FUNKCJONOWANIE ADMINISTRACJI GEOLOGICZNEJ SZCZEBLA POWIATOWEGO: legalna/nielegalna eksploatacja kopalin na szczeblu powiatowym - przyczyny, skutki, działania zapobiegawcze. Prezentuje: prof. dr hab. Mariusz-Orion Jędrysek Podsekretarz Stanu, Główny Geolog Kraju 2
Czym zajmuje się geologia? Geologia - nauka o Ziemi, zajmująca się budową, własnościami i historią Ziemi oraz procesami jej przeobrażeń. - geologia podstawowa - geologia dynamiczna, historyczna, regionalna, - geologia stosowana - geologia złóż, inżynierska, geofizyka, geochemia, geoekologia, hydrogeologia Działalność geologiczno-górnicza: złoża jako materialna podstawa postępu ludzkości i rozwoju gospodarczego 3
Podstawa prawna Ustawa z dnia 4 lutego 1994 Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 1994 r Nr 27 poz.96 z póź. zm.) Art. 101 Organami administracji geologicznej są: 1) minister właściwy do spraw środowiska działający przy pomocy Głównego Geologa Kraju, będącego sekretarzem stanu lub podsekretarzem stanu w urzędzie obsługującym tego ministra, 2) marszałkowie województw, działający przy pomocy geologów wojewódzkich, 3) starostowie działający przy pomocy geologów powiatowych, 4
Zakres działania administracji geologicznej Zgodnie z art. 102 ust. 1 Prawa geologicznego i górniczego do zakresu działania administracji geologicznej należy wykonywanie zadań określonych ustawą, a w szczególności: 1) podejmowanie decyzji niezbędnych do przestrzegania i stosowania ustawy, w tym udzielanie koncesji, 2) sprawowanie nadzoru i kontroli w zakresie wykonywania przez przedsiębiorcę uprawnień z tytułu koncesji, 3) nadzór nad projektowaniem i wykonywaniem prac geologicznych oraz prawidłowością sporządzania dokumentacji geologicznych, 4) bilansowanie zasobów kopalin, 5
4a) prowadzenie prac geologicznych o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej, zwłaszcza dla odnowienia bazy surowcowej kraju, ustalenia zasobów złóż kopalin, bilansowania i ochrony zasobów wód podziemnych, a także ochrony środowiska, 5) gromadzenie, archiwizowanie i przetwarzanie danych geologicznych, 6) kartowanie geologiczne, 7) prowadzenie rejestru obszarów górniczych, 8) gromadzenie danych o wykonywanych otworach wiertniczych w celu wykorzystania ciepła Ziemi. 6
Administracja geologiczna szczebla powiatowego Na podstawie art. 103 ust. 1 Prawa geologicznego i górniczego starostowie działają jako organ pierwszej instancji w sprawach należących do właściwości administracji geologicznej, jeżeli nie zostały one zastrzeżone dla marszałków województw lub ministra właściwego do spraw środowiska, Zgodnie z art.103 a ust 1 ilekroć w przepisach ustawy mówi się o starostach, rozumie się przez to również burmistrzów i prezydentów miast na prawach powiatu, 7
Wymagania kwalifikacyjne dla geologów powiatowych Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w urzędach gmin, starostwach powiatowych i urzędach marszałkowskich określa wykaz stanowisk pracowniczych, szczegółowe wymagania kwalifikacyjne oraz zasady wynagradzania pracowników samorządowych. W tabeli IV w/w rozporządzenia zawarty jest wykaz stanowisk oraz wymaganych kwalifikacji dla pracowników zatrudnionych w starostwach powiatowych. dla geologa powiatowego wymaganymi kwalifikacjami jest wykształcenie wyższe geologiczne i 5 letni staż pracy. 8
Kompetencje starostów z zakresu przepisów Prawa geologicznego i górniczego Ustawa Prawo geologiczne i górnicze przewiduje dla starosty kompetencje w zakresie podejmowania decyzji niezbędnych do przestrzegania i stosowania przepisów prawa a w szczególności: 1) udzielania koncesji na wydobywanie kopalin pospolitych -w określonych warunkach tj. na obszarze nie przekraczającym 2 ha a przewidywane, roczne wydobycie nie przekroczy 20 000 m 3 oraz eksploatacja prowadzona będzie bez użycia materiałów wybuchowych, 2) ustalania podwyższonej opłaty eksploatacyjnej za wydobywanie niektórych kopalin bez wymaganej prawem koncesji, 9
3) ustalania podwyższonej opłaty za poszukiwanie i rozpoznawanie kopalin bez wymaganej prawem koncesji, 4) prowadzenia nadzoru i kontroli w zakresie wykonywania przez przedsiębiorcę uprawnień z tytułu koncesji, 5) prowadzenia nadzoru nad projektowaniem i wykonywaniem prac geologicznych oraz prawidłowością sporządzania dokumentacji geologicznych, 6) gromadzenia, archiwizowania i przetwarzania danych geologicznych, 10
Tabela 1. Administracja geologiczna szczebla powiatowego w województwach. Województwo Liczba powiatów (powiaty+miasta na prawach powiatu) Liczba powiatów zatrudniających geologów Liczba powiatów nie zatrudniających geologów dolnośląskie 29 (26+3) 19 10 kujawsko-pomorski 23 (19+4) 8 15 lubelskie 24 (20+4) 13 11 lubuskie 14 (12+2) 10 4 łódzkie 24 (21+3) 11 13 małopolskie 22 (19+3) 16 6 mazowieckie 42 (37+5) 18 24 opolskie 12 (11+1) 4 8 podkarpackie 25 (21+4) 14 11 podlaskie 17 (14+3) 6 11 pomorskie 20 (16+4) 10 10 śląskie 36 (17+19) 22 14 świętokrzyskie 14 (13+1) 6 8 warmińsko-mazurskie 21 (19 +2) 1 20 wielkopolskie 35 (31+4) 15 20 zachodniopomorskie Łącznie 21 (19+3) 379 = 100% 5 178 = 47% 16 201 = 53% 11
Ogólna liczba powiatów w tym miast na prawach powiatu 379 Liczba powiatów zatrudniających pracowników administracji geologicznej z wykształceniem geologicznym 178 co stanowi 47% ogólnej liczby powiatów Liczba powiatów nie zatrudniających pracowników administracji geologicznej z wykształceniem geologicznym 201 co stanowi 53% ogólnej liczby powiatów 12
13
14
Stan obecny: Geolodzy w starostwach mają zapewnione: 100 % biurka, telefon, szafy na dokumenty. 80 % komputery, internet, środki transportu. W starostwach powiatowych brakuje: - map geologicznych, geologiczno-gospodarczych hydrogeologicznych i sozologicznych, - dostępu do baz danych np. PIG, Banku Hydro - podręczników metodycznych, - prenumeraty czasopism np. Przeglądu Geologicznego - osobnych pomieszczeń na powiatowe archiwum geologiczne. 15
Grupy surowcowe Surowce energetyczne (Minister Środowiska, GGK) Surowce metaliczne (Minister Środowiska, GGK) Surowce chemiczne (Minister Środowiska, GGK) Surowce skalne (marszałkowie woj., starostowie geolodzy woj. i powiat.) 16
Geologiczne bilansowe zasoby stałych kopalin Polski 192,89 mld ton (stan na dzień 31 XII 2004 r.) Zasoby w złożach niezagospodarowanych 146,5 mld ton 75,9% 24,1% Zasoby w złożach zagospodarowanych 46,4 mld ton 17
Liczba wydanych koncesji ZACHODNIOPOMORSKIE WILEKOPOLSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE ŚLĄSKIE POMORSKIE PODLASKIE PODKARPACKIE OPOLSKIE MAZOWIECKIE MAŁOPOLSKIE ŁÓDZKIE LUBUSKIE LUBELSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE DOLNOŚLĄSKIE 0 100 200 300 400 500 600 ogólna liczba wydanych koncesji wg stanu na 31.12.2004 r. liczba koncesji wydanych przez starostów wg stanu na 31.12.2004 r. liczba koncesji wydanych przez starostów w 2004 r. 18
Koncesje udzielane przez starostów (geologów powiatowych) na tle ogólnej liczby wszystkich wydawanych koncesji: w wieloleciu - 32,8 % w roku 2004-79,4 % Przyczyny wzrostu: - krótki czas postępowania administracyjnego - niższe koszty opracowania niezbędnych dokumentów - niższe koszty prowadzenia zakładu górniczego Skutki: - sztuczne dzielenie dużego złoża na liczne małe do 2 ha ze wzgl. na powyższe = nieracjonalna gospodarka, nieodwracalne niszczenie zasobów naturalnych Polski 19
Liczba złóż kruszywa naturalnego (piaski i żwiry) według województw w 2004 r. OBSZAR MORSKI OPOLSKIE LUBUSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE ŚLĄSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE MAŁOPOLSKIE PODLASKIE KUJAWSKO-POMORSKIE POMORSKIE DOLNOŚLĄSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE PODKARPACKIE ŁÓDZKIE LUBELSKIE WILEKOPOLSKIE MAZOWIECKIE 0 100 200 300 400 500 600 700 liczba złóż 20
Wydobycie kruszywa naturalnego (piaski i żwiry) według województw w 2004 r. ŚWIĘTOKRZYSKIE LUBUSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE LUBELSKIE OPOLSKIE PODKARPACKIE POMORSKIE ŁÓDZKIE ŚLĄSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE MAŁOPOLSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE PODLASKIE DOLNOŚLĄSKIE WILEKOPOLSKIE MAZOWIECKIE 1,0 1,9 2,7 2,9 3,3 4,1 5,3 5,6 5,8 6,3 6,5 6,6 6,7 6,8 7,2 8,8 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0 mln ton 21
Prognoza zapotrzebowania na kruszywo naturalne do roku 2013 mln ton 250 230 - poziom wydobycia w Hiszpanii w 1992 r., 6 lat po wejściu do UE 200 165 189 193 202 215 205 200 200 63 mln ton - import? 150 152 - prognozowane wydobycie w Polsce, 6 lat po wejściu do UE 100 50 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 rok 22
10000 Wielkość wydobycia do liczby złóż w danym województwie wydobycie w tys. ton 9000 maz. 8000 7000 6000 5000 śl. mał. pod. dlnś. zp. war. kuj. łódz. R 2 = 0,24 wlkp. 4000 podk. 3000 opol. pom. lubl. 2000 lub. 1000 0 św. liczba złóż w danym województwie 0 100 200 300 400 500 600 700 800 23
Torfy ROLNICTWO, OGRODNICTWO, LECZNICTWO ILOŚĆ ZŁÓŻ - 183 ILOŚĆ ZŁÓŻ ZAGOSPODAROWANYCH - 79 GEOLOGICZNE ZASOBY BILANSOWE - 76 581,3 tys. m 3 ZASOBY PRZEMYSŁOWE - 31 270 tys. m 3 WYDOBYCIE (2004) - 843,8 tys. m 3 WZROST WYDOBYCIA (2003-2004) - 60% 24
3613 - liczba odkrywkowych zakładów górniczych w Polsce Odkrywkowe zakłady górnicze o powierzchni powyżej 2 ha 1838 51% 1775 49% Odkrywkowe zakłady górnicze o powierzchni poniżej 2 ha 25
Struktura zatrudnienia w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny pospolite 54% - do 2 pracowników 26% - od 3 do 5 pracowników 17% - od 5 do 20 pracowników 3% - powyżej 20 pracowników średnie zatrudnienie - 7 pracowników 26
Materialne skutki nielegalnej eksploatacji straty finansowe degradacja środowiska naturalnego - niszczenie przyrody, - przekształcanie powierzchni terenu, - zanieczyszczenie gleb, - zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych. 27
Nielegalna eksploatacja kopalin Szczególnymi przykładami nie stosowania jednakowych wymagań formalno-prawnych oraz obciążeń finansowych jest wydobywanie kopalin metodą : - budowy stawów rybnych, - regulacji rzek i potoków, - usuwania wysp, namulisk, naniesień, odsypów, - budowy boisk, amfiteatrów, dróg, - wykonywania niwelacji pod plantacje. 28
Nielegalna eksploatacja Liczba zarejestrowanych spraw: w latach 2002-2004 - 381 w roku 2004-147 29
Straty dla budżetu Państwa powstałe w wyniku nielegalnej eksploatacji Opłata eksploatacyjna 1 tona (piaski i żwiry) 0,41 zł. Ceny sprzedaży 1 tony: piasku ~ 10 zł. żwiru ~ 18 zł. Przybliżone straty w skali roku ~ 10% rocznego, odkrywkowego wydobycia kopalin do produkcji kruszyw co stanowi około 10 mln ton, straty z tytułu opłat eksploatacyjnych stanowią nie mniej niż 10 mln x 0,41 = 4,1 ml zł. (+ 20 ml zł. nieodpr. podatków, + zasiłki + niewykorzystane zasoby pracy ludzkiej =?) straty z tytułu nie naliczonej podwyższonej opłaty eksploatacyjnej 4,1mln x 80 = 328 mln zł. 30
Polski Związek Pracodawców Producentów Kruszyw szacuje, że tylko na odcinku rzeki Dunajec od Nowego Sącza do projektowanej autostrady A4, rocznie wydobywa się i wprowadza do obrotu bez ponoszenia obciążeń publiczno-prawnych ponad 1 milion ton kruszyw budowlanych i drogowych. W wyniku nielegalnej eksploatacji na tym odcinku Dunajca budżety gmin i NFOSiGW tracą rocznie około 410 tys. zł. Poza tym tracą w trudnej do oszacowania skali budżet Państwa (podatki, ZUS, szara strefa, etc?). 31
32
ZWIĄZKI ORGANICZNE METALE CIĘŻKIE 33
34
Powiatowi geolodzy - planowanie przestrzenne Niezbędne jest konsultowanie i uwzględnianie opinii powiatowej administracji geologicznej w pracach nad opracowaniami regionalnymi lub lokalnymi np. w przypadku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (złoża perspektywiczne, strefy zasilania GZWP, Natura 2000, osuwiska) 35
Złoża kolidujące z obszarami Natura 2000 SOO-pz - Specjalny Obszar Ochrony - planowany SOO - Specjalny Obszar Ochrony OSO - Obszar Specjalnej Ochrony 36
Złoża a Sieć Natura 2000 78 złóż jest konfliktowych z obszarami chronionymi Natura 2000. 39 złóż kolidujących z obiektami Natura 2000 znajduje się w pobliżu granic tych obszarów. 37
Problemy związane z ruchami masowymi Zgodnie z art. 110 a Prawa ochrony środowiska starosta prowadzi obserwację terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy, a także rejestr zawierający informacje o tych terenach. Z pośród 50 najbardziej zagrożonych powiatów ruchami masowymi ziemi w 16 powiatach brak jest zatrudnionych geologów powiatowych. Ruchy masowe ziemi powodują zniszczenia zarówno budynków mieszkalnych jak i infrastruktury użyteczności publicznej 38
Skarpa urwiska w niszy osuwiska we wsi Falkowa, gmina Ciężkowice, powiat tarnowski, województwo małopolskie. 39
Nisza osuwiska Falkowa bezpośrednio po jego uaktywnieniu 40
Zniszczony przez osuwisko dom we wsi Lachowice, gmina Stryszawa, powiat suski, województwo małopolskie 41
Osuwisko we wsi Obłazy Ryterskie,, gmina Rytro, powiat nowosądecki, województwo małopolskie. 42
Droga równoległa do osi osuwiska Falkowa 43
Droga prostopadła do osi osuwiska Falkowa 44
98 % liczby wszystkich osuwisk w Polsce występuje w Karpatach osuwisko 45
Obecnie znamy około 22 000 miejsc wystąpienia osuwisk na obszarze polskich Karpat fliszowych. Gmina Liczba osuwisk / Liczba osuwisk aktywnych 1968-69 Kartowanie w skali1 : 2 5000 Liczba osuwisk / Liczba osuwisk aktywnych 2001-2004 Kartowanie w skali 1 : 10 000 Liczba osuwisk wykartowanych w latach 2001-2004 Aktywne Drzemiące Stabilne Powierzchnia łączna obszarów objętych ruchami masowymi w km 2 Wskaźnik osuwiskowości powierzchniowej w % powierzchni gminy Wskaźnik gęstości osuwisk w ilości osuwisk na 1 km 2 Cieszyn 14/12 87/55 55 28 4 1,314 4,03 3,03 Gorlice 42/19 396/166 166 228 2 19,50 15,35 3,11 Strzyżów Wiśniowa 85/70 14/9 320/30 30 286 4 21,06 8,87 1,34 Suma 155/110 803/251 251 542 10 41,00 - - Przyrost 658/151 - - - - - - 46
Podsumowanie W 201 starostwach powiatowych nie zadbano o właściwe zatrudnienie kadr mogących sprawować nadzór geologiczny oraz prowadzić kontrolę z zakresu przepisów Prawa geologicznego i górniczego. Kluczem do skutecznego wykonywania prawodawstwa dotyczącego ochrony środowiska i do uzyskania trwałej poprawy jego jakości i funkcjonowania jest zintegrowane podejście do zarządzania środowiskiem na poziomie lokalnym, oparte na efektywnych konsultacjach ze wszystkimi zainteresowanymi stronami. Strategia w sprawie środowiska miejskiego, z dnia 11.01.2006 r. Komisji Europejskiej 47
Wnioski Podjęcie działań naprawczych w zakresie funkcjonowania administracji geologicznej szczebla powiatowego powinni umożliwić lepsze przestrzeganie przepisów prawa oraz posłużyć: 1. zintensyfikowaniu działań zmierzających do poprawy ściągalności opłat eksploatacyjnych, w tym naliczaniu odsetek za zwłokę przy wnoszeniu opłat eksploatacyjnych, a co za tym idzie zwiększeniu wpływów z tytułu tych opłat do budżetu Państwa, 2. wyeliminowaniu poszukiwania i rozpoznawania złóż lub prowadzenia eksploatacji kopalin bez koncesji pod pozorem innej działalności gospodarczej, 3. ochronie i racjonalnej gospodarce złożami kopalin, 4. wyeliminowaniu prowadzenia niebezpiecznego wydobycia kopalin i zwałowania nadkładu. 48
5. zwiększeniu zatrudnienia w skali powiatu w wyniku uruchomienia legalnej eksploatacji w kopalniach, 6. podniesieniu poziomu merytorycznego składanych w starostwach przez przedsiębiorców do zatwierdzenia projektów prac, dokumentacji i opinii geologicznych, 7. lepszej kontroli wykonywanych prac geologicznych na terenie danego powiatu, 8. lepszej współpracy geologów z organami zajmującymi się ochroną środowiska w gminach i powiatach, w celu zmniejszenia zagrożenia dla ludzi i środowiska (Natura 2000) w tym rozpoznanie geologiczne w celu ochrony ujęć wód powierzchniowych i podziemnych, a w szczególności głównych zbiorników wód podziemnych znaczenie strategiczne dla Polski, 9. ograniczeniu ryzyka zniszczeń budynków i infrastruktury użyteczności publicznej poprzez prowadzenie przez geologów powiatowych monitoringu występujących na terenie danego powiatu osuwisk. 49
Działania naprawcze - teraz: 1. spotkanie ze starostami i geologami powiatowymi - omówienie programów naprawczych (maj/czerwiec 2006), 2. uruchomienie programów: wspierających administrację geologiczną szczebla powiatowego (ok. 20 do 30 mln zł), osłony przeciwosuwiskowej (ok. 60 mln zł) i ochrony stref infiltracyjnych Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (ok. 40 mln zł) z NFOSiGW, 3. 3. szkolenia dla administracji szczebla powiatowego, 4. zmiany w przepisach Prawa geologicznego i górniczego np. część opłat eksploatacyjnych i kar za nielegalną eksploatację zasilałoby Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z przeznaczeniem na potrzeby geologii samorządowej. 5. uruchomienie programu zagospodarowania porzuconych wyrobisk na cele sportowo-rekreacyjne w szczególności na 50 obszarach wiejskich (fundusze UE)
Nowe propozycje? Dyskusja? 51