Sygn. akt VI ACa 1550 /13 W Y R O K W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Dnia 12 marca 2015 roku Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia SA Agata Zając Sędzia SA Krzysztof Tucharz (spr.) Sędzia SO (del.) Dorota Trautman Protokolant: sekr. sądowy Agnieszka Pawłowska po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2015 roku w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa J. Ł. i H. Ł. przeciwko Przedsiębiorstwu Państwowemu ( ) w W. o odszkodowanie na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 28 maja 2013 roku sygn. akt IV C 1107/08 I. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że: MS/C Wyr.4 Wyrok Sądu odwoławczego
2 a. w punkcie pierwszym: obniża zasądzoną kwotę 509.890 zł (pięćset dziewięć tysięcy osiemset dziewięćdziesiąt złotych) do kwoty 150.286 zł (sto pięćdziesiąt tysięcy dwieście osiemdziesiąt sześć złotych) i zasądza od niej ustawowe odsetki od dnia 12 marca 2015 roku do dnia zapłaty a w pozostałej części oddala powództwo, b. w punkcie drugim: znosi wzajemnie między stronami koszty procesu, c. punktowi trzeciemu nadaje następującą treść: nakazuje pobrać od Przedsiębiorstwa Państwowego ( ) w W. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 7.515 zł (siedem tysięcy pięćset piętnaście złotych) tytułem części nieuiszczonej opłaty od pozwu, od której powodowie zostali zwolnieni i nie obciąża powodów pozostałą częścią tej opłaty, II. oddala apelację w pozostałym zakresie, III. znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego, IV. nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa Sądu Apelacyjnego w Warszawie: od J. Ł. i H. Ł. solidarnie kwotę 3.550,90 zł (trzy tysiące pięćset pięćdziesiąt złotych dziewięćdziesiąt groszy) a od Przedsiębiorstwa Państwowego ( ) w W. kwotę 1.521,78 zł (jeden tysiąc pięćset dwadzieścia jeden złotych siedemdziesiąt osiem groszy) tytułem zwrotu wydatków na wynagrodzenie biegłego, poniesionych tymczasowo ze środków Skarbu Państwa.
3 U Z A S A D N I E N I E Powodowie J. Ł. i H. Ł. w ostatecznie sprecyzowanym powództwie domagali się zasądzenia, na ich rzecz, od pozwanego Przedsiębiorstwa Państwowego ( ) z siedzibą w W. kwoty 509.890 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę w związku z wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania na terenie gdzie znajduje się ich nieruchomość gruntowa, co skutkowało zmniejszeniem jej wartości. Strona pozwana wnosiła o oddalenie powództwa w całości. Wyrokiem z dnia 28 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 509.890 zł z ustawowymi odsetkami: od kwoty 450.000 zł począwszy od dnia 13 listopada 2008 r. do dnia zapłaty a od kwoty 59.890 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 3 grudnia 2010 r. do dnia zapłaty. Ponadto zasądził od pozwanego na rzecz powodów koszty zastępstwa procesowego (14.417 zł) oraz inne koszty (500 zł) i nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Warszawie brakującą część opłaty od pozwu oraz część wydatków pokrytych tymczasowo ze środków Skarbu Państwa. Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych: Powodowie J. i H. małż. Ł. są właścicielami nieruchomości położonej przy ul. ( ) w W. (dzielnica [ ]), stanowiącej zabudowaną działkę gruntu o pow. 754 m 2.
4 W 2003 r. powodowie złożyli do Przedsiębiorstwa Państwowego ( ) w W. wniosek o wykup przedmiotowej nieruchomości, co spotkało się z odmową pozwanego. Po utworzeniu, rozporządzeniem nr ( ) Wojewody ( ) z dnia 30 września 2005 r. obszaru ograniczonego użytkowania wokół portu lotniczego ( ) cała nieruchomość powodów znalazła się w tej strefie. Obecnie, na podstawie uchwały nr ( ) Sejmiku Województwa ( ) z dnia 20 czerwca 2011 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla ( ) w W. przedmiotowa nieruchomość położona jest w strefie Z 2, gdzie zakres ograniczeń co do przeznaczenia terenu i sposobu korzystania z niego jest mniejszy niż w przypadku nieruchomości znajdujących się w strefie Z 1. Na podstawie opinii biegłej sądowej S. M. Sąd Okręgowy ustalił, że wskutek immisji (hałasu) wartość rynkowa nieruchomości powodów spadła o 31,626%, co odpowiada kwocie 509.890,18 zł. Zdaniem Sądu Okręgowego, opinia ta została sporządzona w sposób rzetelny, jest spójna i jasna. W tej sytuacji Sąd oddalił wniosek strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii kolejnego biegłego ds. szacowania nieruchomości. W ocenie Sądu, roszczenie powodów znajduje oparcie w art. 129 ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska, który to przepis przewiduje możliwość dochodzenia przez właściciela nieruchomości odszkodowania za poniesioną szkodę w związku z ustanowionym ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości, przy czym szkoda taka obejmuje również zmniejszenie wartości nieruchomości, na co wskazuje orzecznictwo Sądu Najwyższego. Chodzi tu nie tylko o spadek wartości nieruchomości będący następstwem ograniczeń przewidzianych w treści aktu prawnego o utworzeniu specjalnego obszaru ale również z tej przyczyny, że wejście w
5 życie takiego aktu prowadzi do zawężenia granic własności (art. 140 k.c. w zw. z art. 144 k.c.) poprzez pozbawienie właściciela prawa żądania zaniechania immisji (hałasu) przekraczającej standardy ochrony środowiska i musi on znosić tego rodzaju niedogodności. Przyczyną, która spowodowała utworzenie obszaru ograniczonego użytkowania wokół portu lotniczego był fakt, że strona pozwana nie była w stanie dotrzymać standardów jakości akustycznej środowiska. Wszystkie ograniczenia w formie immisji bezpośrednich, które oddziaływują na nieruchomość powodowa mają niewątpliwy związek z funkcjonowaniem ( ). Szkoda, jakie doznali powodowie, przejawia się w spadku wartości ich nieruchomości za co odpowiedzialność ponosi Przedsiębiorstwo Państwowe ( ) z racji prowadzonej działalności, która wymagała utworzenia specjalnej strefy ograniczonego użytkowania w sąsiedztwie lotniska. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uwzględnił w całości roszczenie główne powodów, różnicując jedynie początkowe daty zasądzenia odsetek (od kwoty 450.000 zł i 59.890 zł) z uwagi na modyfikację powództwa dokonaną w dniu 3 grudnia 2010 r. Powyższy wyrok zaskarżyła w całości strona pozwana podnosząc następujące zarzuty: 1) naruszenie przepisów postępowania tj.: a) art. 233 1 k.p.c. przez błędną i sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego wskutek: - przyjęcia, że opinia biegłego sądowego S. M. wiąże Sąd I instancji, - uznania, że opinia ta jest wiarygodna, podczas gdy biegła przyjęła do porównania i wyceny nieruchomości położone na obszarze ograniczonego użytkowania,
6 - akceptacji opinii, która nie podaje danych umożliwiających weryfikację porównywanych nieruchomości, - pominięcie istotnych dowodów prywatnych w postaci danych dotyczących hałasu oraz ruchu lotniczego na lotnisku, - pominięcie okoliczności, że wbrew twierdzeniom opinii nie doszło, w wyniku ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania, do zwiększenia natężenia hałasu ani do żadnego innego ograniczenia korzystania z przedmiotowej nieruchomości, co w efekcie doprowadziło do błędnego ustalenia, że jej wartość uległa obniżeniu o 31,626% czyli o kwotę 509.890,18 zł, b) art. 328 2 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i wybiórcze wskazanie dowodów oraz nieustosunkowanie się do merytorycznych zarzutów pozwanego kierowanych pod adresem opinii bieglej S. M., c) art. 217 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych pozwanego w sytuacji, gdy były one istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, d) art. 98 1 i 2 k.p.c. przez przyznanie pełnomocnikowi powodów wynagrodzenia w wysokości dwukrotności stawki minimalnej, 2) naruszenie przepisów prawa materialnego tj.: a) art. 156 ust. 3 i 4 z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami w zw. z 58 Rozporządzenia z dnia 21 września w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego wobec oparcia rozstrzygnięcia na nieaktualnej opinii biegłej, b) art. 157 ust. 3 cytowanej wyżej ustawy wskutek zaniechania przez Sąd I instancji wystąpienia do organizacji zawodowej rzeczoznawców majątkowych o dokonanie oceny prawidłowości sporządzenia opinii, c) art. 153 ust. 1 w zw. z art. 4 pkt 16 cytowanej wyżej ustawy poprzez jego niezastosowanie i w efekcie uznanie, że brak w opinii cech podobnych
7 nieruchomości przyjętych do porównania z nieruchomością powodów nie skutkuje nieprawidłowością opinii, d) art. 129 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska poprzez jego błędne zastosowanie, e) art. 481 k.c. poprzez zasądzenie odsetek ustawowych od zasądzonej części kwoty głównej tj. 450.000 zł od dnia wniesienia pozwu i pozostałej części tj. od kwoty 59.890 zł od dnia modyfikacji powództwa, w sytuacji gdy pozwany nie jest opóźniony ze spełnieniem świadczenia pieniężnego skoro jego wysokość została ustalona ostatecznie dopiero w wyroku. Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, a jako ewentualny zgłosił wniosek o uchylenie tego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. W piśmie procesowym z dnia 28 października 2013 r. (k. 971-972) pozwany podnosił dodatkową okoliczność, która jego zdaniem dyskredytuje opinię biegłej S. M. a mianowicie, że osoba ta nie powinna była w ogóle wydawać opinii w niniejszej sprawie, gdyż w trakcie innej rozprawy oświadczyła, że sama złożyła pozew przeciwko pozwanemu w związku z zamieszkiwaniem na obszarze ograniczonego użytkowania lotniska i z tych względów nie mogła zachować obiektywizmu i bezstronności, niezbędnych przy wydawaniu opinii przez biegłych sądowych, co powinno było skutkować wyłączeniem jej od początku sprawy. Powodowie wnosili o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów postępowania w II instancji. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje: Apelacja strony pozwanej zasługiwała na częściowe uwzględnienie.
8 Jeżeli chodzi o samą zasadę odpowiedzialności Przedsiębiorstwa Państwowego ( ) za szkodę związaną z ustanowieniem obszaru ograniczonego użytkowania, w którego obrębie znalazła się nieruchomość powodów (strefa Z 2) to nie sposób podzielić argumentacji skarżącego, iż prawidłowa wykładnia przepisu art. 129 ust. 2 Prawo ochrony środowiska powinna była prowadzić do oddalenia roszczeń powodów w całości. Jakkolwiek samo utworzenie strefy specjalnej nie skutkowało powstaniem ograniczeń w realizacji możliwości inwestycyjnych na nieruchomości powodów i nie miało wpływu na sposób korzystania z niej (vide: opinia biegłego P. Z., k. 1125-1126 a.s.), to jednak tak wąskie rozumienie art. 129 ust. 2 cytowanej wyżej ustawy nie wydaje się być trafne. Odnośnie stosowania tego przepisu w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowały się dwa odmienne poglądy. Pierwszy z nich odpowiada się za restrykcyjną wykładnią powołanej wyżej normy ze wskazaniem, że odszkodowanie nie przysługuje za samo ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości lecz za konkretną szkodę pozostającą w związku z ustanowieniem takiego ograniczenia (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2008 r. sygn. II CSK 367/08, z dnia 27 czerwca 2012 r. sygn. akt IV CSK 28/12). Natomiast według drugiej koncepcji, którą zaakceptował Sąd Okręgowy należy brać również pod uwagę skutki, jakie dotyczą sfery własności polegające na istotnym uszczupleniu uprawnień właściciela nieruchomości, który musi znosić immisje (głównie hałas), przekraczające dopuszczalne normy (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2009 r. sygn. akt I CSK 546/2008, z dnia 25 maja 2012 r. sygn. akt I CSK 509/11). Słusznie wskazano w orzecznictwie, że utworzenie obszaru ograniczonego użytkowania jest właśnie rezultatem tego, że nie mogą być
9 dotrzymane, w związku z działalnością lotniska, odpowiednie standardy ochrony środowiska. Ze sporządzonego w 2011 r. przeglądu ekologicznego wynika, że na terenie objętym strefą Z 2 dochodzi do przekraczania dopuszczalnych norm hałasu. Poza tym już sam fakt, że dana nieruchomość znalazła się w obszarze użytkowania może wywoływać negatywny efekt psychologiczny, powodujący zmniejszenie zainteresowania taką nieruchomością ze strony potencjalnego nabywcy. Z powyższych względów Sąd Apelacyjny przychyla się do tej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, która opowiada się za szerszym rozumieniem szkody, pozostającej w związku z uchwaleniem aktu prawa miejscowego dotyczącego wprowadzenia ograniczeń w użytkowaniu nieruchomości zlokalizowanych w pobliżu portu lotniczego. Jeżeli natomiast chodzi o samą wysokość szkody, któremu to zagadnieniu skarżący poświęcił najwięcej uwagi i sformułował przeważającą część zarzutów apelacji to przeprowadzone na tę okoliczność postępowanie dowodowe przed Sądem II instancji nie pozostawiało żadnych wątpliwości, że zasądzona w zaskarżonym wyroku kwota odszkodowania była rażąco wygórowana. Opinia biegłej S. M. opierała się na niewłaściwym doborze nieruchomości przyjętych do porównania a niezależnie od tego biegła powinna była sama wnioskować o wyłączenie jej od sporządzenia opinii w sytuacji, gdy zgłaszała wobec pozwanego analogiczne roszczenie jak powodowie. Bez znacznie jest przy tym okoliczność, że biegła wystąpiła do Sądu z takim żądaniem (w postaci wniosku o zawezwanie pozwanego do zawarcia ugody k. 1032 a.s.) dopiero po wydaniu wyroku w niniejszej sprawie.
10 Słusznie wskazywała strona pozwana, że biegła nie mogła w takich warunkach dochować wymogu bezstronności. Zarzuty pozwanego o wadliwości jej opinii znalazły potwierdzenie w wynikach postępowania dowodowego, które zostało przeprowadzone w instancji odwoławczej. Sporządzone przez biegłego sądowego P. Z. opinie (podstawowa i uzupełniająca) cechował profesjonalizm i rzetelność. Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę wyliczenia wartości spadku nieruchomości powodów przyjęte w opinii uzupełniającej z dnia 5 listopada 2011 r. (k. 1289-1294), gdzie wysokość tak rozumianej szkody została oszacowana na kwotę 150.286 zł. Jeżeli natomiast chodzi o wyliczenie szkody w oparciu o powierzchnię użytkową budynku przyjętą dla celów podatkowych, to podana przez biegłego na rozprawie w dniu 27 lutego 2015 r. kwota 204.257 zł nie mogła zostać uwzględniona, gdyż taki sposób określenia powierzchni budynku powodów pozostawałby w sprzeczności z założeniami, które przyjął biegły w swojej opinii, w zakresie kalkulacji szkody dokonując porównania przedmiotowej nieruchomości z innymi nieruchomościami. Ponadto biegły wyjaśnił, że nie ma jednej definicji powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego. Sąd Apelacyjny podzielił zarzut pozwanego o naruszeniu prze Sąd Okręgowy przepisów art. 481 k.c. Szkoda, której naprawienia domagali się pozwani ma bardzo specyficzny charakter. Jej wielkość jest uzależniona od wystąpienia szeregu różnych okoliczności, co powoduje że poziom obniżenia wartości nieruchomości może ulegać na przestrzeni pewnego okresu czasu wahaniom.
11 Niewątpliwie, pod rządami rozporządzenia nr ( ) Wojewody ( ) z dnia 7 siepania 2007 r., które było bardziej restrykcyjne odnośnie możliwości inwestycyjnych niż uchwała nr ( ) Sejmiku Województwa ( ) z dnia 20 czerwca 2011 r. nieruchomość powodów była po względom handlowym mniej atrakcyjna niż obecnie. Wśród czynników, które mogą z czasem korzystnie wpływać na wartość danej nieruchomości (położnej w obszarze ograniczonego użytkowania) można wymienić na przykład: poprawę sieci komunikacyjnej czy rozwój infrastruktury technicznej. Tak więc szkoda, o której jest tu mowa, charakteryzuje się pewną dynamiką i w przypadku rozpoznawania tego typu roszczeń stosowne odszkodowanie podlega ustaleniu według cen na datę orzekania (art. 363 2 k.c.). Wobec faktu, że prawidłowe określenie wysokości szkody nastąpiło dopiero w postępowaniu apelacyjnym, gdzie biegły brał pod uwagę aktualne ceny transakcyjne nieruchomości - odsetki od uwzględnionej części powództwa należało zasądzić od daty wydania wyroku przez Sąd II instancji. Żądanie zasądzenia odsetek ustawowych od dnia wniesienia pozwu do Sądu (czy nawet od daty doręczenia odpisu pozwu stronie przeciwnej) prowadziłoby do niesłusznego wzbogacenia się powodów kosztem strony pozwanej. Inaczej wyglądałaby sytuacja, gdyby powodowie zbyli w przeszłości przedmiotową nieruchomość, (tj. wtedy, gdy obowiązywał już na tym terenie obszar ograniczonego użytkowania) i zgłosili wówczas roszczenie odszkodowawcze pod adresem pozwanego z racji uzyskania niższej ceny transakcyjnej od tej, na jaką mogliby liczyć, gdyby nie została utworzona tam specjalna strefa.
12 W takim stanie rzeczy byliby uprawnieni do domagania się zasądzenia odsetek ustawowych od żądanej kwoty, od daty wezwania pozwanego do spełnienia świadczenia. Tego rodzaju przypadek nie miał jednak miejsca w niniejszej sprawie. Powodowie cały czas pozostają właścicielami opisanej wyżej nieruchomości i zamieszkują na niej. Zarzuty związane z uchybieniami proceduralnymi w zakresie oceny dowodów i sposobu sporządzenia uzasadnienia wyroku były w znacznej części uzasadnione, ale nie dawały podstaw do uchylenia zaskarżonego wyroku. Uzupełnione przed Sądem II instancji postępowanie dowodowe pozwoliło na wydanie orzeczenia reformatoryjnego, co dotyczy również rozstrzygnięcia o kosztach procesu i należności na rzecz Skarbu Państwa. Wobec faktu, że powodowie wygrali ostatecznie sprawę w około 30% Sąd Apelacyjny uznał za stosowne wzajemne zniesienie między stronami kosztów postępowania zarówno w I jak i II instancji, w oparciu o przepis art. 100 zd. 1 k.p.c. co jest dla powodów rozstrzygnięciem korzystniejszym niż zastosowanie zasady stosunkowego rozdzielenia kosztów. Biorąc pod wagę charakter niniejszej sprawy oraz nakład pracy pełnomocników każdej ze stron brak było podstaw, aby przyjąć zróżnicowany poziom kosztów zastępstwa procesowego, co postulowała strona powodowa. Na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych strona pozwana została obciążona obowiązkiem wpłacenia na rzecz Skarbu Państwa części nieuiszczonej przez powodów opłaty od pozwu, w zakresie odpowiadającym skali uwzględnionego powództwa (150.286 x 5% = 7.515 zł).
13 Jednocześnie Sąd Apelacyjny uznał za uzasadnione odstąpienie od pobrania brakującej części tej opłaty z zasądzonego na rzecz powodów roszczenia (art. 113 ust. 4 i k.s.c.) ze względu na szczególny charakter sprawy i trudną sytuację materialną powodów. Odnośnie wyłożonych ze środków Skarbu Państwa wydatków związanych ze sporządzeniem przez biegłego sądowego opinii w postępowaniu apelacyjnym, obowiązkiem zwrotu tych kosztów zostały obciążone obie strony w proporcji 30% do 70%, zgodnie z ostatecznym wynikiem sporu. Mając to wszystko na uwadze Sąd Apelacyjny zmienił częściowo zaskarżony wyrok, na podstawie art. 386 1 k.p.c. a w pozostałej części oddalił apelację pozwanego z mocy art. 385 k.p.c. bk