PROGRAM ZADRZEWIENIOWY GMINY JUCHNOWIEC KOŚCIELNY

www.aleje.org.pl PROGRAM ZADRZEWIENIOWY GMINY JUCHNOWIEC KOŚCIELNY Stowarzyszenie Agencja Ekorozwoju Zielone Płuca Polski 2013-06-01 Wykonano w ramach projektu Drogi dla Natury kampanie na rzecz zadrzewień, koordynowanego przez Fundację EkoRozwoju i dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Autorzy: Stajuda Ewa (FOWJM), Wolfram Krzysztof (FZPP), Kasjaniuk Anna (FZPP), Kurpiewska Magdalena (FZPP) Wykonano w ramach projektu Drogi dla Natury kampania na rzecz zadrzewień www.aleje.org.pl Fundacja EkoRozwoju ul. Białoskórnicza 26 50-134 Wrocław tel/fax: 713430849, 713445948 biuro@eko.org.pl www.fer.org.pl Stowarzyszenie Agencja Ekorozwoju Zielone Płuca Polski Ul. Grottgera 12 lok.14 15-225 Białystok Tel. serwiszpp@wp.pl Przy współpracy z Fundacją Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich Dofinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Białystok, 2013

Spis treści Drogi dla Natury... 4 GMINA JUCHNOWIEC KOŚCIELNY... 5 PRZEGLĄD ZADRZEWIEŃ... 9 PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE... 18

Drogi dla Natury Celem ogólnopolskiej kampanii Drogi dla Natury, zainicjowanej w 2009 roku przez Fundację EkoRozwoju, jest ochrona drzew przydrożnych. Niniejsze opracowanie powstało dzięki wsparciu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, udzielonego w ramach projektu Drogi dla Natury kampania na rzecz zadrzewień. Rozpoczęty w roku 2012 projekt obejmuje swoim zasięgiem 24 gminy w 9 województwach i obejmuje przygotowanie programów kształtowania zadrzewień. W jego ramach są także prowadzone szkolenia dla drogowców i samorządowców dotyczące tworzenia, utrzymania i diagnozowania stanu oraz wartości przyrodniczej alej, jak też działania edukacyjne. Projekt kampanii na rzecz zadrzewień jest kontynuowany w kolejnych trzech latach dzięki wsparciu unijnego programu LIFE+ i obejmie docelowo łącznie 90 gmin we wszystkich województwach. Projekt Drogi dla Natury kampania na rzecz zadrzewień jest realizowany przez Fundację EkoRozwoju wspólnie partnerami regionalnymi: Stowarzyszeniem Eko-Inicjatywa z Kwidzyna, Fundacją Ekologiczną Zielona Akcja z Legnicy, Fundacją Aeris Futuro z Krakowa, Federacją Zielonych Gaja ze Szczecina, Stowarzyszeniem Agencja Ekorozwoju Zielone Płuca Polski z Białegostoku, Towarzystwem Przyjaciół Słońska Unitis Viribus oraz niemieckim partnerem - meklembursko-pomorskim oddziałem BUND w Schwerinie. Więcej o programie Drogi dla Natury oraz o ochronie alej na witrynie www.aleje.org.pl, na której jest także dostępna elektroniczna wersja programu zadrzewieniowego.

GMINA JUCHNOWIEC KOŚCIELNY Historia Gminy Juchnowiec Kościelny Obszar Gminy Juchnowiec Kościelny jest to obszar o bogatej i ciekawej przeszłości. Przenikały się tu ze sobą wpływy wielu kultur reprezentowanych przez różnorodne grupy osadnicze: jaćwieskie, polskie, ruskie i litewskie. Ślady burzliwych dziejów tych ziem widoczne są zarówno w przestrzeni jak i w obyczajach oraz tradycjach ludności. O historii terenów gminy świadczą, położone w okolicach wsi Rostołty, kurhany z III w. n.e. Odnaleziono tam cenne przedmioty z brązu umieszczone obecnie w Muzeum Podlaskim w Białymstoku. Ciekawym miejscem jest również położona na polanie w lesie drewniana cerkiew z XIX w., w której znajduje się ocalała z dwóch pożarów ikona Matki Bożej. Innym zabytkiem sakralnym wartym odwiedzenia jest drewniana kapliczka prawosławna z przełomu XVIII i XIX w., a także murowana kaplica z 1900 r. p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szerenosach. Na terenie gminy znajduje się również kilka zabytków o charakterze świeckim. Należą do nich: murowany dworek szlachecki z końca XIX w., będący obecnie własnością prywatną, malowniczo otoczony starymi drzewami, krzewami i stawami zespół dworski w Juchnowszczyźnie z XVII w. z drewnianym dworem z pocz. XIX w., ruiny pałacu z pocz. XIX w. w Lewickich oraz zespół pałacowo-dworski z murowanym dworem z pocz. XX w. w Niewodnicy Nargielewskiej. Juchnowiec Kościelny stał się siedzibą władz gminnych dopiero w 1998 roku. Położenie Gmina Juchnowiec Kościelny jest położona w odległości ok. 10 km na południe od Białegostoku. Dojazd z Białegostoku jest bardzo dobry zarówno komunikacją miejską jak i autobusem PKS. Graniczy z takimi gminami jak: Bielsk Podlaski, Zabłudów, Wyszki, Suraż, Turośń Kościelna i Choroszcz. Południową naturalną granicą gminy jest rzeka Narew. Juchnowiec Kościelny jest gminą położoną w powiecie białostockim, na obszarze Zielonych Płuc Polski i mezoregionów: Doliny Górnej Narwi i Wysoczyzny Białostockiej. Teren gminy stanowi krajobraz równinny urozmaicony luźno rozrzuconymi pagórkami, częściowo zalesiony. Największe skupisko leśne znajduje się w północnej części gminy, stanowiąc obszar lasów ochronnych Białegostoku, stanowiących naturalne przedpole Puszczy Knyszyńskiej. Przepływająca wzdłuż południowej granicy rzeka Narew, z sąsiadującym kompleksem leśnym, stwarza dobre warunki do rozwoju turystyki w rejonie wsi Wojszki, Zajączki, Czerewki. Powierzchnia Tereny Rolnicze Krajobraz

Gmina Juchnowiec Kościelny zajmuje powierzchnię 172 km2, co stanowi 0,8% obszaru województwa podlaskiego oraz 5,8% powiatu białostockiego. Siedzibą gminy jest Juchnowiec Kościelny miejscowość wiejska licząca 116 mieszkańców. Średnia gęstość zaludnienia na wynosi 68 osób/ km² i jest większa od przeciętnej wojewódzkiej wynoszącej 61 osób. W gminie jest 46 miejscowości sołeckich, w tym jedna z największych w Polsce Kleosin. Zamieszkuje ją 4,7 tysiąca mieszkańców. Obecnie występująca rzeźba terenu została ukształtowana przez ostatnie zlodowacenie środkowopolskie. Lodowiec, zanikając powierzchniowo, nadbudowywał wysoczyznę moreną, a w obniżeniach podłoża pozostawały bryły martwego lodu. Wytapianie się największych brył dało początek dolinie Narwi, kształtując w ten sposób krajobraz gminy. Juchnowiec Kościelny jest gminą rolniczą, na terenie której jest około 1300 gospodarstw rolnych. 12 648 ha z 17 206 ha powierzchni ogólnej stanowią użytki rolne. Ponad połowa ogółu użytków rolnych to gleby III i IV klasy bonitacyjnej, w większości występujące w środkowej części gminy. Grunty o najwyższych walorach produkcyjnych (klasy III) stanowią jedynie 14% ogółu gruntów ornych. Gleby o małych walorach produkcyjnych, zaliczone do V i VI klasy bonitacyjnej, występują głównie w południowej części na słabo zaludnionych nadnarwiańskich terenach. Dominują tam łąki, pastwiska i bagienne nieużytki. Juchnowiec Kościelny jest gminą słabo zalesioną (jedynie 17% powierzchni zajmują lasy). Widoczne małe skupiska lasów, to w większości lasy iglaste. Największe obszary leśne znajdują się w północnej części gminy. Równinny, urozmaicony luźno rozrzuconymi pagórkami krajobraz gminy sprzyja rozwojowi rolnictwa. W ostatnim czasie urbanizacja Białegostoku, w niektórych częściach gminy, wywiera duży napór na rolnictwo, które ustępuje. W środkowej i południowej części gminy dominują tereny otwarte krajobrazowe z grupami drzew z niewielkimi kompleksami leśnymi, co niezwykle urozmaica krajobraz i podnosi jego walory. Doliny mniejszych rzek są przeważnie płaskie, ale w krajobrazie widoczne są rosnące na ich brzegach zadrzewienia o przebiegu liniowym. W miejscowościach Ignatki, Juchnowszczyzna, Koplany i Złotniki znajdują się parki będące pozostałościami zespołów dworsko ogrodowych. Z powodu złego stanu nie są wpisane do rejestru zabytków Obszar gminy cechuje się elementami klimatu kontynentalnego umiarkowanego ciepłego i umiarkowanego wilgotnego. Warunki klimatyczne charakteryzują się stosunkowo długą zimą (około 120 dni w roku, w tym 95 dni z pokrywą śnieżną) i krótkim okresem wegetacji roślin. Nie są one najbardziej korzystne dla rolnictwa, ale nie stanowią też bariery rozwoju dla różnych form rolnictwa ekologicznego. Opady atmosferyczne wynoszą 550-600

mmm rocznie, a średnie temperatur 6,5 7º C. Spośród złóż bogactw naturalnych w gminie występują jedynie iły dla ceramiki budowlanej zlokalizowane w okolicach wsi Koplany, Ignatki, Księżyno i Horodniany. Ochrona Przyrody Powierzchniowa Dolina rzeki Narew jest objęta ochroną obszarów Natura 2000. Obszar ten nazywa się Dolina Górnej Narwi i ma symbol PLC200002. Koryto Narwi ma tu naturalny charakter z meandrami i starorzeczami. Większość powierzchni doliny zajmują zbiorowiska szuwarowe, gdzie dominują turzycowiska i szuwary mannowe, a wokół starorzeczy trzcinowiska. Wzdłuż rzeki występują zakrzewienia i zadrzewienia wierzbowe. Lasy pokrywają niewielką część doliny. Około 60% obszaru jest użytkowane rolniczo, gdzie przeważają pastwiska i łąki kośne. Na omawianym obszarze występuje co najmniej 20 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 9 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi. W okresie lęgowym obszar zasiedlają: cyranka, krwawodziób, błotniak łąkowy, rycyk i inne. Dolina Górnej Narwi stanowi jeden z największych obszarów mokradeł środkowoeuropejskich, uznawanych za siedliska o największej różnorodności biologicznej w strefie klimatu umiarkowanego. W południowej części obszaru gminy Juchnowiec Kościelny zlokalizowany jest Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Narwi. Powierzchnia obszaru wynosi 38330,75 ha. Celem utworzenia terenu chronionego jest ochrona terenów posiadających wysokie walory krajobrazowe, wypoczynkowe i przyrodnicze, przed ich zniszczeniem bądź utratą. Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi razem z Narwiańskim Parkiem Narodowym obejmuje całą dolinę Górnej Narwi. Granica Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi przebiega w rejonie drogi łączącej wieś Wojszki i Czerewki. Na obszarze gminy znajdują się następujące pomniki przyrody: Klon zwyczajny wieś Lewickie; Lipa drobnolistna wieś Lewickie Wiąz szypułkowy wieś Wojszki; Aleja 27 drzew: 9 kasztanowców, 8 jesionów, 9 lip, 1 klon wieś Juchnowszczyzna. Flora Gatunki Chronione Do gatunków chronionych należą: kosaciec syberyjski, grążel żółty i drobny, storczyk krwisty i szerokolistny, wielosit błękitny, goździk pyszny, widłak jałowcowaty, goździk spłaszczony, podkołan biały, arnika górska, pomocnik baldaszkowaty i konwalia majowa.

Fauna Gatunki Chronione Spośród gatunków chronionych ptakami obecnie lęgowymi są: bąk, bocian czarny, błotniak zbożowy i łąkowy, kropiatka, zielonka, dubelt, kulik wielki, sowa błotna, kraska, wodniczka, wąsatka. Dużą liczebność wykazują ptaki rzadko spotykane w kraju, a mianowicie: brzęczka, rybitwa czarna, wodnik, kropiatka, błotniak stawowy, derkacz, podróżniczek i bąk z absolutną dominacją rokitniczka. Długość dróg i rodzaj nawierzchni według stanu na dzień 31.12.2004 przedstawiały się następująco: stan bez zmian, - droga krajowa Nr 19-1,4 km - twarda ulepszona nawierzchnia; - droga wojewódzka Nr 678-4,36 km - twarda ulepszona nawierzchnia; - drogi powiatowe - 112,617 km - twarda nawierzchnia 99,739 km (w tym ulepszona 77,388km) gruntowa nawierzchnia 12,878 km; - drogi gminne 69, 796 km (1997r 54,027 km) twarda nawierzchnia 21,210 km (1997 r - 1154,027 km) - w tym wzmocniona żwirem 16,987 km (1997 r- 8,979 km) - gruntowa nawierzchnia 14 270 km (1997 r- 42,828 km).

PRZEGLĄD ZADRZEWIEŃ Program zachowania i odtwarzania zadrzewień w gminie Juchnowiec Kościelny opracowano w okresie od sierpnia 2012r. do lipca 2013. Materiał wyjściowy stanowił wykaz dróg gminnych, powiatowych, wojewódzkich i krajowych na terenie gminy, uzyskany dzięki uprzejmości Urzędu Gminy Juchnowiec Kościelny oraz mapy topograficzne w skali 1:50 000 i 1:10 000 uzyskane dzięki uprzejmości Urzędu Gminy w Juchnowcu Kościelnym na potrzeby Programu oraz ortofotomapy z portalu geoportal.gov.pl oraz bialystok.geoportal2.pl. Po przeanalizowaniu tego materiału dokonano wstępnej wizji terenowej, obejmującej ok. 20 odcinków dróg potencjalnych alej i szpalerów o łącznej długości ok. 60 km. Zgodnie z przyjętą na potrzeby projektu Drogi dla Natury definicją, za szpaler uznajemy odcinek 100 m drogi, gdzie z jednej strony znajduje się minimum 5 drzew, natomiast za aleję, odcinek 100 m gdzie rośnie minimum 5 drzew po każdej stronie drogi. W kolejnym etapie przeprowadzono szczegółową inwentaryzację 6 odcinków dróg o łącznej Długości 1,8 km. Szczegółowe informacje dotyczące poszczególnych odcinków dróg oraz towarzyszących im alej i szpalerów wraz z dokumentacją fotograficzną można znaleźć poniżej. Rozmieszczenie opisanych szczegółowo alej znajduje się w załączonej mapie. Inwentaryzacja objęła: - liczenie drzew po obu stronach drogi, z podziałem na gatunki, - pomiary szerokości jezdni, więźby drzew, ich odległości od krawędzi jezdni, - pomiary pierśnicy (na wysokości 1,3m) próby (10 30%) drzew gatunków dominujących, - uproszczoną waloryzację przyrodniczą (stwierdzone istotne gatunki chronione), - ocenę stanu zdrowotnego poszczególnych egzemplarzy drzew. Przeglądu zadrzewnień dokonano na podstawie opracowanej na potrzeby projektu ankiety, według następującego klucza: I. Dane ogólne 1. Lokalizacja 2. Numer punktu (waypoint): współrzędne E/N: początku, końca i punktów załamania obiektu 3. Długość alei w metrach 4. W zarządzie: gmina / powiat / województwo / droga krajowa / grunt prywatny 5. Nawierzchnia: asfalt / bruk / gruntowa / inne (np. rów) 6. Szerokość między szpalerami w metrach oraz rozstaw drzew w metrach

7. Odległość szpalerów od krawędzi jezdni w metrach Drzewa za rowem TAK/NIE ilość: II. Dane przyrodnicze a. Skład gatunkowy Gat.* Szacowany udział % Db szyp. Db Bersz. Lp. drob. Lp. szer Kasz. Kl. Jaw. Js. Db. czer. Owoc jakie? Tp. kult Inne jakie? 1. Liczba drzew 2. Przeciętny obwód drzew (na wysokości 1,3 m) i jego rozpiętość. b. Występowanie chronionych i ciekawych gatunków 1. Wymień gatunki występujące lub potencjalnie występujące. III. Stan obiektu a. Stan zdrowotny drzew: Bardzo dobry Dobry Dostateczny Zły zdrowy pień, wzorcowo ukształtowana forma pienna drzewa, w pełni prawidłowo ukształtowana i zdrowa korona nieznaczne uszkodzenia pnia, dobrze ukształtowana/ czytelna forma pienna, zdrowa, dość dobrze zachowana i lub kształtowana korona znaczne uszkodzenia pnia, zaburzona forma pienna, zredukowana korona, nadmierne i dewastacyjne cięcia korony rozległe uszkodzenia pnia lub korony, zasychające konary, tzw. szkodniki, dewastacyjne cięcia zaburzające statykę drzewa, itp. Zróżnicowany dotyczy bardzo różnego stanu zachowania drzew od dobrego do złego - w jednym przebiegu drogi. 1. Uwagi (np. ślady po cięciach w koronach, drzewa grożące zawaleniem się) b. Stan zachowania alei/szpaleru Opis stanu % ubytków drzew w alei/szpalerze zwarta pełna 0-20% zwarta z lukami 21-40% przerzedzona 41-60% fragmenty 60-80% ślady 81-99% IV. Rekomendowane działania ochronne a. Liczba i rekomendowane gatunki drzew do posadzenia, inne potrzebne zabiegi: Gatunek Liczba Inne potrzebne zabiegi: b. Liczba dojrzałych topól do zastąpienia w najbliższych latach

c. Istniejące pomniki przyrody oraz propozycje objęcia ochroną pomnikową (wymienić i zidentyfikować drzewa, podać obwód i ew. wysokość): d. Podać także informacje o wartościach kulturowych obiektu, jak obecność krzyży i kapliczek, wkomponowanie jego w założenia dworskie lub folwarczne itp. e. Wymień istniejące lub potencjale miejsca konfliktowe (np. linie energetyczne lub telefoniczne, znaki drogowe, lampy oświetleniowe, wąski pas drogowy, planowane inwestycje itp.)

ALEJA 1 foto A.Kasjaniuk Dane ogólne Lokalizacja RUMEJKI HERMANÓWKA (Wieś Juchnowszczyzna) / DROGA GMINNA Nr punktu 53.14738 N / 23.95637 E 53.14198 N/ 23.10025 E Długość 200 m Nawierzchnia GRUNTOWA Szerokość między szpalerami 10 m Rozstaw drzew 5 m Odległość szpalerów od 9 kasztanowców, 8 jesionów, 9 lip, 1 klon krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Skład gatunkowy [%] Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi Przeciętny obwód drzew (na wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i ciekawych gatunków Dane przyrodnicze 35 KASZTAN JADALNY 35 LIPA DROBNOLISTNA 29 JESION WYNIOSŁY 1 KLON ZWYCZAJNY 17 SZT. 10 SZT. 0,8 m 1,0 m - Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - posadzenia Inne potrzebne zabiegi - POZOSTAŁE INFORMACJE Aleja uwzględniona w rejestrze zabytków; na drzewach widoczne mchy i porosty. Aleja rekomendowana do ekspertyzy krajobrazowej. Wykonano ekspertyzę krajobrazową stanowiącą załącznik do Programu. Zaleca się także wykonanie ekspertyzy dendrologicznej i przyrodniczej.

ALEJA 2 Foto A.Kasjaniuk Lokalizacja Nr punktu Długość Nawierzchnia Szerokość między szpalerami Rozstaw drzew Odległość szpalerów od krawędzi jezdni Drzewa za rowem Skład gatunkowy [%] Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi Przeciętny obwód drzew (na wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i ciekawych gatunków Stan zdrowotny Stan zachowania alei/szpaleru Rekomendowane drzewa do posadzenia Inne potrzebne zabiegi POZOSTAŁE INFORMACJE Dane ogólne TRYCZÓWKA - BOGDANKI / DROGA POWIATOWA 52.565464 N / 23.93878 E 52.564857 N / 23.91855 E 400m ASFALT 12m 5m 5m TAK Dane przyrodnicze 80 TOPOLA 5 - LIPA DROBNOLISTNA 5 OLCHA, BRZOZA BRODAWKOWATA, WIERZBA 18 szt. 20 szt. 0,5-0,6 m - Stan obiektu DOBRY ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne - Czyszczenie rowów oraz zakrzaczeń. Widoczne samosiewy lipy drobnolistnej. Topola występująca obustronnie. Widoczne niewielkie ilości wiązu nasadzone na odcinku 100m jednostronnie. Wiek alei szacowany na ok. 50 lat.

ALEJA 3 Foto A.Kasjaniuk Dane ogólne Lokalizacja JUCHNOWIEC KOŚCIELNY TRYCZÓWKA / DROGA GMINNA (szpaler przy Kościele) Nr punktu 52.565822 N / 23.93862 E 52.565989 N / 23.94507 E Długość 150 m Nawierzchnia ASFALT Szerokość między szpalerami - Rozstaw drzew MAX. 2 m Odległość szpalerów od 2 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 100 MODRZEW EUROPEJSKI Liczba drzew Lewa strona drogi - Prawa strona drogi 12 SZT. (w drugim rzędzie 7 szt.) Przeciętny obwód drzew (na 0,3-0,4 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - Posadzenia Inne potrzebne zabiegi Cięcia przerzedzające zadrzewienia w celu większego dostępu światła. POZOSTAŁE INFORMACJE Szpaler modrzewiowy w wieku ok. 30-40 lat, dwurzędowy. Szpaler w okolicy kościoła jadąc od Juchnowca Kościelnego przed skrętem do Tryczówki.

ALEJA 4 foto A.Kasjaniuk Lokalizacja Nr punktu Długość Nawierzchnia Szerokość między szpalerami Rozstaw drzew Odległość szpalerów od Krawędzi jezdni Drzewa za rowem Skład gatunkowy [%] Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi Dane ogólne JUCHNOWIEC KOŚCIELNY RUMIEJKI / DROGA POWIATOWA 53.11654 N / 23.84223 E 53.12233 N / 23.85185 E 300 m ASFALT 12 m 10 m 3 m NIE Dane przyrodnicze 95 JESION WYNIOSŁY 5 - TOPOLA 20 SZT. 15 SZT. Przeciętny obwód drzew (na 0,3-0,4 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA Z LUKAMI Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do Posadzenia Inne potrzebne zabiegi POZOSTAŁE INFORAMCJE 10 SZT. JESION WYNIOSŁY Odkrzaczanie Aleja położona między dwiema miejscowościami, MIEJSCA KONFLIKTOWE: linie energetyczne, dojazdy do pól.

ALEJA 5 Lokalizacja Nr punktu Długość Nawierzchnia Szerokość między szpalerami Rozstaw drzew Odległość szpalerów od Krawędzi jezdni Drzewa za rowem Skład gatunkowy [%] Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi Dane ogólne JUCHNOWIEC DOLNY WÓLKA / DROGA POWIATOWA 53.01168 N / 23.83575 E 53.0576 N / 23.85448 E 350 m ASFALT 15 m 5 m 3,5 m NIE Dane przyrodnicze 70 JESION WYNIOSŁY 10 KLON ZYWCZALNY 10 TOPOLA 5 WIERZBA 5 - BRZOZA BRODAWKOWATA 12 SZT. 10 SZT. Przeciętny obwód drzew (na 0,3 0,4 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru PRZERZEDZONA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do 26 SZT. JESION WYNIOSŁY Posadzenia Inne potrzebne zabiegi - POZOSTAŁE INFORMACJE Jednostronne przerzedzona, MIEJSCA KONFLIKTOWE: lampy oświetleniowe, linie energetyczne oraz dojazdy do pól. Jednostronne brak możliwości dosadzeń.

ALEJA 6 foto A.Kasjaniuk Dane ogólne Lokalizacja HRYNIEWICZE (BIAŁYSTOK JUCHNOWIEC KOŚCIELNY) / DROGA POWIATOWA Nr punktu 53.41408 N / 23.81316 E 53.4059 N/ 23.81119 E Długość 400 m Nawierzchnia Szerokość między szpalerami Rozstaw drzew Odległość szpalerów od Krawędzi jezdni Drzewa za rowem Skład gatunkowy [%] Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi Przeciętny obwód drzew (na wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i ciekawych gatunków ASFALT 15 m 8-10 m 3,5 4,0 m TAK Dane przyrodnicze 80 JESION WYNIOSŁY 10 LIPA DROBNOLISTNA 5 KLON ZWYCZAJNY 2 BRZOZA BRODAWKOWATA 1 GRAB 1 WIERZBA 1 TOPOLA (w tym topola osika samosiejki) 30 SZT. 25 SZT. 0,3 0,6 m - Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA Z LUKAMI Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - Posadzenia Inne potrzebne zabiegi Czyszczenie pobocza, przerzedzenia samosiejek POZOSTAŁE INFORMACJE Aleja pełna, w dobrym stanie, młoda. MIEJSCA KONFLIKTOWE: dojazd do gospodarstw i przedsiębiorstw, linie energetyczne, przystanki autobusowe, znaki.

PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE Województwo podlaskie, zwłaszcza w części środkowej i południowej nie wyróżnia się pod względem występowania alei przydrożnych. W ostatnim okresie obserwuje się jednak obsadzanie dróg zwłaszcza powiatowych, drzewami takimi jak jesion wyniosły, które nie osiągają dużych rozmiarów i są łatwe w utrzymaniu. Przeprowadzona inwentaryzacja alei przydrożnych w Gminie Juchnowiec Kościelny wykazała, iż znaczna część alei przydrożnych występuje głównie wzdłuż dróg powiatowych, z racji m.in. mniejszego natężenia ruchu i mniejszych nakładów inwestycyjnych na modernizację nawierzchni. Podsumowując, wyniki przeprowadzonych ankiet, można zauważyć, że nielicznie występujące aleje przydrożne w Gminie Juchnowiec Kościelny są w stanie zadowalającymi i nie wymagają wielu zabiegów pielęgnacyjnych, a jedynie regularnie prowadzonych przeglądów. W Gminie Juchnowiec Kościelny zlokalizowano 6 krótkich alei przydrożnych, z tego jedna to szpaler modrzewiowy. Łączna długość alei przydrożnych wynosi 1800 m, w których skład wchodzi ok. 179 sztuk drzew. Zdecydowaną przewagę gatunkową stanowi jesion wyniosły, ale pojawiają się także lipy i klony. Najkrótsza aleja ma 150 metrów, natomiast najdłuższe 400 metrów. Tabela 1. Ogólne zestawienie alej przydrożnych Gminy Juchnowiec Kościelny Nr alei Długość [m] Liczba drzew [szt.] Zarządca % udział w zadrzewieniach przydrożnych na terenie gminy 1 200 27 GMINA 15,08 2 400 38 POWIATOWA 21,23 3 150 12 GMINA 6,70 4 300 25 POWIATOWA 13,97 5 350 22 POWIATOWA 12,29 6 400 55 POWIATOWA 30,73

Rysunek 1. Zestawienie wg składu gatunkowego [%] 45 42,77 40 35 30 25 20 15 10 12,46 11,75 5 4,11 4,7 0 1,29 0,82 0,12 0,82 0,12 KASZTAN JADALNY KLON ZWYCZAJNY LIPA DROBNOLISTNA JESION WYNIOSŁY TOPOLA KULT. BRZOZA BRODAWKOWATA OLCHA WIERZBA MODRZEW EUROPEJSKI GRAB Tabela 2. Zestawienie alej wg zarządcy % UDZIAŁU DROGI GMINNE DROGI POWIATOWE DROGI WOJEWÓDZKIE WSZYSTKIE ALEJE 5,21 0 0 5,21 KASZTAN JADALNY LIPA DROBNOLISTNA KLON ZWYCZAJNY JESION WYNIOSŁY 5,21 2,23 0 5,95 0,15 2,23 0 1,64 17,71 36,46 0 54,17 TOPOLA KULT. 1,49 14,29 0 15,77 BRZOZA BRODAWKOWATA 0 1,34 0 1,04 OLCHA 0 0,15 0 0,15 WIERZBA 0 1,19 0 1,04 MODRZEW EUROPEJSKI 14,88 0 0 14,88 GRAB 0 0,15 0 0,15 Jak wynika z powyższych zestawień, najwięcej drzew i najdłuższe aleje znajdują się przy drogach powiatowych, łączna liczba drzew wynosi 140 sztuk. Również najbardziej

różnorodne gatunkowo są aleje przy drogach powiatowych, w ich składzie można rozróżnić głównie jesion wyniosły oraz topolę, a także lipę drobnolistną i brzozę drobnolistną. Zadrzewienia o szczególnych wartościach krajobrazowych i przyrodniczych, w tym występowanie chronionych gatunków: W Gminie Juchnowiec Kościelny występuje jedna aleja, która znajduje się w rejestrze zabytków. Jest to aleja w miejscowości Juchnowszczyzna. Na uwagę zasługuje także aleja modrzewiowa, z racji nietypowego dla alei gatunku. ALEJA 1. Rumejki Hermanówka (Wieś Juchnowszczyzna) przy drodze gminnej. Wielogatunkowa aleja (kasztan, lipa, jesion, klon) została poddana ekspertyzie krajobrazowej, prowadzi do dawnego majątku ziemskiego i cechuje się wysokimi walorami krajobrazowymi. Foto K.Wolfram ALEJA 3 Znajduje się przy drodze gminnej, odchodzącej od drogi powiatowej. Juchnowiec Kościelny Tryczówka. Szpaler przy Kościele składa się 12 sztuk modrzewia i jest zachowany w bardzo dobrym stanie.

Miejsca konfliktowe Aleje położone w Gminie Juchnowiec Kościelny nie wchodzą w konflikt z infrastrukturą drogową lub zabudową gospodarczą. Jedynym czynnikiem konfliktowym są linie energetyczne lub/i telefoniczne oraz lampy oświetleniowe. Wyniki ankiet nie wskazują na występowanie typowych miejsc konfliktowych spowodowanych obecnością linii energetycznych czy telefonicznych. Rekomendowane ekspertyzy drzew i całych alei ALEJA 1. Rumejki Hermanówka (Wieś Juchnowszczyzna) przy drodze gminnej. Aleja znajduje się w rejestrze zabytków oraz w ramach projektu Drogi dla Natury wykonano ekspertyzę krajobrazową. Ze względu na wiek, charakter alei oraz wygląd drzew, może zalecić wykonanie ekspertyz przyrodniczej i dendrologicznej. Rekomendowane nasadzenia i zalecenia ogólne Zalecenia ogólne Można wyszczególnić kilka ogólnych zaleceń dotyczących ochrony alei przydrożnych dla Gminy Juchnowiec Kościelny: 1. Ograniczenie redukcji koron dojrzałych drzew, co wpływa na zaburzenie statyki drzew. Obcięcie dolnych konarów podnosi środek ciężkości i zwiększa zagrożenie przewrócenia lub złamania drzewa podczas silnych wiatrów. Ograniczenie powierzchni aparatu asymilacyjnego powoduje zmniejszenie ilości asymilatów dostarczanych do korzeni i w efekcie ich zamieranie. Należy zaniechać wszelkich cięć żywych konarów i gałęzi grubszych niż 5 cm. Aby zagwarantować prawidłową pielęgnację koron drzew przy drogach publicznych, należy zapewnić stały fachowy nadzór inwestorski. 2. Kształtowanie koron młodych drzew. Dla prawidłowego rozwoju młodych drzew oraz w celu zapobiegania sytuacjom konfliktowym w przyszłości należy wykonywać kształtowanie koron. Pierwsze cięcie powinno dotyczyć wszelkich przypadków wieloprzewodnikowych form, tak by w przyszłości wykształcił się jeden pień. 3. Ograniczenie wycinania drzew. Ważne jest, aby każda decyzja dotycząca zgody na wycięcie drzewa była poprzedzona indywidualną oceną oraz w tej ocenie nie tylko

brać pod uwagę ryzyko upadku i stwarzane zagrożenie, ale także poważnie rozpatrywać rozwiązania alternatywne. Najlepszym gwarantem ochrony zadrzewień przydrożnych w procesie inwestycyjnym jest wprowadzanie odpowiednich warunków przy okazji wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia. 4. Nasadzenia kompensacyjne i uzupełniające. Takie działania mogą być realizowane w postaci jednorazowych akcji również społecznych, aby ostatecznie formę wieloletniego, realizowanego systematycznie programu, z zaplanowaniem konkretnych działań na każdy rok. Dobrym rozwiązaniem jest również nakaz bezwzględnego wykonania nasadzeń kompensacyjnych przy każdorazowej decyzji zezwalającej na wycięcie drzewa. Nasadzenia kompensacyjne można prowadzić w proporcji min. 3:1, tzn. 3 nowe drzewa za każde wycięte. Zalecenie takie wynika z kilku przesłanek: 1) wycinane drzewa są zazwyczaj dojrzałymi osobnikami i ich funkcji środowiskowych młode nasadzenia nie są w stanie przejąć przez najbliższe kilkadziesiąt lat, 2) powierzchnia aparatu asymilacyjnego i zdolność pochłaniania CO2 wycinanych drzew wielokrotnie przekracza tę wartość u posadzonych młodych drzewek, 3) udatność sadzenia nigdy nie osiąga poziomu 100%. 5. Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym oraz podczas remontów i modernizacji dróg. Poza unikaniem wycinania drzew w związku z różnego rodzaju inwestycjami, duże znaczenie dla zachowania zadrzewień przydrożnych ma zapobieganie uszkodzeniom drzew poprzez zastosowanie odpowiednich technologii i dbałość o standardy środowiskowe podczas remontów i modernizacji dróg oraz przy okazji realizacji innych przedsięwzięć, niezwiązanych bezpośrednio z drogami. Szczegółowe informacje dotyczące ochrony drzew w procesie inwestycyjnym można znaleźć w specjalistycznych publikacjach branżowych, ale zasadniczo można wyróżnić następujące reguły: zabezpieczamy nie tylko pień, ale co najmniej strefy rzutu korony, w strefie korzeniowej stosujemy metody bezrozkopowe, bezwzględnie unikamy mechanicznego zdejmowania warstwy gleby w obrębie korzeni, w strefie korzeniowej nie zagęszczamy i nie nadsypujemy gleby ponad dotychczasowy poziom, zabezpieczamy pnie przed uszkodzeniami mechanicznymi.

Dobrą praktyką jest planowanie środków ochronnych już na etapie projektowania inwestycji lub przed rozpoczęciem prac remontowych drogi i poprzedzenie ich wizją terenową. Rekomendowane nasadzenia Szczegółowe zalecenia dotyczące poszczególnych odcinków dróg wpisano w poszczególnych kartach informacyjnych, poniżej natomiast znajduje się podsumowanie zaleceń dla poszczególnych dróg. Tabela 3. Zestawienie zalecanych dosadzeń Nr alei Droga/ Zarządca Skład gatunkowy [%] Liczba sadzonek poszczególnych gatunków [szt.] 4 JUCHNOWIEC KOŚCIELNY RUMIEJKI / DROGA POWIATOWA 5 JUCHNOWIEC DOLNY WÓLKA / DROGA POWIATOWA 95 JESION WYNIOSŁY 5 - TOPOLA 70 JESION WYNIOSŁY 10 KLON ZYWCZALNY 10 TOPOLA 5 WIERZBA 5 - BRZOZA BRODAWKOWATA 10 szt. JESION WYNIOSŁY 26 SZT. JESION WYNIOSŁY DROGA GMINNA - 100 SZT. JESION WYNIOSŁY (rekomendowana do nasadzeń w ramach projektu) Droga gminna rekomendowana do obsadzenia w ramach projektu Drogi dla Natury

Tabela 4. Zestawienie nasadzeń według gatunków, koszty i źródła finansowania Łączna liczba Koszt [PLN/ Gatunki drzew do posadzenia Potencjalne źródła finansowania sadzonkę]* [szt.] Lipa drobnolistna - 80,00 zł Środki z programów krajowych: NFOŚiGW, WFOŚiGW w Jesion wyniosły 136 150,00 zł Olsztynie, Budżet Gminy Miłki oraz Powiatu Giżyckiego, Sponsorzy zewnętrzni. *Podane ceny dotyczą sadzonek powyżej 100 cm wysokości, z zabezpieczoną bryłą korzeniową. Koszt nie obejmuje kosztów pielęgnacji. Na terenie Gminy Juchnowiec Kościelny występuje wiele potencjalnych miejsc, w których należałoby dosadzić drzewa, przy drogach powiatowych 36 szt., natomiast przy drodze gminnej 100 szt., z tego 100 szt. zaplanowano do nasadzenia wzdłuż drogi gminnej jesionem wyniosłym lub lipą drobnolistną. Przegląd zadrzewień w Gminie Juchnowiec Kościelny nie wykazał dojrzałych topól do wycięcia, występujące przy drogach powiatowych topole są młode i regularnie przeglądane przez Zarządcę. Planując nasadzenia, warto przewidzieć koszty zakupu sadzonek, ale również koszty związane z zabezpieczeniem drzewek (palikowaniem) oraz zabezpieczyć środki na zabiegi pielęgnacyjne. Ważnym elementem jest również, aby w utrzymanie drzew na terenie gminy zaangażować lokalną społeczność. Prawidłowo przygotowana akcja informacyjno- edukacyjna, może znacznie obniżyć nakłady na utrzymanie alei. Wiele praktycznych informacji można znaleźć w publikacjach wydanych w ramach projektu Drogi dla Natury. Dostępne są do pobrania na stronie internetowej aleje.org.pl oraz w siedzibie organizacji partnerskiej (Stowarzyszenie Agencja Ekorozwoju Zielone Płuca Polski) po uprzednim kontakcie telefonicznym lub email owym.