Ogólna teoria zobowiązań

Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna XV/2017 2018 Jakub Urbanik Ogólna teoria zobowiązań Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

Syllabus Wstęp. Iura in rem/iura in personam Współczesna i rzymska definicja zobowiązania. Geneza prawa zobowiązań między długiem, a odpowiedzialnością zań. Zobowiązania naturalne/cywilne i pretorskie. Obligatio = Actio? Źródła i Podziały zobowiązań: Gaius Justynian, współczesne nawiązania i problemy z binomicznością podziału kontrakty/delikty (system kontynentalny a common law). Wymogi dotyczące świadczenia. Zasada Impossibilium nulla obligatio est. Nemo alteri stipulari potest uzasadnienie i próba przełamania zasady; reprezentacja: powtórzenie. Treść zobowiązania (dare-facere-praestare). Podzielność świadczenia i solidarność. Spełnienie świadczenia a wygaśnięcie zobowiązania Kryteria: stopnie odpowiedzialności (od dolus po siłę wyższą), niespełnienie a należyte spełnienie świadczenia. Alternatywne sposoby spełnienia świadczenia (upoważnienie przemienne: noxa, zobowiązanie przemienne, datio in solutum). Śmierć strony i dziedziczenie zobowiązań. Umocnienie zobowiązań. Wstęp. Inst. IX 34 36; 40 41 U podstaw VI 1 6; 12.1, 2, 6, 9

Iura in rem/iura in personam Titium fundum Cornelianum do lego Titiusowi daję zapisuję grunt korneliański Heres meus fundum Cornelianum Titio dare damnas esto. Niech mój dziedzic będzie zobowiązany dać Titiusowi grunt korneliański Wykład XII; XIV

Iura in rem/iura in personam Titium fundum Cornelianum do lego Titiusowi daję zapisuję grunt korneliański Heres meus fundum Cornelianum Titio dare damnas esto. Niech mój dziedzic będzie zobowiązany dać Titiusowi grunt korneliański Ten sam przedmiot, ten sam cel: jakie są różnice? Wykład XII; XIV

Iura in rem/iura in personam Titium fundum Cornelianum do lego Titiusowi daję zapisuję grunt korneliański Heres meus fundum Cornelianum Titio dare damnas esto. Niech mój dziedzic będzie zobowiązany dać Titiusowi grunt korneliański Ten sam przedmiot, ten sam cel: jakie są różnice? Gaius staje się dziedzicem, a grunt zajął Sempronius, kogo może pozwać Titius? Wykład XII; XIV

Iura in rem/iura in personam Titium fundum Cornelianum do lego Titiusowi daję zapisuję grunt korneliański Heres meus fundum Cornelianum Titio dare damnas esto. Niech mój dziedzic będzie zobowiązany dać Titiusowi grunt korneliański Ten sam przedmiot, ten sam cel: jakie są różnice? Gaius staje się dziedzicem, a grunt zajął Sempronius, kogo może pozwać Titius? skarga rzeczowa, erga omnes skarga osobowa, in personam Wykład XII; XIV

G. III 180: Litis contestatio a skarga osobowa Zobowiązanie poza tym wygasa przez litis contestatio, jeśli spór będzie prowadzony w postępowaniu opartym na ustawie (iudicium legitimum). Wówczas bowiem rozwiązuje się zobowiązanie główne, a pozwany zaczyna odpowiadać z mocy litis contestatio. Jeżeli jednak zapadnie wyrok zasądzający wskutek zniesienia litis contestatio zaczyna dłużnik odpowiadać z mocy wyroku. I to jest to, co zostało napisane przez dawnych prawników, że przed litis contestatio dłużnik winien coś dać, po litis contestatio winien zapaść wyrok zasądzający a po zasądzeniu powinien wyrok wykonać.

G. III 181: Litis contestatio a skarga osobowa Jest tak dlatego, że jeśli będę dochodził długu w postępowaniu opartym na ustawie, później z mocy samego prawa nie mógłbym procesować się o to samo, ponieważ nieskutecznie twierdzę DARE MIHI OPORTERE (powinno [na podstawie prawa cywilnego] mi być dane), bo skutkiem litis contestatio zniknął obowiązek dania. Inaczej, jeżeli prowadziłbym spór w postępowaniu opartym na władzy urzędnika (imperium): wtedy bowiem zobowiązanie trwa nadal i mogę z mocy samego prawa później procesować się a moje żądanie powinno zostać odparte zarzucie rzeczy osądzonej (exceptio rei iudicatae), albo rzeczy doprowadzonej do sądu (in iudicium deductae)

ktoś pozywa dłużnika po raz drugi ktoś po raz drugi stara się wykazać w procesie własność gruntu

Litis contestatio a skarga osobowa ktoś pozywa dłużnika po raz drugi ktoś po raz drugi stara się wykazać w procesie własność gruntu

Litis contestatio a skarga osobowa Czy skargi rzeczowe wygasają na skutek ich wniesienia? Dlaczego? ktoś pozywa dłużnika po raz drugi ktoś po raz drugi stara się wykazać w procesie własność gruntu

Litis contestatio a skarga osobowa Czy skargi rzeczowe wygasają na skutek ich wniesienia? Dlaczego? Dlaczego zatem skargi z zobowiązań wygasają? ktoś pozywa dłużnika po raz drugi ktoś po raz drugi stara się wykazać w procesie własność gruntu

ktoś pozywa dłużnika po raz drugi ktoś po raz drugi stara się wykazać w procesie własność gruntu

Stosunki in rem in personam D. 44.7.3.pr. Paulus, 2. Inst.: Obligationum substantia non in eo consistit, ut aliquod corpus nostrum aut servitutem nostram faciat, sed ut alium nobis obstringat ad dandum aliquid vel faciendum vel praestandum. Sens zobowiązania nie polega na tym, że czyni jakąś rzecz czy też służebność naszą, ale że kogoś zmusza, by nam dał, uczynił albo gwarantował.

Stosunki in rem in personam D. 44.7.3.pr. Paulus, 2. Inst.: Obligationum substantia non in eo consistit, ut aliquod corpus nostrum aut servitutem nostram faciat, sed ut alium nobis obstringat ad dandum aliquid vel faciendum vel praestandum. Sens zobowiązania nie polega na tym, że czyni jakąś rzecz czy też służebność naszą, ale że kogoś zmusza, by nam dał, uczynił albo gwarantował. zobowiązanie prawo rzeczowe

Iura in rem prawa rzeczowe in rem: prawo wobec rzeczy (posiadanie, używanie) Iura in personam zobowiązania In personam: wobec dłużnika (o wypełnienie zobowiązania erga omnes inter partes prawo skarga proces potwierdza prawo prawo = skarga proces je realizuje i wygasza

Zobowiązanie próba definicji co to jest zobowiązanie? zobowiązanie jako relacja prawna dłużnik wierzyciel dług obowiązek wierzytelność prawo egzekucji? jak bardzo naturalne jest to rozwiązanie?

Wykład X

naturalis obligatio Wykład X

naturalis obligatio D. XII 6.13 pr.: Niewolnik zatem zaciąga zobowiązanie naturalne: a zatem jeśli ktoś w jego imieniu spełni świadczenie, albo on sam po wyzwoleniu, albo, jak pisze Pomponiusz, z peculium, które ma w swobodnym zarządzie, nie można żądać zwrotu (świadczenia). Wykład X

naturalis obligatio D. XII 6.13 pr.: Niewolnik zatem zaciąga zobowiązanie naturalne: a zatem jeśli ktoś w jego imieniu spełni świadczenie, albo on sam po wyzwoleniu, albo, jak pisze Pomponiusz, z peculium, które ma w swobodnym zarządzie, nie można żądać zwrotu (świadczenia). naturalność zobowiązania Wykład X

Wykład X

skarga a zobowiązanie? Wykład X

skarga a zobowiązanie? D. XV 1.41 (Ulpian, z ks. 43 do pism Sabinusa): Ani niewolnik nie może być dłużny, ani nic nie można być dłużnym niewolnikowi. Ale skoro nadużywamy tego słowa odnosimy się raczej do czynności niż do zobowiązania wg ius civile. Zatem to, co należne jest niewolnikowi, właściciel słusznie dochodzi od innych; a to, co do tego, co sam niewolnik jest winny, udziela się skargi przeciwko właścicielowi z ze względu na peculium, albo to, co było korzystne z tej sprawy dla pana. Wykład X

Wykład X

Zobowiązanie a skarga IJust. III 13.1: Podstawowy podział zobowiązań sprowada się do tego: są albo cywilne, albo pretorskie: Zobowiązania cywilne to te, które powstały mocą ustaw, albo ustanowiono je w ius civile. Pretorskie to te, które pretor ustanowił w swojej jurysdykcji. Te zwą się też honorariae. zobowiązania cywilne zobowiązania pretorskie zobowiązania naturalne skargi cywilne skargi pretorskie brak skargi

Zobowiązanie a skarga zobowiązania cywilne zobowiązania pretorskie zobowiązania naturalne skargi cywilne skargi pretorskie brak skargi Prawo klasyczne: Typowość skarg postępowania formułkowego: zamknięty system zobowiązań Teofil, Parafraza Instytucji Justyniana: zobowiązania są matkami skarg

Zobowiązanie a skarga G. IV 2 In personam actio est, qua agimus cum aliquo, qui nobis vel ex contractu vel ex delicto obligatus est, id est cum intendimus dare facere praestare oportere. Skarga osobowa to ta, którą prowadzimy postępowanie z kimś, zobowiązanym wobec nas albo kontraktu albo z deliktu, to jest wtedy, gdy chcemy, aby powinien dać, uczynić, zapewnić.

Co to jest zobowiązanie? I. 3.13. pr. Obligatio est iuris vinculum, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iura. Zobowiązanie to węzeł prawny, którym jesteśmy na sposób konieczny związani, żeby spełnić jakaś rzecz wedle prawa naszej społeczności.

Geneza pojęcia zobowiązania

Geneza zobowiązań czyny zabronione (później: delikty) Wykład II

Geneza zobowiązań Co było wcześniej? Kura czy jajko? czyli zobowiązania odszkodowawcze i umowne czyny zabronione (później: delikty) Wykład II

Geneza zobowiązań Co było wcześniej? Kura czy jajko? czyli zobowiązania odszkodowawcze i umowne zemsta zastąpiona karą ustawową (obowiązek zapłaty) czyny zabronione (później: delikty) Wykład II

Geneza zobowiązań Co było wcześniej? Kura czy jajko? czyli zobowiązania odszkodowawcze i umowne zemsta zastąpiona karą ustawową (obowiązek zapłaty) TALION i kary ustalone/potwierdzone Ustawą XII Tablic czyny zabronione (później: delikty) Wykład II

Geneza zobowiązań Co było wcześniej? Kura czy jajko? czyli zobowiązania odszkodowawcze i umowne zemsta zastąpiona karą ustawową (obowiązek zapłaty) TALION i kary ustalone/potwierdzone Ustawą XII Tablic czy naruszenie porozumienia jest czynem zabronionym? czyny zabronione (później: delikty) Wykład II

Geneza zobowiązań czyny dozwolone (później: kontrakty, umowy, pacta) Wykład II

Geneza zobowiązań Co było wcześniej? Kura czy jajko? czyli zobowiązania odszkodowawcze i umowne czyny dozwolone (później: kontrakty, umowy, pacta) Wykład II

Geneza zobowiązań Co było wcześniej? Kura czy jajko? czyli zobowiązania odszkodowawcze i umowne Nexum & Fiducia ---> MANCIPATIO czyny dozwolone (później: kontrakty, umowy, pacta) Wykład II

Geneza zobowiązań Co było wcześniej? Kura czy jajko? czyli zobowiązania odszkodowawcze i umowne Nexum & Fiducia ---> MANCIPATIO stipulatio stypulacja czyny dozwolone (później: kontrakty, umowy, pacta) Wykład II

Geneza zobowiązań Co było wcześniej? Kura czy jajko? czyli zobowiązania odszkodowawcze i umowne Nexum & Fiducia ---> MANCIPATIO stipulatio stypulacja rola gwarantów czyny dozwolone (później: kontrakty, umowy, pacta) Wykład II

Geneza zobowiązań Schulds- und Haftungstheorie i jej przydatność dla współczesnych badań nad prawem rzymskim. zobowiązanie naturalne vades & praedes (gwaranci w procesie) legis actio per manus iniectionem prawa starogermańskie prawo greckie Alois von Brinz

A U L U S pożyczka M A R C U S

A U L U S pożyczka dług (obowiązek) odpowiedzialność za dług M A R C U S

A U L U S pożyczka dług (obowiązek) nexum odpowiedzialność za dług M A R C U S

A U L U S pożyczka dług (obowiązek) nexum odpowiedzialność za dług M A R C U S Schemat powstawania odpowiedzialności wg Brinza

A U L U S pożyczka dług (obowiązek) nexum odpowiedzialność za dług M A R C U S Schemat powstawania odpowiedzialności wg Brinza Zniesienie nexum przez Lex Poetelia Papiria (326 p.n.e.) > połączenie odpowiedzialności z długiem: rzymska przełomowa innowacja (III w p.n.e?)

Źródła zobowiązań

Źródła Zobowiązań G. III 88: Et nunc transeamus ad obligationes. Omnis enim obligatio vel ex contractu nascitur vel ex delicto. Przejdźmy teraz do zobowiązań. Każde bowiem zobowiązanie powstaje albo z umowy albo z deliktu

Arystoteles: inspiracja podziału? [1131a (1) ἓν δὲ τὸ ἐν τοῖς συναλλάγ=ασι διορθωτικόν. τούτου δὲ =έρη δύο: τῶν γὰρ συναλλαγ=άτων τὰ =ὲν ἑκούσιά ἐστι τὰ δ ἀκούσια, ἑκούσια =ὲν τὰ τοιάδε οἷον Nρᾶσις ὠνὴ δανεισ=ὸς ἐγγύη χρῆσις Nαρακαταθήκη =ίσθωσις (ἑκούσια δὲ λέγεται, ὅτι ἡ ἀρχὴ τῶν συναλλαγ=άτων τούτων ἑκούσιος, τῶν δ ἀκουσίων τὰ =ὲν λαθραῖα, οἷον κλοnὴ =οιχεία φαρ=ακεία Nροαγωγεία δουλαnατία δολοφονία ψευδο=αρτυρία, τὰ δὲ βίαια, οἷον αἰκία δεσ=ὸς θάνατος ἁρnαγὴ Nήρωσις κακηγορία NροNηλακισ=ός. do podziału zobowiązań: ich są zaś twa rodzaje. istnieją bowiem zobowiązania z własnej woli (powstałe) i bez udziału woli. Z woli są takie: sprzedaż, kupno, pożyczka, gwarancja, używanie, zastaw, depozyt, wynajem. nazywają się zaś z własnej woli bo początkiem tych zobowiązań jest wolna wola. Z kolei zobowiązania bez udziału woli to: to co popełniono potajemnie, kradzież, cudzołóstwo, trucicielstwo, stręczycielstwo, porwanie niewolników, krzywoprzysięstwo, skrytobójstwo, przemoc, tortura, związanie, zabójstwo, rabunek, okaleczenie, obraza, zniesławienie,

Źródła

Źródła Kontrakty Delikty

Źródła Kontrakty Delikty czy to wyczerpujący podział?

Źródła Kontrakty Delikty czy to wyczerpujący podział? tutela

Źródła Kontrakty Delikty czy to wyczerpujący podział? tutela posag?

Źródła Kontrakty Delikty czy to wyczerpujący podział? tutela posag? legaty? Współczesność? tradycja anglosaska Torts różnice systemowe, funkcjonalna tożsamość

Źródła Zobowiązań D. 44.7.1 pr. Gaius 2 aureorum sive rerum cottidianarum: Obligationes aut ex contractu nascuntur aut ex maleficio aut proprio quodam iure ex variis causarum figuris Gaius, ks. 2 Złotych zasad lub Jurysprudencji na co dzień: Zobowiązania powstają albo z umowy, albo z czynu zabronionego, albo wedle samego prawa z innych przyczyn.

G. 3.89-91: trzeci składnik podziału: solutio indebiti Lecz najpierw rozważmy te, które powstają z kontraktu. Tych zaś są cztery rodzaje: zaciąga się bowiem zobowiązanie albo rzeczą, albo słowami, albo pismem, albo [tylko] zgodą. 90. Rzeczą zaciąga się zobowiązanie na przykład dając pożyczkę; danie pożyczki możliwe jest tylko w tych rzeczach, które można zważyć, policzyć i zmierzyć, na przykład: policzonym pieniądzu, winie, oliwie, ziarnie, spiżu, srebrze czy złocie. [ ]91. Ten także, który przyjmuje, to co nie należne od tego, który przez pomyłkę wypłaca, zobowiązuje się przez rzecz, można bowiem od niego żądać zwrotu za pomocą formuły jeśli się okaże, że powinien dać. I stąd uważa się, że i pupil i kobieta, którym bez zgody tutora wypłaca się błędnie, nie odpowiada z tytułu condictio, tak samo, jak nie odpowiada przy pożyczce. Lecz ten rodzaj zobowiązania, nie powstaje jednak z kontraktu, bowiem dajemy z chęcią zwolnienia się z zobowiązania, bardziej bowiem chcemy rozwiązać zobowiązanie niż zawiązać.

Inny podział: LABEO D. 50.16.19 Ulpianus libro 11 ad Ed.: Labeo libro primo praetoris urbani definit, quod quaedam agantur, quaedam gerantur, quaedam contrahantur: et actum quidem generale verbum esse sive verbis, sive re quid agatur ut in stipulatione vel numeratione: contractum autem ultrocitroque obligatione, quod Graeci συνάλλαγµα vocant, veluti emptionem venditionem, locationem conductionem, societatem: gestum rem significare sine verbis factam. Labeo w pierwszej księdze o pretorze miejskim ustalił, że co innego [znaczy] działać, co innego prowadzić sprawy, a co innego zawierać umowy. Działanie jest bowiem ogólnym terminem opisującym to, co czynimy za pomocą słów czy rzeczy jak w stypulacji czy odliczeniu pieniędzy. Kontrakt to zobowiązanie dwustronne, które Grecy zwą synallagmą (wzajemnością), takie jak kupno sprzedaż, najem/ wynajem, spółka. Prowadzenie spraw określa zaś rzecz uczynioną bez słów.

Justyniański podział źródeł zobowiązań IJust. III 13.2. inny podział sprowadza się do czterech kategorii, bo albo powstają z kontraktu, albo jakby z kontraktu, albo ze złoczynienia, albo jakgdyby ze złoczynienia. aut enim ex contractu sunt aut quasi ex contractu aut ex maleficio aut quasi ex maleficio.

kontrakty

kontrakty kontrakty

kontrakty kontrakty quasi-kontrakty

kontrakty kontrakty quasi-kontrakty złoczynienie

kontrakty kontrakty quasi-kontrakty złoczynienie quasi-złoczynienie

Współczesne nawiązania Kontrakty jakby kontrakty delikty jakby delikty Kodeks Napoleona przed 2016 r. i po (czynności prawne, zdarzenia prawne, inne sytuacje wskazane przez prawo) BGB Kodeks cywilny prawo angielskie

Podstawowy podział Kontrakty Delikty jednostronnie zobowiązujące dwustronnie zobowiązujące równoczesne (synallagmatyczne) nierównoczesne

inne podziały Bonae fidei stricti iuris Formułki procesowe dobrej wiary/ścisłego prawa: zdolność sędziego do zasądzenia To niech sędzia zasądzi wedle zasad dobrej wiary (co byłoby lepsze lub słuszniejsze) [sędzia może uwzględnić okoliczności dodatkowe] To niech sędzia zasądzi X (tyle ile byłaby ten spór wart) [sędzia związany formułą procesową]

Przedmiot zobowiązania: świadczenie określone (lub dające się określić w przyszłości) wycenialne w pieniądzu możliwe do spełnienia

Przedmiot zobowiązania: świadczenie rzeczy oznaczonej co do gatunku rzeczy oznaczonej co do tożsamości podzielne niepodzielne

treść zobowiązania: świadczenie Wymóg ścisłej określoności kiedy świadczenie ma być określone? przez kogo (strony? osoba trzecia: por. określenie ceny w kupnie-sprzedaży). Wycenialność w pieniądzu (zasada condemnatio pecuniaria)

Przedmiot zobowiązania: świadczenie D. L 17.185

Przedmiot zobowiązania: świadczenie wymogi wobec świadczenia: D. L 17.185

Przedmiot zobowiązania: świadczenie wymogi wobec świadczenia: impossibilium nulla obligatio est D. L 17.185

impossibilium nulla obligatio est

impossibilium nulla obligatio est Fizyczna niemożliwość

impossibilium nulla obligatio est Fizyczna niemożliwość pierwotna (zobowiązanie nie powstaje)

impossibilium nulla obligatio est Fizyczna niemożliwość pierwotna (zobowiązanie nie powstaje) następcza (zobowiązanie wygasa), jeśli

impossibilium nulla obligatio est Fizyczna niemożliwość pierwotna (zobowiązanie nie powstaje) następcza (zobowiązanie wygasa), jeśli świadczenie dotyczy rzeczy oznaczonych indywidualnie

impossibilium nulla obligatio est Fizyczna niemożliwość pierwotna (zobowiązanie nie powstaje) następcza (zobowiązanie wygasa), jeśli świadczenie dotyczy rzeczy oznaczonych indywidualnie niemożliwość nie obciąża dłużnika

impossibilium nulla obligatio est

impossibilium nulla obligatio est możliwość prawna

impossibilium nulla obligatio est możliwość prawna możliwość moralna (nie jest contra bonos mores)

impossibilium nulla obligatio est możliwość prawna możliwość moralna (nie jest contra bonos mores) Marcus umówił się z zacną wdową Livią, że ta wystąpi w jego przedstawieniu, Livia jednak się rozmyśliła. Czy przysługuje mu odszkodowanie?

impossibilium nulla obligatio est możliwość prawna możliwość moralna (nie jest contra bonos mores) Marcus umówił się z zacną wdową Livią, że ta wystąpi w jego przedstawieniu, Livia jednak się rozmyśliła. Czy przysługuje mu odszkodowanie? np. umowy dotyczące dziedziczenia, małżeństwa, kary rozwód

impossibilium nulla obligatio est możliwość prawna możliwość moralna (nie jest contra bonos mores) Marcus umówił się z zacną wdową Livią, że ta wystąpi w jego przedstawieniu, Livia jednak się rozmyśliła. Czy przysługuje mu odszkodowanie? np. umowy dotyczące dziedziczenia, małżeństwa, kary rozwód współcześnie umowy dotyczące dziedziczenia

Przedmiot zobowiązania: świadczenie

Przedmiot zobowiązania: świadczenie Nemo alteri stipulari potest

Przedmiot zobowiązania: świadczenie Nemo alteri stipulari potest D. XLV 1.38.17 Nikt nie może odebrać przyrzeczenia stypulacyjnego dla innej osoby, poza sytuacją gdy niewolnik przyjmuje przyrzeczenia dla właściciela a syn (pod władzą) dla ojca; Zobowiązania tego typu zostały wymyślone po to, aby każdy bez wyjątku nabywał dla siebie to, na czym mu zależy. Nie jest zresztą w moim interesie, by coś było dane komuś innemu.

Przedmiot zobowiązania: świadczenie Nemo alteri stipulari potest Gaius: Czy obiecujesz dać Marcusowi 100? Aulus: Obiecuję. Uzasadnienie zakazu umów na rzecz osób trzecich proces formułkowy: konstrukcja formułki Jeśli się okaże, że A powinien dać B 100, niech sędzia zasądzi od A dla B 100. umowa tworzy prawo między stronami kwestia reprezentacji w prawie rzymskim

Kwestia reprezentacji Wykład V Wykład XIX

Kwestia reprezentacji Wykład V Wykład XIX Nemo alteri stipulari potest

Kwestia reprezentacji Zastępstwo bezpośrednie: nie istnieje reprezentantem pater jego podwładni (bezpośrednio nabywają prawa; zobowiązują go w ramach porządku actiones adiecticiae qualitatis) wyjątek od późnego prawa klasycznego actio exercitoria/ institoria Zastępstwo pośrednie prokurator (kontrakt mandatu, albo działanie bez zlecenie: negotiorum gestio) Wykład V Wykład XIX Nemo alteri stipulari potest

Nemo alteri stipulari potest w stronę przełamania zakazu umów na rzecz osób trzecich CJ. VIII 54.3 (Dioklecjan/Maximian): dopuszczenie w przypadku darowizny skarga utilis Martinus Gosia: zasada dotyczy tylko skargi directa, actio utilis dopuszczalna Interes przyjmującego obietnicę (D. XLV 1.38.17) stypulacja karna

Przedmiot zobowiązania: świadczenie Nemo alteri stipulari potest D. XLV 1.38.17 Nikt nie może odebrać przyrzeczenia stypulacyjnego dla innej osoby z wyjątkiem sytuacji, gdy niewolnik przyjmuje przyrzeczenia dla właściela a syn (pod władzą) dla ojca; Zobowiązania tego typu zostały wymyślone po to, aby każdy bez wyjątku nabywał dla siebie to, na czym mu zależy. Nie jest zresztą w moim interesie, by coś było dane komuś innemu. Oczywiście jeślibym chciał to uczynić, należy stypulować karę umowną, tak by jeśli to się nie wydarzy, co zostało uzgodnione, stypulacja objęła tego, który nie ma interesu: jeśli bowiem uzgadnia się karę, nie badamy, co jest interesem, lecz jaka byłaby zawartość i warunek stypulacji.

Nemo alteri stipulari potest Stypulacja karna: pośredni sposób na zawarcie umowy na rzecz osoby trzeciej A: Czy obiecujesz dać C 100, a jeśli nie czy dasz mi 200? B: Tak obiecuję jeśli obiecujący nie świadczy na rzecz osoby trzeciej, przyjmujący przyrzeczenie może wytoczyć mu skargę o zapłatę kary umownej.

Nemo alteri stipulari potest Antonio Gómez, Diego de Covarruvias y Leyva: ex nudo pacto oritur actio z gołego porozumienia powstaje skarga (pod wpływem prawa kanonicznego) Grotius (i prawnonaturaliści): niezgoda z prawem naturalnym zasady (zmiana poglądów między Wprowadzeniem do prawa holenderskiego, a De Iure pacis et belli) przełamanie zasady wynika z przyjęcia wolności umów

Nemo alteri stipulari potest Savigny: rozszerzenie działanie bez zlecenia (negotiorum gestio) ABGB, Code Civil: romanistycznie (ale sądy francuskie uznają, że wystarczy interes moralny przyjmującego obietnicę) BGB, kodeks cywilny polski przyjmują (zasada wolności umów)

treść zobowiązania: świadczenie G. 4.2 In personam actio est, qua agimus cum aliquo, qui nobis vel ex contractu vel ex delicto obligatus est, id est cum intendimus dare facere praestare oportere Skarga in personam przysługuje, kiedy prowadzimy postępowanie z kimś, kto nam został zobowiązany z umowy lub czynu zabronionego, to znaczy kiedy domagamy się (w intentio formułki), ze powinien dać, uczynić, zapewnić.

treść zobowiązania: świadczenie

treść zobowiązania: świadczenie DARE: przeniesienie własności

treść zobowiązania: świadczenie DARE: przeniesienie własności FACERE: uczynienie lub zaniechanie (in.al. przekazanie posiadania)

treść zobowiązania: świadczenie DARE: przeniesienie własności FACERE: uczynienie lub zaniechanie (in.al. przekazanie posiadania) PRAESTARE: zapewnienie pewnych efektów / zagwarantowanie

Solidarność, a podzielność świadczenia

Solidarność, a podzielność świadczenia wielość dłużników/wierzycieli w tym samym zobowiązaniu Dłużnik I Wierzyciel I należność 100 Dłużnik II Wierzyciel II Przy świadczeniu podzielnym każdy dłużnik musi spełnić tylko tyle, ile na niego/nią przypada, a każdy wierzyciel może żądać tylko tyle, ile na niego/nią przypada

Solidarność, a podzielność świadczenia wielość dłużników/wierzycieli w tym samym zobowiązaniu 50? 100? Dłużnik I Wierzyciel I Dłużnik II należność 100 50? 100? Wierzyciel II Przy świadczeniu podzielnym każdy dłużnik musi spełnić tylko tyle, ile na niego/nią przypada, a każdy wierzyciel może żądać tylko tyle, ile na niego/nią przypada

Solidarność, a podzielność świadczenia wielość dłużników/wierzycieli w tym samym zobowiazaniu 50? 100? Dłużnik I Wierzyciel I Dłużnik II należność 100 50? 100? Wierzyciel II Solidarność bierna: obowiązek spełnienia przez któregokolwiek z dłużników całości świadczenia Solidarność czynna: możliwość żądania przez wierzyciela całego świadczenia

Podzielność świadczenia... Titius pyta Caiusa: Czy obiecujesz, że 100 będzie mi dane? Caius: Tak obiecuję). Titius pyta Caiusa: Czy obiecujesz, że będzie mi dany koń Incitatus?. Caius: Tak obiecuję. Caius umiera, pozostawiając dwóch dziedziców: ile można żądać od każdego z nich?

Podzielność świadczenia... Titius pyta Caiusa: Czy obiecujesz, że 100 będzie mi dane? Caius: Tak obiecuję). Titius pyta Caiusa: Czy obiecujesz, że będzie mi dany koń Incitatus?. Caius: Tak obiecuję. Caius umiera, pozostawiając dwóch dziedziców: ile można żądać od każdego z nich? Treść: DARE (przeniesienie własności): PODZIELNE (bez względu na podzielność przedmiotu świadczenia)

Podzielność świadczenia... Caius sprzedał Titiusowi 10 worków pszenicy. Caius sprzedał Titiusowi konia Incitatusa. Ten zapłacił, ale Caius umarł nie zdążywszy wydać towaru i pozostawiając dwóch dziedziców: ile można żądać od każdego z nich? sprzedający ma obowiązek przenieść posiadanie (a nie własność) rzeczy sprzedanej

Podzielność świadczenia... Caius sprzedał Titiusowi 10 worków pszenicy. Caius sprzedał Titiusowi konia Incitatusa. Ten zapłacił, ale Caius umarł nie zdążywszy wydać towaru i pozostawiając dwóch dziedziców: ile można żądać od każdego z nich? sprzedający ma obowiązek przenieść posiadanie (a nie własność) rzeczy sprzedanej Treść zobowiązania: FACERE: NIEPODZIELNE (bez względu na podzielność przedmiotu świadczenia)

Obligatio: treść Dare podzielne Facere niepodzielne solidarne

Wykonanie zobowiązania G. 3.168 Tollitur autem obligatio praecipue solutione eius quod debeatur Zobowiązanie wygasa przede wszystkim przez spełnienie tego, co należne.

Wykonanie zobowiązania G. 3.168 Tollitur autem obligatio praecipue solutione eius quod debeatur Zobowiązanie wygasa przede wszystkim przez spełnienie tego, co należne. Spełnienie świadczenia zgodnie z jego treścią lub wypełnienie obowiązku odszkodowawczego powstałego w miejsce niewykonanego świadczenia

Solutio: spełnienie świadczenia

Solutio: spełnienie świadczenia prawo archaiczne: w zasadzie tylko przy zobowiązaniach z czynów niedozwolonych

Solutio: spełnienie świadczenia prawo archaiczne: w zasadzie tylko przy zobowiązaniach z czynów niedozwolonych zapłata 150 asów po os fractum

Solutio: spełnienie świadczenia prawo archaiczne: w zasadzie tylko przy zobowiązaniach z czynów niedozwolonych zapłata 150 asów po os fractum pierwotne zobowiązania kontraktowe samo spełnienie świadczenia nie wystarcza, potrzebny akt formalny:

Solutio: spełnienie świadczenia prawo archaiczne: w zasadzie tylko przy zobowiązaniach z czynów niedozwolonych zapłata 150 asów po os fractum pierwotne zobowiązania kontraktowe samo spełnienie świadczenia nie wystarcza, potrzebny akt formalny: nexus iudicatum solutio per aes et libram sponsio acceptilatio

Solutio per aes et libram 5 obywateli, libripens: G. III 137: Quod ego tibi tot milibus condemnatus sum, me eo nomine a te solvo liberoque hoc aere aeneaque libra. Hanc tibi libram primam postremamque expendo secundum legem publicam Ponieważ zostałem zasądzony względem ciebie na tyleż tysięcy, siebie względem ciebie wypełniam i zwalniam tym spiżem i spiżową wagą. Ten funt odważam pierwszy i ostatni zgodnie z publicznym oświadczeniem.

Acceptilatio Stypulacja (w postaci dostępnej dla rzymskich obywateli : sponsio) (Debitor): Quod ego tibi promisi, habesne acceptum? - Czy to co ci obiecałem uważasz za przyjęte? (Creditor): Habeo! uważam

Acceptilatio/Solutio per aes et libram akt formalny, czynność abstrakcyjna zwalnia z zobowiązania bez względu na rzeczywiste spełnienie świadczenia droga do stworzenia umorzenia zobowiązania ( stypulacja Akwiliańska) Podobnie nota w Codex accepti & expensi o fikcyjnym przyjęciu należności ( kontrakt literalny) Wykład XVI, XXIII

Solutio: spełnienie świadczenia koniec okresu archaicznego: formalne zwolnienie przestaje być konieczne, zapewne pod wpływem wprowadzenia iudicia bonae fidei od tej chwili: samo świadczenie ipso iure wygasza zobowiązanie

Solutio: spełnienie świadczenia spełnienie przez dłużnika, ale również wypłata przez osobę trzecią (nawet wbrew woli dłużnika) zwalnia z zobowiązania

Solutio: spełnienie świadczenia spełnienie przez dłużnika, ale również wypłata przez osobę trzecią (nawet wbrew woli dłużnika) zwalnia z zobowiązania wyjątek: świadczenia o treści facere ściśle związane z osobą dłużnika np. namalowanie obrazu/sporządzenie rzeźby

Solutio: spełnienie świadczenia spełnienie przez dłużnika, ale również wypłata przez osobę trzecią (nawet wbrew woli dłużnika) zwalnia z zobowiązania wyjątek: świadczenia o treści facere ściśle związane z osobą dłużnika np. namalowanie obrazu/sporządzenie rzeźby na ręce wierzyciela (wyjątkowo jego prokuratora, lub innej osoby na mocy delegatio wierzyciela).

Zobowiązanie przemienne w treści zobowiązanie istnieją dwa alternatywne świadczenie, wykonanie jednego z nich zwalnia dłużnika ze zobowiązanie; Czy obiecujesz dać mi konia Incitatusa, albo muła Celera? jeżeli strony nie postanowiły inaczej prawo wyboru świadczenia ma dłużnik; jeżeli jedno ze świadczeń stało się niemożliwe do wykonania, zobowiązanie dalej istnieje Obligatio alternativa

Upoważnienie przemienne w treści zobowiązanie jest obowiązek spełnienia jednego świadczenia, ale dłużnik ma prawo wykonać zobowiązanie poprzez spełnienie innego świadczenia; jeżeli świadczenie zawarte w treści zobowiązania stało się niemożliwe do wykonania bez winy dłużnika, zobowiązanie wygasa np. odpowiedzialność noksalna, art. 897 KC Facultas alternativa

Datio in solutum

Datio in solutum spełnienie innego świadczenie, w miejsce przyrzeczonego:

Datio in solutum spełnienie innego świadczenie, w miejsce przyrzeczonego: wyjątkowa forma zwolnienia się z zobowiązania: wyłącznie za zgodą wierzyciela

Datio in solutum spełnienie innego świadczenie, w miejsce przyrzeczonego: wyjątkowa forma zwolnienia się z zobowiązania: wyłącznie za zgodą wierzyciela dwie teorie:

Datio in solutum spełnienie innego świadczenie, w miejsce przyrzeczonego: wyjątkowa forma zwolnienia się z zobowiązania: wyłącznie za zgodą wierzyciela dwie teorie: Prokulejanie uważają, że zobowiązanie wygasa ope exceptionis; pozwany dłużnik broni się exceptio doli

Datio in solutum spełnienie innego świadczenie, w miejsce przyrzeczonego: wyjątkowa forma zwolnienia się z zobowiązania: wyłącznie za zgodą wierzyciela dwie teorie: Prokulejanie uważają, że zobowiązanie wygasa ope exceptionis; pozwany dłużnik broni się exceptio doli Sabinianie: ipso iure

Solutio: spełnienie świadczenia wymóg należytego świadczenia: co do czasu, treści, miejsca, jakości (wedle danego zobowiązania), oraz całkowitego

Solutio: spełnienie świadczenia wymóg należytego świadczenia: co do czasu, treści, miejsca, jakości (wedle danego zobowiązania), oraz całkowitego Wyjątki:

Solutio: spełnienie świadczenia wymóg należytego świadczenia: co do czasu, treści, miejsca, jakości (wedle danego zobowiązania), oraz całkowitego Wyjątki: zgoda wierzyciela na świadczenie częściowe oraz

Solutio: spełnienie świadczenia wymóg należytego świadczenia: co do czasu, treści, miejsca, jakości (wedle danego zobowiązania), oraz całkowitego Wyjątki: zgoda wierzyciela na świadczenie częściowe oraz beneficium competentiae (w formie taxatio zamieszczonej w condemnatio: id quod facere potest)

Praestare określa standard staranności dla właściwego wypełnienia zobowiązania, określają go: umowa/ogólne zasady prawa D. 50,17,23: Ulpian, z ks. 29 komentarza do pism Sabinusa: Animalium vero casus mortesque, quae sine culpa accidunt, fugae servorum qui custodiri non solent, rapinae, tumultus, incendia, aquarum magnitudines, impetus praedonum a nullo praestantur. Za niezawinioną śmierć czy przepadek zwierzęcia, ucieczkę niewolnika, którego nie trzeba było strzec), rozbój, zamieszki, pożary, powodzie i napad piratów nikt nie odpowiada w zobowiązaniu.

Praestare/Zagwarantowanie, że dolum: podstęp, wina umyślna culpam latam: grube niedbalstwo, wina niemyślna culpam levem in abstracto/concreto: drobne niedbalstwo (wzorzec abstrakcyjny/wzorzec subiektywny) custodiam: (uchybienie w) strzeżeniu rzeczy Casum: siła wyższa nie przeszkodzi w wypełnieniu zobowiązania

Praestare dolus: świadome nieuczciwe działanie na szkodę drugiej strony, dłużnik odpowiada zawsze, nie można tej odpowiedzialności wyłączyć umownie (niezgodność z dobrymi obyczajami, por. Art. 472-473KC) culpa lata: grube niedbalstwo, niezachowanie należytej staranności wymaganej od przeciętnego człowieka zrównane w prawie justyniańskim (być może już wcześniej?)

Praestare culpa levis in abstracto: niedochowanie abstrakcyjnego wzorca staranności (typowego dla danej relacji prawnej, najczęściej takiej, jaką winien dokładać diligens pater familias por. Common Law: reasonable man, Prawo francuskie bon père de famille do roku 2014, zastąpiony przez raisonnablement) culpa levis in concreto: niedochowanie staranności, jaką ma się prowadzeniu własnych spraw (diligentia quam in suis rebus) (subiektywny wzorzec staranności)

Praestare custodia: zobowiązanie do (szczególnego) strzeżenia rzeczy dłużnik odpowiada, jeśli nie uchronił rzeczy przed przepadkiem odpowiedzialność wyłącza tylko siła wyższa [różnica z odpowiedzialnością za niestaranność]: nie bada się działań dłużnika, sam fakt utraty rzeczy pokazuje, że nie były wystarczające zachodzi w typowych przypadkach, w których domniemywa się, że należyta staranność uchroni przed utratą: kradzież, zniszczenie przez osoby trzecie, albo zwierzę.

Custodia Schulz, Classical Roman Law [The Debtor] was absolutely liable for certain typical accidents which were regarded as avoidable by properly watching and guarding the borrowed thing, and on the other hand he was not liable for other typical accidents which were invariably regarded as not avoidable by the exercise of care w czasach justyniańskich (poklasycznych) sprowadzona do culpa in custodiendo (winy w strzeżeniu, czyli można się od niej uchylić, obalając domniemanie od uchybieniu obowiązkowi strzeżenia)

Praestare Casus/vis maior: odpowiedzialność za przypadkową utratę rzeczy, za siłę wyższą wyjątkowy typ odpowiedzialności: może wynikać z umowy obciąża dłużnika w zwłoce (zatem wszystkich dłużników deliktowych)

Mora debitoris (zwłoka dłużnika) zaostrzenie odpowiedzialności dłużnika: odpowiedzialność za siłę wyższą, chyba że udowodnił, że także gdyby świadczył w terminie szkoda by powstała, ponosił więc ryzyko przypadkowej utraty rzeczy (uwiecznienie zobowiązania) i miał obowiązek świadczenia odsetek (o ile wynikały z umowy) dłużnik deliktowy deliktu od razu zwłoce; wierzyciel ma prawo odmówić przyjęcia świadczenia, jeżeli wskutek zwłoki straciło dla niego wartość

Mora creditoris (zwłoka wierzyciela) wierzyciel bez uzasadnionych powodów odmawia przyjęcia świadczenia już wymagalnego odpowiedzialność dłużnika obniża się do dolus od czasów Dioklecjana (C. IV 19.32.19 pr.): po złożeniu w depozyt w miejscu publicznym oznaczonych pieniędzy, których wierzyciel nie chciał przyjąć dłużnik zwalnia się z zobowiązania.

Współczesny opis odpowiedzialności Odpowiedzialność obiektywna (na zasadzie ryzyka) odpowiedzialność subiektywna (na zasadzie winy) common law: strict liability odpowiedzialność za naruszenie postanowień kontraktu

Wysokość odszkodowania skargi ścisłego prawa: ustalona w formułce/rynkowa świadczenia skargi dobrej wiary: rynkowa wartość świadczenia (damnum emergens) oraz korzyści, której wierzyciel nie uzyskał przez to, że dłużnik należycie nie wykonał swojego zobowiązania (utracony zysk lucrum cessans).

Odpowiedzialność dłużnika osobista: pierwotnie: egzekucja osobista (legis actio per manus iniectionem) później majątkowa nieograniczona, wyjątkowo ograniczona np. beneficium inventarii, taxatio w condemnatio beneficium competentiae, peculium, versio) (proces formułkowy, proces kognicyjny) rzeczowa w przypadku zabezpieczenia wierzytelności zastawem albo hipoteką, wierzyciel miał prawo skuteczne erga omnes

Śmierć Wygaszają zobowiązania z po stronie dłużnika

Śmierć Zobowiązania z deliktów: Wygaszają zobowiązania z po stronie dłużnika

Śmierć Zobowiązania z deliktów: Wygaszają zobowiązania z po stronie dłużnika po stronie wierzyciela: w przypadku actiones vindictam spirantes (de facto: iniuria, być może do czasów Cycerona także furtum)

Śmierć

Śmierć Zobowiązania z kontraktów są w zasadzie dziedziczne.

Śmierć Zobowiązania z kontraktów są w zasadzie dziedziczne. Wyjątki umowy o osobistej treści świadczenia, w tym:

Śmierć Zobowiązania z kontraktów są w zasadzie dziedziczne. Wyjątki umowy o osobistej treści świadczenia, w tym: societas

Śmierć Zobowiązania z kontraktów są w zasadzie dziedziczne. Wyjątki umowy o osobistej treści świadczenia, w tym: societas mandatum (ale tylko re adhuc integra, tzn. jeszcze nie spełnione)

Śmierć Zobowiązania z kontraktów są w zasadzie dziedziczne. Wyjątki umowy o osobistej treści świadczenia, w tym: societas mandatum (ale tylko re adhuc integra, tzn. jeszcze nie spełnione) locatio - conductio operarum

Śmierć Zobowiązania z kontraktów są w zasadzie dziedziczne. Wyjątki umowy o osobistej treści świadczenia, w tym: societas mandatum (ale tylko re adhuc integra, tzn. jeszcze nie spełnione) locatio - conductio operarum sponsio, fidepromissio: Ale TYLKO jako GWARANCJA

Śmierć Zobowiązania z kontraktów są w zasadzie dziedziczne. Wyjątki umowy o osobistej treści świadczenia, w tym: societas mandatum (ale tylko re adhuc integra, tzn. jeszcze nie spełnione) locatio - conductio operarum sponsio, fidepromissio: Ale TYLKO jako GWARANCJA [actio rei uxoriae:]

Śmierć Zobowiązania z kontraktów są w zasadzie dziedziczne. Wyjątki umowy o osobistej treści świadczenia, w tym: societas mandatum (ale tylko re adhuc integra, tzn. jeszcze nie spełnione) locatio - conductio operarum sponsio, fidepromissio: Ale TYLKO jako GWARANCJA [actio rei uxoriae:] dos profecticia (śmierć pater familias)

Śmierć Zobowiązania z kontraktów są w zasadzie dziedziczne. Wyjątki umowy o osobistej treści świadczenia, w tym: societas mandatum (ale tylko re adhuc integra, tzn. jeszcze nie spełnione) locatio - conductio operarum sponsio, fidepromissio: Ale TYLKO jako GWARANCJA [actio rei uxoriae:] dos profecticia (śmierć pater familias) dos adventicia (śmierć kobiety)

Umocnienie zobowiązań

Umocnienie zobowiązań Rzeczowe: zastaw lub hipoteka Osobowe: poręczenie w formie kontraktu werbalnego (stypulacja) Pacta pretorskie Kontrakt literalny mandatum

Syllabus Zobowiązania z kontraktów: rzymski nominalizm kontraktowy i jego późniejsze dzieje stypulacja: znaczenie, funkcja rytuału funkcje od abstrakcyjności do względnej kauzalności funkcja klauzuli stypulacyjnej: przełamywanie nominalizmu kontraktowego kontrakty realne: zasady ogólne/odpowiedzialność (stopnie odpowiedzialność: egzemplifikacja). Umocnienie zobowiązań: osobowe/rzeczowe Inst. IX 37 iii-iv; 39; 40 U podstaw VI 6.3; 6.12; 6.14; 6.17

Purymowych radości