Grypa ptaków oznacza zakażenie drobiu lub innych utrzymywanych ptaków wywołane przez jakikolwiek wirus grypy typu A: - podtyp H5 lub H7, lub - z indeksem dożylnej zjadliwości u 6-tygodniowych kurcząt wynoszącym powyżej 1,2. Wyróżniamy 2 postacie choroby: -wysoce zjadliwa grypa ptaków HPAI -grypa ptaków o niskiej zjadliwości LPAI U poszczególnych gatunków ptaków choroba ma różny przebieg kliniczny, od niezauważalnego do gwałtownego z objawami ze strony układu oddechowego, pokarmowego i nerwowego, ze śmiertelnością do 100%. Czynnik etiologiczny: wirus z rodziny Orthomyxoviridae, rodzaju Influenzavirus. Wirusy AI wykazują bardzo duże zróżnicowanie w zjadliwości. Znaczną większość wirusów cechuje słaba lub umiarkowana zjadliwość, a tylko niewielka ich liczba należy do bardzo patogennych. Najbardziej zjadliwe wirusy AI związane są tylko z podtypami H5 lub H7. Charakterystyka czynnika etiologicznego Klasyfikacja Wirus grypy należy do rodziny Orthomyxoviridae,, rodzaju Influenzavirus A. Są to RNA wirusy o symetrii helikalnej, średnicy 80-120 nm. Morfologia Genom wirusa składa się z ośmiu segmentów pojedynczej nici kwasu RNA. Jest osłonięty otoczką, której część wewnętrzna zbudowana jest z białka, tzw.: białka rdzeniowego M (określanego jako M1), a zewnętrzna z lipidów, w której stwierdza się liczne wypustki, stanowiące
antygeny powierzchniowe. Wypustki te, nadają cząstkom wirusa kształt niedojrzałego kasztana. Około 80% stanowi hemaglutynina (HA), która jest głównym antygenem powierzchniowym warunkującym wirulencję i odpowiedzialnym za przyłączanie się i wnikanie wirusa do komórki gospodarza, a pozostałe 20% stanowi neuraminidaza (NA), która rozkłada kwas neuramidowy w receptorach komórek gospodarza ( pierwsza faza zakażenia ). Ponadto w warstwie tej stwierdza się niewielkie ilości białka tworzącego kanały jonowe, które jest określane jako białko M Właściwości antygenowe Hemaglutynina (HA) jest glikoproteiną kodowaną przez czwarty segment łańcucha RNA. Warunkuje wirulencję wirusa, jest odpowiedzialna za związanie wirusa z receptorem komórkowym. Stwierdzono 16 typów HA, oznaczonych cyframi arabskimi od 1 do 16. Odgrywa ważną rolę w diagnostyce. Neuraminidaza (NA) jest glikoproteiną kodowaną przez szósty segment RNA. Bierze udział w pierwszej fazie zakażenia oraz w uwalnianiu wirusów potomnych z zakażonych komórek. Znanych jest 9 subtypów NA (od 1 do 9). Wirusy grypy cechują się dużą zmiennością antygenową. Znane są dwa rodzaje zmienności: reasortacja genowa (skok antygenowy, ang. antigenic shift) - ma miejsce, kiedy komórka gospodarza zostanie zakażona jednocześnie przez dwa wirusy różniące się antygenowo. Dochodzi wtedy do wymiany między nimi segmentów RNA. Potencjalnie może wystąpić 256 różnych genetycznie szczepów potomnych. Szczepy te są najczęściej przyczyną pandemii lub epidemii. przesunięcie antygenowe- dryf antygenowy (ang. antigenic drift) - to powstawanie drobnych, punktowych zmian w segmentach kodujących antygeny powierzchniowe. W wyniku tych zmian pojawiają się nowe warianty antygenowe znanych podtypów. Tak powstałe szczepy potomne zwykle nie powodują epidemii, lecz tylko lokalne zachorowania. Oporność na czynniki fizyczne i chemiczne Przeżywalność wirusa : w kale przez co najmniej 35 dni w 40 C
w kurzu kurnika przez 2 tygodnie po usunięciu ptaków w środowisku kurnika aż do 5 tygodni. ph 5,5-8. w wodzie (jeziora, stawy) zachowuje zakaźność przez co najmniej 4 dni w 22C i ponad 30 dni przy 0C. Obecność lipidów w otoczce wirusa związana jest z wysoką wrażliwością na powszechne stosowane środki dezynfekcyjne, w tym detergenty. Wrażliwy gatunek Zakażenia wirusami grypy A stwierdzano u wszystkich gatunków ptaków domowych, dzikich wolno żyjących i ptaków ozdobnych. Wirusy krążą wśród wolno żyjących ptaków, szczególnie u migrującego ptactwa wodnego. Wirusy ptasiej grypy nie patogenne dla jednego gatunku ptaków, mogą stać się patogenne dla innych gatunków. Kury i indyki - duża wrażliwość na zakażenie i chorobę kliniczną - największą wrażliwość wykazują indyki, kury oraz inne gatunki drobiu grzebiącego Kaczki i gęsi - wrażliwość na zakażenie wszystkimi szczepami wirusa AI, ale tylko niektóre bardzo zjadliwe wirusy wywołują chorobę kliniczną. Perliczki, przepiórki, bażanty i kuropatwy -wrażliwość podobna jak u kur i indyków Strusie i emu -u strusi występują objawy oddechowe i nerwowe, biegunka, osłabienie i upadki 20-30%. Emu jest mniej wrażliwe, nie występują objawy ani upadki. Ptaki trzymane w klatkach, włączając papugowate i śpiewające 21 października 2005 r. po raz pierwszy wirusa HPAI wykryto u papugi Inne ptaki dzikie -wirusy AI są często izolowane od ptaków wolno żyjących na całym świecie. Nie stwierdza się u nich problemów chorobowych z tego powodu. Jednak badania wykazują, że olbrzymie nagromadzenie wirusów u ptaków dzikich sprzyja powstawaniu szczepów bardziej zjadliwych na drodze przesortowania genów
Obserwacje terenowe sugerują, że wiele gatunków ptaków wodnych, szczególnie kaczki, gęsi i łabędzie są naturalnym nosicielem wirusów AI.. Wirusy influenzy ptaków były również izolowane od mew, rybitw, burzyków. Rozprzestrzenianie Zakażenie ptaków następuje drogą poziomą przez kontakt bezpośredni z chorymi lub zakażonymi bezobjawowo ptakami. Do zakażenia może dojść również przez kontakt pośredni poprzez zakażony kurz, pył, paszę, wodę, sprzęt oraz przez zwierzęta bytujące na fermie czy też obsługę. Chore ptaki wydalają wirus z wydzieliną z układu oddechowego, worka spojówkowego, a także z kałem. Ta ostatnia droga zakażenia odgrywa najistotniejszą rolę w szerzeniu się influenzy. Objawy kliniczne Przebieg i objawy kliniczne zakażeń AI są zróżnicowane i zależą od zjadliwości wirusa, gatunku i wieku ptaków, towarzyszących zakażeń i stresogennych wpływów środowiska. W zakażeniach wirusami AI zasadniczo należy odróżnić nosicielstwo wirusa, zakażenie wywołane słabo patogenną influenzą ptaków oraz zakażenie wywołane wysoce patogenną influenzą ptaków. Słabo patogenna influenza ptaków(ang. Low pathogenic avian influenza, LPAI) - objawy kliniczne u kur i indyków wahają się od niezauważalnych do umiarkowanych lub ciężkich objawów oddechowych - śmiertelność waha się od 3% do 15% - produkcja nieśna może spaść o 45%, a jej powrót do poziomu normalnego trwa 2-4 tygodnie - w przebiegu choroby może dojść do wzrostu zjadliwości w wyniku mutacji i przejście w (HPAI)
Wysoce patogenna influenza ptaków (H P A I) -objawy kliniczne u kur i indyków to depresja, silne łzawienie, kichanie, duszność, obrzęk zatok podoczodołowych, sinica grzebienia i dzwonków, obrzęk głowy, nastroszenie piór, biegunka, objawy nerwowe -gwałtowny spadek lub zatrzymanie produkcji jaj, skorupy miękkie, ostatnie jaja zwykle bez skorup, W nadostrych i ostrych przypadkach padnięcia są nagłe, bez widocznych objawów lub w ciągu 24-48 godzin od pierwszych objawów. Śmiertelność może dochodzić do 100%, Podwyższona temperatura ciała U niosek, które przeżyły-nieśność nie wraca. Zmiany kliniczne W wielu przypadkach przy nadostrej postaci u padłego drobiu brak wyraźnych zmian klinicznych. Przy ostrym przebiegu infekcji u padłych ptaków 3 dni i później od pierwszych objawów stwierdza się obrzęk i/lub sinicę grzebienia i dzwonków, obrzęk głowy, przekrwienie i wybroczyny w obszarach martwicy na grzebieniu i dzwonkach. Zmiany anatomopatologiczne Influenza ptaków o dużej patogenności : upadki nagłe bez objawów klinicznych- zmiany makroskopowe mogą nie wystąpić. kury i indyki chorujące dłużej niż 2 dni - sinica - obrzęki głowy - przekrwienie i wybroczyny na grzebieniu i dzwonkach, punkcikowate wybroczyny krwawe na nasierdziu, błonach śluzowych układu oddechowego i pokarmowego (zwłaszcza w żołądku gruczołowym), błonach surowiczych i tłuszczu, - wysięk surowiczy w osierdziu - martwicę mięśnia sercowego - przekrwienie płuc i zmętnienie worków powietrznych
- w wątrobie, śledzionie, trzustce, nerkach i płucach mogą być widoczne ogniska martwicze Przy zakażeniu szczepami mało zjadliwymi zmiany zwykle ograniczają się do układu oddechowego. Stwierdza się (o różnym nasileniu w zależności od czynników komplikujących) : stany zapalne spojówek, zatok podoczodołowych, tchawicy, worków powietrznych i płuc. Epidemiologia Zakażone ptaki wydalają wirus w dużych ilościach przede wszystkim z: kałem wydzieliną z oczu wydzieliną z dróg oddechowych wydychanym powietrzem Zakażenie następuje głównie drogą: oddechową pokarmową Okres inkubacji Okres inkubacji przy HPAI jest bardzo zmienny, od kilku godzin do 2-3 dni u poszczególnych ptaków i do 14 dni w stadzie. Trwałość wirusa Warunki środowiskowe mają znaczący wpływ na przeżywalność wirusa poza organizmem ptaków. Żywotność wirusa jest przedłużona przez niską wilgotność i niską temperaturę w cząstkach aerozolu, natomiast niska temperatura i wysoki poziom wilgotności przedłużają jego żywotność w kale.
Czynniki wpływające na szerzenie się choroby Zasadniczym sposobem za pomocą których wysoce zjadliwe wirusy AI zapoczątkowują wybuch choroby jest zanieczyszczenie przez dzikie ptaki paszy i wody pitnej dla drobiu a następnie rozprzestrzenienie infekcji przez przemieszczanie zakażonych ptaków lub zanieczyszczonej paszy, sprzętu i osób. Wirusy łatwiej rozprzestrzeniają się zimą niż latem, niska temperatura i wilgotność ułatwia przeżycie wirusa. Przestrzeganie zasad bioasekuracji ma podstawowe znaczenie w zapobieganiu rozprzestrzeniania wirusa. Ptaki wodne są najbardziej prawdopodobnym źródłem w wielu wybuchach. Wirus przenosi się do wrażliwego stada przez kontakt bezpośredni między żywymi ptakami ale może być również spowodowane wodą pochodzącą ze zbiorników wodnych zanieczyszczonych odchodami drobiu wodnego. Bioasekuracja jest praktycznym sposobem do zapobiegania rozprzestrzeniania się choroby na fermie. To także działania mające na celu zminimalizowanie możliwości mikroorganizmów takich jak wirusy, bakterie, grzyby do przerwania barier danego organizmu. Bioasekuracja jest tańszym, bardziej efektywnym sposobem kontroli rozprzestrzeniania się wirusa. Żaden sposób zapobiegania nie odniósłby skutków bez bioasekuracji. Bioasekyracja składa się z 3 podstawowych części: izolacji kontroli przemieszczania się drobiu higieny. Izolacja- odosobnienie zwierząt od środowiska naturalnego, poprzez utrzymywanie drobiu na przestrzeniach zamkniętych, z podziałem na grupy wiekowe. Stosowanie zasady all-in / all-out oraz przestrzeganie okresu minimum 2 tygodni, pomiędzy kolejnymi depopulacjami. Kontrola przemieszczania - zarówno wewnątrz fermy jak i pomiędzy fermami.
Higiena - dezynfekcja materiałów, personelu, ludzi i sprzętu wjeżdżającego na fermę. Rozprzestrzenianie się choroby pomiędzy fermami drobiu może nastąpić następującymi drogami: wprowadzanie chorego ptactwa ; wprowadzanie ptaków, które są klinicznie zdrowe lecz ich organizmy są już zakażone wirusem ; zanieczyszczona odzież pracowników fermy oraz gości poruszających się pomiędzy stadami ; kontakt z zakażonymi wydzielinami, wydalinami, przedmiotami zanieczyszczonymi wirusami ; martwe ptaki, które nie są w odpowiedni sposób usuwane ; zanieczyszczoną wodę, karmę ; dzikie ptaki wolno- latające ; insekty ; nie odkażone samochody poruszające się pomiędzy fermami ; jaja. Z pośród wszystkich ww. sposobów zakażenia stada, największą uwagę należy zwrócić na wprowadzanie nowych ptaków na teren fermy oraz ruch, handel drobiem. Nowe ptaki są dużym ryzykiem dla bioasekuracji ponieważ ich status zdrowotny jest nieznany. Mogą one być zainfekowane, nie wykazując objawów klinicznych. Natomiast na fermie, podczas okresu inkubacji zarażają już inne sztuki. Dlatego bardzo ważne jest przestrzeganie zasady all-in / all-out na fermie. Po wywiezieniu drobiu z kurnika należy przeprowadzić dezynfekcję, odczekać minimum 2 tygodnie a następnie wprowadzać nowe stado. W przypadku ptaków egzotycznych należy przyprowadzić kwarantannę w izolowanym pomieszczeniu wszystkich nowo wprowadzanych sztuk. Kwarantanna ta powinna trwać minimum 2 tygodnie, najlepiej jednak 4 tygodnie. Przez ten okres obserwuje się czy zwierzęta nie wykazuję żadnych objawów chorobowych.
Bardzo pomocne jest też przeprowadzenie testów krwi oraz innych badań w kierunku chorób zakaźnych. Należy pamiętać także o dezynfekcji klatek, pomieszczeń w których kiedyś przebywały zwierzęta. Wstawiając nowe ptaki nie dopuścić do ich kontaktu z odchodami, piórami, kurzem pozostawionym przez wcześniejsze stado, ponieważ okres inkubacji i przeżywalności wirusów i bakterii w różnych chorobach jest różny. Pamiętać należy także, iż padłe ptaki należy natychmiast usuwać z pomieszczeń w których przebywa drób żywy. Odzież i sprzęt Wydalany wirus z kałem i wydzieliną z drogi oddechowej jest w bardzo dużym stopniu rozprzestrzeniony poprzez skażone buty, ubranie, sprzęt, środki transportu pomiędzy gospodarstwami na znaczne obszary geograficzne; Metod umożliwiających zmniejszenie ryzyka szerzenia się choroby: izolacji ptaków (drobiu) od czynników zewnętrznych w tym izolacja od dzikich ptaków, dokładnym zabezpieczeniu pojemników z karmą i wodą pitną dla drobiu, poprzez wstawienie ich do pomieszczeń w celu niedopuszczenia do nich dzikiego ptactwa, zamknięciu bezpośredniego przepływu osób oraz zwierząt pomiędzy obiektami, w których przechowywana jest karma dla zwierząt a obiektami w których bytuje drób, założeniu śluz dezynfekcyjnych przed wejściem do budynków fermy drobiu,
zakaz wjazdu pojazdów na teren fermy poza działaniami koniecznymi np. dowóz paszy, odbiór drobiu do rzeźni lub przez zakład utylizacyjny, obowiązkowej dezynfekcji pojazdów wjeżdżających, rozłożeniu mat dezynfekcyjnych przed wjazdem i wejściem na teren fermy, ograniczeniu liczby osób obsługujących fermy do koniecznego minimum wraz ze sprawdzeniem czy osoby te nie utrzymują drobiu we własnych zagrodach, konieczności używania odzieży ochronnej przez wszystkie osoby znajdujące się na fermie po wcześniejszym pozostawieniu odzieży własnej w szatni, konieczności przeprowadzania dokładnego mycia i dezynfekcji rąk przed wejściem do obiektów, w których utrzymuje się drób, zaleceniu, aby osoby bezpośrednio stykające się z drobiem na fermach nie miały kontaktu z innym ptactwem np. gołębiami, Nieprzestrzeganie wymienionych wyżej zaleceń może powodować wzrost zagrożenia ptasią grypą, a co za tym idzie, większe straty ekonomiczne powodowane szerzeniem się choroby wśród ptaków, tj.: zamknięcie granic państw dla towarów z Polski, co spowoduje spadek eksportu i handlu drobiem i produktami pochodzącymi od drobiu, utrata miejsc pracy, co najmniej trzymiesięczne wyłączenie obiektów gospodarskich z produkcji drobiu od wygaszenia ostatniego ogniska choroby,
Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opracowała zmniejszyć ryzyko zakażenia.: zalecenia, które pozwalają - zaleca się unikanie kontaktu z ptakami nie zależnie od tego czy są one zdrowe, czy nie; - osoby, które muszą pracować z ptakami powinny nosić maski i kombinezony chroniąc przed pyłem unoszącym się ze ściółki, a także dbać o higienę; - drób z zarażonych stad musi być niszczony i nie może być przeznaczony do spożycia przez ludzi ani przez zwierzęta nawet po przetworzeniu; -uznano, że drób i jaja ze zdrowych stad znajdujących się jednak na terenach objętych epidemią po przetworzeniu nie zagrażają zdrowiu ludzkiemu. W zakażeniach wirusami AI zasadniczo należy odróżnić nosicielstwo wirusa, zakażenie wywołane słabo patogenną influenzą ptaków oraz zakażenie wywołane wysoce patogenną influenzą ptaków. Jak również należy odróżnić upadki pojedynczych sztuk drobiu od upadków masowych tj. w promieniu 500 metrów co najmniej 5 ptaków. Zgodnie z ustawą z dnia 13 września 1996 o utrzymaniu czystości i porządku w gminach art. 3. ust. 1, która mówi, że utrzymanie czystości i porządku w gminach należy do obowiązkowych zadań własnych gmin, jeżeli zwierze nie posiada właściciela bądź nie znajduje się na terenie posesji za jego zwłoki odpowiada gmina.