MODUŁOWY PROGRAM NAUCZANIA

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ 311[47]/T-4,SP-2/MEN/2009 MODUŁOWY PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK ELEKTROENERGETYK TRANSPORTU SZYNOWEGO 311[47] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej Warszawa 2009

Autorzy: mgr inŝ. Andrzej Poczopko mgr Zdzisław Kąś mgr inŝ. Waldemar Skawiński Recenzenci: mgr inŝ. Zdzisław Szkudlarek inŝ. Krzysztof Zieliński Korekta merytoryczna: mgr inŝ. Mariusz Gelar mgr inŝ. Janina Dretkiewicz-Więch Opracowanie redakcyjne: mgr inŝ. Andrzej Poczopko Korekta techniczna: mgr Magdalena Mrozkowiak 1

Spis treści Wprowadzenie 4 I. ZałoŜenia programowo-organizacyjne kształcenia 6 w zawodzie 1. Opis pracy w zawodzie 6 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktycznowychowawczego 9 II. Plany nauczania 17 III. Moduły kształcenia w zawodzie 19 1. Podstawy techniki 19 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny 22 pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska Posługiwanie się dokumentacją techniczną 26 Badanie obwodów elektrycznych 30 Badanie układów elektronicznych 35 Wykonywanie montaŝu mechanicznego 40 2. Transport szynowy 45 Charakteryzowanie środków transportu szynowego 47 Stosowanie przepisów transportu szynowego 51 Analizowanie budowy drogi szynowej 55 Prowadzenie ruchu szynowego 58 Eksploatowanie środków transportu szynowego 62 3. MontaŜ i eksploatacja instalacji elektrycznych 66 Posługiwanie się dokumentacją instalacji elektrycznych 68 Montowanie instalacji elektrycznych 71 Eksploatowanie instalacji elektrycznych 75 4. MontaŜ i eksploatacja sieci zasilających i podstacji 79 trakcyjnych Montowanie sieci i urządzeń podstacji trakcyjnych 82 Eksploatowanie podstacji trakcyjnych i kabin 87 sekcyjnych Eksploatowanie systemów zasilania taboru szynowego 92 5. MontaŜ i eksploatacja maszyn i urządzeń 97 elektroenergetycznych taboru szynowego Montowanie i eksploatowanie urządzeń napędowych 100 taboru szynowego Montowanie i eksploatowanie urządzeń oświetlenia, 105 ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji taboru szynowego Posługiwanie się językiem obcym zawodowym 110 2

6. Praktyka zawodowa 114 Wykonywanie montaŝu i naprawy urządzeń 116 elektrycznych w pojazdach szynowych Wykonywanie montaŝu i naprawy sieci i podstacji 119 trakcyjnych 3

Wprowadzenie Celem kształcenia w szkole zawodowej jest przygotowanie aktywnego, mobilnego i skutecznie działającego pracownika gospodarki. Efektywne funkcjonowanie na rynku pracy wymaga: przygotowania ogólnego, opanowania podstawowych umiejętności zawodowych oraz kształcenia ustawicznego. Absolwent współczesnej szkoły powinien charakteryzować się otwartością, wyobraźnią, zdolnością do ciągłego kształcenia i doskonalenia oraz umiejętnością oceny własnych moŝliwości. Wprowadzenie do systemu szkolnego programów modułowych ułatwi osiągnięcie tych celów. Kształcenie modułowe, w którym cele i materiał nauczania są powiązane z realizacją zadań zawodowych, umoŝliwia: przygotowanie ucznia do wykonywania zawodu, głównie poprzez realizację zadań zbliŝonych do tych, które są wykonywane na stanowisku pracy, korelację i integrację treści kształcenia z róŝnych dyscyplin wiedzy, opanowanie umiejętności z określonego obszaru zawodowego. Kształcenie modułowe charakteryzuje się tym, Ŝe: proces uczenia się dominuje nad procesem nauczania, uczeń moŝe podejmować decyzje dotyczące kształcenia zawodowego w zaleŝności od własnych potrzeb i moŝliwości, rozwiązania programowo-organizacyjne dają moŝliwość kształtowania umiejętności zawodowych róŝnymi drogami, umiejętności opanowane w ramach poszczególnych modułów dają moŝliwość wykonywania określonego zakresu pracy, wykorzystuje się w nim w szerokim zakresie zasadę transferu wiedzy i umiejętności, programy nauczania są elastyczne, poszczególne jednostki moŝna wymieniać, modyfikować, uzupełniać oraz dostosowywać do poziomu wymaganych umiejętności, potrzeb gospodarki oraz lokalnego rynku pracy. Realizacja modułowego programu nauczania zapewnia opanowanie przez uczniów umiejętności określonych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie oraz przygotowuje do kształcenia ustawicznego. Modułowy program nauczania składa się z zestawu modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych, wyodrębnionych na podstawie określonych kryteriów, umoŝliwiających zdobywanie wiadomości oraz kształtowanie umiejętności i postaw właściwych dla zawodu. Jednostka modułowa stanowi element modułu kształcenia w zawodzie obejmujący logiczny i moŝliwy do wykonania wycinek pracy, o wyraźnie określonym początku i zakończeniu, który nie podlega 4

dalszym podziałom, a jego rezultatem jest produkt, usługa lub istotna decyzja. W strukturze modułowego programu nauczania wyróŝnia się: załoŝenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie, plany nauczania, programy modułów i jednostek modułowych. Moduł kształcenia w zawodzie zawiera: cele kształcenia, wykaz jednostek modułowych, schemat układu jednostek modułowych oraz literaturę. Jednostka modułowa zawiera: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, ćwiczenia, środki dydaktyczne, wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki, propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia. Dydaktyczna mapa programu nauczania, zamieszczona w załoŝeniach programowo-organizacyjnych, przedstawia schemat powiązań między modułami i jednostkami modułowymi oraz określa kolejność ich realizacji. Ma ona ułatwić dyrekcji szkół i nauczycielom organizowanie procesu kształcenia. W programie został przyjęty system kodowania modułów i jednostek modułowych zawierający następujące elementy: symbol cyfrowy zawodu według klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, symbol literowy oznaczający kategorię modułów, O - dla modułów ogólnozawodowych, Z - dla modułów zawodowych, cyfrę arabską oznaczającą kolejny moduł lub jednostkę modułową. Przykładowy zapis kodowania modułu: 311[47].O1 311[47] - symbol cyfrowy zawodu: technik elektroenergetyk transportu szynowego O1 - pierwszy moduł ogólnozawodowy Przykładowy zapis kodowania jednostki modułowej: 311[47].Z1.02 311[47] - symbol cyfrowy zawodu: technik elektroenergetyk transportu szynowego Z1 - pierwszy moduł zawodowy 02 - druga jednostka modułowa w module Z1. 5

I. ZałoŜenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 1. Opis pracy w zawodzie Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie technik elektroenergetyk transportu szynowego moŝe podejmować pracę w: przedsiębiorstwach związanych z utrzymaniem i eksploatacją taboru szynowego, przedsiębiorstwach związanych z budową, remontami i utrzymaniem sieci elektroenergetycznych i trakcji elektrycznej, przedsiębiorstwach produkujących tabor szynowy, przedsiębiorstwach związanych z projektowaniem sieci, trakcji elektrycznej i taboru szynowego, placówkach badawczych związanych z elektroenergetyką i taborem szynowym. Zadania zawodowe Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie technik elektroenergetyk transportu szynowego powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: instalowania podzespołów i zespołów urządzeń i maszyn elektrycznych taboru szynowego, montowania sieci zasilających i trakcji na stacjach i liniach kolejowych i rozdzielnicach elektroenergetycznych, eksploatowania trakcji elektrycznej, eksploatowania urządzeń taboru szynowego, eksploatowania sieci i urządzeń zasilania elektrotrakcyjnego, sprawdzania i oceniania stanu technicznego pojazdów szynowych, czytania i wykonywania schematów elektrycznych i mechanicznych maszyn i urządzeń znajdujących się w taborze szynowym oraz urządzeniach i sieciach elektroenergetycznych i trakcyjnych, organizowania prac i nadzoru podczas budowy, przebudowy, konserwacji, przeglądów okresowych i badań diagnostycznych urządzeń trakcji elektrycznej, organizowania prac i nadzoru w czasie trwania przeglądów, napraw i awarii pojazdów szynowych oraz dokonywania pomiarów i prób w czynnych urządzeniach taboru szynowego oraz w urządzeniach elektroenergetycznych, prowadzenia dokumentacji eksploatacyjnej taboru szynowego, instalowania i sprawdzania urządzeń ochrony przeciwporaŝeniowej, 6

oceniania stanu technicznego torów i rozjazdów we współpracy z trakcją elektryczną, obsługiwania urządzeń łączności przewodowej i bezprzewodowej, obsługiwania systemów informatycznych związanych z eksploatacją taboru szynowego, trakcji elektrycznej i sieci energoelektrycznych, kwalifikowania taboru szynowego i sieci trakcyjnej do remontu, wykonywania pomiarów i regulacji urządzeń zasilania i sieci trakcyjnej, wykonywania konserwacji i remontów urządzeń zasilania i sieci trakcyjnej, projektowania prostych układów zasilania urządzeń i trakcji elektrycznej, projektowania i przygotowania danych wejściowych prostych systemów informatycznych wspomagających realizację zadań zawodowych, sporządzania dokumentacji budowy lub przebudowy urządzeń zasilania i trakcji elektrycznej. Umiejętności zawodowe W wyniku kształcenia w zawodzie absolwent szkoły powinien umieć: interpretować podstawowe zjawiska z zakresu mechaniki, elektrotechniki i elektroniki wykorzystywane w maszynach, urządzeniach elektrycznych oraz sieciach elektrycznych, dobierać materiały przewodzące i elektroizolacyjne, wykonywać obróbkę ręczną i mechaniczną materiałów stosowanych w elektroenergetyce, czytać i wykonywać rysunki techniczne elementów maszyn i urządzeń elektrycznych, sieci i urządzeń zasilania elektroenergetycznego oraz schematy urządzeń i sieci elektroenergetycznych, wykonywać połączenia elementów elektrycznych, elektronicznych i mechanicznych, dokonywać pomiarów wielkości elektrycznych i nieelektrycznych, dobierając przyrządy pomiarowe i metody pomiarowe oraz interpretować wyniki pomiarów, określać przyczyny i skutki przepięć, przeciąŝeń i zwarć oraz stosować środki skutecznej ochrony urządzeń od poraŝeń prądem elektrycznym, posługiwać się schematami ideowymi i montaŝowymi sieci elektrycznych i układów maszyn i urządzeń elektrycznych, klasyfikować elementy drogi kolejowej, 7

dokonywać oględzin i prowadzić badania techniczne urządzeń elektrycznych, obsługiwać urządzenia łączności przewodowej i bezprzewodowej, organizować zaplecza budowy, projektować i realizować nieskomplikowane zmiany w układach elektroenergetycznych maszyn i urządzeń, przygotowywać stanowisko pracy do robót z zakresu elektroenergetyki i eksploatacji maszyn elektrycznych, zgodnie z zasadami organizacji pracy, wymogami technologicznymi, przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwporaŝeniowej, ochrony przeciwpoŝarowej, ochrony środowiska i wymaganiami ergonomii, montować i eksploatować instalacje elektryczne i zasilające sieci elektroenergetyczne, montować i eksploatować podstacje trakcyjne i kabiny sekcyjne, montować i eksploatować systemy zasilania taboru szynowego, urządzenia elektryczne w taborze trakcyjnym, montować i eksploatować urządzenia wyposaŝenia elektrycznego taboru szynowego, opracowywać instrukcję eksploatacji i obsługi urządzeń i sieci elektroenergetycznych, klasyfikować tabor szynowy z uwzględnieniem oddziaływania tor - pojazd, posługiwać się sygnalizacją obowiązującą w transporcie kolejowym, stosować zasady dotyczące skrajni budowli i skrajni taboru, prowadzić prace eksploatacyjne w czynnych urządzeniach zasilania elektrotrakcyjnego z uwzględnieniem warunków bezpieczeństwa, przestrzegać na stanowisku pracy przepisów dotyczących elektroenergetyki i taboru szynowego, prowadzić dokumentację eksploatacyjną pojazdów trakcyjnych, wagonów oraz urządzeń energetycznych i trakcyjnych, dobierać silniki elektryczne i urządzenia pomocnicze oraz urządzenia w instalacjach elektrycznych i elektroenergetyce zgodnie z dokumentacją techniczno-ruchową, obsługiwać ręczne, mechaniczne, elektryczne i komputerowe urządzenia stosowane w taborze i elektroenergetyce, korzystać z komputerowego oprogramowania uŝytkowego, wspomagającego prowadzenie pojazdów szynowych oraz sterowania urządzeniami elektroenergetycznymi, stosować ustalone procedury w stanach awaryjnych, zagroŝenia Ŝycia, w wypadkach kolejowych, podczas remontów urządzeń i w trudnych warunkach atmosferycznych, 8

stosować przepisy ustawy o transporcie kolejowym, prawa energetycznego, prawa budowlanego, prawa o ruchu drogowym w realizacji zadań zawodowych, udzielać pierwszej pomocy oraz posługiwać się sprzętem ratunkowym i ratowniczym, komunikować się w języku obcym z zastosowaniem terminologii właściwej dla zawodu, posługiwać się słuŝbowym rozkładem jazdy pociągów, stosować przepisy Kodeksu Pracy dotyczące praw i obowiązków pracownika i pracodawcy, współpracować z innymi uczestnikami procesu pracy, doskonalić umiejętności zawodowe, korzystać z róŝnych źródeł informacji. 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktycznowychowawczego Podstawowym celem kształcenia w zawodzie technik elektroenergetyk transportu szynowego jest przygotowanie absolwenta szkoły do wykonywania prac związanych z eksploatacją i montaŝem instalacji, sieci, podstacji i urządzeń elektroenergetycznych taboru szynowego. Proces kształcenia według modułowego programu nauczania moŝe być realizowany w technikum oraz w szkole policealnej dla młodzieŝy i dorosłych (w formie stacjonarnej i zaocznej). Program nauczania obejmuje kształcenie ogólnozawodowe i zawodowe. Kształcenie ogólnozawodowe zapewnia preorientację w zawodzie. Kształcenie zawodowe ma na celu przygotowanie absolwenta szkoły do realizacji zadań na typowych dla zawodu stanowiskach pracy. Ogólne i szczegółowe cele kształcenia wynikają z podstawy programowej kształcenia w zawodzie. Treści programowe zawarte są w sześciu modułach: jednym ogólnozawodowym i pięciu zawodowych. Moduły są podzielone na jednostki modułowe. KaŜda jednostka modułowa zawiera treści, stanowiące pewną logiczną całość. Realizacja szczegółowych celów kształcenia jednostek modułowych umoŝliwi opanowanie umiejętności, pozwalających na wykonywanie określonego zakresu pracy. Nabywaniu umiejętności zawodowych powinno sprzyjać wykonywanie ćwiczeń, zaproponowanych w poszczególnych jednostkach modułowych. Program modułu 311[47].O1 - Podstawy techniki, składa się z pięciu jednostek modułowych i obejmuje ogólnozawodowe treści kształcenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej 9

i ochrony środowiska, dokumentacji technicznej, obwodów elektrycznych i elektronicznych oraz montaŝu mechanicznego. Program modułu 311[47].Z1- Transport szynowy składa się z pięciu jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści kształcenia dotyczące budowy i eksploatacji środków transportu szynowego, przepisów transportu szynowego, budowy drogi szynowej oraz prowadzenia ruchu szynowego. Program modułu 311[47].Z2 - MontaŜ i eksploatacja instalacji elektrycznych składa się z trzech jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści kształcenia dotyczące dokumentacji instalacji elektrycznych, montaŝu i eksploatacji instalacji elektrycznych. Program modułu 311[47].Z3 - MontaŜ i eksploatacja sieci zasilających i podstacji trakcyjnych składa się z trzech jednostek i obejmuje zawodowe treści kształcenia z zakresu montaŝu sieci i urządzeń podstacji trakcyjnych, eksploatacji podstacji trakcyjnych i kabin sekcyjnych oraz eksploatacji systemów zasilania taboru szynowego. Program modułu 311[47].Z4 MontaŜ i eksploatacja maszyn i urządzeń elektroenergetycznych taboru szynowego składa się z trzech jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści kształcenia dotyczące montaŝu i eksploatacji urządzeń napędowych taboru szynowego, montaŝu i eksploatacji urządzeń oświetlenia, ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji taboru szynowego oraz posługiwania się językiem obcym w zakresie eksploatacji maszyn i urządzeń elektroenergetycznych taboru szynowego. Program modułu 311[47].Z5 - Praktyka zawodowa składa się z dwóch jednostek modułowych i obejmuje treści, które powinny umoŝliwić uczniom zastosowanie i pogłębienie zdobytych wiadomości i umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy. Wykaz modułów i występujących w nich jednostek modułowych zamieszczono w tabeli. 10

Symbol jednostki modułowej Wykaz modułów i jednostek modułowych Zestawienie modułów i jednostek modułowych Orientacyjna liczba godzin na realizację Moduł 311[47].O1 Podstawy techniki 468 311[47].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska 28 311[47].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 48 311[47].O1.03 Badanie obwodów elektrycznych 180 311[47].O1.04 Badanie układów elektronicznych 130 311[47].O1.05 Wykonywanie montaŝu mechanicznego 82 Moduł 311[47].Z1 Transport szynowy 308 311[47].Z1.01 Charakteryzowanie środków transportu szynowego 98 311[47].Z1.02 Stosowanie przepisów transportu szynowego 60 311[47].Z1.03 Analizowanie budowy drogi szynowej 50 311[47].Z1.04 Prowadzenie ruchu szynowego 30 311[47].Z1.05 Eksploatowanie środków transportu szynowego 70 Moduł 311[47].Z2 MontaŜ i eksploatacja instalacji elektrycznych 264 311[47].Z2.01 Posługiwanie się dokumentacją instalacji elektrycznych 30 311[47].Z2.02 Montowanie instalacji elektrycznych 130 311[47].Z2.03 Eksploatowanie instalacji elektrycznych 104 311[47].Z3 MontaŜ i eksploatacja sieci zasilających i podstacji trakcyjnych 311[47].Z3.01 Montowanie sieci i urządzeń podstacji trakcyjnych 105 311[47].Z3.02 Eksploatowanie podstacji trakcyjnych i kabin sekcyjnych 95 311[47].Z3.03 Eksploatowanie systemów zasilania taboru szynowego 94 311[47].Z4 MontaŜ i eksploatacja maszyn i urządzeń elektroenergetycznych taboru szynowego 288 311[47].Z4.01 Montowanie i eksploatowanie urządzeń napędowych taboru szynowego 130 311[47].Z4.02 Montowanie i eksploatowanie urządzeń oświetlenia, ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji taboru szynowego 100 311[47].Z4.03 Posługiwanie się językiem obcym zawodowym 58 311[47].Z5 Praktyka zawodowa 140 311[47].Z5.01 Wykonywanie montaŝu i naprawy urządzeń elektrycznych w pojazdach szynowych 70 311[47].Z5.02 Wykonywanie montaŝu i naprawy sieci i podstacji trakcyjnych 70 Razem 1762 294 11

Proponowana liczba godzin na realizację odnosi się do planu nauczania dla czteroletniego technikum dla młodzieŝy. Na podstawie wykazu modułów i jednostek modułowych sporządzono dydaktyczną mapę programu nauczania dla zawodu. Dydaktyczna mapa programu 311[47].O1 311[47].O1.01 311[47].O1.02 311[47].O1.03 311[47].O1.04 311[47].O1.05 311[47].Z1 311[47].Z1.01 311[47].Z1.02 311[47].Z1.03 311[47].Z1.04 311[47].Z1.05 311[47].Z2 311[47].Z2.01 311[47].Z2.02 311[47].Z2.03 311[47].Z3 311[47].Z3.01 311[47].Z3.02 311[47].Z3.03 12

311[47].Z4 311[47].Z4.01 311[47].Z4.02 311[47].Z4.03 311[47].Z5 311[47].Z5.01 311[47].Z5.02 Dydaktyczna mapa modułowego programu nauczania stanowi schemat powiązań między modułami oraz jednostkami modułowymi i określa kolejność ich realizacji. Szkoła powinna z niej korzystać podczas planowania zajęć dydaktycznych. Ewentualna zmiana kolejności realizacji programu modułów lub jednostek modułowych powinna być poprzedzona szczegółową analizą dydaktycznej mapy programu nauczania oraz treści jednostek modułowych, przy zachowaniu korelacji treści kształcenia. Orientacyjna liczba godzin na realizację, zawarta w tabeli wykazu jednostek modułowych moŝe ulegać zmianie w zaleŝności od stosowanych metod nauczania i środków dydaktycznych. Nauczyciel realizujący modułowy program nauczania powinien posiadać przygotowanie w zakresie kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego, projektowania i opracowywania pakietów edukacyjnych. W zintegrowanym procesie kształcenia modułowego nie ma podziału na zajęcia teoretyczne i praktyczne. Programy nauczania jednostek modułowych w poszczególnych modułach powinny być w róŝnych formach organizacyjnych, dostosowanych do treści i metod kształcenia. Stosowane metody i formy organizacyjne pracy uczniów powinny zapewnić osiągnięcie załoŝonych w programie nauczania celów kształcenia. Wymaga to takiej organizacji kształcenia, w której proces uczenia się będzie dominować nad procesem nauczania, dlatego teŝ szczególną uwagę naleŝy zwrócić na dobrze zorganizowaną, samodzielną, kierowaną przez nauczyciela pracę uczniów. Zaleca się, aby kształcenie modułowe było realizowane metodami aktywizującymi, a w szczególności: metodą dyskusji dydaktycznej, przypadków, inscenizacji, gier dydaktycznych, oraz metodami praktycznymi, takimi jak: przewodniego tekstu, pokazu z objaśnieniem ćwiczenia praktyczne, czy metoda projektów. Dominującą metodą nauczania powinny być ćwiczenia laboratoryjne. Podczas realizacji programu nauczania naleŝy połoŝyć nacisk na samokształcenie uczniów oraz na wykorzystywanie innych niŝ 13

podręcznikowe źródeł informacji, takie jak: normy, instrukcje, poradniki, katalogi, czasopisma techniczne, Internet i pozatekstowe źródła informacji. W realizacji treści programowych, w tym ćwiczeń, naleŝy uwzględniać współczesne technologie, materiały, narzędzia i sprzęt. Prowadzenie zajęć metodami aktywizującymi i praktycznymi wymaga przygotowania materiałów, takich jak: teksty przewodnie, instrukcje do wykonywania ćwiczeń, instrukcje stanowiskowe oraz instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy. Wskazane jest wykorzystywanie filmów dydaktycznych i komputerowych programów symulacyjnych oraz organizowanie wycieczek dydaktycznych. Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniów powinien udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań oraz sterować tempem pracy. Powinien równieŝ rozwijać zainteresowanie zawodem, wskazywać moŝliwości dalszego kształcenia oraz kształtować poŝądane postawy uczniów, jak: rzetelność i odpowiedzialność za pracę, dbałość o jej jakość, o porządek na stanowisku pracy i racjonalne wykorzystanie maszyn, urządzeń i materiałów. Istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego jest system sprawdzania i oceny osiągnięć szkolnych ucznia. Wskazane jest prowadzenie badań diagnostycznych, kształtujących i sumujących. Badania diagnostyczne mają na celu dokonanie oceny zakresu oraz poziomu wiadomości i umiejętności uczniów w początkowej fazie kształcenia. Badania kształtujące, prowadzone w trakcie realizacji programu, mają dostarczać bieŝących informacji o efektywności nauczania-uczenia się. Informacje uzyskane w wyniku badań pozwalają na dokonanie niezbędnych korekt w procesie nauczania. Badania sumujące naleŝy prowadzić po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej. Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdraŝać do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być realizowane za pomocą sprawdzianów ustnych, i praktycznych, testów osiągnięć szkolnych oraz obserwacji czynności ucznia w trakcie wykonywania ćwiczeń. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych wymaga od nauczyciela określenia kryteriów i norm oceny, opracowania testów osiągnięć szkolnych, arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. 14

Szkoła podejmująca kształcenie w zawodzie według modułowego programu nauczania powinna posiadać odpowiednie warunki lokalowe oraz wyposaŝenie techniczne i dydaktyczne. Środki dydaktyczne, niezbędne do organizacji i prowadzenia procesu kształcenia według programu modułowego, to: pomoce dydaktyczne, materiały dydaktyczne, techniczne środki kształcenia, dydaktyczne środki pracy. Kształtowanie umiejętności praktycznych powinno odbywać się na odpowiednio wyposaŝonych stanowiskach w pracowniach, warsztatach oraz na rzeczywistych stanowiskach pracy. Na stanowiskach dydaktycznych naleŝy stworzyć odpowiednie warunki umoŝliwiające przyswajanie wiedzy związanej z wykonywaniem ćwiczeń. Stanowisko dydaktyczne powinna stanowić wydzielona część pracowni, warsztatów, hali, w których korzystając ze zgromadzonych materiałów, narzędzi i sprzętu, uczeń wykona określone zadania. Szkoła, realizująca kształcenie w zawodzie technik elektroenergetyk transportu szynowego, powinna posiadać następujące pomieszczenia dydaktyczne: laboratorium elektryczne i elektroniczne, pracownię zajęć praktycznych, pracownię infrastruktury kolejowej, pracownię taboru szynowego, pracownię sieci i rozdzielni elektroenergetycznych. Pracownie powinny składać się z sali dydaktycznej i zaplecza magazynowo-socjalnego. W sali dydaktycznej naleŝy zapewnić stanowisko pracy dla nauczyciela i odpowiednią liczbę stanowisk dla uczniów. Wszystkie pomieszczenia dydaktyczne powinny być wyposaŝone w: środki techniczne, takie jak: telewizor, magnetowid, rzutnik pisma, rzutnik przezroczy, zestaw komputerowy, drukarka, kserokopiarka, rzutnik multimedialny, materiały dydaktyczne, takie jak: filmy, przezrocza, foliogramy, fazogramy, programy komputerowe, plansze, tekstowe źródła informacji, takie jak: czasopisma zawodowe, instrukcje do ćwiczeń, katalogi, prospekty. Pracownie, w których będą prowadzone ćwiczenia praktyczne, powinny spełniać wymagania wynikające z przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony przeciwporaŝeniowej. JeŜeli szkoła nie moŝe zapewnić odpowiednich warunków do realizacji programu nauczania niektórych jednostek modułowych, powinna nawiązać współpracę z placówkami dysponującymi dobrą bazą 15

techniczną i dydaktyczną, jak: Centra Kształcenia Praktycznego lub Centra Kształcenia Ustawicznego. Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne odbywały się w grupie liczącej do 15 osób, z podziałem na zespoły 2-3 osobowe wykonujące ćwiczenia na wydzielonych stanowiskach. Zaleca się, aby zajęcia z zakresu kształcenia ogólnozawodowego umieszczać w szkolnym planie zajęć w blokach 2- oraz 3-godzinnych, zaś z zakresu kształcenia zawodowego w blokach od 2 do 6 godzin w zaleŝności od specyfiki jednostki modułowej. W trosce o jakość kształcenia konieczne są systematyczne działania szkoły polegające na: pozyskiwaniu nowych środków dydaktycznych, opracowywaniu obudowy dydaktycznej programu nauczania, współpracy z zakładami pracy związanymi z kierunkiem kształcenia w celu aktualizacji treści programowych, odpowiadających wymaganiom technologii, techniki oraz wymaganiom rynku pracy, doskonaleniu nauczycieli w zakresie kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz projektowania pakietów edukacyjnych. 16

II. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Czteroletnie technikum Zawód: technik elektroenergetyk transportu szynowego 311[47] Podbudowa programowa: gimnazjum Dla młodzieŝy Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim w czteroletnim Lp. Moduły kształcenia w zawodzie okresie nauczania okresie nauczania Semestry I - VI Klasy I - IV Forma stacjonarna 1. Podstawy techniki 13 9 164 2. Transport szynowy 9 6 113 3. MontaŜ i eksploatacja instalacji elektrycznych 8 6 101 MontaŜ i eksploatacja sieci 4. zasilających i podstacji 10 7 126 trakcyjnych 5. MontaŜ i eksploatacja maszyn i urządzeń elektroenergetycznych taboru szynowego Liczba godzin w czteroletni m okresie Forma zaoczna 10 7 126 Razem 50 35 630 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 17

PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik elektroenergetyk transportu szynowego 311[47] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Dla Dla dorosłych młodzieŝy Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Semestry I - IV Semestry Forma Forma I - IV stacjonarna zaoczna 1. Podstawy techniki 13 9 164 2. Transport szynowy 9 7 123 3. MontaŜ i eksploatacja instalacji elektrycznych 8 7 138 4. MontaŜ i eksploatacja sieci zasilających i podstacji trakcyjnych 10 7 140 MontaŜ i eksploatacja maszyn i urządzeń 5. elektroenergetycznych taboru 10 7 140 szynowego Razem 50 37 682 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 18

II. Moduły kształcenia w zawodzie Moduł 311[47].O1 Podstawy techniki 1. Cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska, dobierać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy, przestrzegać przepisów Kodeksu pracy dotyczących praw i obowiązków pracownika i pracodawcy, udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy, czytać i wykonywać rysunki techniczne elementów maszyn i urządzeń elektrycznych oraz schematy urządzeń i sieci elektroenergetycznych, rozróŝniać materiały konstrukcyjne, dobierać materiały przewodzące i elektroizolacyjne, interpretować podstawowe prawa dotyczące pola elektrycznego, magnetycznego i elektromagnetycznego, obliczać wartości wielkości elektrycznych w prostych obwodach prądu stałego i przemiennego, rozróŝniać elementy obwodów elektrycznych i elektronicznych, wykonywać pomiary: napięcia, prądu, rezystancji, rezystancji uziemienia, indukcyjności, pojemności, analizować działanie podstawowych układów elektronicznych, określać cechy charakterystyczne podstawowych technik wytwarzania, wykonywać podstawowe prace z zakresu obróbki ręcznej, rozróŝniać materiały konstrukcyjne stosowane w maszynach i urządzeniach elektrycznych, wykonywać połączenia elementów elektrycznych, elektronicznych i mechanicznych, wykonywać montaŝ mechaniczny, dobierać narzędzia, przyrządy i materiały w zaleŝności od wykonywanej pracy, korzystać z dokumentacji technicznej, Polskich Norm, katalogów, poradników. 19

2. Wykaz jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej 311[47].O1.01 Nazwa jednostki modułowej Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska Orientacyjna liczba godzin na realizację 311[47].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 48 311[47].O1.03 Badanie obwodów elektrycznych 180 311[47].O1.04 Badanie układów elektronicznych 130 311[47].O1.05 Wykonywanie montaŝu mechanicznego 82 Razem 468 28 3. Schemat układu jednostek modułowych 311[47].O1 Podstawy techniki 311[47].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska 311[47].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 311[47].O1.03 Badanie obwodów elektrycznych 311[47].O1.04 Badanie układów elektronicznych 311[47].O1.05 Wykonywanie montaŝu mechanicznego 4. Literatura Bartodziej G., KałuŜa E.: Aparaty i urządzenia elektryczne. WSiP, Warszawa 2000 Bolkowski S.: Elektrotechnika. WSiP, Warszawa 2000 Chwaleba A., Moeschke B., Płoszajski G.: Elektronika. WSiP, Warszawa 1999 Chwalebna A., Moeschke B., Pilawski M.: Pracownia elektroniczna. Elementy układów elektronicznych. WSiP, Warszawa 2003 Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2005 Fabijański P., Wójciak A.: Podstawy elektroniki. Rea, Warszawa 2002 20

Głocki W.: Układy cyfrowe. WSiP, Warszawa 2000 Głocki W., Grabowski L.: Pracownia podstaw techniki cyfrowej. WSiP, Warszawa 2001 Grabowski L.: Pracownia elektroniczna. Układy elektroniczne. WSiP, Warszawa 2001 Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2000 Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. Ćwiczenia. WSiP, Warszawa 1996 Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WKŁ, Warszawa 2004 Horowitz P., Hill W.: Sztuka elektroniki, część 1 i 2. WKŁ, Warszawa 1996 Hörnemann E., Hübscher H., Klaue J., Schierack K., Stolzenburg R.: Instalacje elektryczne i elektronika przemysłowa. Tłumaczenie Rodak A., WSiP, Warszawa 1998 Markiewicz A.: Zbiór zadań z elektrotechniki. WSiP, Warszawa 2003 Michel K., Sapiński T.: Czytam rysunek elektryczny. WSiP, Warszawa 1999 Müller W., Hörnemann E., Hübscher H., Jagla D., Larisch J., Pauly V.: Elektrotechnika. Zbiór zadań z energoelektroniki. Tłumaczenie Krogulec- Sobowiec M., WSiP, Warszawa 1998 Paprocki K.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1999 Parchański J.: Miernictwo elektryczne i elektroniczne. WSiP, Warszawa 2004 Pilawski M.: Fizyczne podstawy elektrotechniki. WSiP, Warszawa 1987 Pilawski M.: Pracownia elektryczna. WSiP, Warszawa 2005 Potyński A.: Podstawy technologii i konstrukcji mechanicznych. WSiP, Warszawa 1999 Przybyłowska-Łomnicka A.: Pomiary elektryczne. Obwody prądu przemiennego. Wydawnictwa Szkolne PWN, Warszawa 2000 Woźniak J.: Pracownia elektryczna. ITE, Radom 1993 Wykaz literatury naleŝy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 21

Jednostka modułowa 311[47].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: zinterpretować prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, wskazać skutki oddziaływania prądu elektrycznego, wibracji i hałasu na organizm ludzki oraz sposoby ich ograniczania lub eliminacji, zastosować zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami i instalacjami elektrycznymi, dobrać odzieŝ ochronną oraz środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanych prac, zastosować przepisy ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska, zareagować w przypadku zagroŝenia poŝarowego zgodnie z instrukcją przeciwpoŝarową, zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony przeciwpoŝarowej, zorganizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy, udzielić pierwszej pomocy w stanach zagroŝenia zdrowia i Ŝycia, ze szczególnym uwzględnieniem ratowania poraŝonych prądem elektrycznym. 2. Materiał nauczania Prawna ochrona pracy. Wpływ prądu, wibracji, hałasu na organizm ludzki. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŝliwe i niebezpieczne występujące w procesie pracy. Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami, maszynami i instalacjami elektrycznymi. Ergonomia stanowiska pracy. OdzieŜ ochronna i środki ochrony indywidualnej. Zasady udzielania pierwszej pomocy. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy. 22

3. Ćwiczenia Dobieranie odzieŝy ochronnej i środków ochrony indywidualnej w zaleŝności od rodzaju wykonywanej pracy. Rozpoznawanie zagroŝeń dla Ŝycia i zdrowia na stanowisku pracy. Organizowanie stanowisk pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii. Ocenianie jakości stanowiska pracy pod względem bezpieczeństwa i ergonomii. Dobieranie sprzętu i środków gaśniczych w zaleŝności od rodzaju poŝaru. Stosowanie środków gaśniczych do gaszenia poŝaru - symulacja. Powiadamianie pogotowia ratunkowego, straŝy poŝarnej, policji zgodnie z procedurami - symulacja. Opracowywanie procedury postępowania w razie wypadku przy pracy. Udzielanie pierwszej pomocy. Zabezpieczanie miejsca wypadku - symulacja. 4. Środki dydaktyczne Kodeks pracy. Akty prawne dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska. Środki ochrony indywidualnej: sprzęt i odzieŝ ochronna. RóŜne rodzaje gaśnic. Podstawowy sprzęt do nauki udzielania pierwszej pomocy - fantom, środki medyczne. Ilustracje i fotografie dotyczące zagroŝenia na stanowiskach pracy. Filmy dydaktyczne dotyczące ochrony środowiska na stanowiskach pracy, zagroŝeń w miejscu pracy, zachowania się w przypadku wystąpienia poŝaru, postępowania w razie wystąpienia wypadku na stanowisku pracy, udzielania pierwszej pomocy. Instrukcje obsługi typowych maszyn i urządzeń mechanicznych i elektrycznych. Instrukcje przeciwpoŝarowe. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Realizacja programu nauczania jednostki modułowej ma na celu przygotowanie uczniów do udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy oraz przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony ppoŝ. i ochrony środowiska podczas wykonywania zadań zawodowych. 23

Podczas procesu nauczania-uczenia się naleŝy zwrócić uwagę na podstawowe obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bhp, znaczenie ochrony zdrowia w pracy zawodowej oraz skutki nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska. Bardzo waŝne jest kształtowanie prawidłowych postaw i nawyków oraz uświadomienie uczniom, Ŝe ochrona Ŝycia i zdrowia człowieka w środowisku pracy jest celem nadrzędnym. Zaleca się, aby w procesie kształcenia stosować aktywizujące metody nauczania, takie jak: metoda inscenizacji, przypadków, dyskusji dydaktycznej, a przede wszystkim ćwiczenia praktyczne oraz symulacja zdarzeń z zastosowaniem środków ochrony indywidualnej i sprzętu gaśniczego. Podczas ćwiczeń uczeń powinien opanować umiejętności rozpoznawania podstawowych środków ochrony przeciwpoŝarowej, organizowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz wykonywania czynności związanych z udzielaniem pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadku na stanowisku pracy. W celu lepszego zrozumienia realizowanych treści kształcenia wskazane jest stosowanie filmów dydaktycznych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Program jednostki modułowej naleŝy realizować w pracowni zajęć praktycznych w grupie do 15 uczniów, z podziałem na 2-3 osobowe zespoły. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie postępów ucznia powinno odbywać się przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria powinny dotyczyć stopnia i zakresu opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności wynikających z szczegółowych celów kształcenia. Podczas realizacji programu nauczania osiągnięcia uczniów moŝna sprawdzać na podstawie: ustnych sprawdzianów, testów osiągnięć szkolnych, ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Wiadomości teoretyczne niezbędne do realizacji czynności praktycznych mogą być sprawdzane za pomocą sprawdzianów ustnych i testów pisemnych. Umiejętności praktyczne powinny być sprawdzane 24

na podstawie obserwacji czynności wykonywanych przez uczniów w trakcie realizacji ćwiczeń. Obserwując czynności ucznia i dokonując oceny jego pracy, naleŝy zwrócić uwagę na: dobieranie środków ochrony indywidualnej, ocenianie jakości stanowiska pracy pod względem bhp, udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, dobieranie i stosowanie sprzętu przeciwpoŝarowego i środków gaśniczych, poprawność merytoryczną wykonanych ćwiczeń, pracę w zespole. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia naleŝy przeprowadzić w trakcie i po jego wykonaniu. Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej zaleca się przeprowadzić test pisemny z zadaniami wielokrotnego wyboru oraz test praktyczny z zadaniami typu próba pracy. Do zadań praktycznych naleŝy opracować kryteria oceny i schemat punktowania. W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej naleŝy uwzględnić poziom wykonania ćwiczeń oraz wyniki testów. 25

Jednostka modułowa 311[47].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: rozróŝnić poszczególne rodzaje dokumentacji technicznej maszyn i urządzeń elektrycznych, skorzystać z dokumentacji budowlanej i geodezyjnej, zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii, dobrać przybory i materiały rysunkowe, zastosować zasady geometrii wykreślnej, wykonać rysunki przedmiotów w rzutach prostokątnych aksonometrycznych, zastosować zasady wykonywania widoków i przekrojów, sporządzić szkice części maszyn, odczytać i wykonać rysunki techniczne elementów maszyn i urządzeń, zwymiarować i opisać rysunki techniczne, rozpoznać symbole graficzne i oznaczenia stosowane w rysunku technicznym, narysować proste schematy elektryczne, odczytać schematy elektryczne: blokowe, ideowe i montaŝowe, odczytać proste rysunki i schematy w dokumentacji technicznej urządzeń elektrycznych, sporządzić prosty rysunek lub schemat z wykorzystaniem programu CAD, zastosować technikę komputerową do powielania i archiwizowania informacji rysunkowej, skorzystać z norm dotyczących rysunku technicznego. 2. Materiał nauczania Rodzaje dokumentacji technicznej. Elementy rysunku technicznego budowlanego i geodezyjnego. Stanowisko kreślarskie. Przybory i materiały rysunkowe. Konstrukcje geometryczne. Rodzaje rysunku technicznego. Rzutowanie aksonometryczne i prostokątne. Widoki i przekroje. 26

Wymiarowanie przedmiotów na rysunkach. Symbole graficzne stosowane w rysunku elektrycznym. Rysunki wykonawcze, złoŝeniowe. Schematy elektryczne. Powielanie i przechowywanie rysunków technicznych. 3. Ćwiczenia Sporządzanie szkiców i rysunków brył geometrycznych. Sporządzanie szkiców i rysunków części maszyn. Wymiarowanie rysunków części maszyn. Wykonywanie rysunków technicznych części maszyn elektrycznych. Wykonywanie schematów elektrycznych. Czytanie schematów elektrycznych. Czytanie rysunków technicznych budowlanych i geodezyjnych. Sporządzanie rysunku z wykorzystaniem komputerowego wspomagania projektowania. Modyfikowanie i składanie rysunków. 4. Środki dydaktyczne Komplet materiałów rysunkowych. Komplet przyborów kreślarskich. Model rzutni prostokątnej. Modele brył geometrycznych. Modele części maszyn. Przykładowe części maszyn. Plansze, foliogramy, fazogramy dotyczące: wymiarowania, wykonywania przekrojów, uproszczeń rysunkowych, symboli graficznych stosowanych na rysunkach technicznych. Przykładowe rysunki części maszyn. Rysunki: złoŝeniowe, wykonawcze, montaŝowe, schematyczne. Przykładowe dokumentacje konstrukcyjne i technologiczne maszyn i urządzeń elektrycznych. Przykładowe schematy elektryczne: blokowe, ideowe i montaŝowe. Dokumentacja techniczna maszyn i urządzeń elektrycznych. Polskie Normy dotyczące rysunku technicznego. Programy komputerowe do wspomagania projektowania typu CAD. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie umiejętności czytania szkiców i rysunków części maszyn, wykonywania schematów elektrycznych oraz posługiwania się dokumentacją techniczną urządzeń elektrycznych. 27

Podstawową metodą nauczania powinny być ćwiczenia praktyczne uzupełnione pokazem z objaśnieniem. Nauczyciel powinien uświadomić uczniom rolę, jaką pełni dokumentacja techniczna w procesie wytwarzania i eksploatacji maszyn i urządzeń oraz podkreślić potrzebę zrozumienia symbolicznego języka, wykorzystywanego w rysunku technicznym. Przed rozpoczęciem ćwiczeń naleŝy zapoznać uczniów z organizacją miejsca pracy i zwrócić uwagę na rozmieszczenie materiałów i przyborów rysunkowych, właściwe oświetlenie oraz postawę ucznia podczas pracy. Proponuje się, aby ćwiczenia z zakresu szkicowania i wymiarowania części maszyn oraz rysowania schematów elektrycznych uczniowie wykonywali indywidualnie, zaś ćwiczenia dotyczące czytania dokumentacji technicznej w zespołach 2-3 osobowych. Podczas zajęć naleŝy uczniom umoŝliwić korzystanie z róŝnych źródeł informacji - normy, dokumentacje techniczne, katalogi maszyn i urządzeń elektrycznych. Uzupełnieniem procesu nauczania powinny być zadania domowe, słuŝące przede wszystkim utrwaleniu nabytych umiejętności. Zajęcia naleŝy realizować w pracowni zajęć praktycznych oraz w pracowni komputerowej w grupie do 15 uczniów. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie postępów ucznia powinno odbywać się systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów podanych na początku zajęć. Ocenianie powinno uświadomić uczniom poziom ich osiągnięć w odniesieniu do wymagań edukacyjnych, motywować do samodzielnej pracy i samooceny. W trakcie realizacji programu jednostki proponuje się oceniać osiągnięcia uczniów na podstawie sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów osiągnięć szkolnych, obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania zadań. Podczas kontroli i oceny przeprowadzonej w formie ustnej naleŝy sprawdzać umiejętności uczniów w zakresie operowania zdobytą wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych i poprawność wnioskowania. Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwację czynności uczniów wykonywanych w trakcie ćwiczeń. Podczas obserwacji naleŝy zwrócić uwagę na: czytanie rysunków części maszyn, czytanie schematów ideowych i montaŝowych, 28

wykonywanie rysunków prostych części maszyn w rzutach aksonometrycznych i prostokątnych, wymiarowanie rysunków, sporządzanie rysunków technicznych z wykorzystaniem komputerowych programów do wspomagania projektowania, rysowanie prostych schematów elektrycznych. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia naleŝy przeprowadzić w trakcie i po jego wykonaniu. Na zakończenie realizacji programu jednostki modułowej proponuje się zastosowanie testu pisemnego i testu praktycznego. Zadania w teście pisemnym mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką), lub zamknięte (wielokrotnego wyboru, na dobieranie lub typu prawda-fałsz), a w teście praktycznym zadania typu próba pracy. W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej naleŝy uwzględnić wyniki testów oraz poziom wykonania ćwiczeń. 29

Jednostka modułowa 311[47].O1.03 Badanie obwodów elektrycznych 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: wyjaśnić podstawowe zjawiska zachodzące w polu elektrycznym, magnetycznym i elektromagnetycznym, zdefiniować podstawowe wielkości elektryczne i przeliczyć ich jednostki w układzie SI, rozróŝnić elementy obwodów elektrycznych oraz określić ich funkcje, obliczyć pojemność zastępczą układu połączeń kondensatorów, obliczyć rezystancję zastępczą rezystorów połączonych równolegle, szeregowo i w sposób mieszany, ocenić wpływ zmian rezystancji w obwodach elektrycznych na wartość napięcia, prądu i mocy, obliczyć parametry zastępcze źródeł napięcia, zastosować podstawowe prawa elektrotechniki do analizy obwodów elektrycznych prądu stałego i przemiennego, oszacować oraz obliczyć wartości wielkości elektrycznych w obwodach prądu stałego i przemiennego, dobrać przyrządy pomiarowe i zmierzyć podstawowe wielkości elektryczne w obwodach prądu stałego, opracować i zinterpretować wyniki pomiarów, zinterpretować parametry charakteryzujące prąd przemienny, narysować wykresy wektorowe napięć i prądów w obwodach RLC, określić warunki i skutki rezonansu napięć i prądów, określić skutki występowania przebiegów odkształconych i stanów nieustalonych w obwodach elektrycznych, sklasyfikować i scharakteryzować filtry, połączyć układy oraz dokonać pomiarów podstawowych wielkości w obwodach prądu jednofazowego, wyjaśnić podstawowe pojęcia dotyczące prądu trójfazowego, dobrać przyrządy pomiarowe i zmierzyć podstawowe wielkości elektryczne w obwodach prądu trójfazowego, zlokalizować usterki w prostych układach elektrycznych, zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony od poraŝeń prądem elektrycznym podczas wykonywania pomiarów. 30

2. Materiał nauczania Pole elektryczne. Prawa obwodów elektrycznych. Obwody elektryczne prądu stałego. Obliczanie obwodów elektrycznych. Obwody prądu przemiennego. Wykresy wektorowe. Rachunek symboliczny. Obwody z elementami RLC. Pole magnetyczne i elektromagnetyzm. Układy trójfazowe. Stany nieustalone. Przebiegi niesinusoidalne. Czwórniki i filtry. Podstawy miernictwa elektrycznego. Pomiary wielkości elektrycznych. Badanie obwodów elektrycznych. Układy do pomiaru napięcia i prądu. Pomiar rezystancji metodą techniczną i przyrządami pomiarowymi. Pomiary mocy. Liczniki energii elektrycznej. Przepisy bhp, ochrony ppoŝ. i ochrony od poraŝeń prądem elektrycznym. 3. Ćwiczenia Obliczanie wartości prądów i napięć w obwodach elektrycznych prostych i rozgałęzionych. Sprawdzanie podstawowych praw elektrotechniki. Badanie źródeł napięcia. Badanie termoelementów. Wykonywanie pomiaru rezystancji, pojemności i indukcyjności. Badanie szeregowego i równoległego obwodu RL, RC i RLC. Wykonywanie pomiarów mocy i energii w obwodach jednofazowych i trójfazowych. Interpretowanie przebiegu napięć i prądów na podstawie obserwacji prowadzonych na ekranie oscyloskopu. 4. Środki dydaktyczne Foliogramy, plansze dotyczące: jednostek układu SI, oznaczeń wielkości fizycznych stosowanych w obwodach elektrycznych. Zestawy do demonstracji zjawisk zachodzących w polu elektrycznym i magnetycznym. 31

Zestawy do demonstracji zjawisk zachodzących w obwodach elektrycznych: prądu stałego, jednofazowych i trójfazowych. Mierniki elektryczne, elektroniczne. Zasilacze prądu stałego, akumulatory i ogniwa elektrochemiczne, autotransformatory, generatory funkcji. Oscyloskopy. Elementy obwodów elektrycznych (rezystory, kondensatory, cewki, dławiki, transformatory, Makiety z elementami do badania obwodów trójfazowych. Zestawy do demonstracji i obserwacji na oscyloskopie przebiegów prądów i napięć w układach RL, RC, RLC w stanie nieustalonym oraz przebiegów odkształconych. Programy komputerowe do symulacji zjawisk zachodzących w polu elektrycznym i magnetycznym oraz w obwodach elektrycznych. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Program jednostki modułowej obejmuje podstawowe treści dotyczące prądu stałego i prądu przemiennego. W trakcie jego realizacji naleŝy łączyć teorię z praktyką poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń, wykorzystywać wiadomości i umiejętności uczniów z zakresu elektrotechniki nabyte na lekcjach fizyki oraz kształtować umiejętność korzystania z róŝnych źródeł informacji. W procesie nauczania- uczenia się naleŝy zwrócić uwagę na kształtowanie umiejętności: rozpoznawania wielkości elektrycznych i ich jednostek, łączenia układów elektrycznych na podstawie schematu, obliczania podstawowych parametrów obwodów elektrycznych oraz przeprowadzania pomiarów wielkości elektrycznych. Jako metody wiodące w tej jednostce modułowej poleca się metodę: dyskusji dydaktycznej, ćwiczeń praktycznych, przewodniego tekstu oraz pokazu z objaśnieniem. Ćwiczenia obliczeniowe o zróŝnicowanym stopniu trudności powinny być wykonywane przez uczniów indywidualnie lub w zespołach 2-3 osobowych. Podczas ich realizacji naleŝy dąŝyć do opanowania przez uczniów umiejętności biegłego operowania jednostkami układu miar SI oraz zwracać uwagę na prawidłowość przeprowadzonych obliczeń i interpretację uzyskanych wyników. Ćwiczenia pomiarowe naleŝy wykonywać na podstawie instrukcji lub tekstów przewodnich przygotowanych przez nauczyciela. W trakcie ich realizacji uczeń powinien samodzielnie dobrać metodę pomiarową, połączyć układ, wykonać pomiary i oszacować błędy. Nauczyciel sprawdza i ocenia poprawność wykonywanych pomiarów oraz na bieŝąco koryguje popełniane błędy. 32