Informacje na temat handlu ludźmi 1. Kluczowe instrumenty prawne 1.1 Konwencja Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi z 2005 r. ( Konwencja") 1.2 Dyrektywa w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar 2011/36/UE zastępującą decyzję ramową Rady 2002/629/WSiSW ( Dyrektywa"). 1.3 Regulacje prawne Zjednoczonego Królestwa: Ustawa o współczesnym niewolnictwie z 2015 r. ( Ustawa o współczesnym niewolnictwie") 2. Wprowadzenie 2.1 Unia Europejska ( UE") podjęła wiele kroków celem zwalczania handlu ludźmi poprzez przyjęcie wielu instrumentów prawnych, w szczególności Dyrektywy, której przepisy mają bezpośrednie zastosowanie w Zjednoczonym Królestwie. Celem niniejszego dokumentu jest dostarczenie wyczerpującego poradnika osobom, które nie są przedstawicielami zawodów prawniczych, na temat ram prawnych obowiązujących w Zjednoczonym Królestwie, a które wynikają z regulacji prawnych UE. Niniejszy dokument nie zawiera wyczerpujących informacji na temat tych ram, w związku z czym czytelnicy powinni zapoznać się z przepisami materialnymi oraz prawem opartym na orzecznictwie i/lub powinni zasięgnąć porady u prawnika. Na początku została omówiona Konwencja, następnie Dyrektywa, a na końcu sposób ich wdrożenia w Zjednoczonym Królestwie. Przy obecnym stanie prawnym obszary te zazębiają się. 3. Konwencja 3.1 Konwencja weszła w życie na potrzeby Zjednoczonego Królestwa 1 kwietnia 2009 roku. Konwencja obecnie obowiązuje w 46 krajach z 47 krajów (członków Rady Europy). Nie została podpisana jedynie przez Rosję. Mimo tego iż Białoruś nie jest członkiem Rady Europy, kraj ten również ratyfikował Konwencję. 3.2 W Konwencji określono definicję i szereg szczegółowych przepisów materialnych, aby zwiększyć ochronę, pomoc i wsparcie dla ofiar handlu ludźmi. Jasno określono że żadna forma zgody ofiary handlu ludźmi nie ma znaczenia. 1
3.3 Jako że Konwencja stanowi międzynarodowy traktat, jej postanowienia nie mają bezpośredniego zastosowania w Zjednoczonym Królestwie, chyba że zostaną specjalnie włączone do przepisów prawa. Jednak pojęcie handlu ludźmi zdefiniowane w Konwencji zostało zatwierdzone przez Europejski Trybunał Praw Człowieka ("ETPC"). Ponadto, ze specjalnym uwzględnieniem definicji handlu określonej w Konwencji, sądy angielskie uznały, że wszelkie decyzje dotyczące tego, czy osoba padła lub nie padła ofiarą handlu, wymagają zwiększonej i bardziej rygorystycznej analizy. 3.4 Chociaż Konwencja zapewnia jasną i kompleksową ochronę ofiar, pozostawiono znaczny stopień uznaniowości dla państw sygnatariuszy przy określaniu prawidłowego podejścia do spraw oddzielnej i szczególnie narażonej kategorii ofiar handlu, mianowicie tych, którzy popełnili przestępstwo w związku z tym, że stali się ofiarami handlu ludźmi. 3.5 Mimo tego iż w Konwencji podkreślono znaczenie skutecznego ścigania, sądzenia i karania osób fizycznych i prawnych za branie udziału w handlu ludźmi, w odniesieniu do ofiar nie zapewniono środków bezpośredniej obrony przed ściganiem ich, jeśli popełnią przestępstwo w związku z tym, że stali się ofiarami handlu ludźmi. Jednak w Zjednoczonym Królestwie ustęp 45 ustawy o współczesnym niewolnictwie z dnia 31 lipca 2015 r. zapewnia określone przesłanki egzoneracyjne, mające zastosowanie w Zjednoczonym Królestwie zarówno do ofiar dorosłych, jak i nieletnich. Mimo wszystko istnieją pewne poważne przestępstwa, do których te przesłanki nie mają zastosowania, np. porwanie lub przestępstwa na tle rasowym lub religijnym. (Przed wejściem w życie ustawy o współczesnym niewolnictwie decyzje władz Zjednoczonego Królestwa były podejmowane z zastosowaniem określonych wytycznych Koronnej Służby Prokuratorskiej.) 3.6 Ustęp 45 ustawy o współczesnym niewolnictwie jest stosowany relatywnie od niedawna, ale Centrum AIRE uważa, iż powinien być on interpretowany w odniesieniu do głównych postanowień Konwencji oraz Dyrektywy (która zawiera postanowienie o odstąpieniu od ścigania w paragrafie 8), a także w szerszym kontekście międzynarodowego prawa oraz instrumentów dotyczących praw człowieka celem dostarczenia silnych przesłanek przeciw ściganiu ofiar handlu ludźmi za popełnione przestępstwa w skutek padnięcia ofiarą tego przestępstwa. 4. Dyrektywa 4.1 Dyrektywa jest instrumentem prawnym UE. Została przygotowana celem zapewnienia kompleksowego aktu prawodawczego, mającego na celu 2
zapobieganie i zwalczanie handlu ludźmi oraz ochronę ofiar. Dyrektywa przyjmuje i rozszerza zobowiązania i definicje zawarte w Konwencji. Dyrektywa jest wiążąca dla państw członkowskich, aczkolwiek państwa członkowskie mają pewien stopień samodzielności w dostosowaniu prawa krajowego do Dyrektywy. Oznacza to, iż można powoływać się bezpośrednio na postanowienia Dyrektywy przed sądem lub trybunałem Zjednoczonego Królestwa. Sądy lub trybunały Zjednoczonego Królestwa mogą występować z pytaniami odnośnie interpretacji jej przepisów do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( TSUE") w Luksemburgu, jeśli mają wątpliwości co do interpretacji lub zastosowania Dyrektywy; również Sąd Najwyższy musi to robić w takiej sytuacji. Komisja Europejska dopilnowuje przestrzegania Dyrektywy i ma uprawnienia do wszczęcia postępowania w sprawie jej naruszenia wobec państw członkowskich przed TESU. 4.2 Z perspektywy ofiar ich ochrona przejawia się m.in. w postanowieniu dotyczącym wszczynania postępowania karnego przeciw domniemanym handlarzom ludźmi bez wymogu zgłaszania przestępstwa lub wnoszenia oskarżenia przez ofiarę. Państwa członkowskie są również zobowiązane do zapewnienia pomocy i wsparcia ofiarom, jak również porady prawnej, która musi być bezpłatna, jeśli ofiara nie posiada wystarczających środków finansowych. Państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia dodatkowej pomocy, jeśli ofiarą jest dziecko, np. dostęp do edukacji oraz opiekę. 4.3 W przypadku odszkodowań wg bieżącego stanowiska Zjednoczonego Królestwa, które do tej pory było zgodne z orzecznictwem sądów angielskich, Dyrektywa wymaga od Zjednoczonego Królestwa jedynie zapewnienia ofiarom handlu ludźmi dostępu do systemu odszkodowań za szkody poniesione wskutek przestępstwa. 5. Wdrożenie Dyrektywy w Zjednoczonym Królestwie 5.1 Jak wyjaśniono powyżej, niektóre przepisy Dyrektywy mają bezpośrednie zastosowanie w Zjednoczonym Królestwie i zostały włączone do porządku prawnego Zjednoczonego Królestwa w zakresie, w jakim można się na nie powoływać w postępowaniach sądowych. Aby Anglia i Walia stosowały się do Dyrektywy parlament początkowo wniósł poprawki do ustawy o przestępstwach seksualnych z 2003 r. oraz do ustawy o imigracji i udzielaniu azylu (traktowanie osób składających wnioski itp.) z 2004 r. Zostały one zastąpione ustawą o 3
współczesnym niewolnictwie, która uzyskała zgodę królewską w dniu 26 marca 2015 r. i stanowi główny akt prawa pierwotnego1. Ustawa o współczesnym niewolnictwie określa, iż przestępstwo handlu ludźmi obejmuje również przestępstwo wykorzystywania seksualnego i nieseksualnego. Między innymi, przestępstwem jest popełnienie innego przestępstwa, mając na względzie popełnienie przestępstwa handlu ludźmi. Sąd jest upoważniony do nakazania skazanemu oskarżonemu zapłacenia odszkodowania ofierze handlu ludźmi, jeśli oskarżony ma na to środki. Sąd jest również upoważniony do wydania nakazu konfiskaty mienia oskarżonego. Chociaż sądy już wcześniej były upoważnione do wydawania nakazów wypłaty odszkodowania oraz konfiskaty mienia w przypadku przestępstwa handlu ludźmi, należy mieć nadzieje, iż te specjalne postanowienia zwiększą liczbę takich nakazów wydawanych w tych przypadkach. 5.2 Istotne znaczenie ma to, iż ustawa o współczesnym niewolnictwie ustanawia ramy prawne, mające na celu chronić ofiary. Jak wspomniano wcześniej, ustawa o współczesnym niewolnictwie zapewnia ochronę dla ofiar w okolicznościach, które w innej sytuacji byłoby przestępstwem, jeśli popełnią przestępstwo w związku z faktem, iż padli ofiarą handlu ludźmi, za wyjątkiem przypadków niektórych poważnych przestępstw. W przypadku ofiar, które nie ukończyły 18 roku życia, zasadniczo przyjmuje się, że nie są one winne przestępstwa, jeżeli zostały zmuszone do popełnienia czynu, który stanowi przestępstwo, w sytuacji, gdy takie zmuszenie nosi znamiona niewolnictwa lub wykorzystywania, a rozsądna osoba, która znalazłaby się w tej samej sytuacji i posiadała te same istotne cechy, nie miałaby żadnej realnej alternatywy wobec popełnienia tego czynu. Wobec ofiar, które nie ukończyły 18 roku życia wymagania są mniejsze i polegają na tym, iż takie ofiary nie muszą udowadniać aktu przymuszenia i próba osoby rozsądnej wyraźnie uwzględnia wiek jako czynnik i nie jest wymagane udowodnienie braku realnej alternatywy. Ustawa o współczesnym niewolnictwie również konsoliduje inne różne środki obronne, które przysługują ofierze również jako świadkowi w sprawie karnej oraz związane z pomocą prawną. 5.3 Ustawa o współczesnym niewolnictwie ustanawia instytucję Niezależnego Komisarza ds. Walki z Niewolnictwem, tj. niezależną osobę sprawującą urząd wyznaczaną przez ministra spraw wewnętrznych, której zadaniem jest zachęcanie 1 Wchodzi w zakres stosowania specjalnych postanowień ustępu 60 ustawy o współczesnym niewolnictwie, w zależności od tego o której części Zjednoczonego Królestwa jest mowa (Anglia i Walia, Szkocja lub Północna Irlandia).) 4
do stosowania dobrych praktyk w zakresie zapobiegania, wykrywania, prowadzenia dochodzeń i wnoszenia oskarżeń o przestępstwa przetrzymania w niewoli i handlu ludźmi. 5.4 Co się tyczy Konwencji, to chociaż nie została ona w sposób określony wdrożona w system prawny Zjednoczonego Królestwa na mocy żadnej ustawy przyjętej przez parlament, sądy angielskie stosują się do jej postanowień w określonych sytuacjach. Ponadto Konwencja została potwierdzona w sposób określony w nocie wyjaśniającej dołączonej do ustawy o współczesnym niewolnictwie w związku z przyjęciem Dyrektywy. Jednak ma to ograniczony skutek, ponieważ mimo tego, iż Konwencja została wdrożona na mocy polityki przyjętej przez rząd, to nie można się na nią powoływać jako źródło niezależnych praw i obowiązków i nie ma pierwszeństwa przed ustawodawstwem. 6. Co zrobić jeśli jesteś lub znasz ofiarę handlu ludźmi 6.1 Aby uzyskać pomoc, Ty albo zainteresowana osoba musicie zostać zgłoszeni do krajowego systemu opieki na ofiarami ( National Referral Mechanism - NRM ) prowadzonego przez organizację zajmującą się problemem współczesnego niewolnictwa ( Modern Slavery Human Trafficking Unit - MSHTU ). Zgłoszenia może dokonać wiele organizacji, w tym Narodowa Agencja ds. Przestępczości, policja, Brytyjska Agencja Ochrony Granic, władze lokalne, Armia Zbawienia, organizacja charytatywna Barnardo's oraz inne organizacje2. Nie można dokonać zgłoszenia bez Twojej zgody (jeśli jesteś osobą pełnoletnią) lub zgody pełnoletniej ofiary (jeśli nie jesteś nią Ty), ale zgłoszenia można dokonać bez uzyskania zgody dziecka. Proces podejmowania decyzji składa się z dwóch etapów: pierwszy etap podjęcie dość szybkiej decyzji dotyczącej tego, czy istnieją uzasadnione podstawy, aby podejrzewać, że Ty (lub ktoś inny) jesteś potencjalną ofiarą handlu ludźmi; drugi etap jeśli te przesłanki są prawdziwe, należy podjąć końcową decyzję. Końcowa decyzja jest podejmowana po upływie 45 dniowego okresu namysłu i rekonwalescencji, który ma na celu pomóc Ci rozpocząć proces rekonwalescencji i namysłu nad tym, co należy zrobić w następnej kolejności. Otrzymasz pomoc i wsparcie, jeśli przejdziesz pierwszy etap, którym jest ustalenie słuszności przesłanek przez okres zanim końcowa decyzja zostanie podjęta.3 2 Lista jest dostępna pod następującym adresem http://www.nationalcrimeagency.gov.uk/about-us/what-wedo/specialist-capabilities/uk-human-trafficking-centre/national-referral-mechanism Dodatkowe informacje można znaleźć na stronie http://www.nationalcrimeagency.gov.uk/about-us/what-wedo/specialist-capabilities/uk-human-trafficking-centre/national-referral-mechanism. Zob. również wytyczne rządu https://www.gov.uk/government/publications/victims-of-trafficking-guidance-for-competent-bodies 3 5
Z kim się skontaktować Jeśli w dalszym ciągu masz wątpliwości lub potrzebujesz dokładniejszego objaśnienia którejś z kwestii lub jakichkolwiek informacji zawartych w niniejszym dokumencie, możesz się z nami skontaktować pisząc na adres info@airecentre.org lub dzwoniąc pod numer +44 (0) 20 7831 4276 Jeśli z jakiegoś powodu nie będziemy mogli Ci pomóc, skierujemy Cię do innej organizacji, która będzie w stanie Ci pomóc. Należy pamiętać, iż informacje podane w niniejszym dokumencie są aktualne na dzień piątek, 7 marca 2018 r. 6