wydawania broni i kontaktowania z ich przełoŝonymi itp. (.) Członkowie AK są rozŝaleni, Ŝe wyniki ich pracy nie mogły dać na razie owoców, a oni muszą nadal ukrywać się jak przestępcy. 5 Sama przynaleŝność do organizacji wystarczyła, by zostać aresztowanym. Mojego wujka juŝ w styczniu 1945 r. poszukiwało NKWD i UB. Nie zatrzymano go, poniewaŝ wcześniej opuścił miejsce zamieszkania Został jednak wtedy aresztowany jego ojciec, którego przetrzymywano w areszcie, licząc na to, Ŝe wujek zgłosi się sam. Nie zrobił tego, wiedząc, jakie byłyby konsekwencje. Został członkiem grupy ks. Stanisława Domańskiego ps. Cezary. Była to jedna z wielu grup poakowskich, jakie powstały wiosną 1945 r. na Kielecczyźnie. ( ) Działalność była oparta na walce zbrojnej oraz prowadzeniu propagandy komunistycznej. 6 Podczas jednej z akcji w 1945 r. został ranny kula utkwiła koło serca. Rana została opatrzona, ale kuli nigdy nie usunięto. W marca 1946 r. wujek uczestniczył w wydarzeniach, które wpłynęły na jego dalsze Ŝycie. 9 marca razem z księdzem Domańskim zjawił się w jednym z domów w Eugeniowie. Przybył tam jeszcze jeden z ich towarzyszy Stanisław Dmuchalski. Zostali otoczeni przez grupę operacyjną PUBP i funkcjonariuszy MO. Wywiązała się walka, w wyniku której został zabity S. Dmuchalski. Księdza S. Domańskiego i mojego wujka, którzy zostali ranni, zawieziono do szpitala. 7 Wujek po 5 R. Śmietanka Kruszelnicki, Podziemie poakowskie na Kielecczyźnie w latach 1945-1948, Kraków 2002, s. 49. Cytuję za: G. Sado, O Polskę biało czerwoną, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2009, s.47. 6 G. Sado, tamże, s. 53. Kuratorium Oświaty w Krakowie 31-156 Kraków, ul. Basztowa 22 tel.: 12/ 616 02 83 3
2 tygodniach został osadzony w siedzibie UB w Starachowicach, a później przewieziono go do Ostrowca Świętokrzyskiego. Wielokrotnie był przesłuchiwany, zwykle nocą. Torturowano go, bito, poniŝano, zamykano w karcerze w ten sposób chciano skłonić do złoŝenia zeznań obciąŝających księdza Domańskiego. Po 3 miesiącach wujka przewieziono do więzienia w Radomiu. W akcie skierowanym do WSR w Kielcach został oskarŝony o przestępstwa z najpowaŝniejszych wówczas dekretów. Groziła mu kara śmierci! Wujek został skazany na cztery lata więzienia w zawieszeniu na pięć lat.wyrok uzasadniono m. in. w następujący sposób: 8 Biorąc pod uwagę, Ŝe obecnie wyszły z konspiracji grupy leśne, w skład których wchodził i oskarŝony (grupa Zapory ) dowództwo Zagończyka i powracają do normalnego Ŝycia Sąd uznał, Ŝe równieŝ i skazany Cielecki pomimo niewykonania kary nie popełni nowego o przestępstwa i z tych względów wykonanie wymierzonej kary zawiesił na okres pięciu lat. G. Sado, pisząc o wyroku mojego wujka, podaje, Ŝe na tak niski wyrok wpłynęło uniewinnienie J. Cieleckiego z dwóch zarzutów z powodu braku dowodów, a takŝe to, Ŝe proces toczył się w okresie ujawniania oddziałów zbrojnych. Nastąpiło wtedy złagodzenie wyroków, zawieszano ich wykonywanie, wstrzymano na pewien okres wykonywanie wyroków śmierci, wypuszczono z więzień i aresztów pewną liczbę oskarŝonych o nielegalną działalność. 9 Normalne Ŝycie w mundurze bez czapki, lata pięćdziesiąte. Józef Cielecki w stroju leśnika i jego rodzina (matka, siostra i brat) Powrót do normalnego Ŝycia, jak to określono w uzasadnieniu wyroku, nie był moŝliwy. Wujek spotykał się przez wiele lat z róŝnymi szykanami ze strony władz PRL. Usunięto go 7 Ksiądz zmarł w szpitalu stwierdzono wtedy, Ŝe śmierć nastąpiła w wyniku rany postrzałowej; ale jest wiadomo, Ŝe był bity i torturowany - G. Sado, tamŝe, s. 73 74. 8 Cytuję za: G. Sado, tamŝe, s. 94. 9 G. Sado, tamŝe, s. 93. Kuratorium Oświaty w Krakowie 31-156 Kraków, ul. Basztowa 22 tel.: 12/ 616 02 83 4
z drugiego roku studiów Wydziału Leśnego Uniwersytetu w Poznaniu, nie przedstawiając mu Ŝadnego uzasadnienia. Nie mógł spotykać się z Ŝołnierzami AK, poniewaŝ znajdował się pod obserwacją UB. Mieszkał w róŝnych miastach Polski w latach 1949 1950 pracował w Okręgu Lasów Państwowych w Gdańsku, 1951 1955 w Okręgu Lasów Państwowych w Łodzi, a następnie w Koluszkach. Józef Cielecki (pierwszy z prawej) z przyjaciółmi, lata pięćdziesiąte. Wyrok sądu w Kielcach z października 1946 r. został uniewaŝniony dopiero w październiku 1995 r.: 10 Józef Cielecki jako Ŝołnierz Armii Krajowej po zakończeniu działań wojennych nie ujawnił się i nie złoŝył broni, lecz kontynuował walkę o prawdziwie suwerenną Ojczyznę. Skazanie go przez Wojskowy Sąd Rejonowy było wyrazem represji, jaka ówczesne władze stosowały wobec osób inaczej postrzegających niepodległość Polski i nieakceptujących narzuconego ustroju społecznego ( ) 10 Za: G. Sado, tamŝe, s. 94 Kuratorium Oświaty w Krakowie 31-156 Kraków, ul. Basztowa 22 tel.: 12/ 616 02 83 5
Zakończenie Niewiele osób znało prawdziwą historię mojego wujka Józefa Cieleckiego, ks. Stanisława Domańskiego i ich towarzyszy. Traktowani byli jak wrogowie ojczyzny, pospolici bandyci. Starano się im przypisać róŝne działania o charakterze rabunkowym. Podobny obraz tych wszystkich, którzy nie złoŝyli broni po 1945 r., budowano przez wiele lat. Stali się Ŝołnierzami wyklętymi. Mówi się o grupie około 200 tysięcy osób, bo tyle osób zaangaŝowanych było w konspirację czy walkę z reŝimem komunistycznym. 11 Do tej pory nie ma jeszcze pełnych danych, ilu Ŝołnierzy z podziemia niepodległościowego zginęło obecnie podaje się, Ŝe latach 1945-56 zginęło ich 8 600, 5 tys. skazano na karę śmierci, ponad 20 tysięcy poniosło śmierć w obozach i więzieniach. 12 Dzisiaj moŝemy poznawać ich prawdziwe losy, odkrywać nieznane karty naszej historii. śołnierze wyklęci Ŝyją juŝ nie tylko w pamięci najbliŝszych. Monika Karcz Bibliografia Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956, red. Wnuk Rafał, Poleszak Sławomir, Jaczyńska Agnieszka, Magdalena Śladecka, IPN, Warszawa 2007. Chlebowski Cezary, Pozdrówcie Góry Świętokrzyskie, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006. Sado Grzegorz, O Polskę biało czerwoną. Ksiądz Stanisław Domański ps. Cezary (1914 1946), Wydawnictwo Jedność, Kielce 2009. Relacje: - J. Cieleckiego (mojego wujka), - W. Karcza (mojego dziadka) i innych członków rodziny. Strony internetowe: - http://pl.wikipedia.org/wiki/wikipedia - http://www.tvp.info/informacje (wywiad z G. Kurtyką) - http://podziemiezbrojne.blox.pl/html Zdjęcia: - z pierwszej strony pracy pochodzi ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego: http://www.audiovis.nac.gov.p (Oddział Zgrupowania Partyzanckiego Ponury, 1943 r.) - pozostałe: własność rodziny autorki pracy. 11 Janusz Kurtyka, prezez Instytutu Pamięci Narodowej. 12 Za: Atlas podziemia niepodległościowego 1944-1956", IPN, Warszawa 2007. Kuratorium Oświaty w Krakowie 31-156 Kraków, ul. Basztowa 22 tel.: 12/ 616 02 83 6